Халықты жер сілкінісінен қорғау ерекшеліктері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1
Жер сілкінінсі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Халықты жер сілкінісінен қорғау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
Эвакуация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Жер сілкінінсі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Халықты жер сілкінісінен қорғау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
Эвакуация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Жер сілкінісі – геологиялық құбылыс. Олар – кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады. Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар, ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады. Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.
Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады. Осындай толқындар көлемді (жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі ( жердің үстінгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрі болады. Көлемді толқындар жердің үстінгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады. Жердің үстінгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады. Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі.
Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады. Осындай толқындар көлемді (жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі ( жердің үстінгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрі болады. Көлемді толқындар жердің үстінгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады. Жердің үстінгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады. Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі.
• «Өмір – тіршілік қауіпсіздігі». С.Арпабеков. – Алматы, 2004.
• Ә.Нұрмағамбетов. А. Сыдықов. Жер сілкіну: сипаты, ошағы, болжау. Алматы-2002
• Жанұзақов Қ.И Жер сілкінісін болжауға бола ма?- Алматы 2013
• Әбдімұқанов А.С. Жер сілкінісінің зардаптары. – Түркістан 2001.
• Оспанов М.О. Жер сілкінуі – тілсіз жау. – Алматы ақшамы – 2001
• Ә.Нұрмағамбетов. А. Сыдықов. Жер сілкіну: сипаты, ошағы, болжау. Алматы-2002
• Жанұзақов Қ.И Жер сілкінісін болжауға бола ма?- Алматы 2013
• Әбдімұқанов А.С. Жер сілкінісінің зардаптары. – Түркістан 2001.
• Оспанов М.О. Жер сілкінуі – тілсіз жау. – Алматы ақшамы – 2001
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:
АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС УНИВЕРСИТЕТІ
Еңбек және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы
Тіршілік қауіпсіздік негіздері
№2 Семестрлік жұмыс
Тақырыбы: "Халықты жер сілкінісінен қорғау ерекшеліктері"
Орындаған: КТТк-14-1 топ студенті Жақып Б.Қ
Тексерген: Райымбекова Б.Т
Алматы 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
Жер сілкінінсі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Халықты жер сілкінісінен қорғау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Эвакуация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Кіріспе
Жер сілкінісі - геологиялық құбылыс. Олар - кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады. Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар, ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады. Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.
Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады. Осындай толқындар көлемді (жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі ( жердің үстінгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрі болады. Көлемді толқындар жердің үстінгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады. Жердің үстінгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады. Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі.
Жер сілкінісі мүмкін болатын аймақтарда ірі қалалар мен елді мекендер, гидротехникалық құрылыстар, мен зиянды өнімдермен жұмыс істейтін өндіріс орындары, улы және жарылғыштық қауіпі бар материалдар қоймалары орналасқан. Қатынас және инженерлік желілердің жер сілкінісі кезіндегі бұзылуы да біраз қауіп төндіпеді. Ғимараттардың құрал-жабдықтарының зақымдауынан келетін шығындар ғимараттардың өзінің шығынынан кей жағдайларда бірнеше рет асып түседі.
1
Жер сілкінінсі және оның түрлері
Жер сілкінісі - бұл жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігінде кенеттен болган қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған және елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтықты таралатын жер асты дүмпуі мен жер астының қозғалысы.
Жер сілкінісі - дүлей зілзаланың ең жойқындағыш түрі. Ол экономикалық шығын бойынша, сондай-ақ жарақаттанып және қаза тапқандар саны бойынша бірінші орынды алады.
Жыл сайын дүние жүзінде 100 000 жер сілкінісі болады, олардың көбісі әлсіз, оларды тек сейсмограф қүралы арқылы ғана байқауға болады.
Алматы қаласы мен Алматы облысындажыл сайын сейсмографтар 400 жер үсті дүмпуін байқайды.
Жер сілкінісі жер қыртысында немесе жер мантиясында болады.
Жер сілкінісінің төрт түрі бар.
Тектоникалық жер сілкінісі - жер қабаты мен литосфера тақтасының қозғалуынан болады.
Жанартаулық жер сілкінісі - жанаргаулардың атқылауы басталу кезінде, оларға жақын жерде, жанартау каналымен магманың қозғалуынан болады.
Опырылма жер сілкінісі - жердің опырлуынан, қопарылуынан болады.
Техногендік жер сілкінісі - адамдардың су қоймаларын жасауынан, мұнайды, газды, жер асты суларын шығаруынан, күшті жарылыстардан болады.
Жер сілкінісіне жалпы мінездеме.
Орталық нүкте - жердің астында жер сілкінісі басталған (болған) орын.
Кіндік орталық - бұл орталық нүктенің тура үстінде орналасқан жер бетіндегі нүкте.
Ошақтың тереңдігі - орталық нүкте мен кіндік орталығының аралығы. Терең емес жер сілкінісі болған жағдайда ошақтың тереңдігі 5-40 км құрайды, ал терең болған жағдайда 500 километрге дейін болады.
Жарықтың айырылған бөлігінің көлемі (ұзындығы) - сезілмейтін жер сілкіністерінде бірнеше метр және ірі жер сілкіністерінде бірнеше км-ге дейін жетеді. Айырылған жарық жер асты қабатының терең бөліктерінде тоқтап қалуы мүмкін, сондай-ақ жер бетіне де жетуі мүмкін.
Қатты дүмпудің ұзақтығы - орташа жер сілкіністерінде 2 секундтан 5 секундтқа дейін, ал күшті жер сілкіністерінде 20-дан 90 секундтқа дейін болуы мүмкін.
2
Жер сілкіну ауданының радиусы - орташа жер сілкіністерінде 5-15 км, ал күшті жер сілкіністерінде 50-160 км болады.
Сейсмикалық толқындардың жылдамдығы - көлемді толқындардың екі түрі бар. Бұл Р толқыны (латын тіліндегі PRIMAE - бірінші) жне 8 (SECONDAE - екінші). Р толқындары 3-8 кмсек, Ң толқындары 2-5 кмсек жылдамдығымен таралады. Сондай-ақ жер қабатының бетімен, оның астындағы аздаған тереңдікте таралатын жер бетіндегі толқындардан болады.
Жер сілкінісінің қарқындылығы - белгілі бір орындағы жер сілкінісінен болған шығындардың дәрежесі. Балл түрінде арнайы шкалалардың көмегі арқылы анықталады:
- 12 балдық шкала ММ( 902 жылы Итальян вулканологы Меркалли әзірлеген, түрлендіріп АҚШ-та қабылданған);
-12 балдық МҢК-64 шкаласы (1964 жылы С.В. Медведев (КСРО), В.Шпонхойер (ГФР) және В. Карник (ЧССР) әзірлеген, еуропаның кейбір елдері мен ТМД-да қабылданған).
Жер сілкінісінің қарқындылығы салыстырмалы мөлшер болып саналады және ол мыналарға байланысты:
- жер сілкінісі кіндігінің ара цашъщтыгынан - жер сілкінісі кіндігіне жақындаған сайын қарқындылығы жоғары;
- жер сілкінісі ошагының тереңдігінен - тереңдігі аз болған сайын қарқындылығы көбірек бола түседі;
- топырақ жағдайына байланысты - кеуепті жыныстар және жер асты суларының жоғары жатуы жер сілкінісі қарқындылығының бір балға көбеюіне әсер етеді.
Магнитуда - жер сілкінісі дүмпулерінің сейсмикалық қуатын сипаттайтын мөлшер (жер сілкінісі кіндігінен 100 км қашықтықта сейсмограф жасаған жер дүмпудің микрон түрінде белгіленген ең жоғарғы амплитудасы логарифм түрінде анықталады).
Магнитуда идеясын эзірлеуге көптеген ғалымдар үлес қосты, бірақ оны тек Калифорния технологиялық институтының профессоры Чарлз Ф. Рихтер ғана іске асырды (1935 ж).
3
Сейсмика жағырапиясы, аса күшті жер сілкінісі
Жердің бетіңде ерекше екі аса белсенді жер сілкінісі бар.
Тынық мұхит белдеуі - Тыныс мұхитын қоршаған жер сілкінісінің аймағы, бұл жерде дүние жүзі бойынша жер сілкінісінің 90 %-ы болады.
Жерорта теңізі - Азия белдеуі - бұл Жерорта теңізінен Түркия, Иран, Солтүстік Үнді арқылы өтеді, барлық жер сілкінісінің 5-6 %-ы осында болады.
Қалған жер сілкінісінің 4-5 % мұхит ортасы жотасында немесе тақталардың ішінде болады.
Қазақстан Республикасында сейсмикалық қауіпті аймақта мына облыстар орналасқан:
Шығыс-Қазақстан облысы
Алматы облысы
Жамбыл облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы.
Қазақстан Республикасында болған күшті жер сілкіністеріне мыналар жатады: 1887 жылы 9 маусымда болған Верненск жер сілкінісі. Жер сілкінісінің кіндігі - Верный қаласының оңтүстігінен 15 шақырымда болды. Магнитудасы - 7,3 (9-10 балл). Қала түгелімен қираған болатын. 329 адам қаза тапты. Шығын - 2,6 млн сом (сол кездегі бағамен).
1889 жылы 12 шілдеде - Шелекте жер сілкінісі болды. Магнитудасы - 8,3 (жер сілкінісінің кіндігінде -10 балл). 24 адам қаза тапты. 3 мыңға жуық құрылыс қирап қалды.
1911 жылы 4 қаңтардағы Қазақстан мен Орта Азиядағы күшті жер сілкінісінің бірі - Кемин жер сілкінісі. Магнитудасы - 8,2 (11-12 балл). Верный қаласы мен Ыстық көлдің солтүстік жағалауы күшті зақымданды. 540 адам қаза тапты. Шығын -1,4 млн сом (сол кездегі бағамен). Мамандардың санауынша жер қойнауынан шыққан энергия Днепрогэстің 326 жыл тоқтаусыз жұмыс жасағанда шығаратын энергиясына тең болды.
1990 жылы 14 маусымда 12 сағат 47 минутга Зайсан жер сілкінісі болды. Магнитудасы - 7,0 (8 балл). 8874 үй қирап қалды. 36 000 адам баспанасыз қалды. 1 адам қаза тапты. Шығын - 300 млн сом (сол кездегі бағамен).
4
Жер сілкінісі болған жағдайда адам өмірін сақтау мен шығынды азайту шаралары
Жер сілкіністері. Жер сілкінісі - бұл жер бетінің жер астында
өтетін дүмпулері жэне тербелулері негізіндегі себептермен туындайтын табиғи құбылыс. Жер қойнауларында үнемі тұрақты күрделі процестер болыптжатады, терең тектоникалық күштердің әсерінен кернеу пайда болып, жер қыртысы кабаттары деформацияга үшырайды, бүрмелер сыгыла бастайды да, сын шамадан артық жүк тиеулердің шабылуымен жылжытылады, жыртылады және жер қабатының сынуларына алып келеді. Жарылу, соққы тәріздес шапшаң дүмпу немесе дүмпулердің бір катар сериясымен іске асырылады. Жер сілкінуі кезінде жер койнауында жиналган энергияның бәсеңдетуі өтеді.
Әрбір жер сілкінісіне мән берген жөн. Үстірттің әлсіз тербелістері (5 баллға дейін) Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік-шығыс және басқа аудандарында жылына бірнеше рет болып, зақым келтірмейді. Бірақ, егер тербеліс күші бірден немесе бірте-бірте 5-6 баллға дейін жететін жер сілкінісі басталса, - бұл қауіпті нышан. Бұдан кейін оқиғалардың үштен бірінде тербелістер 7 және одан да жоғары баллға дейін жетіп, күштірек болады.
Жер сілкінісі ойда жоқта келгенін ескерсек, төтенше жағдай кезіндегі өз әрекеттерін алдын-ала жоспарлап қою өте маңызды. Белгілі бір жағдайда қандай әрекет жасау керек екенін білгенде, өз өмірін сақтап қалу мүмкін. Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады.
Тереңдікте болінген энергия серпінді толқындар арқылы қалың жер қабыгына беріледі де, жер беттеріне жетіп, сол
жерлерде копратулар өтеді.Жер сілкінуінің ошақ молшерлері әдетте, бірнеше ондаған метрден жүздеген километрге дейін жалғасады, олар негізінен
жер қабатында, сонымен қатар жер мантиясының жогаргы бөлімінде орналасады.Жер күрамының негізгі екі сейсмикалық белдіктері белгілі:
Жерорта теңіздік - Азиялық - оның аймагына Италия, Португалия, Греция, Түркия, Иран, Солтүстікті Индия мен Малай архипелага жатады және Тынық мүхиттық - өзінің қүрамына Жапония, Қытай, Шығыс, Камчатка, Сахалин, Курилдік тізбегін жинақтаған. Ресей аумақтарында шамамен 28% сейсмо қауіпті аудандар бар.
5
Жер сілкінісі сипатының негізгі көрсеткіштері қарқындылығы және зақым ошағының тереңдігі. Жердің беткі қабатында жер сілкінісінің қарқындылығының пайда болуы баллмен есептелінеді (2-кестеде көрсетілген).
2-кесте. Жердін беткі қабатында жер сілкінісінің карқындылығы
Балл
Жер сілкінісінің атаулары
Белгілері
1
Білінбейтін
Сейсмикалық аспаптармен белгіленеді
2
Өте әлсіз
Тыныштық қалыпты жағдайда тұрған адамдарға сезіледі
3
Әлсіз
Тұрғындардың бір шамасына сезіледі
4
Біріңғайлы
Есіктің шиқылдауы, шыны ыдыстың, терезенің,
заттардың жай тербелуі
5
Күштілеу
Ғимараттың қозғалуы, жиьаздың тербелуі, сы-
лактар мен терезе шыныларының шытынауы
6
Күшті
Барлығына сезіледі. Қабырғадан суреттер күлап
түседі, қабырғалар жарылады, сылақ бөлшек-
теніп түседі, ғимараттар аздап зақымдалады
7
Өте күшті
Тасты үйлердің қабырғалары жарылады
8
Қирататын
Үйлер біршама құлайды. Мүсіндер орнынан жылжиды.
9
Алапатты
Тасьы үйлер күшті бұзылады және қирайды
10
Жойқын
Тасты құрылыстардың қирауы. Теміржол рельс-
терінің майысуы. Көшкіндер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Еңбек және қоршаған ортаны қорғау кафедрасы
Тіршілік қауіпсіздік негіздері
№2 Семестрлік жұмыс
Тақырыбы: "Халықты жер сілкінісінен қорғау ерекшеліктері"
Орындаған: КТТк-14-1 топ студенті Жақып Б.Қ
Тексерген: Райымбекова Б.Т
Алматы 2014
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 1
Жер сілкінінсі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
Халықты жер сілкінісінен қорғау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
Эвакуация ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
Кіріспе
Жер сілкінісі - геологиялық құбылыс. Олар - кез-келген жерде пайда болуы мүмкін. Жер сілкінісінің ошағы жер қойнауында қалыптасады. Геологиялық ортадағы жылжулар, бірігулер, жарылулар, ортаюлар секілді тез өзгерістер жер сілкінісінің пайда болу себебіне жатады. Әрбір жер сілкінісі кезінде осы жарылыс нәтижесінде жер қойнауында жинақталған энергияның бір бөлігі сыртқа шығарылады.
Жер бетінің шайқалуы сейсмикалық толқындардың нәтижесінде болады. Осындай толқындар көлемді (жер денесіне таралады) және үстінгі беттегі ( жердің үстінгі қабатын қамтитын) секілді 2 түрі болады. Көлемді толқындар жердің үстінгі қабатындағы толқындарға қарағанда шапшаң жүреді және де жер сілкінісінің болғандығын хабарлайтындай бақылау нүктесінде алғашқы серпіліс байқалады. Жердің үстінгі қабатындағы толқындар бірнеше секунд кеш болады. Олар әдетте келесі қатты соққыны әкеледі.
Жер сілкінісі мүмкін болатын аймақтарда ірі қалалар мен елді мекендер, гидротехникалық құрылыстар, мен зиянды өнімдермен жұмыс істейтін өндіріс орындары, улы және жарылғыштық қауіпі бар материалдар қоймалары орналасқан. Қатынас және инженерлік желілердің жер сілкінісі кезіндегі бұзылуы да біраз қауіп төндіпеді. Ғимараттардың құрал-жабдықтарының зақымдауынан келетін шығындар ғимараттардың өзінің шығынынан кей жағдайларда бірнеше рет асып түседі.
1
Жер сілкінінсі және оның түрлері
Жер сілкінісі - бұл жер қыртысында немесе мантияның үстіңгі бөлігінде кенеттен болган қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған және елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтықты таралатын жер асты дүмпуі мен жер астының қозғалысы.
Жер сілкінісі - дүлей зілзаланың ең жойқындағыш түрі. Ол экономикалық шығын бойынша, сондай-ақ жарақаттанып және қаза тапқандар саны бойынша бірінші орынды алады.
Жыл сайын дүние жүзінде 100 000 жер сілкінісі болады, олардың көбісі әлсіз, оларды тек сейсмограф қүралы арқылы ғана байқауға болады.
Алматы қаласы мен Алматы облысындажыл сайын сейсмографтар 400 жер үсті дүмпуін байқайды.
Жер сілкінісі жер қыртысында немесе жер мантиясында болады.
Жер сілкінісінің төрт түрі бар.
Тектоникалық жер сілкінісі - жер қабаты мен литосфера тақтасының қозғалуынан болады.
Жанартаулық жер сілкінісі - жанаргаулардың атқылауы басталу кезінде, оларға жақын жерде, жанартау каналымен магманың қозғалуынан болады.
Опырылма жер сілкінісі - жердің опырлуынан, қопарылуынан болады.
Техногендік жер сілкінісі - адамдардың су қоймаларын жасауынан, мұнайды, газды, жер асты суларын шығаруынан, күшті жарылыстардан болады.
Жер сілкінісіне жалпы мінездеме.
Орталық нүкте - жердің астында жер сілкінісі басталған (болған) орын.
Кіндік орталық - бұл орталық нүктенің тура үстінде орналасқан жер бетіндегі нүкте.
Ошақтың тереңдігі - орталық нүкте мен кіндік орталығының аралығы. Терең емес жер сілкінісі болған жағдайда ошақтың тереңдігі 5-40 км құрайды, ал терең болған жағдайда 500 километрге дейін болады.
Жарықтың айырылған бөлігінің көлемі (ұзындығы) - сезілмейтін жер сілкіністерінде бірнеше метр және ірі жер сілкіністерінде бірнеше км-ге дейін жетеді. Айырылған жарық жер асты қабатының терең бөліктерінде тоқтап қалуы мүмкін, сондай-ақ жер бетіне де жетуі мүмкін.
Қатты дүмпудің ұзақтығы - орташа жер сілкіністерінде 2 секундтан 5 секундтқа дейін, ал күшті жер сілкіністерінде 20-дан 90 секундтқа дейін болуы мүмкін.
2
Жер сілкіну ауданының радиусы - орташа жер сілкіністерінде 5-15 км, ал күшті жер сілкіністерінде 50-160 км болады.
Сейсмикалық толқындардың жылдамдығы - көлемді толқындардың екі түрі бар. Бұл Р толқыны (латын тіліндегі PRIMAE - бірінші) жне 8 (SECONDAE - екінші). Р толқындары 3-8 кмсек, Ң толқындары 2-5 кмсек жылдамдығымен таралады. Сондай-ақ жер қабатының бетімен, оның астындағы аздаған тереңдікте таралатын жер бетіндегі толқындардан болады.
Жер сілкінісінің қарқындылығы - белгілі бір орындағы жер сілкінісінен болған шығындардың дәрежесі. Балл түрінде арнайы шкалалардың көмегі арқылы анықталады:
- 12 балдық шкала ММ( 902 жылы Итальян вулканологы Меркалли әзірлеген, түрлендіріп АҚШ-та қабылданған);
-12 балдық МҢК-64 шкаласы (1964 жылы С.В. Медведев (КСРО), В.Шпонхойер (ГФР) және В. Карник (ЧССР) әзірлеген, еуропаның кейбір елдері мен ТМД-да қабылданған).
Жер сілкінісінің қарқындылығы салыстырмалы мөлшер болып саналады және ол мыналарға байланысты:
- жер сілкінісі кіндігінің ара цашъщтыгынан - жер сілкінісі кіндігіне жақындаған сайын қарқындылығы жоғары;
- жер сілкінісі ошагының тереңдігінен - тереңдігі аз болған сайын қарқындылығы көбірек бола түседі;
- топырақ жағдайына байланысты - кеуепті жыныстар және жер асты суларының жоғары жатуы жер сілкінісі қарқындылығының бір балға көбеюіне әсер етеді.
Магнитуда - жер сілкінісі дүмпулерінің сейсмикалық қуатын сипаттайтын мөлшер (жер сілкінісі кіндігінен 100 км қашықтықта сейсмограф жасаған жер дүмпудің микрон түрінде белгіленген ең жоғарғы амплитудасы логарифм түрінде анықталады).
Магнитуда идеясын эзірлеуге көптеген ғалымдар үлес қосты, бірақ оны тек Калифорния технологиялық институтының профессоры Чарлз Ф. Рихтер ғана іске асырды (1935 ж).
3
Сейсмика жағырапиясы, аса күшті жер сілкінісі
Жердің бетіңде ерекше екі аса белсенді жер сілкінісі бар.
Тынық мұхит белдеуі - Тыныс мұхитын қоршаған жер сілкінісінің аймағы, бұл жерде дүние жүзі бойынша жер сілкінісінің 90 %-ы болады.
Жерорта теңізі - Азия белдеуі - бұл Жерорта теңізінен Түркия, Иран, Солтүстік Үнді арқылы өтеді, барлық жер сілкінісінің 5-6 %-ы осында болады.
Қалған жер сілкінісінің 4-5 % мұхит ортасы жотасында немесе тақталардың ішінде болады.
Қазақстан Республикасында сейсмикалық қауіпті аймақта мына облыстар орналасқан:
Шығыс-Қазақстан облысы
Алматы облысы
Жамбыл облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы.
Қазақстан Республикасында болған күшті жер сілкіністеріне мыналар жатады: 1887 жылы 9 маусымда болған Верненск жер сілкінісі. Жер сілкінісінің кіндігі - Верный қаласының оңтүстігінен 15 шақырымда болды. Магнитудасы - 7,3 (9-10 балл). Қала түгелімен қираған болатын. 329 адам қаза тапты. Шығын - 2,6 млн сом (сол кездегі бағамен).
1889 жылы 12 шілдеде - Шелекте жер сілкінісі болды. Магнитудасы - 8,3 (жер сілкінісінің кіндігінде -10 балл). 24 адам қаза тапты. 3 мыңға жуық құрылыс қирап қалды.
1911 жылы 4 қаңтардағы Қазақстан мен Орта Азиядағы күшті жер сілкінісінің бірі - Кемин жер сілкінісі. Магнитудасы - 8,2 (11-12 балл). Верный қаласы мен Ыстық көлдің солтүстік жағалауы күшті зақымданды. 540 адам қаза тапты. Шығын -1,4 млн сом (сол кездегі бағамен). Мамандардың санауынша жер қойнауынан шыққан энергия Днепрогэстің 326 жыл тоқтаусыз жұмыс жасағанда шығаратын энергиясына тең болды.
1990 жылы 14 маусымда 12 сағат 47 минутга Зайсан жер сілкінісі болды. Магнитудасы - 7,0 (8 балл). 8874 үй қирап қалды. 36 000 адам баспанасыз қалды. 1 адам қаза тапты. Шығын - 300 млн сом (сол кездегі бағамен).
4
Жер сілкінісі болған жағдайда адам өмірін сақтау мен шығынды азайту шаралары
Жер сілкіністері. Жер сілкінісі - бұл жер бетінің жер астында
өтетін дүмпулері жэне тербелулері негізіндегі себептермен туындайтын табиғи құбылыс. Жер қойнауларында үнемі тұрақты күрделі процестер болыптжатады, терең тектоникалық күштердің әсерінен кернеу пайда болып, жер қыртысы кабаттары деформацияга үшырайды, бүрмелер сыгыла бастайды да, сын шамадан артық жүк тиеулердің шабылуымен жылжытылады, жыртылады және жер қабатының сынуларына алып келеді. Жарылу, соққы тәріздес шапшаң дүмпу немесе дүмпулердің бір катар сериясымен іске асырылады. Жер сілкінуі кезінде жер койнауында жиналган энергияның бәсеңдетуі өтеді.
Әрбір жер сілкінісіне мән берген жөн. Үстірттің әлсіз тербелістері (5 баллға дейін) Қазақстанның оңтүстік, оңтүстік-шығыс және басқа аудандарында жылына бірнеше рет болып, зақым келтірмейді. Бірақ, егер тербеліс күші бірден немесе бірте-бірте 5-6 баллға дейін жететін жер сілкінісі басталса, - бұл қауіпті нышан. Бұдан кейін оқиғалардың үштен бірінде тербелістер 7 және одан да жоғары баллға дейін жетіп, күштірек болады.
Жер сілкінісі ойда жоқта келгенін ескерсек, төтенше жағдай кезіндегі өз әрекеттерін алдын-ала жоспарлап қою өте маңызды. Белгілі бір жағдайда қандай әрекет жасау керек екенін білгенде, өз өмірін сақтап қалу мүмкін. Негізінде, өлім және жер сілкінісі кезіндегі алған жарақаттардың себебі жер асты дүмпуі емес. Өлімдердің көбі ғимараттардың қирауы, сынықтар мен пеш мұржаның және көшедегі жарықтандыру бағананың сынықтары және т.б. сияқты заттардың құлауы нәтижесінде пайда болады.
Тереңдікте болінген энергия серпінді толқындар арқылы қалың жер қабыгына беріледі де, жер беттеріне жетіп, сол
жерлерде копратулар өтеді.Жер сілкінуінің ошақ молшерлері әдетте, бірнеше ондаған метрден жүздеген километрге дейін жалғасады, олар негізінен
жер қабатында, сонымен қатар жер мантиясының жогаргы бөлімінде орналасады.Жер күрамының негізгі екі сейсмикалық белдіктері белгілі:
Жерорта теңіздік - Азиялық - оның аймагына Италия, Португалия, Греция, Түркия, Иран, Солтүстікті Индия мен Малай архипелага жатады және Тынық мүхиттық - өзінің қүрамына Жапония, Қытай, Шығыс, Камчатка, Сахалин, Курилдік тізбегін жинақтаған. Ресей аумақтарында шамамен 28% сейсмо қауіпті аудандар бар.
5
Жер сілкінісі сипатының негізгі көрсеткіштері қарқындылығы және зақым ошағының тереңдігі. Жердің беткі қабатында жер сілкінісінің қарқындылығының пайда болуы баллмен есептелінеді (2-кестеде көрсетілген).
2-кесте. Жердін беткі қабатында жер сілкінісінің карқындылығы
Балл
Жер сілкінісінің атаулары
Белгілері
1
Білінбейтін
Сейсмикалық аспаптармен белгіленеді
2
Өте әлсіз
Тыныштық қалыпты жағдайда тұрған адамдарға сезіледі
3
Әлсіз
Тұрғындардың бір шамасына сезіледі
4
Біріңғайлы
Есіктің шиқылдауы, шыны ыдыстың, терезенің,
заттардың жай тербелуі
5
Күштілеу
Ғимараттың қозғалуы, жиьаздың тербелуі, сы-
лактар мен терезе шыныларының шытынауы
6
Күшті
Барлығына сезіледі. Қабырғадан суреттер күлап
түседі, қабырғалар жарылады, сылақ бөлшек-
теніп түседі, ғимараттар аздап зақымдалады
7
Өте күшті
Тасты үйлердің қабырғалары жарылады
8
Қирататын
Үйлер біршама құлайды. Мүсіндер орнынан жылжиды.
9
Алапатты
Тасьы үйлер күшті бұзылады және қирайды
10
Жойқын
Тасты құрылыстардың қирауы. Теміржол рельс-
терінің майысуы. Көшкіндер, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz