Адамның дербес психологиялық қалыптастырудағы тұқымқуалау мен орта факторлары туралы ақпарат

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ПӘН:ПСИХОГЕНЕТИКА

СӨЖ

ТАҚЫРЫБЫ:Адамның дербес психологиялық қалыптастырудағы тұқымқуалау мен орта факторлары.

Орындаған:Джангулова А. Т.

Группа:ПХ-415

Тексерген:Абдуллина Г. К.

СЕМЕЙ, 2015

Адамның дербес психологиялық қалыптастырудағы тұқымқуалау мен орта факторлары

Жоспар:

1. Дамыту тұжырымдамасы.
2. Адамның дамуындағы тұқым қуалаушылық рөлі
3. Адамның дербес психологиялық қалыптастырудағы орта факторлары

Дамыту тұжырымдамасы.

Адам - өмір дамуының ең жоғарғы деңгейінің көрінісі, қоғамдық еңбек барысының жемісі әрі табиғатпен әлеуметтік болмыс тұтастығын аңдататын тіршілік иесі. Алайда, адам әлеуметтік - тектік мәнге ие болғанымен, ол жалпы табиғат туындысы ретінде - дара адамдық сипаты жағынан жанды мақұлық дүниесінен бөлектенбейді. Дара адам - «homo sapiens» тектілерінің өкілі, адамдық даму нышандарының иесі - нақты адам. Даралық - нақты адамның табиғи және әлеуметтік қабылдаған қайталанбас ерекшеліктері мен қасиеттері «жеке адам» түсінігіне байланысты ең алдымен адамның қоғамдық мәнді сапалары еленеді. Адамның әлеуметтік мәні оның қоғаммен байланысында қалыптасады да көрініс береді . Әрқандай қоғамға орай адамның қасиет, сапа өлшемдері әрқилы келеді. Қоғам социологиясы нақты қоғамның психологиялық типін анықтап отырады. Жеке адам көп сатылы құрылымға ие. Осындай жеке адам психологиялық құрылымының ең жоғарғы да жетекші деңгейі қажетттік - себеп аймағы - жеке адамның бағыт - бағдарынан, оның қоғамға, басқа тұлғаларға, өзіне қатынасынан және қоғамдық әрі еңбектік міндеттерінен туындайды. Сонымен бірге, жеке адам үшін мәнді құбылыс тек оның ұстанған бағыттары ғана емес, оның өз қатынас мүмкіндіктерін іске асыру қабілеті де үлкен маңызға ие. Ал, бұл өз кезегінде адамның іс - әрекетік икемділігіне, оның қабілеті, білімі мен ептілігіне, көңіл - күй, еріктік және ақыл - ой сапаларымен байланысып жатады. Адам өмірге дайын қабілет, мінез және қызығуларымен келмейді, бұлардың бәрі белгілі табиғи негізде адамның өмір барысында қалыптасады және тұқым қуалайды. Мысалы:Көп ізденген ақынна көп білген дарынды бала болып туылуы . . .
Қалыптастыру процесі мен ішкі және сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын факторлардың әсерінен оның тұлғасын қалыптастыру - тарауда 1, адам дамуының атап көрсетілгендей. Даму адамның физикалық, психикалық және моральдық өсу процесі болып табылады және туа біткен және жүре пайда қасиеттері барлық сандық және сапалық өзгерістер қамтиды. Физикалық, психикалық және моральдық өтеу мерзімі процесі ретінде Адам дамуы, айтарлықтай биологиялық түрдегі өкілі, тұлға ретінде адам, адамзат қоғамының мүшесі ретінде адамның талабын бар баланың трансформациясын, биологиялық жеке тұлғаны білдіреді.
Адам дамуы тек мұраға және туу белгілері оған тән жылы сандық өзгерістер азайтылуы мүмкін емес. Даму - ең алдымен органның және адам психикасының сапалы өзгеруі болып табылады. Бұл өзгерістер, белгілі бір үйде және әлеуметтік ортада оған айналасындағы адамдардың әсер пайда болады.
Түрлі іс-шараларға қатысатын адамдардың дамуында, ойын тән қызметін көрсетіп, жұмыс, оқу-әдістемелік. Бұл іс-шаралар диалог, сондай-ақ оның дамуына ықпал етеді адамдар түрлі, әлеуметтік байланыстарды тәжірибесі сатып алу тап, өз тәжірибесін байытады. Адам дамуының қозғаушы күштері қарапайым физикалық және материалдық қажеттіліктерін, сондай-ең жоғары рухани, адам қажеттіліктерін объективті факторлардың әсерінен туындайтын және оларды қанағаттандыру үшін құралдар мен мүмкіндіктері арасындағы қайшылықтар болып табылады. Бұл қажеттіліктер олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаражат көздері іздеуге, адамдармен қарым-қатынас жасауға шақырды, оларды қанағаттандыруға бағытталған қызмет тақырыптарын жасау. Адам дамуының барысында көптеген байланыстарды құру жүреді және оның тұлғасын қалыптастыру, оның дамуына, оның әлеуметтік мәні әлеуметтік жағын көрсететін.

Адамның дамуындағы тұқым қуалаушылық рөлі
Қуалаушылық арқылы белгілі қасиеттері мен оның генетикалық бағдарламасы тән сипаттамаларын балаларға ата-анасының беру. Бұл генетика мүмкін организмнің қасиеттері дененің қасиеттері туралы ақпаратты сақтау және жіберу, түрі генетикалық коды кодталған екенін айтады мүмкіндік береді. Мұрагерлік адами даму бағдарламасы ең алдымен адамзаттың жалғасы, сондай-ақ оның жұмыс iстеуiн өзгеретін жағдайларға бейімделу адамның денесін көмектесетін жүйелерін дамытуды қамтамасыз етеді. Организмнің тұқым қуалайтын сипаттамалары ең алдымен анатомиялық және физиологиялық құрылымы болып табылады және адамзаттың өкілі ретінде тері түсі, көздің, шаш, орган, әсіресе жүйке жүйесінің, сондай-ақ адамның түр Makings сияқты адам денесінің осындай ерекшеліктері, яғни. Е. сөзінде талабын, жаяу тік, ойлау мен жұмыс істей білу.

Тұқым қуалау мен ортаның адам дамуындағы өзара қарым-қатынасы дам өмірінің бүкіл өнбойында болады. Алайда организмнің қалыптасу кезеңдерінде: ұрықтың өсіп-өнуі, баланың емшектегі кезінде, сәбилік, балалық, жас өспірімдік кездерінде оның маңызы ерекше болады. Міне дәл осы кезеңдерде адам тұлғасының қалыптасуы мен дамуы айрықша күшті болады.
Тұқым қуалау организмі қандай болуы мүмкін екенін анықтайды, бірақ адам екі фактордың-тұқым қуалаудың да, ортаның да бір мезгілде бірдей әсер етуі нәтижесінде дамиды. Адамның бейімбелуі тұқым қуалаудыың екі программасының: биологиялық және әлеуметтік програмалардың әсерінен жүзеге асатыны көпшілік мойындайтын ақиқатқа айналады. Кез-келген жеке адамның барлық қасиеттерімен белгілері, сонымен оның генотипі мен ортаның өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табыладыекен, тек қанының группасы, саусақ таңбалары сияқты биологиялық қасиеттері ғана ортаның әсеріне көнбейді. Сондықтан әрбір адам әрі табиғаттың бөлігі, әрі қоғамдық дамудың жемісі.
Бұл пікірмен бүгін таңда ғалымдардың көпшілігі келіседі. Талас пікір тек адамның ақыл-ой қабілеттерін дамытуда тұқым қуалау мен ортаның рөлі жайлы мәселеде. Мұнда бір-біріне қарама-қарсы екі пікір бар. Бірі- ақыл-ой қабілеттері генетикалық жағынан тұқым қуалауды деген және екіншісі- ақыл-ой қабілеттерінің дамуы әлеуметтік ортаның әсерімен анықталады деген пікір. Оның үстіне адамның ақыл-ой қабілеттерін дәл анықтауда айтарлықтай қиын іс екені анықталды. Өйткені адамдардың ақыл-ой қабілеті де алуан түрлі және алуан қырлы . Мәселен, бір адам тамаша шахматшы болғанмен нашар әртіс, ақын, математик және керісінше болуы мүмкін. Оған қоса, ақыл-ой қабілетін анықтау үшін қолданылатын тесті әдістерінің кемшіліктері де аз емес екндігін атап көрсетеді көптеген зерттеушілер. Атап айтқанда, ақыл-ой коэфицентін анықтағанда әлеуметтік ортаның ерекшеліктері, дамның білім мен тәрбие алу ерекшеліктері мен дәрежесі, дамның ықыластығы, ұқыптылығы, темпераменті сияқты психологиялық қасиеттері, т. б. мұқият ескерілуі қажет. Зерттеудің нәтижесі зерттеушінің зерттеулішіге қандай сұрақтар қоятынына да байланысты.
Қысқасы, адамның ақыл-ой қабілетінің дәл және толық анықтау айтарлықтай қиын іс. Соған қарамай көптеген елдерде тәуелсіз жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері ақыл-ой қабілеттерінің деңгейі генетикалық тұқым қуалауға да және білім-тәрбие алған ортасына да байланысты екндігін дәлелдеді.
Адамның биологиялық жағынан тұқым қуалауы туралы әңгіме жасағанда ескеретін жағдай, адамның тек жақсы нышандары ғана емес, сондай-ақ ақыл-ой кемшіліктері де көп жағдайда генотиптен тәуелді болады. Мәселен ұрығы бірдей егіздердің біреуі шизофрения ауруымен ауырса, онда екіншісіде сол аурумен 69% аурады. Егер біреуінің ақылы 97% кем болса, онда бұл кемшілік екіншісінде де болуы да мүмкін. Осы тұрғыдан алғанда, ата-ананың біреуінің не екеуінің де ақылы кем болса, ақылы кем балалардың туу проценті жоғары болатыны анықталды медицинада. Өз ата-анасының ақыл-есі дұрыс болғанымен, кейбір кем ақыл балалардың арғы тегін зерттегенде, олардың ата-бабасы не әжесі жағында сондай ауру болғаны, ауру солардан тұқым қуалап келгені анықталуы мүмкін.

Индивидуалды психикалық вариацияларының көздерін анықтау - дифференциалды психологиядағы негізгі мәселе. Индивидуалды айырмашылықтар тұқымқуалаушылық пен орта арасындағы күрделі және көптеген өзара әсерден пайда болатыны белгілі. Тұқымқуалаушылық биологиялық түрдің тұрақты өмір сүруін қамтамасыз етсе, орта - өмірдің өзгермелі шарттарына бейімделу мүмкіндігі мен өзгергіштігін қамтамасыз етеді.

Тұқымқуалаушылық эмбрионның ұрықтану кезінде ата - ананың гендері арқылы беріледі. Егер химиялық баланисровка немесе гендер толық емес болатын болса, дамып келе жатқан ағзада физикалық аномалия немесе психикалық патология болуы мүмкін. Бірақ, кейбір қарапайым жағдайда да биохимиялық, физиологиялық, психологиялық - әр түрлі деңгейдегі реакция нормаларының қосындысының нәтижесі тұқымқуалаушылық мінез-құлық вариацияларының кең спектрін беруі мүмкін. Ал тұқымқуалаушылықтың ішкі шекарасының соңғы нәтижесі ортаға тәуелді. Осылайша, адамның белсенділігінің әрбір көрінісінен тұқымқуалаушылықтың және ортаның әсерлерін табуға болады, ең бастысы - бұл көріністің мазмұны мен шегін анықтай алу.

Сонымен қатар адамда жануарда жоқ әлеуметтік тұқымқуалаушылық бар (мәдени үлгінің ізімен жүру, акцентуацияның берілуі, мысалы, анасынан баласына суық аналық тәрбиенің салдарынан шизоидты мінез акцентуациясының берілуі, жанұялық көріністің қалыптасуы) . Бұл жағдайларда көбіне бірнеше ұрпақ барысындағы ерекшеліктердің тұрақты көрінуін анықтайды, бірақ генетикалық шегендеусіз белгілейді.

А. Анастази пікірінше, әлеуметтік мұра шын мәнінде қоршаған орта әсеріне қарсы тұра алмайды.

«Өзгергіштік», «тұқымқуалаушылық», және «орта» түсініктеріне қатысты бірнеше пайымдамалар бар. Тұқымқуалаушылық түрдің тұрақтылығына жауап береді, дегенмен тұқымқуалаушылықтың белгілері өзгеріске ұшырайды. Сонымен қатар, ортаның әсер ету салдары индивидтің психологиялық бейнесінде біршама тұрақты болуы мүмкін, дегенмен олар ген арқылы келесі ұрпаққа берілмейді (мысалы, туғанда алған жарақаттың салдарынан бала дамуының бұзылуы) .

Даралықтың қалыптасуындағы екі фактордың үлесін түрлі теориялар мен ықпалдар әр түрлі бағалайды. Олардың биологиялық, орта, әлеуметтік - мәдени детерминацияны таңдауға байланысты келесі теориясылар тобы бөлініп шықты:

1. Биогенетикалық теорияларда индивидуалдылықтың қалыптасуы алдын ала анықталған туа біткен және генетикалық нышандар ретінде көрсетіледі. Даму бұл қасиеттердің уақытқа қатысты ашылуы, ал орта әсері өте шектелген. Биогенетикалық бағыт ұлт айырмашылықтарының бастауы туралы ұлтшылдық ілімнің теориялық негізі болып табылады. Бұл бағыттың жақтаушылары Ф. Гальтон мен рекапитуляция теориясының авторы Ст. Холл болды.

2. Социогенетикалық теориялар (тәжірибе приматын нақтылаушы сексуалды бағыт) алғашында адам таза тақта сияқты болады, ал оның барлық жетістіктері мен ерекшеліктері сыртқы шарттармен (ортамен) шартталған. Мұндай позицияны Дж. Локк ұстанған. Бұл теориялар біршама прогрессивті, бірақ олардың кемшілігі - баланы туғаннан енжар, әсер ету обьектісі ретінде түсінуі.

3. Екі факторлы теориялар (екі фактордың конвергенциясы) дамуды туа біткен құрлым мен сыртқы әсердің өзара әрекеттесуінің нәтижесі ретінде түсінді. К. Бюлер, В. Штерн, А. Бине ортаны тұқымқуалаушылық факторына жатқызды.

Екі факторлы теорияның негізін қалаушы В. Штерн бір функция жайлы оның ішкі немесе сыртқы екенін сұрауға болмайтынын белгілеген. Бірақ екі факторлы теорияның шеңберінде де бала өзінде өтіп жатқан өзгерістердің енжар мүшесі болып қала береді.

4. Л. С. Выготскийдің жоғары психикалық функциялар туралы ілімі (мәдени - тарихи бағыт) даралықтың дамуы мәдениеттің - адам тәжірибесінің кеңеюінің арқасында екендігін пайымдайды. Адамның туа берілген қасиеттері оның даму шарттары болып табылады, ал орта - оның дамуының бастауы. Бала ересектермен қарым-қатынас жасау және бірлескен іс-әрекет ету нәтижесінде мәдениет мазмұнын игереді.

Тұқымқуалаушылық пен ортаның үлесінің маңыздылығын әртүрлі түрдегі дисперсия себеп мәндерін талдаушы сандық белгінің генетикасы анықтайды. Бірақ әрбір белгі қарапайым, бір аллельмен белгіленбеуі мүмкін (доминантты және рецессивтісі гендер жұбы болуы мүмкін) . Сонымен қатар, қорытынды тиімділік әрбір геннің әсер етуінің арифметикалық қосындысы ретінде қарастырылмайды, өйткені олар бір уақытта көрініп, өзара әсерлесу арқасында жүйелі тиімділікке әкеледі. Сондықтан психологиялық белгінің генетикалық бақылау процесін зерттей отырып, психогенетика келесі сұрақтарға жауап алуға ұмтылады: 1. Даралық айырмашылықтардың қалыптасуын генотип қандай шекте анықтайды (яғни күтілген шектің вариациясы қандай) ? 2. Бұл әсердің нақты биологиялық механизмі қандай (хромасомалардың қай бөлігінде сәйкес гендер шоғырланған) ? 3. Гендердің ақуызды өнімі мен нақты фенотипті қандай процестер біріктіреді? 4. Зеттеуші генетикалық механизмдердің өзгеруіне әсер ететін сыртқы орта факторлары бар ма?

Тұқымқуалаушылық белгісі көрсеткіштер маңыздылығының абсолютті ұқсастығы бойынша емес, биологиялық ата - анасы мен баласының арасындағы көрсеткіштердің корреляциясының болуынан танылады. Зерттеу нәтижесінде биологиялық ата - ана мен баланы асырап алған ата - аналарының темпераменттерінің сипаттамаларының арасында ұқсастық табылады делік. Көбіне асырап алған жанұяда балалар жалпы және орта шарттарының айырмашылығын сезеді, соның нәтижесінеде абсолютті көрсеткіштер бойынша олар өздерінің асырап алған ата - анасына да ұқсап кетеді. Бірақ корреляциялар белгіленбейді.

Қазіргі уақытта тұқымқуалаушылық факторы мен ортаны жақтаушылардың арасындағы дискуссия өзінің өткірлігін жоғалтып отыр. Даралық вариацияларының көзін анықтауға арналған көптеген зерттеулер, ереже бойынша, ортаның немесе тұқымқуалаушылықтың нақты бағасын бере алмайды. Мысалы: 1920 жылдары егіздер әдісін қолданып жүргізген Ф. Гальтонның психогенетикалық зерттеулерінің арқасында биологиялық детерминацияланған сипаттамалар (ми көлемі, басқа өлшемдер) генетикалық анықталғаны, ал психологиялық сапа ( әртүрлі тест бойынша интеллектуалды коэфиценті) ортамен шартталатынына және үлкен айырмашылықтар болатыны анықталды. Оған жанұяның әлеуметтік және экономикалық статусы, туу реті және т. б. әсер етеді.

Орта мен тұқымқуалаушылықтың өзара әрекеттесуін зерттеу облысындағы қазіргі жағдай интеллектуалды қабілеттеріне орта әсерінің екі модельі бойынша иллюстратцияланады. Бірінші модельде Зайонч пен Маркус былай тұжырымдайды: Бала мен ата - ана қанша уақытты бірге өткізсе, соншалықты үлкен туысымен интеллектуалды корреляция коэфиценті жоғары болады, (Экспозиционды модель), яғни бала өзінің интеллектуалды қабілеті жағынан кім көп оны тәрбиелесе, соған ұқсайды, ал егер ата - анасы қандайда бір себептермен балаға аз көңіл бөлсе, онда ол апасына немесе тәрбиешісіне ұқсайтын болады. Екінші модельде қарама - қайшылық белгіленеді: Макаски мен Кларк оның идентификациясының пәні болып табылатын бала мен туысы арасындағы біршама жоғары корреляцияны бақылауға болады деген. (Идентификационды модель) . Яғни ең маңыздысы - бала үшін интеллектуалды автаритет болу керек, сонда оған алыста тұрып әсер етуге болады, ал күнделікті бірігіп әрекет ету міндет емес. Бір - бірін жоққа шығарушы екі модельдің өмір сүруі тағы да дифференционалды - психологиялық теориялардың көбі тар органикалық сипатта екенін көрсетіп отыр, ал жалпы теориялар практика жүзінде қалыптасқан жоқ.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.