Сақтар тағылымы мен тәрбие тәлімі

ЖОСПАР

Кіріспе 1

I. Сақтар тағылымы мен тәрбие тәлімі. 3
Сақтардың сан ғасырлық салт.дәстүрі мен тарихи ерекшеліктері 3
1.2 Сақтардың әлеуметтік. экономикалық жағдайы мен мәдениеті. 5
Сақтардың әшекейлік пен шеберлікке үйрету әдіс тәсілдері. 8
1.4 Сақ қоғамының тәлім.тәрбиелік құндылықтары. 9
Діни нанымдары мен ғұрыптары. 10

ІІ. Сақтар қай тілде сөйлейді? 11
2.1 Сақтың жұмбақ сыры. 11
2.2 Бейнелеу өнеріне үйретудің тәрбиелік мәні. 12

Кіріспе

Сақтар –қазақ жерін мекен еткет ежелгі тайпалар. Олардың басты шаруашылығы көшпелі және жартылай көшпелі малшылық болды.Байлықтың негізгі өлшемі болған жылқыларды көптеп өсірген. Аттың құлағында ойнап, ат үстінде садақты бәрінен жақсы тартқан.Олардың аттары таң қаларлықтай жүйрік еді. Бірде парсылар патшасы жас сақтың атына қызығып , айырбас ретінде оған өзінің байлығын ұсынады. Бірақ сақ одан бас тартқан. Сондай-ақ олар суармалы егін шаруашылығымен шұғылданған. Берік қалалары мен елді мекендері болған. Сол бір алыс кезеңде олардың мемлекеттері қалыптасқан. Көшпелі қоғамдағы тұңғыш жазу ақтарда пайда болған. Сақтар қоғамда әскери адамдарды еркше қадір тұтқан. Олардың арасынан патшалар сайланған Ақсүйектер мен бай адамдар шыққан. Сонымен қатар Томирис әйел патшасы да болған.
Абыздар екінші орында, кейінгі орындар малшылар мен егішілердікі ед. Сол кездерде қолөнер өте жақсы дамыған. Сақтар әр алуан жануарларды : бұғыны, жылқыны , түйені , бұланды, барысты , қабанды, тау ешкіні өте шебер бейнелеген. Киімдерін жануарла бейнесі бар алтын қаптармен сәндеген. Шошақ төбел бас киім , шекпен , шалбар және етік киген . Еңбек және соғыс құралдарын темірден жасаған. Ола табиғат күштері мен аспан шырақтарына, әсіресе от пен күнге табынған.
Сақтардың мәдениетіне, әдебиетіне ,қол өнеріне, көшпелі шаруашылығына қарағанда оларды әрине, көшпелі мәдениеттің негізін қалаушы тайпа деп те атауға болады. Олар біздің ата-бабаларымыз екеніне ешкумәніміз жоқ, сақтардың қанына біткен батылдық, ер-жүректік, батырлық, қайсарлық әр біреуімідің бойымызға берілген.
Оған мысал бола алтын тіпті, Әйел- Патша Томирис. Ол ең алғашқы көшпелі тайпалардың арасынан шыққан Патшайым, Ел билеушісі ал, біздің заманымызда 1941-1945 жылдарындағы Ұлы Отан соғысындағы батыр қыздарымыз Әлия мен Мәншүк те олардың жолдарын жалғастырушы болды деп те айта аламыз.
Қадым заман ғұламалары, саяхатшылары, ақындары сақьар туралы өте қызықты деректер жазып қалдырған. Мәселен ежелгі грек саяхатшысы Срабон өзінің Еуропа мен Азияда көргендерін “География”деп аталатын он жеі томдық кітабында жазып қалдырған. Сол еңбектерінің жетінші кітабында сақтар туралы айта келіп, “Олармал шаруашылығымен айналысады, жейті тағамдары : ет, сүт, ірімшік, көбінесе ірішік жеп, қымыз ішеді. Ола қор (запас) жасауды білмейді, сауда-саттықты да білмейді. Тек затты затқа айырбастап қана тіршілік етеді. Бұла нағыз ержүрек, батыр әрі мейлінше әділ жандар. Киіз палаткаларда тұрады. Шөбі шүйгін жайлауларды алма – кезек ауыстырып, қыста таулы жерлерде, жазда жазықтағы жайлауларда көшіп – қонып жүреді ”, -деп жазды.
Ежелгі дәуірде өмір сүрген атақты грек ақыны Эсхил өз поэмаларының бірінде “Ірімшік жеп, қымыз ішетін, ”
Тағы бір көне заман ғұламасы Эфор өзінің “Тарих” деп аталатын көп томдық еңбегінде сақтар туралы айта келіп, олардың өте – мөте жаны таза , адал, ешкімге қиянаты жоқ, өздерінің байырғы әдет – ғұрпын қатал ұстап, ұдайы ұшып қонып жүретін жауынгер халық екенін ескертеді. Сондай – ақ сақтардың байлыққа, дүние – мүлікке онша қызықпайтынын, қарапайым өмір сүретінін айтады. Ашкөз, сараң, дүние – мүлікке ешқашан көзі тоймайтындар сол қарапайым сақтардан үлгі- өнеге алуы керекдеген тұжырым жасайды.
Сақтардан сақталған мұралардың ұлттық – тарихи ескерткіштері.Қытайдың Еренқабырға тау бөктеріндегі Алагу сақ мәйіттерінен табылған құрал – жарақтарының ішінде алтын, күміс, мыс, темір, фарфор, ағаш, жібек, түрлі сырлы бұйымдар бар. Темір құралдардан жебенің ұшы, кішкентай темір кездік бар. Соның ішінде алтын бұйымдар мен әшекйлер КСРО жерінен табылған осы тектес мұрағаттарға ұқсас келеді. Кісі көзін қызықтыратыны төрт бұрыш тұғырға қондырылған түз тағының бейнесі орнатылған мыс табақша. Оның жалпы биіктігі32 см , тұғырдағы айналасы 30 см – лік төрткіл табақшаның ортасына қатар тұрған арыстан тақілеттіекі жыртқыштың бейнесі қойылған.Олардың жалпы толқындаған түрде қуыс түтік рәуішті түйістірілген.
1983 жылы тамызда Күнес өзенінің оңтүстік жағасынан, Бестөбе қаласынан солтүстік шығысқа қарай 20 км-лік жерден бұдан екі мың жылдан уақыт бұрынғы бағалы қола мұрағат табылды. Бұл мұрағаттар: үш сирағы жыртқыш аң бейнесіндегі салмағы 21 кг үлкен қола қазан, бір қола қоңырау, бір – біріне айқасқан сақина формасындағы қоладан жасалған жұп жолбарыс, бір – біріне казинектен қарасып жатқан бір жұп қанатты мақұлық , сынған қола шырағдан , тізерлеп, тік отырған биіктігі 42 см – лік батыр бейнесі. Сүйіншілеп хабарлаушылар мұны “Үйсін мұрағаты” десті. Мен осынау маңызды мәдени мұраларды үйсіндіктердікі дегеннен гөрі сақтардікі дегенді құптар едім.Өйткені , қоладан жасалған батыр бейнесін сөз етушілер оны : “ Шарт жүгініп тікесінен тік отырған айбатты, сол бойында биіктігі 42 см , іші қуыс, ауырлығы 4 кг, басына шошақ , қайқы төбелі дөңгелек бөрік киген ... екі көзі тұп – тура алдына қараған, белден жоғары жалаңаш, мүсінші оны көз шанағы терең, кеңсірікті етіп, самай шашын шығарып, өте әсерлі жасаған”-дейді.