Жылқылар мен түйелердің гигиенасы қойлар мен ешкілердің гигиенасы
Жылқы малдарының гигиенасы
Түйе малдарының гигиенасы
Қой, ешкі малдарының гигиенасы
Түйе малдарының гигиенасы
Қой, ешкі малдарының гигиенасы
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
Жұмыс бағытына арналған жылқылар – шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жайып-бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу т.б. үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар – ет, қымыз, өндірістерді табында ұстау кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса – шұжықтармен ұлттық дәмді – қазы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу орындарына (курорттарға) құнды емдік қасиеті мол сусын-қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік биологиялық активті препараттар жасап шығару т.б. алуға;
Спорттық бағытындағы жылқылар - әртүрлі мәдени-спортты ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;
Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізу.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет.
Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
Жұмыс бағытына арналған жылқылар – шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жайып-бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу т.б. үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар – ет, қымыз, өндірістерді табында ұстау кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса – шұжықтармен ұлттық дәмді – қазы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу орындарына (курорттарға) құнды емдік қасиеті мол сусын-қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік биологиялық активті препараттар жасап шығару т.б. алуға;
Спорттық бағытындағы жылқылар - әртүрлі мәдени-спортты ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;
Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізу.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет.
Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
1. Есенгалиев Қ.Ғ., Нысамбаев «Зоогигиена және мал шаруашылыгы объектілерін жобалау»
2. Мырзабеков Ж. «Ветеринарлық гигиена» Алматы, 2004 ж.
2. Мырзабеков Ж. «Ветеринарлық гигиена» Алматы, 2004 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министірлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Жылқылар мен түйелердің гигиенасы Қойлар мен ешкілердің гигиенасы
Орындаған:Мырзабекова Назерке
Тексерген:Садуакасов М.С
Тобы:ВС-303
2015 ж
Жоспары :
Жылқы малдарының гигиенасы
Түйе малдарының гигиенасы
Қой, ешкі малдарының гигиенасы
Кіріспе
Жылқы малдарын ұстау жүйелері:
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
Жұмыс бағытына арналған жылқылар - шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жайып-бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу т.б. үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар - ет, қымыз, өндірістерді табында ұстау кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса - шұжықтармен ұлттық дәмді - қазы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу орындарына (курорттарға) құнды емдік қасиеті мол сусын-қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік биологиялық активті препараттар жасап шығару т.б. алуға;
Спорттық бағытындағы жылқылар - әртүрлі мәдени-спортты ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;
Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізу.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет.
Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: қорада және жайылымда - табында қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғый жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жұйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады. Мәдениетті табында және жақсартылған табында ұстау болып бөлінеді.
Мәдени-табындау тәсілі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
Мәдени табында ұстау кезінде жылқыларды, әсіресе жайылымдардың шөбі азайып, құнары кетіп тозған кездерде және қары қалың, суық боранды, мұзды мезгілдерде шөп және құрама азықтар мен көректендіру қаралады. Ондай суықтарда аналық биелерді жылыланбаған қораларда немесе ашық базаларда шөп беріп (14-20 кг 1 басқа) күтеді де, ашық күндерде оларды да басқа малдар мен бірге жайылымға шығарады.
Жақсартылған табындарда ұстау тәсілі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады. Қалған жылқыларды қатты суық борандарда табиғи ық жерлер: тау ықтары, жар жиектері, орман, қараған араларын пайдаланады. Жергілікті материалдардан (талдар, қамыс т.б.) ықтырма, жаппа базалар салып, онда шөп қорымен су қоймасы қаралады. Жайылымда табындап ұстау кезінде жылқылар жасына қарай бөлінбей, үйірімен жүреді. Әрбір үйірде әр жастағы ұрғышы жылқылар және бір айғыр болады. Тәжіриблі қартаң айғырлардың үйірінде 30 басқа, жас құнан-дөнен айғырларда - 15 басқа дейін ұрғышы жылқылар және құлын-жабағылар болады. Басқа- еркек жылқылар (аттар, тай, құнандар) жеке табын ішінде, үйірден бөлек бағылады.
Табындағы жылқылар тығыз жүнді және қалың қабатты терілі болып келеді де, жаздың аса ыстықтары мен қыстың аяздарына төзімді болып келеді. Жергілікті аймақтық ауа райына шыныққан жылқылар қалың қар (40-50 см) астынан, мұз болып қатып қалмаған болса, өзіне қажет көрек азықтарды тауып жейді (тебіндеп).
Шаруашылықтың бағыты және табиғи жайылымдардың орайы мен су көздерінің молдығына байланысты табындардың размері әртүрлі болады.
Құлынды биелердің табында 80-150, айғырлар 20-25, жас жылқылар (тай, күнандар)- 150 басқа дейін болады. Жайылымы жазық аймақтарда ет бағытындағы жылқылар үшін ір табынның мөлшерін, тай-жабағыларымен қосқанда - 400 басқа дейін, ал таулы жерлерде 100 басқа дейін топталады.
Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде сағатына 6-7 км жылдамдықтан асырмай және 10-15 км кейін жайып, дем алыс беріп, жалпы тәуліктік жүруі - 30 км аспауы керек. Жайылымдар эпизоотологиялық жағынан жұқпалы аурулар бұрын, шықпаған таяу маңдарда өлген малдардың өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың түйісінде орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде, олардың өндірістік бағыты, физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды. Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-жағы сырықтар мен шектелген бөлмелер - денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады. Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай-құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда (залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын қоралардың ішінде де билердің құлындайтын орындар-денниктер қаралады.
Жылқылар зауыттарына, қораның ық жағынан серуен алаңдары (поддоктар) қаралады. Жекелеме серуен алаңдарының ауданы негізі айғырлар үшін - 600 м², үйрететін жас жылқыларға - 400, басқа жылқылар топтарына - 200 м² қаралады. Жұмыс аттары үшін серуен алаңдары қаралмайды, бірақ аттарды тексеріп, тазалау жүргізу үшін сыртқы ат байлау орындары қаралады.
Жылдың жылы мезгілдерінде қорада ұстаған жылқыларды да, қоршалған, жасанды шөптер егілген жайылымдарда жастары бойынша топтап 50-80 бастан жаяды. Ондай арнайы қоршалып жасалған жайылым орындарында (зауыдтарда) жаю ливадалық тәсіл деп аталады.
Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық-гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер, бұлақ және тұма суларында пайдалануға болады.
Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғый жауын, қар сулары ағатындай , жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі ағынсыз сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған жылқы қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері зауыдтары, ет комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің қоймаларынан, ірі жол қатынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылқы фермаларына орын тандағанда ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың дұрыс сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың амандығы ескеріледі.
Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері:
Жылқы малдарының тұрақты денінің саулығы, жоғарғы өнімділігі және жұмыс күші айтулы мөлшерде оларды зоогигиеналық ережелерге сүйеніп азықтандырумен суаруға байланысты болады.
Жылқыларды азықтандыру кезінде азықтың сапасына, дайындау тәсілдеріне, беру ретіне т.б. бақылау жасалмаса, олардың әртүрлі ас қорту процесстерінің бұзылып, ауруға ұшыруы жиі кездеседі.
Ас қорыту процесстерінің, жылқы малдарының организмінде қалыпты жүру үшін және әртүрлі ауруларының алдын алу мақсатында оларға беретін азықтардың ретін сақтау қажет. Ол үшін алдында қатаң, одан соң сулы, ал ең соңында дәнді, құрама азықтарды беру керек. Дәнді азықтарды берудің алдында 30-40 минут бұрын жылқыға су ішкізіп алады. Ең соңында тағы да қатаң азық береді, яғни суын басқызады. Мұндай ережелерді сақтамаған жағдайда, мысалы дәнді азықтарды (жемді) жылқыға жұмысқа пайдаланғаннан кейін жедел берсе, олардың ас алмасу процесстері бұзылып, көбінесе ауруға ұрындырады (іші кеуіп). Дәнді азықтарды бергеннен кейін жұмысқа пайдаланбау қажет (мініп, жегу), ал дұрыс ас қортылу үшін 1,0-1,5 сағат дем алғызу керек. Сол сияқты дәнді, құрама азықтар мен көректендіргеннен соң жылқыларға сулы азық немесе су бермейді, керісінше азықтардың бүл түрлерін алдымен жылқыны суарып алып барып береді.
Жылқылардың ас қорыту мүшелерінің күйіс қайыратын малдар мен салыстырғанда анатомиялық құрлысындағы ерекшелігіне байланысты, оларға жоғары сапалы, ішінде көректі заттары толық азықтармен ғана көректендіру қажет. Үсіген, шіріген және көгерген азықтар жылқылардың еріндеріне жара түсіп, іші бұзылып, ішектері кеуіп (колик) әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқылардың рационына дәнді азықтардан жүгеріні кіргізеді, бірақ жүгері, құрғақ (ылғалдылығы 17 %) болып, малдың семіріп кетпеуі үшін азық рационының 13 бөлігінен артық болмауы керек. Кей кезде жылқылар рационына жарма және күнжара қосады. Олардың тәуліктік мөлшері: күнбағыстың - 2 кг, мақта - 0,5 кг, кендір күнжарасы - 3 кг артық болмауы қажет. Жылқылардың рациондағы қажетті азықтың ең жиі кездесетін түрі сұлы және арпа болып саналады. Сәбіз бен қант қызылшасын кесіп, тәулігіне 10 кг дейін беруге болады. Жылқылардың негізгі азығы сапалы шөп болады.
Жылқыларға шөпті төменде орналасқан науалардан беруге болмайды. Ондай жағдайда олардың шөп тозаңдары мен, қыйқымдар мен жылқының терісі, көзі ластанып, жас жабағы, тайлардың белдерінің бүкір болуына әсерін тигізеді.
Жылқыларды тәулігіне үш рет суғарады. Жаздың ыстық күндерінде олардың суға сұранысы жоғарлайды.
Жұмыстан соң, жүріп терлеп келген жылқыларды жедел суаруға болмайды. Ондай кезде суық судың әсерінен жылқының ішегі түйіліп, тышқан болып ауырып, көбінесе өлімге ұшырайды. Ондай ыстық аттарға қатаң азық беріп, артынан 50-60 минуттан соң ғана суаруға болады. Егер терлеген атты суаруға тура келсе, оны жұмыс аяқталудан 30-40 минут бұрын су ішкізуге болады және жылқы қатты асығып жұтпай, сыздықтатып ішу үшін ауыздығын шешпей, немесе шелектегі судың бетіне шөп (солома) салып қойып ішкізеді. Бұл зоогигиеналық талаптарды орындамаған жағдайда жылқы ауруға ұшырап, көбінесе буыны ісіп, аяғына қан түсіп (ревмотизм) ақсап жұмысқа жарамай, жүре алмай қалады. Сол сияқты дәнді азықты бергеннен кейін су ішсе, ол жылқы ішінде бөртіп, қарнын газбен толтырып-кептіреді. Жем жегеннен кейін 2 сағат өткен соң су берсе ғана қауіпсіз болады.
Жылқылардың суық ауруына ұшырамауы үшін, әсіресе буаз биелердің іш тастауынан сақтандыру үшін қыс айларында суық табиғи сулардан (өзен, көл, бұлақ) ішкізбеу керек. Буаз биелердің ішетін суының температурасы 12ºС төмен болмауға тиіс.
Түйе малдарының гигиенасы. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар
Түйенің ауызының іші сүйектеніп, қатқан эпителиямен қапталған болып келеді де, олар басқа малдар жей алмайтын тікенді, қатты өсімдіктермен, көбінесе шөлейт жерлерде өсетін, ащы, жұсан, ши, қараған, шеңгелдермен көректенеді.
Жетімсіз азықтандырылып, күтімі нашар болған кездерде түйелер бойына-өркештеріне жинаған майларын пайдаланып, шығындайды да, оны қайта қалпына келтіру үшін, кем дегенде үш ай уақыт керек болады.
Түйелердің бойына май жинап, семірулері екі мезгілде көктем және күзде болады. Ол кездерде олардың бар тұқымдарында да (нарлар-дромедарлар, қос өркешті-бактериандар тағы басқа олардың шаталары-гибридтары) өте көп мөлшерде май-жиналады (100 кг дейін). (сурет 15)
Оларды семірту кездерінде, көбінесе жынысы, жасына байланысты топтарға табындарға бөледі. Шағын түйе шаруашылықтарында бір табынға жас тайлақтарды, үлкен түйелерді, әртүрлі себептермен сұрыпталып, бракқа шығарғандарды да жатқызады. Көктемнің басында құрылған табындардың үлкендігі 60 бастан артық болмайды. Табындағы түйелер санының өте көп болуы, олардың шөлейт, жартылай шөлейт аймақтарда азық тауып көректенуі қыйынға түсіп және сумен қамтамасыз ету ауырлайды да, олар арып, күйі төмендеп кетеді, ал жас бота-тайлақтардың өсіп-дамуы тежеледі.
Өте суық жылдары жайылым шөптері жетіспеген кездерде салмағы кеміп, жүдеп кетеді де (20 % дейін) ұдайы өндірістік қабілеті төмендеп, ондай іңгендердің дер кезінде күйті келмей, көбінесе қысыр қалады.
Ұзақ уақыт ашығу және ішер судың жоқтығы түйелердің физилогиялық жағдайының нашарлауына апарып соғады. Түйе малдары, ұсақ және жылқы малдары сияқты қар астынан тебіндеп азық тауып жей алмай, тек қардан шығып тұрған (ши, қараған, тал, шеңгел т.б.) өсімдіктердің бас жағын ғана жеп көректенеді. Сондықтан еліміздің көптеген аймақтарында, әсіресе қары қалың солтүстік жақтарда, түйелерді қолда тұрғызып ұстайды. Кейбір жайылымдар да оларға арнап жеңіл қалқанды, ықтырмалар салады. Ондай жаппа-ықтырмалардың ауданын әр бас түйеге орта есеппен 5 м² есептейді. Шаруашылықтарда, ондай ауа райының қолайсыз кездерінде нашар, ауру, буаз іңгендерге беретін азық қорын дайындайды
Қыста қолда тұрғызып ұстаған кездерде тәулігіне үш мезгіл шөп береді (тәуліктік нормасы 16 кг). Түйелерді қыста сирек (2-3 күнде бір рет), күзде күн ара, ал жазда 2 реттен кем суармайды. Олар суды сылбыр, ұзақ тұрып және көп ішеді де, организмдегі қызыл қан түйіршіктерін (эритроциттер) суға қанықтырып алып, судан тапшылық көрген кездерде оны үнемдеп пайдаланады.
Түйелерді ащылы, көкпекті жерлерде жайғанда болмаса, басқа жағдайда оларға тұзды азық өте қажет болады. Сондықтан олардың рационына сүйек ұндарын, немесе мел қосып отырады. Тәуліктік сұранысы 100 г (бір басқа шаққанда) болса, содан кем болмайтындай тұз қосып беру керек. Күйі жақсы, өркештеріне май жинаған тік өркешті түйелер ауаның қолайсыз жағдайларынан (аяз, қардан) қорғанбай, инфекциялық ауруларға төзімді келеді. Олар тек әсіресе жүндері қырқылған кездерде суықтан емес жоғарғы ылғалдылыққа төзімсіз болады. Ондай кездерде (жауын-шашын) әсіресе боталарды сақтандыру үшін, суықтан жасырынатын ық жерлерге шөгеріп, немесе арнайы жабулар жабу керек. Жалпы түйе малдары жайылымдарда көректеніп, арнайы қорада жатпайды. Оларға жергілікті арзан құрылыс материалдарынан тал, шілік, қамыс т.б. қорған, ықтырмалар салса жеткілікті болады.
Түйе малдарын қорғап, базыларда ұстаса, олардың асты сыз болмауын қадағалап, қажет болса төсеніштер (солома, қамыс, ағаш жапырақтары, шөп қыйқымдары т.б.) салып, кезінде жүнін бұлғатпай, алмастырып отырады. Жалпы түйе малдары қашық кетіп, жайылып жүргенді ұнатады да, көбінесе ащылы жерлерді іздейді, күннің суық, ауа райы бұзылғанда табиғи жер қыртыстарды, жар, тау, тоғай, қараған, шеңгелдердің ығында шөгіп жатып, тоңбайды, себебі олардың жүндері дымқылданбаса (жауында) суықты өткізбейді. Ондай қатты суық желді күндері ғана өте әлсіз, арық түйелерді қорада ұстайды, немесе киізден жабу жасап кигізеді.
Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы:
Түйелер денесінің қысқалығына байланысты, аяғы мен салыстырғанда төрт аяқтап жылқылар сияқты шабу, оларға өте қыйынға түседі де, көбінесе желіп, немесе аяңдап жүруді жаратады.
Міңгі білетін түйелер мен күніне аяң мен, 10-12 шақырым жылдамдықпен сағатына алып, 100 км дейін жүруге болады.
Түйенің арқасына артқан жүктің ауырлығы өз салмағынан аспауы керек. Бірақ тәжірибеде бір түйенің арқасына 750 кг жүк тиеп, тасылғаны дәлелденген. Түйенің арқасына жүкті артар кезде де, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БӨЖ
Тақырыбы: Жылқылар мен түйелердің гигиенасы Қойлар мен ешкілердің гигиенасы
Орындаған:Мырзабекова Назерке
Тексерген:Садуакасов М.С
Тобы:ВС-303
2015 ж
Жоспары :
Жылқы малдарының гигиенасы
Түйе малдарының гигиенасы
Қой, ешкі малдарының гигиенасы
Кіріспе
Жылқы малдарын ұстау жүйелері:
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе табынды-жайып ұстауға қолайлы Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут, Алтай т.б. елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып қана қоймай, міну және жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады және көптеген жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сол сияқты жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б.) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай т.б. ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін шаруашылықтар болады.
Жұмыс бағытына арналған жылқылар - шаруашылық ішіндегі жүк тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жайып-бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу т.б. үшін пайдаланады;
Өнімдік бағыттағы жылқылар - ет, қымыз, өндірістерді табында ұстау кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен әсіресе жоғарғы сортты жылқы колбаса - шұжықтармен ұлттық дәмді - қазы, қарта, жал, жая тағамдарымен, дем алу орындарына (курорттарға) құнды емдік қасиеті мол сусын-қымыз дайындау, емдеу мекемелеріне арналған емдік биологиялық активті препараттар жасап шығару т.б. алуға;
Спорттық бағытындағы жылқылар - әртүрлі мәдени-спортты ойындарға, туристік саяхаттарға, арнайы жарыстарға арналған;
Жаңа тұқымды жылқыларды өсіріп және ескіні жаңарту бағытындағы селекциялық жұмыстарды жүргізу.
Жылқы малдарын айтулы мәнде өсіріп дамыту үшін және бұл саладан ең жоғарғы өнімдер алуға зоогигиеналық талаптарға сәйкес күтіп бағу шараларын қолдану қажет.
Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылықтың жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: қорада және жайылымда - табында қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді, жылқыларды табиғый жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жұйені малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты екі тәсілде пайдаланады. Мәдениетті табында және жақсартылған табында ұстау болып бөлінеді.
Мәдени-табындау тәсілі бойынша асыл тұқымды және жергілікті тұқымды жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (денникті) орындарға бөліп жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер, құлынды биелер, аттар, айғырлар т.б.)
Мәдени табында ұстау кезінде жылқыларды, әсіресе жайылымдардың шөбі азайып, құнары кетіп тозған кездерде және қары қалың, суық боранды, мұзды мезгілдерде шөп және құрама азықтар мен көректендіру қаралады. Ондай суықтарда аналық биелерді жылыланбаған қораларда немесе ашық базаларда шөп беріп (14-20 кг 1 басқа) күтеді де, ашық күндерде оларды да басқа малдар мен бірге жайылымға шығарады.
Жақсартылған табындарда ұстау тәсілі кезінде жылқыларды жыл бойы жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап, жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15-20 % ) қаралады. Қалған жылқыларды қатты суық борандарда табиғи ық жерлер: тау ықтары, жар жиектері, орман, қараған араларын пайдаланады. Жергілікті материалдардан (талдар, қамыс т.б.) ықтырма, жаппа базалар салып, онда шөп қорымен су қоймасы қаралады. Жайылымда табындап ұстау кезінде жылқылар жасына қарай бөлінбей, үйірімен жүреді. Әрбір үйірде әр жастағы ұрғышы жылқылар және бір айғыр болады. Тәжіриблі қартаң айғырлардың үйірінде 30 басқа, жас құнан-дөнен айғырларда - 15 басқа дейін ұрғышы жылқылар және құлын-жабағылар болады. Басқа- еркек жылқылар (аттар, тай, құнандар) жеке табын ішінде, үйірден бөлек бағылады.
Табындағы жылқылар тығыз жүнді және қалың қабатты терілі болып келеді де, жаздың аса ыстықтары мен қыстың аяздарына төзімді болып келеді. Жергілікті аймақтық ауа райына шыныққан жылқылар қалың қар (40-50 см) астынан, мұз болып қатып қалмаған болса, өзіне қажет көрек азықтарды тауып жейді (тебіндеп).
Шаруашылықтың бағыты және табиғи жайылымдардың орайы мен су көздерінің молдығына байланысты табындардың размері әртүрлі болады.
Құлынды биелердің табында 80-150, айғырлар 20-25, жас жылқылар (тай, күнандар)- 150 басқа дейін болады. Жайылымы жазық аймақтарда ет бағытындағы жылқылар үшін ір табынның мөлшерін, тай-жабағыларымен қосқанда - 400 басқа дейін, ал таулы жерлерде 100 басқа дейін топталады.
Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде сағатына 6-7 км жылдамдықтан асырмай және 10-15 км кейін жайып, дем алыс беріп, жалпы тәуліктік жүруі - 30 км аспауы керек. Жайылымдар эпизоотологиялық жағынан жұқпалы аурулар бұрын, шықпаған таяу маңдарда өлген малдардың өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың түйісінде орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде, олардың өндірістік бағыты, физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды. Ол үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-жағы сырықтар мен шектелген бөлмелер - денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады. Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен айырған жабағыларды және өнімдік бағалы тай-құнандарды ұстайды. Қалған тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап 20-100 басқа дейін ірі секцияларда (залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын қоралардың ішінде де билердің құлындайтын орындар-денниктер қаралады.
Жылқылар зауыттарына, қораның ық жағынан серуен алаңдары (поддоктар) қаралады. Жекелеме серуен алаңдарының ауданы негізі айғырлар үшін - 600 м², үйрететін жас жылқыларға - 400, басқа жылқылар топтарына - 200 м² қаралады. Жұмыс аттары үшін серуен алаңдары қаралмайды, бірақ аттарды тексеріп, тазалау жүргізу үшін сыртқы ат байлау орындары қаралады.
Жылдың жылы мезгілдерінде қорада ұстаған жылқыларды да, қоршалған, жасанды шөптер егілген жайылымдарда жастары бойынша топтап 50-80 бастан жаяды. Ондай арнайы қоршалып жасалған жайылым орындарында (зауыдтарда) жаю ливадалық тәсіл деп аталады.
Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитарлық-гигиеналық талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер, бұлақ және тұма суларында пайдалануға болады.
Жылқы фермаларының негізгі құрамдары
Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғый жауын, қар сулары ағатындай , жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі ағынсыз сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған жылқы қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері зауыдтары, ет комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің қоймаларынан, ірі жол қатынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылқы фермаларына орын тандағанда ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және зоогигиеналық талаптардың дұрыс сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың амандығы ескеріледі.
Жылқы малдарын азықтандыру және суарудың ерекшеліктері:
Жылқы малдарының тұрақты денінің саулығы, жоғарғы өнімділігі және жұмыс күші айтулы мөлшерде оларды зоогигиеналық ережелерге сүйеніп азықтандырумен суаруға байланысты болады.
Жылқыларды азықтандыру кезінде азықтың сапасына, дайындау тәсілдеріне, беру ретіне т.б. бақылау жасалмаса, олардың әртүрлі ас қорту процесстерінің бұзылып, ауруға ұшыруы жиі кездеседі.
Ас қорыту процесстерінің, жылқы малдарының организмінде қалыпты жүру үшін және әртүрлі ауруларының алдын алу мақсатында оларға беретін азықтардың ретін сақтау қажет. Ол үшін алдында қатаң, одан соң сулы, ал ең соңында дәнді, құрама азықтарды беру керек. Дәнді азықтарды берудің алдында 30-40 минут бұрын жылқыға су ішкізіп алады. Ең соңында тағы да қатаң азық береді, яғни суын басқызады. Мұндай ережелерді сақтамаған жағдайда, мысалы дәнді азықтарды (жемді) жылқыға жұмысқа пайдаланғаннан кейін жедел берсе, олардың ас алмасу процесстері бұзылып, көбінесе ауруға ұрындырады (іші кеуіп). Дәнді азықтарды бергеннен кейін жұмысқа пайдаланбау қажет (мініп, жегу), ал дұрыс ас қортылу үшін 1,0-1,5 сағат дем алғызу керек. Сол сияқты дәнді, құрама азықтар мен көректендіргеннен соң жылқыларға сулы азық немесе су бермейді, керісінше азықтардың бүл түрлерін алдымен жылқыны суарып алып барып береді.
Жылқылардың ас қорыту мүшелерінің күйіс қайыратын малдар мен салыстырғанда анатомиялық құрлысындағы ерекшелігіне байланысты, оларға жоғары сапалы, ішінде көректі заттары толық азықтармен ғана көректендіру қажет. Үсіген, шіріген және көгерген азықтар жылқылардың еріндеріне жара түсіп, іші бұзылып, ішектері кеуіп (колик) әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқылардың рационына дәнді азықтардан жүгеріні кіргізеді, бірақ жүгері, құрғақ (ылғалдылығы 17 %) болып, малдың семіріп кетпеуі үшін азық рационының 13 бөлігінен артық болмауы керек. Кей кезде жылқылар рационына жарма және күнжара қосады. Олардың тәуліктік мөлшері: күнбағыстың - 2 кг, мақта - 0,5 кг, кендір күнжарасы - 3 кг артық болмауы қажет. Жылқылардың рациондағы қажетті азықтың ең жиі кездесетін түрі сұлы және арпа болып саналады. Сәбіз бен қант қызылшасын кесіп, тәулігіне 10 кг дейін беруге болады. Жылқылардың негізгі азығы сапалы шөп болады.
Жылқыларға шөпті төменде орналасқан науалардан беруге болмайды. Ондай жағдайда олардың шөп тозаңдары мен, қыйқымдар мен жылқының терісі, көзі ластанып, жас жабағы, тайлардың белдерінің бүкір болуына әсерін тигізеді.
Жылқыларды тәулігіне үш рет суғарады. Жаздың ыстық күндерінде олардың суға сұранысы жоғарлайды.
Жұмыстан соң, жүріп терлеп келген жылқыларды жедел суаруға болмайды. Ондай кезде суық судың әсерінен жылқының ішегі түйіліп, тышқан болып ауырып, көбінесе өлімге ұшырайды. Ондай ыстық аттарға қатаң азық беріп, артынан 50-60 минуттан соң ғана суаруға болады. Егер терлеген атты суаруға тура келсе, оны жұмыс аяқталудан 30-40 минут бұрын су ішкізуге болады және жылқы қатты асығып жұтпай, сыздықтатып ішу үшін ауыздығын шешпей, немесе шелектегі судың бетіне шөп (солома) салып қойып ішкізеді. Бұл зоогигиеналық талаптарды орындамаған жағдайда жылқы ауруға ұшырап, көбінесе буыны ісіп, аяғына қан түсіп (ревмотизм) ақсап жұмысқа жарамай, жүре алмай қалады. Сол сияқты дәнді азықты бергеннен кейін су ішсе, ол жылқы ішінде бөртіп, қарнын газбен толтырып-кептіреді. Жем жегеннен кейін 2 сағат өткен соң су берсе ғана қауіпсіз болады.
Жылқылардың суық ауруына ұшырамауы үшін, әсіресе буаз биелердің іш тастауынан сақтандыру үшін қыс айларында суық табиғи сулардан (өзен, көл, бұлақ) ішкізбеу керек. Буаз биелердің ішетін суының температурасы 12ºС төмен болмауға тиіс.
Түйе малдарының гигиенасы. Түйелердің азықтандыру және күтіп бағуына қойылатын гигиеналық талаптар
Түйенің ауызының іші сүйектеніп, қатқан эпителиямен қапталған болып келеді де, олар басқа малдар жей алмайтын тікенді, қатты өсімдіктермен, көбінесе шөлейт жерлерде өсетін, ащы, жұсан, ши, қараған, шеңгелдермен көректенеді.
Жетімсіз азықтандырылып, күтімі нашар болған кездерде түйелер бойына-өркештеріне жинаған майларын пайдаланып, шығындайды да, оны қайта қалпына келтіру үшін, кем дегенде үш ай уақыт керек болады.
Түйелердің бойына май жинап, семірулері екі мезгілде көктем және күзде болады. Ол кездерде олардың бар тұқымдарында да (нарлар-дромедарлар, қос өркешті-бактериандар тағы басқа олардың шаталары-гибридтары) өте көп мөлшерде май-жиналады (100 кг дейін). (сурет 15)
Оларды семірту кездерінде, көбінесе жынысы, жасына байланысты топтарға табындарға бөледі. Шағын түйе шаруашылықтарында бір табынға жас тайлақтарды, үлкен түйелерді, әртүрлі себептермен сұрыпталып, бракқа шығарғандарды да жатқызады. Көктемнің басында құрылған табындардың үлкендігі 60 бастан артық болмайды. Табындағы түйелер санының өте көп болуы, олардың шөлейт, жартылай шөлейт аймақтарда азық тауып көректенуі қыйынға түсіп және сумен қамтамасыз ету ауырлайды да, олар арып, күйі төмендеп кетеді, ал жас бота-тайлақтардың өсіп-дамуы тежеледі.
Өте суық жылдары жайылым шөптері жетіспеген кездерде салмағы кеміп, жүдеп кетеді де (20 % дейін) ұдайы өндірістік қабілеті төмендеп, ондай іңгендердің дер кезінде күйті келмей, көбінесе қысыр қалады.
Ұзақ уақыт ашығу және ішер судың жоқтығы түйелердің физилогиялық жағдайының нашарлауына апарып соғады. Түйе малдары, ұсақ және жылқы малдары сияқты қар астынан тебіндеп азық тауып жей алмай, тек қардан шығып тұрған (ши, қараған, тал, шеңгел т.б.) өсімдіктердің бас жағын ғана жеп көректенеді. Сондықтан еліміздің көптеген аймақтарында, әсіресе қары қалың солтүстік жақтарда, түйелерді қолда тұрғызып ұстайды. Кейбір жайылымдар да оларға арнап жеңіл қалқанды, ықтырмалар салады. Ондай жаппа-ықтырмалардың ауданын әр бас түйеге орта есеппен 5 м² есептейді. Шаруашылықтарда, ондай ауа райының қолайсыз кездерінде нашар, ауру, буаз іңгендерге беретін азық қорын дайындайды
Қыста қолда тұрғызып ұстаған кездерде тәулігіне үш мезгіл шөп береді (тәуліктік нормасы 16 кг). Түйелерді қыста сирек (2-3 күнде бір рет), күзде күн ара, ал жазда 2 реттен кем суармайды. Олар суды сылбыр, ұзақ тұрып және көп ішеді де, организмдегі қызыл қан түйіршіктерін (эритроциттер) суға қанықтырып алып, судан тапшылық көрген кездерде оны үнемдеп пайдаланады.
Түйелерді ащылы, көкпекті жерлерде жайғанда болмаса, басқа жағдайда оларға тұзды азық өте қажет болады. Сондықтан олардың рационына сүйек ұндарын, немесе мел қосып отырады. Тәуліктік сұранысы 100 г (бір басқа шаққанда) болса, содан кем болмайтындай тұз қосып беру керек. Күйі жақсы, өркештеріне май жинаған тік өркешті түйелер ауаның қолайсыз жағдайларынан (аяз, қардан) қорғанбай, инфекциялық ауруларға төзімді келеді. Олар тек әсіресе жүндері қырқылған кездерде суықтан емес жоғарғы ылғалдылыққа төзімсіз болады. Ондай кездерде (жауын-шашын) әсіресе боталарды сақтандыру үшін, суықтан жасырынатын ық жерлерге шөгеріп, немесе арнайы жабулар жабу керек. Жалпы түйе малдары жайылымдарда көректеніп, арнайы қорада жатпайды. Оларға жергілікті арзан құрылыс материалдарынан тал, шілік, қамыс т.б. қорған, ықтырмалар салса жеткілікті болады.
Түйе малдарын қорғап, базыларда ұстаса, олардың асты сыз болмауын қадағалап, қажет болса төсеніштер (солома, қамыс, ағаш жапырақтары, шөп қыйқымдары т.б.) салып, кезінде жүнін бұлғатпай, алмастырып отырады. Жалпы түйе малдары қашық кетіп, жайылып жүргенді ұнатады да, көбінесе ащылы жерлерді іздейді, күннің суық, ауа райы бұзылғанда табиғи жер қыртыстарды, жар, тау, тоғай, қараған, шеңгелдердің ығында шөгіп жатып, тоңбайды, себебі олардың жүндері дымқылданбаса (жауында) суықты өткізбейді. Ондай қатты суық желді күндері ғана өте әлсіз, арық түйелерді қорада ұстайды, немесе киізден жабу жасап кигізеді.
Түйелерді жұмысқа пайдалану гигиенасы:
Түйелер денесінің қысқалығына байланысты, аяғы мен салыстырғанда төрт аяқтап жылқылар сияқты шабу, оларға өте қыйынға түседі де, көбінесе желіп, немесе аяңдап жүруді жаратады.
Міңгі білетін түйелер мен күніне аяң мен, 10-12 шақырым жылдамдықпен сағатына алып, 100 км дейін жүруге болады.
Түйенің арқасына артқан жүктің ауырлығы өз салмағынан аспауы керек. Бірақ тәжірибеде бір түйенің арқасына 750 кг жүк тиеп, тасылғаны дәлелденген. Түйенің арқасына жүкті артар кезде де, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz