Қазақ әдебиетіндегі айтыс өнерінің өзіндік өрнегі
Қазақ әдебиетінің тарихындағы фольклор дәстүрі
Қазақтың төл мұрасы . айтыс жанры
Алғашқы үлгідегі айтыс өлеңдері
Айтыс түрлері
Пайдаланған әдебиеттер
Қазақтың төл мұрасы . айтыс жанры
Алғашқы үлгідегі айтыс өлеңдері
Айтыс түрлері
Пайдаланған әдебиеттер
Қазақ әдебиетінің қайталанбас хас ерекшеліктері аз емес.Осы орайда ауыз әдебиеті үлгілерінің кемел жазба әдебиетке ойысу, ұласу үрдісін тану, табу, ғылыми негізден айқындап көрсету - әлемдік әдебиеттануда тек қазақ әдебиетінің теориялық тарихының ғана еншісі болып көрінеді.
Қазақ әдебиетінің тарихындағы фольклор дәстүрі әдебиеттану ғылымында бастапқы кезеңнен гөрі ауқымды зерттеулерге ұласып отыр. Мұның мәні – қазақ әдебиет тарихының сарқылмайтын, таусылмайтын көркемдік негіздерден құйылған шығармашылық өзгеше жаратылыс сырында.
Ауыз әдебиет, жазба әдебиеттің айырым белгісі хатқа түскен, тасқа басылған сөз фактісінде емес, шығарманың, туындының жазылу стилінде, дәстүр үрдісінде, жанрлық өзгешелігінде жатыр.
Қазақ әдебиетінің тарихындағы фольклор дәстүрі әдебиеттану ғылымында бастапқы кезеңнен гөрі ауқымды зерттеулерге ұласып отыр. Мұның мәні – қазақ әдебиет тарихының сарқылмайтын, таусылмайтын көркемдік негіздерден құйылған шығармашылық өзгеше жаратылыс сырында.
Ауыз әдебиет, жазба әдебиеттің айырым белгісі хатқа түскен, тасқа басылған сөз фактісінде емес, шығарманың, туындының жазылу стилінде, дәстүр үрдісінде, жанрлық өзгешелігінде жатыр.
1. М. Әуезов.Абай Құнанбаев.- Алматы,1967.
2. Ә.Қоңыратбаев. Қазақ фольклорының тарихы.- Алматы,1991.- 288б
3. Мәдібаева Қ.Қ. Қазақ әдебиетінің XIX ғасырдағы көркемдік дамуы және зерттелуі. Автореферат. Докторлық диссертация.
4. Сыдиқов Қ. Ақын жыраулар. – Алматы,1974.- 240б
5. Т.Тебегенов. Халық аңыздары шығармаларындағы әдебиет пен фольклор дәстүрі. – Алматы, 2001. – 332б.
6. «Айтыс » жинағы, 1941.
7. М.Ғабдуллин. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. 1974.
2. Ә.Қоңыратбаев. Қазақ фольклорының тарихы.- Алматы,1991.- 288б
3. Мәдібаева Қ.Қ. Қазақ әдебиетінің XIX ғасырдағы көркемдік дамуы және зерттелуі. Автореферат. Докторлық диссертация.
4. Сыдиқов Қ. Ақын жыраулар. – Алматы,1974.- 240б
5. Т.Тебегенов. Халық аңыздары шығармаларындағы әдебиет пен фольклор дәстүрі. – Алматы, 2001. – 332б.
6. «Айтыс » жинағы, 1941.
7. М.Ғабдуллин. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. 1974.
ӘӨЖ
ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ АЙТЫС ӨНЕРІНІҢ ӨЗІНДІК ӨРНЕГІ
Г.А.Жұмабекова
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Қазақ әдебиетінің қайталанбас хас ерекшеліктері аз емес.Осы орайда
ауыз әдебиеті үлгілерінің кемел жазба әдебиетке ойысу, ұласу үрдісін тану,
табу, ғылыми негізден айқындап көрсету - әлемдік әдебиеттануда тек қазақ
әдебиетінің теориялық тарихының ғана еншісі болып көрінеді.
Қазақ әдебиетінің тарихындағы фольклор дәстүрі әдебиеттану ғылымында
бастапқы кезеңнен гөрі ауқымды зерттеулерге ұласып отыр. Мұның мәні – қазақ
әдебиет тарихының сарқылмайтын, таусылмайтын көркемдік негіздерден құйылған
шығармашылық өзгеше жаратылыс сырында.
Ауыз әдебиет, жазба әдебиеттің айырым белгісі хатқа түскен, тасқа
басылған сөз фактісінде емес, шығарманың, туындының жазылу стилінде, дәстүр
үрдісінде, жанрлық өзгешелігінде жатыр.
Сол өзгешеліктердің бірі - XIX ғасырдағы ақындар айтысы, жалпы айтыс
өнері, айтыс өлең фольклористикада, әдебиеттану ғылымында Шоқан дәуірінен
бері зерттеліп келеді. Ұзақ уақыттар бойы әдебиетіміздің көп асыл мұрасы
сияқты айтыс ауыз әдебиетінің еншісі есебінде зерттелді. Бірте-бірте
зерттеу проблемалары күрделеніп, ауқым аймағы кеңи түсті. Жекеленген
зерттеушілер XIX ғасырдағы ақындар айтысының табиғатындағы дәстүрлі айтыс
өлеңмен туыс тұсты да, оның өзіндік белгілерін де аша сөйлеуге ауысты. Осы
айырым, ажырату тұсында XIX ғасырдың айтысында атап айтар, айқын
өзгешеліктер, әрине аз емес.
Айтыстың дәстүрлі сипатына қарай, мазмұн, мәніне, орындалу орны,
мақсатына қарай түрге бөлінуінде айтыстың табиғатын зерттейтіндердің
бәрінің көзқарасы бірдей емес. Әрине, олай болуы мүмкін де емес.
Осы орайда А.Байтұрсынұлының айтыс жайлы тұжырымдары XIX ғасыр
айтысының табиғатын тануда таптырмайтын өлшем үлгісі. А.Байтұрсынұлы XX
ғасыр басындағы айтыс күйінен Жазу жайылған сайын айтыс өлең азайып,
құруға бет алып барады деп хабар береді. Бұл түйін - айтыстың, дара
ақындар айтысының аса жанданған әдеби үлгі, жаңа көркемдік арна екендігін
айғақтай түсетін түйін.
Мысалыға Мұхтар Әуезов Әдебиет тарихында қазақ әдебиеті үлгілерін
қарастырудың негізін салды. Әдебиеті ауызша әдебиет, жазба әдебиет деген
үлкен екі салаға бөліп, ауызша әдебиеттің жазбаша әдебиеттен айырмашылығын
атап көрсетіп берді. Оның арғы-бергі әдебиет үлгілеріне қатысын көрсетеді.
Ә.Қоңыратбаев XІX ғасырда туған айтыс поэзиясын беске бөледі.
Ілгеріде айтысты зерттеушілер әдет-ғұрып, қайым, жұмбақ, діни, ақындар
немесе бәдік жар-жар, мал мен адам, өлі мен тірі, салт, қыз бен жігіт, ру,
совет дәуіріндегі деп жіктегенін, М.Жармұхамедов еңбегінде айтыстың он төрт
түрі бар деп көрсетілгенін ескертіп айтады.
М.Жармұхамедов айтыстағы ақындық тәсілге, айтыстың дәстүрлі
сипаттарына кең тоқталады. Қазақ айтыстарының жанрлық табиғатын белгілейтін
басты ерекшелігінің бірі деп, белгілі бір айтыстың қайта жырлануда өсіп,
түсіндірме қосыла отыратындығын айта отырып, оған Бақтыбай мен Мәйкө
қыздың айтысын мысалыға келтіреді. Сондай-ақ ғалым айтыстың мұндай түрлері
Мансұр мен Дәме, Түбек пен Қарқабат, Біржан мен Сара, Ыбырай мен
Доскей, Әсет пен Ырысжан айтыстарында көп кездесетіндігін айтады.
Ал, Сыдиқов болса, XIX ғасырдағы ақындардың дәстүрлі айтыс өнеріндегі
өзіндік өрнегіне тоқтала отырып, айтыстың жанрлық, даралық сипаттарын
айқындай түсер толғамдар жасады. Оған сөз жүйріктері Абыл, Нұрым, Қашаған
сынды ақындардың айтыстарын мысал етті.
Темірхан Тебегенов әдеби шығармашылық жөнінен зерттеуде ақындар
айтысын үш түрге бөліп қарастырады: 1) Мұсылмандық ағартушылық айтыстар; 2)
Еларалық-ұлтаралық айтыстар; 3) Жазбаша айтыстар.
Жалпы, айтысты зерттеушілер XIX ғасырдағы айтыс үлгілерін, сипаттау
қисындарын әлі де жан-жақты ойластыра, тереңдете қарастыру керектігін
айтады.
Қазақтың төл мұрасы – айтыс жанры бойынша үлкенді-кішілі зерттеулер
жасағап, еңбектер жазған С. Мұқанов, М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, Е.Исмайылов
сынды зерттеушілеріміздің айтуынша, айтыс – екі адамның өзара сөз
қағыстыруы, сөзбен тартысуы, жарысуы, дауласуы, сынасып-мінесуі, өнер
салыстыруы сияқты ұғымдардың жиынтығын қамтиды. Айтыс екі түрде, яғни сөз
түрінде және өлең түрінде кездеседі. Қазақ әдебиетінде, жалпы әдебиет
көлемінде өсіп-өрбуге, әдебиет жанры ретінде қарастырылатыны да – өлең түрі
болып табылады.
Айтыс өлеңдерін, әдебиеттік жағынан қарастырғанда, мазмұны мен
тақырыбына қарай екі түрге бөліп қарастыруға болады. Оның біріншісі – қазақ
халқының тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына, әдет-ғұрпына қарай бөлінеді.
Ал, екіншісі – ақындардың шын мәніндегі өзара айтысы. Қазақ айтысының
күрделі де қомақты бөлігін осы айтыс түрі құрайды.
Алғашқы үлгідегі айтыс өлеңдері халқымыздың тұрмыс-салты мен әдет-
ғұрпына сай туындаған.Ол міндетті түрде халықтың жиналған жерінде, яғни той-
тамаша, ойын-сауық үстінде шығарылатын болған және оны шығарушы ақындар
болған. Бұл айтыстардың өзіндік ерекшелігі болған, себебі, ол жалпы айтыс
өлеңдерінің алғашқы, бастапқы үлгісі болып табылады. Бастапқыда ол ойын-
сауық ретінде жиналған халықтың көңілін көтеру, күлдірту мақсатынан
туындаған. Өлең құрылысы жұрттың жаттап алып айта беруіне ыңғайлы болған.
Айтыстың мұндай түрінде, нағыз ақындар айтысының үлгісіндегідей, тың
тақырып, күрделі де көкейкесті әңгімелер, көкіректі жарып шыққан ой
түйіндері мүлдем кездеспейді, керісінше, жеңіл-желпі сөз, әзіл-оспақ, ойын
түрінде болып келеді. Тағы бір ерекшелігі – бұл айтыста халықтың тұрмыс-
тіршілігі, салт-санасы, әдет-ғұрпына байланысты туған әртүрлі ұғымдар мен
түсініктері біте қайнасқан.
Әрине, бұны сол кездегі халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына,
әдет-ғұрпына байланысты туған айтыстың кемшілігі деп қарастырмау керек.
Керісінше, ол – айтыс өлеңдерінің дүниеге қалай келіп, өзінің алғашқы
қалыптасу барысында нендей тақырыпқа тоқталып, нені сөз еткендігі жайында
аңғартып, мағлұмат беретін басты ерекшелігі деп қарастыру керек. Айтыстың
дәп осы түрін - жалпы айтыс өнерінің әдебиеттен алар орнын көрсетіп,
ақындар айтысының өніп, өрбіп шығуына себеп болған, үлкен жанр ретінде
танылудың негізін қалаушысы, бастамасы болған түйткі ретінде бағалау қажет!
Айтыстың бұл түрін мазмұнына қарай бірнеше салаға бөліп қарастыруға
болады. Олар: жар-жар, бәдік айтысы, қыз бен жігіт айтысы, дін
айтысы, жұмбақ айтысы деген бастапқы тақырыптарға бөлінеді. Мұндағы жар-
жармен бәдік айтысы айтыс өлеңдерінің ішіндегі ең көне, ескі үлгілері
қатарында болып саналады.
Қалған қыз бен жігіт айтысы, дін айтысы, жұмбақ айтысы болып
саналатын айтыс түрлері халықтың жиналған жерінде жұртты көңілдендіру,
сергіту, ән мен жыр қызығына толтыру мақсатында көбірек қолданылған айтыс
түрлері болса керек.
Қыз бен жігіт айтысы ақын жігіт пен ақын қыздың арасындағы сөз
жарысы болып, оны шығарушы да, айтушы да сол қыздар мен жігіттер
болғандықтан, халық оны осылай атап кеткен. Бұл айтыс әдеттегідей
амандасудан басталып, әдемі қалжың, жарасымды әзіл-оспақ, елді күлдіруге
тұрарлықтай күлдіргі жайттарға ұласып отырған. Айтыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕГІ АЙТЫС ӨНЕРІНІҢ ӨЗІНДІК ӨРНЕГІ
Г.А.Жұмабекова
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Қазақ әдебиетінің қайталанбас хас ерекшеліктері аз емес.Осы орайда
ауыз әдебиеті үлгілерінің кемел жазба әдебиетке ойысу, ұласу үрдісін тану,
табу, ғылыми негізден айқындап көрсету - әлемдік әдебиеттануда тек қазақ
әдебиетінің теориялық тарихының ғана еншісі болып көрінеді.
Қазақ әдебиетінің тарихындағы фольклор дәстүрі әдебиеттану ғылымында
бастапқы кезеңнен гөрі ауқымды зерттеулерге ұласып отыр. Мұның мәні – қазақ
әдебиет тарихының сарқылмайтын, таусылмайтын көркемдік негіздерден құйылған
шығармашылық өзгеше жаратылыс сырында.
Ауыз әдебиет, жазба әдебиеттің айырым белгісі хатқа түскен, тасқа
басылған сөз фактісінде емес, шығарманың, туындының жазылу стилінде, дәстүр
үрдісінде, жанрлық өзгешелігінде жатыр.
Сол өзгешеліктердің бірі - XIX ғасырдағы ақындар айтысы, жалпы айтыс
өнері, айтыс өлең фольклористикада, әдебиеттану ғылымында Шоқан дәуірінен
бері зерттеліп келеді. Ұзақ уақыттар бойы әдебиетіміздің көп асыл мұрасы
сияқты айтыс ауыз әдебиетінің еншісі есебінде зерттелді. Бірте-бірте
зерттеу проблемалары күрделеніп, ауқым аймағы кеңи түсті. Жекеленген
зерттеушілер XIX ғасырдағы ақындар айтысының табиғатындағы дәстүрлі айтыс
өлеңмен туыс тұсты да, оның өзіндік белгілерін де аша сөйлеуге ауысты. Осы
айырым, ажырату тұсында XIX ғасырдың айтысында атап айтар, айқын
өзгешеліктер, әрине аз емес.
Айтыстың дәстүрлі сипатына қарай, мазмұн, мәніне, орындалу орны,
мақсатына қарай түрге бөлінуінде айтыстың табиғатын зерттейтіндердің
бәрінің көзқарасы бірдей емес. Әрине, олай болуы мүмкін де емес.
Осы орайда А.Байтұрсынұлының айтыс жайлы тұжырымдары XIX ғасыр
айтысының табиғатын тануда таптырмайтын өлшем үлгісі. А.Байтұрсынұлы XX
ғасыр басындағы айтыс күйінен Жазу жайылған сайын айтыс өлең азайып,
құруға бет алып барады деп хабар береді. Бұл түйін - айтыстың, дара
ақындар айтысының аса жанданған әдеби үлгі, жаңа көркемдік арна екендігін
айғақтай түсетін түйін.
Мысалыға Мұхтар Әуезов Әдебиет тарихында қазақ әдебиеті үлгілерін
қарастырудың негізін салды. Әдебиеті ауызша әдебиет, жазба әдебиет деген
үлкен екі салаға бөліп, ауызша әдебиеттің жазбаша әдебиеттен айырмашылығын
атап көрсетіп берді. Оның арғы-бергі әдебиет үлгілеріне қатысын көрсетеді.
Ә.Қоңыратбаев XІX ғасырда туған айтыс поэзиясын беске бөледі.
Ілгеріде айтысты зерттеушілер әдет-ғұрып, қайым, жұмбақ, діни, ақындар
немесе бәдік жар-жар, мал мен адам, өлі мен тірі, салт, қыз бен жігіт, ру,
совет дәуіріндегі деп жіктегенін, М.Жармұхамедов еңбегінде айтыстың он төрт
түрі бар деп көрсетілгенін ескертіп айтады.
М.Жармұхамедов айтыстағы ақындық тәсілге, айтыстың дәстүрлі
сипаттарына кең тоқталады. Қазақ айтыстарының жанрлық табиғатын белгілейтін
басты ерекшелігінің бірі деп, белгілі бір айтыстың қайта жырлануда өсіп,
түсіндірме қосыла отыратындығын айта отырып, оған Бақтыбай мен Мәйкө
қыздың айтысын мысалыға келтіреді. Сондай-ақ ғалым айтыстың мұндай түрлері
Мансұр мен Дәме, Түбек пен Қарқабат, Біржан мен Сара, Ыбырай мен
Доскей, Әсет пен Ырысжан айтыстарында көп кездесетіндігін айтады.
Ал, Сыдиқов болса, XIX ғасырдағы ақындардың дәстүрлі айтыс өнеріндегі
өзіндік өрнегіне тоқтала отырып, айтыстың жанрлық, даралық сипаттарын
айқындай түсер толғамдар жасады. Оған сөз жүйріктері Абыл, Нұрым, Қашаған
сынды ақындардың айтыстарын мысал етті.
Темірхан Тебегенов әдеби шығармашылық жөнінен зерттеуде ақындар
айтысын үш түрге бөліп қарастырады: 1) Мұсылмандық ағартушылық айтыстар; 2)
Еларалық-ұлтаралық айтыстар; 3) Жазбаша айтыстар.
Жалпы, айтысты зерттеушілер XIX ғасырдағы айтыс үлгілерін, сипаттау
қисындарын әлі де жан-жақты ойластыра, тереңдете қарастыру керектігін
айтады.
Қазақтың төл мұрасы – айтыс жанры бойынша үлкенді-кішілі зерттеулер
жасағап, еңбектер жазған С. Мұқанов, М. Әуезов, Қ. Жұмалиев, Е.Исмайылов
сынды зерттеушілеріміздің айтуынша, айтыс – екі адамның өзара сөз
қағыстыруы, сөзбен тартысуы, жарысуы, дауласуы, сынасып-мінесуі, өнер
салыстыруы сияқты ұғымдардың жиынтығын қамтиды. Айтыс екі түрде, яғни сөз
түрінде және өлең түрінде кездеседі. Қазақ әдебиетінде, жалпы әдебиет
көлемінде өсіп-өрбуге, әдебиет жанры ретінде қарастырылатыны да – өлең түрі
болып табылады.
Айтыс өлеңдерін, әдебиеттік жағынан қарастырғанда, мазмұны мен
тақырыбына қарай екі түрге бөліп қарастыруға болады. Оның біріншісі – қазақ
халқының тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына, әдет-ғұрпына қарай бөлінеді.
Ал, екіншісі – ақындардың шын мәніндегі өзара айтысы. Қазақ айтысының
күрделі де қомақты бөлігін осы айтыс түрі құрайды.
Алғашқы үлгідегі айтыс өлеңдері халқымыздың тұрмыс-салты мен әдет-
ғұрпына сай туындаған.Ол міндетті түрде халықтың жиналған жерінде, яғни той-
тамаша, ойын-сауық үстінде шығарылатын болған және оны шығарушы ақындар
болған. Бұл айтыстардың өзіндік ерекшелігі болған, себебі, ол жалпы айтыс
өлеңдерінің алғашқы, бастапқы үлгісі болып табылады. Бастапқыда ол ойын-
сауық ретінде жиналған халықтың көңілін көтеру, күлдірту мақсатынан
туындаған. Өлең құрылысы жұрттың жаттап алып айта беруіне ыңғайлы болған.
Айтыстың мұндай түрінде, нағыз ақындар айтысының үлгісіндегідей, тың
тақырып, күрделі де көкейкесті әңгімелер, көкіректі жарып шыққан ой
түйіндері мүлдем кездеспейді, керісінше, жеңіл-желпі сөз, әзіл-оспақ, ойын
түрінде болып келеді. Тағы бір ерекшелігі – бұл айтыста халықтың тұрмыс-
тіршілігі, салт-санасы, әдет-ғұрпына байланысты туған әртүрлі ұғымдар мен
түсініктері біте қайнасқан.
Әрине, бұны сол кездегі халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-санасына,
әдет-ғұрпына байланысты туған айтыстың кемшілігі деп қарастырмау керек.
Керісінше, ол – айтыс өлеңдерінің дүниеге қалай келіп, өзінің алғашқы
қалыптасу барысында нендей тақырыпқа тоқталып, нені сөз еткендігі жайында
аңғартып, мағлұмат беретін басты ерекшелігі деп қарастыру керек. Айтыстың
дәп осы түрін - жалпы айтыс өнерінің әдебиеттен алар орнын көрсетіп,
ақындар айтысының өніп, өрбіп шығуына себеп болған, үлкен жанр ретінде
танылудың негізін қалаушысы, бастамасы болған түйткі ретінде бағалау қажет!
Айтыстың бұл түрін мазмұнына қарай бірнеше салаға бөліп қарастыруға
болады. Олар: жар-жар, бәдік айтысы, қыз бен жігіт айтысы, дін
айтысы, жұмбақ айтысы деген бастапқы тақырыптарға бөлінеді. Мұндағы жар-
жармен бәдік айтысы айтыс өлеңдерінің ішіндегі ең көне, ескі үлгілері
қатарында болып саналады.
Қалған қыз бен жігіт айтысы, дін айтысы, жұмбақ айтысы болып
саналатын айтыс түрлері халықтың жиналған жерінде жұртты көңілдендіру,
сергіту, ән мен жыр қызығына толтыру мақсатында көбірек қолданылған айтыс
түрлері болса керек.
Қыз бен жігіт айтысы ақын жігіт пен ақын қыздың арасындағы сөз
жарысы болып, оны шығарушы да, айтушы да сол қыздар мен жігіттер
болғандықтан, халық оны осылай атап кеткен. Бұл айтыс әдеттегідей
амандасудан басталып, әдемі қалжың, жарасымды әзіл-оспақ, елді күлдіруге
тұрарлықтай күлдіргі жайттарға ұласып отырған. Айтыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz