Игіліктер және ақша нарықтарындағы тепе-теңдік

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы: Игіліктер және ақша нарықтарындағы тепе-теңдік

Тексерген: Қуантқан Б.

Орындаған: Муфтиев Б. Ө.

ГУ-409 тобы

Семей

2015 жыл

Игіліктер нарығы

Тұтынушылар мен өндірушілердің экономикалық қызметтерінің объектісі игіліктер болып табылады. Игілік - кез келген зат, ол материалдық, сонымен қатар материалдық емес болады және түтынушының белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандырады немесе өндірушінің көздеген мақсатына сәйкес қолданылуы мүмкін. Нарықтық экономикада олар тауарлар мен қызметтер деп аталады. Қызметтердің түріне байланысты игіліктер 2 түрге бөлінеді : өндірістік ресурстар және олардық негізінде өндірілетін тутыну игіліктері.

Әрбір экономикалық іс- әрекет белгілі бір өзіне сай қажеттілікті анықтаудан басталады. Қажеттілікте шек болмайды. Белгілі уақыт аралығындағы қажеттілігімізді уақытша қанағаттандырғанда, ол басқа жаңа қажеттіліктер туғызып, күрделене, терендей түсетіні сөзсіз. Сондықтан бұл мәселелер көбінесе түрақты болады, Ал екінші жағынан, біздіқ қажегтілігімізді канағаттандыратын ресурстар мен технологиялар әркашанда шектеулі болады. Біріншіден, бұл табиғатта кездесетін игіліктердін, әр түрлі мөлшерде болуы, мысалы, кейбір игіліктер басқаларына қарағанда өте аз болады. Екіншіден, адамзат қолымен жасайтын игіліктер де шектелуі. Бүл тек белгілі уақыт аралығындағы белгілі игілік түрінің қор мөлшеріне гана емес, сонымен қатар оны толықтырып отыру мүмкіндігіне де байланысты. Қорларын толықтыру мүмкіндіктеріне байланысты игіліктер төмендегідей түрлерге бөлінеді:

қайта өндірілетін және қайта өндірілмейтін.

Сонымен, әр түрлі игіліктердін, көлемдері мен қорларын толықтыру деңгейі олардың бір-бірімен салыстырмалы шектеулілігін көрсетеді және игліктердің сиректілік категориясы деп аталады.

Кез келген тұтынушынын, қолындағы игілік қоры оның қажеттілігін толықтай қанағаттандыруға жетпеуі мүмкін және өмірде бұл өте жиі кездеседі. Қажеттілікке байланысты игіліктердін жетіспеуін, шектеулі болуын игілік тапшылығы категориясы арқылы түсіндіреді.

Осы айтқандарды қорыта келсек, тапшылық пен сиректік игіліктердің шектеулілігін сиппаттайды. Ал игіліктердің шектеулілігі (соның ішінде ресурстар мен технологияның) адамдардың экономикалық қызмет-терінде қолданатын барлық игіліктерге тән қасиет.

Сан түрлі қажеттіліктерді шектеулі игіліктермен қанағаттандыру іс жүзінде мүмкін емес, сондықтан қажеттіліктердің кейбіреуі түгелімен қанағаттандырыл-майды. Сондықтан, кез келген экономикалық іс-әрекет қарастырып отырған уакыттағы қанағаттандырылатын қажеттілікті таңдап алу болып есептеледі және осы уақытга басқа қалған қажеттіліктерді қанағаттандырудан басқа қалған қажеттіліктерді қанағаттандырудан бас тарту керектігін көрсетеді. Сонымен қатар келген экономикалық іс-әрекет шектеулі игілік қорыіның белгілі бір бөлігінің шығынын көрсетеді, бұның нәгижесінде қарастырьп отырған қажеттіліктен басқаларын қанағатгандыру мүмкіншілігі азаяды. Белгілі қажет-тіліктерді қанағаттандыру үшін шығарылатын ресурстар шамасы басқа қажеттіліктерге керек осы ресурстар шамасымен байланысты болады. Бұдан түсінетініміз белгілі бір ресурстардьгң белгілі мөлшерін бір кажеттілікті қанағатгандыру үшін жұмсайтын болсақ, онда қалған қажеттіліктерді толықтай қанағаттандыру мүмкіншілігі аз, себебі игіліктер немесе ресурстар жетіспеуі мүмкін. Осыдан таңдау проблемасы үнемдеу проблемасымен тікелей байланысты болады.

Үнемдеу проблемасы - берілген экономикалык субъектінің берілген қажеттілікті қанағаттандыруға игіліктерді ойластырып және шектеп жұмсауы, соның нәтижесінде басқа да қажеттіліктерге осы игілікті жеткізуін айтамыз.

Баламалық қажеттіліктерді шектеулі игіліктермен канағаттандыруды түсіндірген кезде экономикалық іс-әрекеттердің шығьгндары туралы айтып өтуіміз керек, себебі кез келген экономикалык қызмет шығындарсыз орындалмайды. Бүған жататындар: ақпарат алуға, шешім қабылдауға, берілген шарттарды жүзеге асыруды Қамтамасыз етуге кететін шығындар. Экономикалық қызметтің шығындары әр түрлі институционалдық жүйеде әр түрлі формада болуы мүмкін.

Игіліктердің шектеулілігін және балама тәсілдердің ішінен таңдап алу қажеттілігін ескере отырып, кезкелген экономикалық кызметтегі шығындар проблемасын қарастыратын болсақ, онда төмендегідей қортындылар шығаруға болады. Белгілі бір игілікті алуға бағытталған кез-келген әрекет дәл осы мезгілде басқа баламалы игіліктерді алудан бас тартуға мәжбүр етеді.

Көп жағдайларда тандау мүмкіндіктері екі варианттан көп болады. Экономикалық субьект әр баламалық нүсқаларда қолданатын ресурстардың тиімділігін бағалап, нәтижесінде пайдасы ең жоғары деңгейде болатын баламалық нүсқаны тақдап алады.

Балама шыгын деп жүзеге аспаған балама мүмкіндіктердің ең жақсысынан түсетін пайданы айтамыз.

Балама шьгғынның кәдімгі өндірістік шығыннан айырмашылығын мынадан көреміз:

Балама шығынның кәдімгі өндірістік шығынан айырмашылығын былай көреміз:

Балама

шығындар

ӨндірІстік шығындар

Экономикалық таңдау кезіңде балама шығындарды есептеу микроэкономикалық. талдаудың маңызды принциптерінің, бірі болып есептеледі. Балама шығындарды өндіріс мүмкіндіктерінің қисығы арқылы көрсетуге бола-ды. Бүл қисық - екі секторлы экономикалық модель. Берілген өндірістік ресурстар қорын және белгілі деңгейдегі технологияны пайдаланып, осы шикізаттан дайын өнім өндіргенде бір ғана балама игіліктін, өндірісін кеңейтуге болады, бірақ осы уақытта басқа иггілік өндірісі азаяды. Және де бұл кезде ресурстардың өндірістік құрылымдарының балама мүмкіндіктері өте кәп болады. Суреттен көріп отырғанымыз Е нүктесінде Б игілігін - Б малшерде, ал А игілігін - А мөлшерде өндіруге болады. Е ₂ нүктесіңде А игілігін өндіруді А ₂ шамасына дейін көбейту туралы шешім кабылданады дейік, сонда Б игілігінің саны Б ₂ -ге дейін азайғанын көреміз. (А ₂ - А ) - А игілігінің қосымша саны, ал (Б ₂ - Б _} ) - баламалық немесе балама шығындар болады.

А. игілігі

1. 1-сурет. ӨндірІс мүмкіндіктерінің шектеуі

А игілігін өядіруді неғұрлым көбейтсек, солғұрлым балама шығындар жоғарылайды. Балама шығындардьгң өсуі қолданылып отырған ресурстардың өзіндік ерекшеліктеріне де байланысты болады. Барлық ресурстар бір игілікті өндіруде көбейтіліп, екіншісінде азая бермейді. Ұтымдылықты көздейтін экономикалық субъект бірінші осы ресурсты өте керек ететін өндірісте колданып, өндірісті кеңейтеді де, тек содан кейін ғана бұл ресурсты өте көп қажет етпейтін өндірісте қолданады, себебі кез келген ресурс шектеулі болады. Сонымен, өзіндік ерекшеліктері бар экономикалық ресурстар басқа балама өндірісте белгілІ бір мөлшерде және байымды түрде ғана қолданылады. Соның нәтижесінде ресурстардың шектеулі және өзіндік ерекшеліктері болуына байланысты балама өнімдердің кез келген бір түрін ондіруді жоғарылатқаи кезде балама шығындар әрдайым өседі.

Әр түрлі экономикалық жүйелердегі ұштастыру мәселелері және айналым моделі

Экономикалық іс-әрекеттердің жалпы проблемаларына балама мүмкіндіктерді талдау мен шектеулі ресурстарды үнемдеу тұрғысынан қарайтын болсақ, онда бұлар барлық игіліктерді экономикалық субъектілердң өндіріс түрлерінің және белгілі қажеттіліктердің арасына орналастыру болып табылады. Сондықтан кез келген экономиканың болуы және дамуыт осы негізгі үлкен экономикалық проблеманың шешіміне байланысты Игіліктерді орналастырудың ең жақсы тәсілдерін іздестіру «Не өндіреміз?» «Қалай өндіреміз?», «Кім үшіі өндіреміз» деген негізгі проблемаларды шешудің жолдарын анықтайды.

Игіліктерді орналастыру мәселелерін талдау кезінде біз экономикалық субъектілердің өзара байланысыт қарыстырып өтеміз. Әр экономикалық субъект өзінің та быстары мен шығындарын бағалап, тандау жасағаннағ кейін, қоғамда жеке субъектілердің экономикалыі қызметгерін үштастыру мәселесі пайда болады.

Оған төмендегілер жатады:

1. өндірушілер арасындағы өзара шешімдерді келістіру;

2. тұтынушьтлар шешімдерін келістіру;

3. жалпы түтыну мен өндіру шешімдерін толықтай келістіру.

Бұндай қажеттілік көптеген себептерден туады, соның ішінде экономикалық субъектілердің экономикалы қызметтердің белгілі бір түріне мамандануынан.

Игіліктерді қалай орналастыру мәселесін шешуге және экономикалық қызметтерді үштастыруға байланты экономикалық жүйелерді бірнеше түрге бөледі:

Патриархалдық жүйеде (дәстүрлі қоғамда) экономикалық тәртіптің барлық нормалары, тіпті өндірістің сандық параметрлері мен
нақты игіліктерді бөлуге дейін, тұрақты өзгеріссіз делік. Олар экономикалық субъектінің белгілі бір бөлігі сияқты болады. Дәстүрлі қоғамға жаңа мүше кірген кезде экономикалық тәртіптердің нормалары і мен ережелері оған қоршаған ортаның қуатты идеологиялық, соның ішінде дін әсері аркылы белгіленеді. Ресурстарды, қызметтердің түрін және тағамдарды өндіріп, пайдалануда осы жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ететін дәстүрлердің ролі өте зор. Дәстүрлі экономиканың осы жетістігі ең басты кемшілік болып табылады, себебі экономикалық тәртіптің нормасы мен ережелерінің өзгеруіне патриархалдық жүйе әрдайым өте көп қарсылық жасайды. Сондықтан, техникалық, экономикалық және әлеуметтік дамуда жетістіктер енгізу өте қиын.

Әкімшілік жүйеде патриархалдьгқ қоғамдағыдай экономикалық субьектілерге қатаң экономикалық тәртіптер тағайындалмайды, бірақ идеологиялық қысым әлі де күшті. Экономикалық тәртіптің ережелері мен параметрлерін және игіліктерді келістірімді түрде орналастыруды басқару жүйелері анықтайды. Басқару жүйесі негізінен үкімет болады . Бұл жүйенің басты кемшілігі: сырттай басқарудың өз қол астындағылардың экономикалық белсенділігін марапаттаудың болмауы және экономикалық субъектілердің қызметтеріне сырттан шектеу қойылуы болып табылады. Сондықтан бүндай жүйелерде экономика өте жоғары қарқынмен, содан кейін тоқырау және төмендеумен кезектесіп дамиды.

Нарықтық жүйеде экономикалық тәртіптің нормалары сатып алушылар мен сатушылардың өзара қарым-қатынасы негізінде қальштасады.

Бұл біріншіден, қызметтестік және бәсеке кезінде экоңомикалық іс-әрекеттердің параметрлері мен ережелерін өзгерту жолымен экономикалық даму мүмкіншілігін, ал екіншіден, осындай даму кезінде жеке меншікті пайдалану арқылы экономикалық субъектілердің жеке қызығушылығының мүмкіншілігін қамтамасыз етуді біріктіреді. Осының нәтижесінде барлыіқ экономикалық субъектілердің әрқайсысы өзінше іс-әрекет жа-сауын бәріне міндетті құқық нормасымен шектейтін, бірақ өзіндік ынталану мен экономикалық белсенділікті барынша жоғарылатуды қамтамасыз ететін бәріне бірдей жалпы ережелерге бағынады. Бұл кезде жеке іс-әрекеттің өз еркінше кеңейтілуіне байланысты экономикалық іс-әрекеттің жалпы тәртіптілігі мен регламенті елеулі өседі. Сондықтан әлсіз экономикалық шешімдер сәтсіздікке әкеліп соқтыруы мүмкін. Экономикальтқ субъектілердің қызметтері мен игіліктерді орналыстыруды үйлестіру ролін экономикада нарық механмзмі атқарады, соның ішінде баға жүйесінің маңызы зор.

Нақты экономикалық жүйелерде барлық уақьтт аралығында экономикалық қызметтерді үйлестірудің барлық жүйелері әр түрлі арасалмақпен бірігіп қатар жүмыс істейді. Жоғарыда айтқандай әрбір жүйенің күшті және әлсіз жақтары болады. Нарыктық жүйе жағдайында нарықтық мәмілені іске асыру кезіндегі экономикалық іс-әрекеттердің шығындары трансакциялық шығындар деп аталады.

Олардың құрамьна: ақпараттарды жинау және өндеу (жөндеу) шығындары; келіссөз жүргізу және шешім қабылдау шығындары; тексеру шығындары және келісімнің орындалуын занды түрде қорғау шығындары кіреді.

Әкімшілік жүйенің қызметіне байланыстыг шығындарды әкімішілік шығындар деп атайды. Оған жататындар: ақпаратпен қамту шығындары, орындалу шығындары.

Трансакциялық және әкімшілік шығындарды өзара салыстыратын болсақ, онда ол берілген нақты экономикалық жүйедегі нарықтық және административтік механизмнің қатынастарын және олардың қызметтерінің шетеулерін анықтайды. Нарық трансакциялық шығындардың бір бөлігін (ақпарат жинау) ең төменгі деңгейге арқылы үйлестіру процесінің үнемді жұмыс қамтамасыз етеді.

Нарық жағдайында үйлестіру мәселесі айналым моделі мен сұраныс және ұсыныс модельдерінің көмегімен талданады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.