Сақтар тағылымы мен тәрбие тәлімі



ЖОСПАР

Кіріспе 1

I. Сақтар тағылымы мен тәрбие тәлімі. 3
Сақтардың сан ғасырлық салт.дәстүрі мен тарихи ерекшеліктері 3
1.2 Сақтардың әлеуметтік. экономикалық жағдайы мен мәдениеті. 5
Сақтардың әшекейлік пен шеберлікке үйрету әдіс тәсілдері. 8
1.4 Сақ қоғамының тәлім.тәрбиелік құндылықтары. 9
Діни нанымдары мен ғұрыптары. 10

ІІ. Сақтар қай тілде сөйлейді? 11
2.1 Сақтың жұмбақ сыры. 11
2.2 Бейнелеу өнеріне үйретудің тәрбиелік мәні. 12
Кіріспе

Сақтар –қазақ жерін мекен еткет ежелгі тайпалар. Олардың басты шаруашылығы көшпелі және жартылай көшпелі малшылық болды.Байлықтың негізгі өлшемі болған жылқыларды көптеп өсірген. Аттың құлағында ойнап, ат үстінде садақты бәрінен жақсы тартқан.Олардың аттары таң қаларлықтай жүйрік еді. Бірде парсылар патшасы жас сақтың атына қызығып , айырбас ретінде оған өзінің байлығын ұсынады. Бірақ сақ одан бас тартқан. Сондай-ақ олар суармалы егін шаруашылығымен шұғылданған. Берік қалалары мен елді мекендері болған. Сол бір алыс кезеңде олардың мемлекеттері қалыптасқан. Көшпелі қоғамдағы тұңғыш жазу ақтарда пайда болған. Сақтар қоғамда әскери адамдарды еркше қадір тұтқан. Олардың арасынан патшалар сайланған Ақсүйектер мен бай адамдар шыққан. Сонымен қатар Томирис әйел патшасы да болған.
Абыздар екінші орында, кейінгі орындар малшылар мен егішілердікі ед. Сол кездерде қолөнер өте жақсы дамыған. Сақтар әр алуан жануарларды : бұғыны, жылқыны , түйені , бұланды, барысты , қабанды, тау ешкіні өте шебер бейнелеген. Киімдерін жануарла бейнесі бар алтын қаптармен сәндеген. Шошақ төбел бас киім , шекпен , шалбар және етік киген . Еңбек және соғыс құралдарын темірден жасаған. Ола табиғат күштері мен аспан шырақтарына, әсіресе от пен күнге табынған.
Сақтардың мәдениетіне, әдебиетіне ,қол өнеріне, көшпелі шаруашылығына қарағанда оларды әрине, көшпелі мәдениеттің негізін қалаушы тайпа деп те атауға болады. Олар біздің ата-бабаларымыз екеніне ешкумәніміз жоқ, сақтардың қанына біткен батылдық, ер-жүректік, батырлық, қайсарлық әр біреуімідің бойымызға берілген.
Оған мысал бола алтын тіпті, Әйел- Патша Томирис. Ол ең алғашқы көшпелі тайпалардың арасынан шыққан Патшайым, Ел билеушісі ал, біздің заманымызда 1941-1945 жылдарындағы Ұлы Отан соғысындағы батыр қыздарымыз Әлия мен Мәншүк те олардың жолдарын жалғастырушы болды деп те айта аламыз.
Қадым заман ғұламалары, саяхатшылары, ақындары сақьар туралы өте қызықты деректер жазып қалдырған. Мәселен ежелгі грек саяхатшысы Срабон өзінің Еуропа мен Азияда көргендерін “География”деп аталатын он жеі томдық кітабында жазып қалдырған. Сол еңбектерінің жетінші кітабында сақтар туралы айта келіп, “Олармал шаруашылығымен айналысады, жейті тағамдары : ет, сүт, ірімшік, көбінесе ірішік жеп, қымыз ішеді. Ола қор (запас) жасауды білмейді, сауда-саттықты да білмейді. Тек затты затқа айырбастап қана тіршілік етеді. Бұла нағыз ержүрек, батыр әрі мейлінше әділ жандар. Киіз палаткаларда тұрады. Шөбі шүйгін жайлауларды алма – кезек ауыстырып, қыста таулы жерлерде, жазда жазықтағы жайлауларда көшіп – қонып жүреді ”, -деп жазды.
Ежелгі дәуірде өмір сүрген атақты грек ақыны Эсхил өз поэмаларының бірінде “Ірімшік жеп, қымыз ішетін, ”
Тағы бір көне заман ғұламасы Эфор өзінің “Тарих” деп аталатын көп томдық еңбегінде сақтар туралы айта келіп, олардың өте – мөте жаны таза , адал, ешкімге қиянаты жоқ, өздерінің байырғы әдет – ғұрпын қатал ұстап, ұдайы ұшып қонып жүретін жауынгер халық екенін ескертеді. Сондай – ақ сақтардың байлыққа, дүние – мүлікке онша қызықпайтынын, қарапайым өмір сүретінін айтады. Ашкөз, сараң, дүние – мүлікке ешқашан көзі тоймайтындар сол қарапайым сақтардан үлгі- өнеге алуы керекдеген тұжырым жасайды.
Сақтардан сақталған мұралардың ұлттық – тарихи ескерткіштері.Қытайдың Еренқабырға тау бөктеріндегі Алагу сақ мәйіттерінен табылған құрал – жарақтарының ішінде алтын, күміс, мыс, темір, фарфор, ағаш, жібек, түрлі сырлы бұйымдар бар. Темір құралдардан жебенің ұшы, кішкентай темір кездік бар. Соның ішінде алтын бұйымдар мен әшекйлер КСРО жерінен табылған осы тектес мұрағаттарға ұқсас келеді. Кісі көзін қызықтыратыны төрт бұрыш тұғырға қондырылған түз тағының бейнесі орнатылған мыс табақша. Оның жалпы биіктігі32 см , тұғырдағы айналасы 30 см – лік төрткіл табақшаның ортасына қатар тұрған арыстан тақілеттіекі жыртқыштың бейнесі қойылған.Олардың жалпы толқындаған түрде қуыс түтік рәуішті түйістірілген.
1983 жылы тамызда Күнес өзенінің оңтүстік жағасынан, Бестөбе қаласынан солтүстік шығысқа қарай 20 км-лік жерден бұдан екі мың жылдан уақыт бұрынғы бағалы қола мұрағат табылды. Бұл мұрағаттар: үш сирағы жыртқыш аң бейнесіндегі салмағы 21 кг үлкен қола қазан, бір қола қоңырау, бір – біріне айқасқан сақина формасындағы қоладан жасалған жұп жолбарыс, бір – біріне казинектен қарасып жатқан бір жұп қанатты мақұлық , сынған қола шырағдан , тізерлеп, тік отырған биіктігі 42 см – лік батыр бейнесі. Сүйіншілеп хабарлаушылар мұны “Үйсін мұрағаты” десті. Мен осынау маңызды мәдени мұраларды үйсіндіктердікі дегеннен гөрі сақтардікі дегенді құптар едім.Өйткені , қоладан жасалған батыр бейнесін сөз етушілер оны : “ Шарт жүгініп тікесінен тік отырған айбатты, сол бойында биіктігі 42 см , іші қуыс, ауырлығы 4 кг, басына шошақ , қайқы төбелі дөңгелек бөрік киген ... екі көзі тұп – тура алдына қараған, белден жоғары жалаңаш, мүсінші оны көз шанағы терең, кеңсірікті етіп, самай шашын шығарып, өте әсерлі жасаған”-дейді.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР

Кіріспе 1
I. Сақтар тағылымы мен тәрбие тәлімі. 3
Сақтардың сан ғасырлық салт-дәстүрі мен тарихи ерекшеліктері 3
1.2 Сақтардың әлеуметтік- экономикалық жағдайы мен мәдениеті. 5
Сақтардың әшекейлік пен шеберлікке үйрету әдіс тәсілдері. 8
1.4 Сақ қоғамының тәлім-тәрбиелік құндылықтары. 9
Діни нанымдары мен ғұрыптары. 10
ІІ. Сақтар қай тілде сөйлейді? 11
2.1 Сақтың жұмбақ сыры. 11
2.2 Бейнелеу өнеріне үйретудің тәрбиелік мәні. 12

Кіріспе

Сақтар –қазақ жерін мекен еткет ежелгі тайпалар. Олардың басты
шаруашылығы көшпелі және жартылай көшпелі малшылық болды.Байлықтың негізгі
өлшемі болған жылқыларды көптеп өсірген. Аттың құлағында ойнап, ат үстінде
садақты бәрінен жақсы тартқан.Олардың аттары таң қаларлықтай жүйрік еді.
Бірде парсылар патшасы жас сақтың атына қызығып , айырбас ретінде оған
өзінің байлығын ұсынады. Бірақ сақ одан бас тартқан. Сондай-ақ олар
суармалы егін шаруашылығымен шұғылданған. Берік қалалары мен елді мекендері
болған. Сол бір алыс кезеңде олардың мемлекеттері қалыптасқан. Көшпелі
қоғамдағы тұңғыш жазу ақтарда пайда болған. Сақтар қоғамда әскери адамдарды
еркше қадір тұтқан. Олардың арасынан патшалар сайланған Ақсүйектер мен бай
адамдар шыққан. Сонымен қатар Томирис әйел патшасы да болған.
Абыздар екінші орында, кейінгі орындар малшылар мен егішілердікі
ед. Сол кездерде қолөнер өте жақсы дамыған. Сақтар әр алуан жануарларды
: бұғыны, жылқыны , түйені , бұланды, барысты , қабанды, тау ешкіні өте
шебер бейнелеген. Киімдерін жануарла бейнесі бар алтын қаптармен сәндеген.
Шошақ төбел бас киім , шекпен , шалбар және етік киген . Еңбек және соғыс
құралдарын темірден жасаған. Ола табиғат күштері мен аспан шырақтарына,
әсіресе от пен күнге табынған.
Сақтардың мәдениетіне, әдебиетіне ,қол өнеріне, көшпелі
шаруашылығына қарағанда оларды әрине, көшпелі мәдениеттің негізін қалаушы
тайпа деп те атауға болады. Олар біздің ата-бабаларымыз екеніне ешкумәніміз
жоқ, сақтардың қанына біткен батылдық, ер-жүректік, батырлық, қайсарлық әр
біреуімідің бойымызға берілген.
Оған мысал бола алтын тіпті, Әйел- Патша Томирис. Ол ең алғашқы
көшпелі тайпалардың арасынан шыққан Патшайым, Ел билеушісі ал, біздің
заманымызда 1941-1945 жылдарындағы Ұлы Отан соғысындағы батыр қыздарымыз
Әлия мен Мәншүк те олардың жолдарын жалғастырушы болды деп те айта аламыз.
Қадым заман ғұламалары, саяхатшылары, ақындары сақьар туралы өте
қызықты деректер жазып қалдырған. Мәселен ежелгі грек саяхатшысы Срабон
өзінің Еуропа мен Азияда көргендерін “География”деп аталатын он жеі томдық
кітабында жазып қалдырған. Сол еңбектерінің жетінші кітабында сақтар туралы
айта келіп, “Олармал шаруашылығымен айналысады, жейті тағамдары : ет, сүт,
ірімшік, көбінесе ірішік жеп, қымыз ішеді. Ола қор (запас) жасауды
білмейді, сауда-саттықты да білмейді. Тек затты затқа айырбастап қана
тіршілік етеді. Бұла нағыз ержүрек, батыр әрі мейлінше әділ жандар. Киіз
палаткаларда тұрады. Шөбі шүйгін жайлауларды алма – кезек ауыстырып, қыста
таулы жерлерде, жазда жазықтағы жайлауларда көшіп – қонып жүреді ”, -деп
жазды.
Ежелгі дәуірде өмір сүрген атақты грек ақыны Эсхил өз поэмаларының
бірінде “Ірімшік жеп, қымыз ішетін, ”
Тағы бір көне заман ғұламасы Эфор өзінің “Тарих” деп аталатын көп
томдық еңбегінде сақтар туралы айта келіп, олардың өте – мөте жаны таза ,
адал, ешкімге қиянаты жоқ, өздерінің байырғы әдет – ғұрпын қатал ұстап,
ұдайы ұшып қонып жүретін жауынгер халық екенін ескертеді. Сондай – ақ
сақтардың байлыққа, дүние – мүлікке онша қызықпайтынын, қарапайым өмір
сүретінін айтады. Ашкөз, сараң, дүние – мүлікке ешқашан көзі тоймайтындар
сол қарапайым сақтардан үлгі- өнеге алуы керекдеген тұжырым жасайды.
Сақтардан сақталған мұралардың ұлттық – тарихи
ескерткіштері.Қытайдың Еренқабырға тау бөктеріндегі Алагу сақ мәйіттерінен
табылған құрал – жарақтарының ішінде алтын, күміс, мыс, темір, фарфор,
ағаш, жібек, түрлі сырлы бұйымдар бар. Темір құралдардан жебенің ұшы,
кішкентай темір кездік бар. Соның ішінде алтын бұйымдар мен әшекйлер КСРО
жерінен табылған осы тектес мұрағаттарға ұқсас келеді. Кісі көзін
қызықтыратыны төрт бұрыш тұғырға қондырылған түз тағының бейнесі орнатылған
мыс табақша. Оның жалпы биіктігі32 см , тұғырдағы айналасы 30 см – лік
төрткіл табақшаның ортасына қатар тұрған арыстан тақілеттіекі жыртқыштың
бейнесі қойылған.Олардың жалпы толқындаған түрде қуыс түтік рәуішті
түйістірілген.
1983 жылы тамызда Күнес өзенінің оңтүстік жағасынан, Бестөбе
қаласынан солтүстік шығысқа қарай 20 км-лік жерден бұдан екі мың жылдан
уақыт бұрынғы бағалы қола мұрағат табылды. Бұл мұрағаттар: үш сирағы
жыртқыш аң бейнесіндегі салмағы 21 кг үлкен қола қазан, бір қола қоңырау,
бір – біріне айқасқан сақина формасындағы қоладан жасалған жұп жолбарыс,
бір – біріне казинектен қарасып жатқан бір жұп қанатты мақұлық , сынған
қола шырағдан , тізерлеп, тік отырған биіктігі 42 см – лік батыр бейнесі.
Сүйіншілеп хабарлаушылар мұны “Үйсін мұрағаты” десті. Мен осынау маңызды
мәдени мұраларды үйсіндіктердікі дегеннен гөрі сақтардікі дегенді құптар
едім.Өйткені , қоладан жасалған батыр бейнесін сөз етушілер оны : “ Шарт
жүгініп тікесінен тік отырған айбатты, сол бойында биіктігі 42 см , іші
қуыс, ауырлығы 4 кг, басына шошақ , қайқы төбелі дөңгелек бөрік киген ...
екі көзі тұп – тура алдына қараған, белден жоғары жалаңаш, мүсінші оны көз
шанағы терең, кеңсірікті етіп, самай шашын шығарып, өте әсерлі жасаған”-
дейді.

I. Сақтар тағылымы мен тәбие тәлімі.

Сақтардың сан ғасырлық салт-дәстүрі мен тарихи ерекшеліктері

Сақтар б.з.б. 1- мың жылдықта Орта Азия мен “Қазақстан, Шығыс Түркістан”
жерін мекен еткен ежелгі тайпа. Бұларды грек тарихшысы Страбон”Азиялық
скифтер”- деп жазды. Римжазушысы үкен Плиний де осындай пікірде болған.
Алайда олсақтарды бүкіл Шығыс халқының тегі болу керек- деген ой тұжырымына
келді. Ол таған. Алайда олсақтарды бүкіл Шығыс халқының тегі болу керек-
деген ой тұжырымына келді. Ол тағы да зертй түсу, ол тарихи тағылымының
болашақтың ісі болсын деген қағида айтты. Оның жазуынша скифтерді парсылар
“саға”(“сақа” “Сақ” аты осыдан шыққан)дейді. Ахамендік Иранның жазу
ескерткіштеріде Сақ үш топқа бөлінеді. Бұлар Орта Азияның оңтүстігінде,
Арал теңізінің төңірегін, Сырдария бойын, Жетісу алқабын мекендеген. Сақ
одақтарына Яксарт, Массагеттер, Исседон, Дайлар, Астақ, Қамақ сияқты
көптеген көне тайпалар бірікті. Бұлар Кавказ тауын “Қаз” тауы деп атаған.
Қытайдың және басқа елдердің тарихшылары үйсіндерді қазақтың
негізгі тегі екенін растайды. Әйтсе де үйсіндер Іле өзені бойын көне
заманан мекендеп келген халық емес, олардың бағзыдағы мекені Дунь-хуаң мен
Цилянь- шань тауының аралығында болатын. Кейі тек б.з.д. 160 жылдардың
айналасында ғана олар сол өлкедн үдере көшіп, Іле бойына келген.
Үйсіндердің алдында бұл өлкені сақтар мен йуузейлер мекендейтін. Сондықтан
“Ханнама Батыс өңірі баяныда” үйсіндердің бұл қонысы бұрын сақтардыкі
болатын, йуузейлер Сақ қағанын бұларада ығыстырып шыққасын ол оңтүстікке
Шуан-Дуға асып кетті де, бұл жерде йуузейлер қалды. Кейін үйсінкүнбиінен
жеңілгесін йуузейлер Викторияға кетті де бұл жер үйсіндердің қол астында
қалды. Әйтсе де үйсіндердің ішінде Сақ йуузейлерден қалған тұқым да бар”
делінген. Бұдан біз үйсіндер Іле бойында елдік құрған замандарда олардың
арасында сақтардан кіріккен тектің де недәуір болғанын байқаймыз. Бүгінде
Қазақтың арғын, қыпшақ тайпаларының құрамында “жерсақ”, “бессақ”,
“қарсақ”деген рулар бар. Осындағы сақ жалғауы қытай тарихындағы “сайжоң” –
“сақ”дегенатаумен төркіндес келеді. Бұл сақтардың айна қатесіз қазақ
ұлтының айна қатесіз түп-тұқияны екендігін дәледейді.
Сол себепті кей ғалымдар “қазақ” этнонимі Каспий теңізі өңірінде
жасаған “каспийлер” мен Іледаия бойында өмір сүрген сақтардың – осы екі
халық атаның геоэтникалық тұрғыдан бірігуінен келіп шыққан деп есептейді.
Бұл да сақтардың қазақтың этникалық тегімен бұрынан қатысты екендігін
зердеге салады. Б.з.д. III ғасырдан б.з. V ғасырына дейінгі үйсіндердің
археологиялық белгілеріне талдау жасаған кезде олардың бассүйегі
домалақ, маңдайы шығыңқы, көз аясы терең, мұрны сүйір, атжақтылау екені
байқалған. Бұл сақтарға тән типке жақындайды. Ендеше сол дәуірде сақтар мен
үйсіндер белгілі бір деңгейде этникалық тоғысуды бастан кешірген. Шыңжаңның
Құтыби ауданыдағы Қаңжия-Шымыңзы (Қызыл Қысаң )деген жерде жыныстық тәу
етуге қатысты жартас суреттерінің табылуы ежелгі сақтардың антропологиялық
бейнесін анықтауға көп септік етті. Ондағылар тегіс ат жақты, қою қасты,
дөңгелек көз, қыр мұрынды, оймақ ерін болып келеді. Бұл - ерте заманда Тянь-
Шань (Еренқабырғаны) мекендеген сақ қауымының бізге дейін сақталып келген
негігі келбеті.
Парсы жұртының байырғы сына жазуымен жазылған тас ескерткіштерінде
ертеде Қара теңіз бен Индұқұш , Тянь – Шань тауларының арасындағы ұлан
байтақ даланы мекен еткен сақ қауымын үш үлкен топқа бөледі. Біріншісі:
Хаумаварга сақтары,яғни “хаумауар” дейтін ағаш жапырағына тәу ететін
сақтар.Бұлар Ферғана ойпаты мен Памир үстіртін мекендеген. Екіншісі,
Тиграхауда сақтары,яғни шошақ бөрікті сақтар. Бұлар Қырғызстан мен
Қазақстанның далалық аймақтарын - Памир үстірті мен Алтай жотасынан тура
солтүстікке Тянь- Шань, Алтай- таулары Ташкент, Талас, Шу, Іле және Балқан
көлінің шығыс жағын қамтыған аумақты қонысты мекендеді. Үшіншісі,
Тьяйпарадария сақтары,яғни теңіздің ар жағындағы сақтар, бұлар Әмударияның
терістігін, Арал теңізінің шығыс жағын, Соғдиянаны (Мәуреннахрды, яғни Әму-
Сыр дарияның арасын) мекендеген. Ежелгі парсы жұрты Иран үстіртінің
солтүстігін мекендеген ғажайып қауымдарының бәрін “сақтар” деп атаған.
Сондықтан тарих атасы Геродот “Парсылар – мұқым скифтердің бәрін сақтар деп
атайды” – дейді.Ал Геродотқа келсек, ол кең байтақ Еуразия даласының
Карпаттан Қара теңізге, одан Каспиймен Орта Азияға дейінгі бөлігінде өмір
сүрген көшпелілерді түгелдей “скифтер” деп атаған. Бірақ осы скиф жұрты да
бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы : Геродот Дон өзеніне шығысқа қарай
мекендеген скифтерді сарматтар (сарматайлар) деп атады. Ол “Сарматтардың
тілі скифтердің тілімен бірдей” дейді. Бұдан Сарматтардың да Скиф халқының
бір бөлігі екенін байқауға болады. Ол тағы Каспий теңізінен Сырдарияға
дейінгі жердегі көшпелілерді массагеттер дей келіп, “массагеттер скифтердің
соғысқа шебер, батыр халық екен. Олар сонау күн түбіндегі Алексес өзенінің
(Сырдарияның) бойында тұрып, есседондармен тіресетін көрінеді, біреулер
оларды да скифтердің бір тобы деседі”дейді. Іс жүзінде парсылардың Бихистон
мәңгі тасына жазылған жазудағы Сақтар мемлекеті де “теңіздің ар жағында,
ондағылар да бастарына шошақ төбелі бөрік киеді”. Сондықтан Ксенофанның
оларды “массагет сақтары” деуінде де негіз бар.
Жоғарыдағыларға қарап, біз қытай жазбаларындағы “сайжоң”
(SaiZhong) деген атаудағы “сай” иероглифі ертедегі сақ сөзінің қытайша
дыбыстық баламасы болу керек деген ойға қаламыз.Бұл көне парсы жазуындағы
“сак”, “сақа” деген дыбыстық буындарға жақын келеді.Қытайдың тарихи
құжаттарында “сай” (Sai) иероглифіне әр түрлі сілтеме жасалады.Мысалы,
“За–а-хан-жиң” деген кітапта “Ши-жия” деп “Жыңфа-нянь-шу-жиң” (“дұрыс оқу
тәпсірі”) деген кітапта “шыжия” деп; “коңшуэ уаң жиң” (“Тауыс патшаның
баяны”) деген кітапта “шоу-жия” деп көрсетілген. Осындағы “шижия”, “шы-
жия”, “шуо-жия”дегендердің бәрі “сақа” немесе “сақ” сөзінің қытай
иероглифіндегі дыбыстық өзгеріске ұшыраған түрі.
Кейбіреулер әуелі “сайжоң” мен “шижоң” сөздерін салыстырып, ұқсас
мағына іздейді. Мысалы, Таң патшалығы дәуіріндегі Шао Яньши “Ханнама. Чжан
Цянь жайлы баяндардағы” “сайжоң” сөзіне сілтеме жасай отырып “сай”дыбысы
өзгеріске ұшыраған, ол Батыс өңіріндегі бір елдің атв, яғни, ол бұдда
тәпсірлеріне (номдарында –ауд.) айтылатын “шижоңдар”, “сай”, “ші”, тегі бір
, жақын сөз дейді ғалым.Шүй Соң “Ханнама.Батыс өңір баянына түсініктер”
атты еңбегінде де осы пікірді ұстанады.Ол іс жүзінде мұндай пікір еш
дәйексіз дер едім. “Сай”, “ші” дыбыстары бір –біріне жақын деген күннің
өзінде, “шіжоң” деп тарихта бұдда дініне сенген халықтар жалпылама
айтылады, “сайжоң” деген сөз ұлт атауы ретіндегі “сақ” деген бұдданы
ұстанғандардымеңзейтін ұғым болып табылады.

1.2 Сақтардың әлеуметтік- экономикалық жағдайы мен мәдениеті.

Сақ халқының басым бөлігі кгіншілікпен шұғылданбайтын көшпелілер
болған. “Ханнамада” көрсетуінше, сақтар да жер шұрайын сағалап, көшіп-қонып
жүреді екен.Ежелгі грек тарихшылары да оларды көшпелілер қатарына
жатқызады. Еренқабырға бауырындағы Алагу сайынан байқалған сақ дәуіріне тән
қабірді қазу барысында ондағы мүрдеге қоса көмілген астаудың ішінен қойдың
сүйек – саяғы мен кішкентай темір пышақ табылды.Бұл осы қабір иесінің
фәнидегі тірлігіне ет тамағының өте маңызды орын алғанын білдіреді.Оғае
қоса көмілген қой, сиыр, жылқы, сүйектері сақтар заманында мал түліктерін
өсіру бұл өңірдегі негізгі өндіріс тәсілі болғандығын айғақтай түседі.
Сақтар көшпелі өмірге ыңғайлы киіз үй пайдаланған.Олардың киіз үйі
сыртқы пошымына қарағанда дөп –дөңгелек көрінетін ,ал “ішінен қарағанда ол
тор көзді ағаштардан құралған.Керегелер 6 немесе 10 қанатқа дейін жетіп,оны
жаюға да,жинай салуға да, алып жүруге де болады.Үй төбесін сақиналаған
дөңгелек шаңырақ ұстап тұрады”. Ағаш қаңқаның (уық –керегенің)сыртынан киіз
жабу – сақтар дәуіріндегі ірі тапқырлық. Ертеде Америка мен Африка
құрылығындағы халықтар мыңғыртып қой бағуды білгенімен оның жүнін
пайдаланып,киіз жасауды білмеген.Америка ғалымы Лауфердің атап көрсетуінше,
киіздің ойлап табылуы – Орта Азиядан таралғантағы бір мәдениетүрдісі.Мұндай
жиып –қаттауға, алып жүруге оңтайлы үй ағаштар мен туырлық, бау-шулар
түгелімен көшпелі өмір жағдайына бейімделіп жасалған.Ол – сақ халқы ақыл
парасатының туындысы. Бүгінде қазақ ұлты пайдаланып жүрген киіз үйлер мен
қой жүнінен жасалған әдемі киіздерден қиюластырып өрнек басылған оюлы
сырмақтар –сонау сақтар заманынанбергі қарай келе жатқан өнер туындысы.
Сақ әйелдердің қоғамдық орны едәір жоғары болатын.Олар ерлермен
бірге әлеуметтік істерге араласудан басқа тұлпар мініп, әрі соғыста өте
жанкешті жауынгерлігімен көзге түсетін.Грек жазушысы Кияутс сақ әйелдеріне
деген сүйінішін “Сақ әйелдері – нағыз батырлыр, олар соғыстың қиын сәтінде
ерлермен бірге қасап қырғанға кіріп кетеді”деп білдірсе, Алимарт Александр
“Менсоғыста ерлерден кем түспейтін массагет әйелдерін, құдды ерлердей
садақты сарната толғайтын өзге сақ әйелдерін жақсы білемін” деп
жазады. Б.з.д. VI ғасырдағы массагеттердің әйел шахы Томирис ері
өлгесін, қалың қолға өзі бас болып, парсылардың қалың қолын
ойсырата жеңеді. Кейінгі кездегі үйсін әйелдерінің ер көңіл,
адуындағы да сол ескі кездегі сақтардан жалғасқан қасиет болса керек.

Сақтар жекпе-жек соғыста айбалта, гүрзі, найза, семсер, садақ, жебе
сияқты құралдарды пайдаланған. Бұлардың ішінде скифтердің семсері
қысқалау, ал сарматтардікі ұзындау келеді. Скифтер осы құралдардың
ішінде садақ пен жебенікөптеппайдаланған. Сондықтан әр сақ жауынгері
садақ пен жебе жастанып жатып өлетін. Олардың жебелері қысқа хәм
өткр келетін. Жебелердің ұшы алғашында сүйек пен тастан жасалса,
кейін қола мен темірге ауысады. Алып жүруге колайлы болу үшін
қорамсақ пен садақты бір жерге байлайды. Сақ мәйіттерінен табылған
қорамсақ пен садаққап көрер көзге өте әдемі. Ерте заманда-ақ
сақтардың өз діндері болған. Олар ата-баба рухына тәу етті. Кейін
келе күллі ғаламның тылсым сырларына бой ұрып, барлық табиғи
құбылыстарға тәу ете бастайды. Геродот көшпелі массагеттер жөнінде
жаза келіп “ олар күллі тәңірлер арасында тек күнге ғана тәу
ететін, олардың күнге атап шалатын құрбандықтары жылқы. Олардың
жылқыны құрбандық ету себебі, бұл фәниде ұшқыр, тұлпар аттары ғана
күллі құдайлар ішінде күнге тез ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазіргі отандық педагогиканың ұлттық ерекшеліктері
Ұлттық ойындар арқылы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеудің маңызы
Қазақстандағы ұлы педогок ағартушылардың үлес қосқан ой – пікірлері
Педагогика әдіснамасы жайлы жалпы түсінік
Шығыс ойшылдарының педагогикалық ой –пікірінің пайда болуы мен қалыптасуы.Қазақстандағы педагогиканың ғылым ретінде дамуы
Қазақстан территориясындағы ерте дәуір
Шәкәрім шығармаларын оқу – тәрбие жұмысында пайдалану
Бастауыш сынып оқушыларының ой-өрісін мақал-мәтелдер негізінде дамыту.
Педагогика тарихы пәнінің мақсат-міндеттері, әдіснамасы, тарихи-педагогикалық зерттеу әдістері
Ұлттық тәрбие тағылымы
Пәндер