Қазіргі таңдағы экология ғылымының құрылымы

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СОӨЖ

Тақырыбы: Қазіргі таңдағы экология ғылымының құрылымы.

Орындаған: Мұратбекова А. Тобы: ВС-403

Семей 2015

Жоспар

1. Экология туралы негізгі түсініктер.

2. Экология пәні және оның құрылымы.

3. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Экология туралы негізгі түсініктер.

Экология деген сөз, қазіргі күні көпшілікке белгілі және өте көп қолданылып жүр. ХХ-ғасырдьң басында бұл сөзді тек ғалым-экологгар ғана білсе, ал осы ғасырдың екінші жартысында, кең ауқымды экологиялық кризистердің ылаңы көрініп, қоршаған ортаның ластануы өрбуіне байла-нысты, бұл сөзді көпшіілік күнделікті естіл жүр.

Экология деген сөз көп қолданылып, көп айтыльп жүргенімен, осы сөздің толық мәнісін түсінетін адамдар бүгінгі күні өте аз. Тіптен экология ғылымыньң анықтамалары да өте көп. Көпшілік жағдайда, экология ғылымын тірі организмдер мен тіршілік ортасының қарым-қатынасы туралы ілім деген анықтамалар айтылып жүр. "Экология" термині гректің "ойкос" (оікоs) - тұратын жер, үй, ал "логос" (logos) -ғылым, оқу деген мағынаны бідіреді. Егер, мағынасына қарай тұжырымдайтын болсақ - тұратын жер, тіршілік мекені, ортасы туралы "ғылым" деген түсінікті береді. Үй, тұратын жер деген түсініктің мөлшері, табиғаттың кішкене кеңістігінен, материкке, онан әрі - биосфераға ұласуы мүмкін. "Экология" терминін, 1866 жылы неміс ғалымы, зоолог Э. Геккель алғаш рет ендірген. Қазіргі күндері экология ғылымы табиғи байлықтарды үнемді пайдалану, қоршаған ортаның ластануы және оны қорғау, сақтау туралы мәселелерді жан-жақты қарастырып жүр.

XХ-ғасырдың орта кезіне дейін қоршаған ортаның ластануына адамзат көңіл бөлмеді. Адамзат айналасыңдағы суды, ауаны және топырақтарды әр түрлі іс-әрекеттерімен бүлдіре отырып, оған ешқандай мән бермей келді. Кейбір адамдарда, тіптен ғалымдарда "Біз табиғатты өзімізге бағындыруымыз керек" деген де ойлар бодды. адам табиғатты игере отырып, әр түрлі жетістіктерге жетіп те жатты, табиғат байлықтарын жан-жақты пайдалана бастады. Бірақ, екінші жағынан адамдардың табиғатқа деген тәуелділігі де өсе бастады. Табиғат байлықтарын пайдалану, адамдардың тұрмыс жағдайларын, мәдениеттерін жоғарылатты. Ойлап қарасақ, егер адамдар тек көмірсугектерді, мүнайды, көмірді т. с. с. қазба байлықтарды қолданудан бас тартса не болар еді? Бұл бүкіл адам цивилизациясының құрып, қайта тас дәуіріне оралғанымен бірдей емес пе? Өмір диалектикасы сонда, біздің табиғатты игере отырып жеткен табыстарымыз, жеңістеріміз бола отырып, ол біздің жеңілісіміз де болып отыр. Осылай болды, алда осылай болады да.

Кейінгі жылдарда, әлемдік экологиялық кризистердің әсері, адамдарға үлкен зардаптар әкеліп отыр. Қоршаған ортаның проблемаларын шешуде, ғалымның биология салаларынан басқа химия, физика, информатика, есептеу техникасы және де басқа салалары кеңінен қолданылуда. Көптеген ғылым салаларының бір-бірімен бірігуі экологиялық апаттарды болжауда және оларды болдырмауда үлкен мүмкінідіктер туғыза алады.

Экология бір кездерде биология ғылымыньщ бір саласы болып есептелінсе, қазіргі биологиялық экология, кешенді негізді ғылымның (макроэкологияның) бір бөлігі ғана болып есептелінеді. Экология термині туралы түсінікке қатысты, әр түрлі көзқарастардың бар екендігін әр уақытта есте сақтаған дұрыс. Сондықтан, эколог мамандарын дайындаудың оқу бағдарламаларын, оқу қадрларын дайындау өте күрделі жұмыстардың бірі болып отыр. Егер айтатын болсақ, көптеген биологтар осы күнге дейін экологияны биологияның бір саласы деп есептейді. Тірі мен тірі емес заттар арасындағы байланыстарды, жаратылыстану ғылымдарының (физика, химия, математика т. б. ) кейінгі жетістіктермен байланыстыра отырып қарамай зкологияны түсіну мүмкін еместігі, бүгінгі күні айдан да анық болып отыр.

Қоршаған орта туралы ғылым - экология, адам мен табиғаттың арасындағы қарым-қатъшас, екі түрлі жолмен дамуы мүмкін деп қарастырады.

Бірінші көзқарас бойынша, бұлардың арасындағы қарым-қатынас, адамдардың тікелей басқаруы негізінде орындалуы тиіс. Табиғат зандылықтарын ескермей, өз ақылына сеніп технологиялық күштерді қолдана отырып, адам өзін қожа сезініп, қоршаған ортаға, тірі табиғатқа қысым көрсете жүмыс істейді. Бұл кезде табиғи орта да пайда болған көп-теген экологиялық проблемалар, дұрыс жүргізілмеген көзқарастың және басшылықтың себептері деп есептелінеді. Бірақ, барлық туындаған проблемаларды, ғылыми-техникалык өрлеудің бірі болып табылатын жетілдірілген жаңа технологиялық әдістер арқылы жойып, табиғаттың өз заңдылықтарымен дамуына кесірін тигізбеуге болады деп есептейді.

Мұндай көзқарасты - антропоцентрлік технологиялық деп атап жүр. Адам және олар жасаған технология, табиғатқа басшылық жасайды деп есептелінеді. Көптеген саясаткерлер, экономистер, әкімдер, инженерлер осындай көзқараста болып келгені рас.

Ал екінші көзқарас бойьшша, адам биологиялық түрдің бірі ретінде қарастырылып, экологияның негізгі заңдылықтарының бақылауында болуы және өзінің табиташен қарымқатынасында оның талаптарын қабылдауы тиіс.

Адам қоғамының дамуы, экология заңдарына бағынып, табиғат эволюциясының бір бөлігі деп қарастырылуы қажет.

Адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынастың дұрыстығы осы екі көзқарастың гармониялық түсіністігі, бірлестігі мен айырмашылықтарымен анықталуы керек сияқты. Осындай стратегия, адамзаттың дамуын анықтайтьн негізгі мәселелердің бірі болмақ.

Қоршаған ортаның тепе-теңдігінің бұзылуы - адамдардың өздерінің экология заңдарын бұзып, жасалып жатқан теріс іс-әрекеттерімен тікелей байланысты. Биосферадағы бұндай тепе-теңдіктің бұзылуын технологиялық әдістермен қайта орнына келтіру өте қиын, ал кейбір жағдайда тіптен мүмкін де емес. Адамзат табиғат зандарына бағынуға және оларды орындауға міндетті болуы тиіс. Осының дәлелі ретінде Ф. Энгельс жазған мынадай бір деректі келтіруге болады. Кезінде Испания плантаторлары Куба жерінде, таудың 1 бөктеріңдегі орманды түгел өртеп, одан жерді тыңайту үшін қолдануға қажетті күл алады. Жер иеленушілер алған күл, кофе ағаштарының өнімдерін бірнеше жыл жоғарылатып, әжептеуір пайда табуға мүмкішпілік береді. Ағашы жанып кеткен таудың бөктерінде, жиі болып тұратын тропикалық құйынды жаңбырлар, топырақтың қорғансыз жоғарғы құнарлы қабатын жуып кетіп, бетінде бір тал ағаш жоқ жалаңаш жартастың өзі қалады. Бұл, қоршаған ортадағы бұзылған тепе-тендіктің өз орнына қайта келмейтіндігінің бір дәлелі. Жан-жағы көкпеңбек опикалық өңірдегі, алыстан көрінетін тау бөкгерінің қап-қара жартасы, "экологиялық сауатсыздық әрекетгердің" ескерткіші болып тұрған сияқты.

Қазіргі цивилизацияның дамыған кезіңде, технологиялық процестердің әсерлері өте үлкен мөлшерге жетті, олардың әсері аймақты өлшемнен, әлемдік мөлшерге өтті. Табиғаттың бір жерінде болған зиянды өзгерістің әсері тек сол жерге ғана әсерін тигізіп қоймай, алыс жерлерге де залалын тигізіп жүр.

Жерде қалыптасқан осы күнге дейін табиғатымызда болған өзгерістер, тіршіліктің дұрыс дамуы мүмкін емес халге әкеліп отыр. Әр түрлі өндіріс қадықтары, қоршаған ортаны соншалықты өзгертті. Бұл жағдайлар - жануарларға, өсімдіктерге және адамдардың өздеріне үлкен қауіп төндіріп отыр. Химиялық өндірістер өздерінің улы қалдықтарымен бүкіл өсімдік, жануарларды жойып, суга төгілген бір ғана мүнай бүкіл жер шарындағы судағы тіршілікке жойқын әсерін тигізуде.

Экология пәні және оның құрылымы

Күрделілігіне байланыеты экология ғылымының аныктамасы және экология пәнінің құрылымы туралы көзқарастар әр түрлі. Экология пәнінің құрылымы туралы нақты қалыптасқан пікірлер жоқ. Көп жағдайда "Жалпы экология" пәні деп "биологиялық экология" пәнінің құрылымын ұсынады.

Экологияның негізгі басты мақсаты - биосферадағы тұрақтылықты сақтау. Биосферадағы тепе-тендікті сақтау адамдарын қолдану, оның бұзылмауын алдын ала болжай алу, оның себептерін анықтау және білу. Табиғат зандарын біле отырып, табиғаттағы өзгерістерді, құбылыстарды, биосфера ішіндегі әр түрлі ауытқуларды, адамдардың іс-әрекетімен үйлестіре отырып, антропогеңдік экологиялық кризистерді болдырмау өте маңызды. Егер, көптеген әдебиеттерде келтіріліп жүрген, экология ғылымының анықтамасы түрғысынан - "организмдердің бір-бірімен және қоршаған ортамен әсерін" қарастыратын болсақ, онда біз жоғарыда көрсетілген экологиялық проблемаларды шеше алмаймыз.

Негізінде экология ғылымы - экологияға байланысты мәселелердің барлығын дерлік қарастыру керек.

Сол себептен экология пәнінің негізі - ол биосферадагы тепе-тендіктерді жан-жақты қарастыру болып табылады. Олар биосферадағы организмдер арасындағы тепе-теңдік, химиялық элементтердің, олардың қосылыстарының тепе-тендігі, атмосферадағы, литосферадағы және гидросферадағы тепе-теңдіктер, жердің рельефіндегі тепе-тендігі және с. с. Биосферада қалыптасқан тепе-теңдік бұзылмаған жерде экологиялық проблемалар жоқ деп түсіну керек, ол солай да.

Мысалы, бір көлдегі тепе-тенділікті қарастырайық. Көлдің суыньң құрамындағы химиялық элементтердің, олардың әр түрлі қосылыстарының мөлшері белгілі бір калыпта болуы тиіс. Белгілі бір химиялык элеметтің немесе оның қосылыстарының мөлшері белгілі қалыптасқан мөлшерден ауытқымауы керек. Олардың мөлшері күрт өзгермейді, себебі тепе-теңдік сақталған. Ал егер, белгілі қалыптасқан тепе-тендіктер күрт ауытқитын болса, оның салдарынан биосферада басқа өзгерістер байқалуы тиіс. Көлде балықтардың, басқа да тіршілік иелерінің, өсімдіктердің түрі және олардың саны белгілі бір тепе-теңдік жағдайда болады. Бұлардың түрлерінің немесе сандарының күрт өзгеруі, басқа бір тепе-теңдіктердің өзгеруіне байланысты. Мысалы, адам-дардың ойланбай жасаған теріс іс-әрекеттерінің негізіңде, көлге өндіріс қалдықтары қосылып, көддегі судың құрамының күрт өзгеруі байқадды делік. Бұл - су құрамы тепе-теңдігінің бүзылуына, ондағы қосылыстар мен тірі организмдердің түрлерінің азаюына немесе қүрып кетуіне немесе олардың әр түрлі аурулармен ауыруына әкеліп соғады. Сөй-тіп, көддің құрамындағы химиялық тепе-теңдіктің бүзылуы, екінші биологиялық тепе-тендіктердің бүзылуына әкеледі. Бұл көлдегі балықтарды немесе өсімдіктерді пайдаланған адамдардың оргаішзміңдегі тепе-тендіктер бүзылып, адам-дардьщ денсаулығына кері әсерін тигізеді.

Биосферадаеы тепе-теңдіктер, олардың турлері, эволюцияльщ озгерістері және бір-біріне всері.

Жалпы экология пәні, болашақ эколог маманның ойының дүрыс қалыптасуына толық мүмкіншілік беруі ке-рек. Сол себептен, қазіргі уақытга жалпы экология пәнінің қүрылымы, қазіргі күннің талабына сай экология ғылымы-ның анықтамасынан бастау алу қажет. Экология пәні - біріншіден биосфераның құрылымына және қүрамына толық тоқтап, онан соң биосфераның негізі болып табылатын ли-тосфера, атмосфера және гидросферадағы тепе-теңдіктердің түрлерін, олардың бір-біріне әсерін қарастырады.

Биосферадағы тепе-тендіктердің бүзылуына технологиялық өңдірістердің (энергетика, химия, металлургая, тау-кен, мүнай, газ, қүрылыс, т. с. с), транспорггың (жерде, суда және ауада жүретін іштен жанатын двигательдері бар көлік түрлері және зымырандар), ауыл шаруаіішлышның (егін, мал) әсерін жан-жақты қарастыру қажет. Сонымен қатар, организмдердің арасындағы биологиялық негіздегі тепе-теңдіктін бүзылу жоддары мен олардың бір-біріне әсері және антропогендік факторлар негізінде бүзылған тепе-тендік-тердш организмдерге әсері жан-жақты қарастырылуы керек.

Биосферадағы тепе-тендіктердщ бүзылуының әсерін, экология ғылымының әр түрлі негізгі салалары қарастырады.

Олар:

- жаллы теориялық экология;

- биологиялық экология;

- қодданбалы немесе инженерлік экология;

- геологиялық экология;

- адам экологиясы және әлеуметтік экология.

Биологиялық экологияға: өсімдік, жануар, микроорга-низмдер экологиясы жатады. Ал, қолданбалы (инженерлік) экологияға: транспорт, энергетика, химия, металлургия, тау-кен, мүнай, газ, құрылыс, ауыл шаруашылығы экологиялары жатады. Әрине, экологияның барлық салалары өзара бір-бірімен тікелей байланысты.

Экология пәнінің қүрылымына, биосферадағы тепе-тендіктің бузылмауына негіз болатын, аддын ала болжайтын және қамтамасыз етуге мүмкіншілік жасайтын, экологиялық мониторинг және экологиялық сараптама мәселелері де енуі қажет.

Экология проблемаларын шешуде өз орньш тапқан сала - ол экономика және заң мәселелері. Экологиялық проблемалар экономика түрғысынан негізделіп, заң түрінде тиісті үйымдармен қатаң қадағаланып отыруы қажет. Кейін-гі екі мәселені экологияның сүрақтарынан бөлек қарастыру-ға болмайды. Сол себеігген эколог маман экологияга қа-жетті экономика, заң негіздерін білуі тілтен қажет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.