Атмосферадағы оттегі эволюциясы.фотосинтез

Кіріспе

Атмосфера- жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және биологиялық процестердің жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның радиатцияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса, онда жер бетіндегі орташа жылдық температура +15º С емес, -18ºС болар еді. Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездесетін көміртегінен, аргоннан, сутегіден, гелийден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министірлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СРО
Такырыбы: Атмосферадағы оттегі эволюциясы.Фотосинтез.

Орындаған: Есркенова А.Б
Тобы: Бл-209
Тексерген: Татенов А.Б

Семей-2015
Атмосфера- жердің ауа қабығы. Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су
буынан тұратын күрделі жүйе. Ол биосферадағы физико-химиялық және
биологиялық процестердің жүріуінің шарты және метеорологиялық режимнің
маңызды факторы. Атмосферадағы жекелеген құрамдастардың қатынасы оның
радиатцияға, жылу және су режиміне, өздігінен тазартуға қабілетін
анықтайды. Атмосфераның газдық құрамы, су буы және әр түрлі қоспалар жер
бетіне күн радиациясының өту деңгейін және жер маңы кеңістігіндегі жылуды
ұстап тұруды анықтайды. Егер атмосферада қоспалар болмаса, онда жер
бетіндегі орташа жылдық температура +15º С емес, -18ºС болар еді.
Атмосфераның орташа қалыңдығы - 150 км.Атмосфераның төменгі шекарасы жер
беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездесетін
көміртегінен, аргоннан, сутегіден, гелийден тағы басқа газдардан тұрады.
Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ
молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера
бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді.
Оттегі (латынша Oxygenium), O – элементтердің периодты жүйесінің VI-
тобындағы химиялық элемент. Реттік нөмірі 8, атом массасы 15,999. Оттегі
–химияның ең маңызды элементі және Жер бетіндегі көптеген тірі ағзалардың
тыныс алуын қамтамасыз етеді. Оттегісіз біз бірнеше минут қана өмір сүре
аламыз. Жасушалар мен талшықтар өмір тіршілігіне қажетті өздеріндегі
энергияны босата отырып, органикалық заттарды тотықтыру үшін оттегіні
пайдаланады. Оттегінің физиологиялық әсері өте көп қырлы, алайда, оның
емдік әсерінде маңызды рөлді ағза талшықтардағы оттегі жетіспеушілігін
орнына қайта келтіру қабілеті атқарады.
Адам ағзасының барлық мүшелері мен талшықтары қалыпты жұмыс істеуі үшін
біздің айналамыздағы ауаның құрамында кем дегенде 21% таза оттегі болуы
керек. Үлкен қала – бұл өте жылдам өмір ырғағы (біз күн
сайын энергия жоғалтамыз), газдалған ауа (созылмалы гипоксия)! Ірі
мегаполис тұрғындарының оттегіне мұқтаждықтары орасан зор. Экологиялық
ахуалдың жалпы деңгейде нашарлауы ірі қалаларда ауадағы таза оттегі мөлшері
кейде 10-12%-дан артпауына алып келді. Осының салдарынан гипоксия (оттегі
жетіспеушілігі) туындайды.
Оттегінің алынуы

Оттегін өнеркәсіпте ауаны қысып сұйылтады да, азот пен оттегінің қайнау
температураларының айырмашылығына қарай буландырып бөліп алады. Осылайша
алынған оттегі көгілдір түсті баллондарда сақталады, себебі сұйық оттегі
ашық-көгілдір түсті болады. Ал зертханалық алу әдістері кейбір оттегіге бай
күрделі қосылыстарды айыруға негізделген (8-сурет).
1. Тұрмыста жиі қолданылатын марганцовканы айыру. Ол үшін құрғақ
сынауыққа аздаған түйірлерін салып, оның аузын газ шығатын түтігі бар
тығынмен жауып қыздырамыз. Сонда мына реакция жүреді:

Шоқтанған шырпыны түтіктің аузына апарсақ, ол лап етіп жанады, себебі
оттегі жануды қолдайтынын сендер бұрыннан білесіңдер.
1. Калий хлоратын айыру. Бұл реакцияның жүруін тездету үшін марганец (IV)
диоксидін (өршіткі) қосамыз, сонда оттегі көп мөлшерде бөліне
бастайды:

Өршіткі - реакцияның жылдамдығын өзгертетін, бірақ өзі жұмсалмайтын зат
(МnO2 — өршіткі (катализатор)).
Бөлінген оттегін екі әдіспен жинауға болады.
1. Ауадан сөл ауыр болғандықтан (Мr(O2)=32, Мr(ауа)=29) ауаны ығыстыру
арқылы (8, а-сурет).
2. Суда нашар еритіндігінен суды ығыстыру арқылы жинау (8, ә-сурет).
Оттегін сынап (II) оксидін (HgO) айырып ағылшын ғалымы Д. Пристли алған
(1774).

Газдарды зертханада жинайтын құрал газометр деп аталады. Ол қалың қабырғалы
шыныдан жасалған екі бөлімнен тұратын ыдыс, оның сол жағында табанына жақын
жерде (1) және оң жақ иығында (2) тығындалатын екі тесігі бар. Ал үстіңгі
бөлігі (тубус) ұзын түтікті құйғы сияқты болып жасалған, ол астыңғы
бөлігіне кигізілген. Оған газ жинау үшін тубустың шүмегін (А) ашып сумен
толтырамыз. Одан кейін тубустың шүмегін жауып, астыңғы тығынға кигізілген
шүмекті ашамыз да, осы жерден оттегін жібереміз, ол суды ығыстырып
шығарады. Газды жинап болғаннан кейін астыңғы шүмекті жабамыз. Тәжірибеге
оттегі керек болғанда тубустың шүмегін ашамыз, одан аққан су оттегін
ығыстырады, ол жоғары оң жақ, иықтағы шүмектен (Б) шығады, оны бір ыдысқа
жинап алу керек (9-сурет).
Оттегінің қасиеттері
Физикалық қасиеттері
Оттегі (O2) түссіз, суда аз еритін (20°С-та судың 100 көлемінде 3,1 көлем
O2 ериді) газ күйіндегі зат. Қалыпты жағдайда (0°С, 1 атм=101,3 кПа) 1 л
оттегінің салмағы 1,43 г, ал 1 л ауа - 1,29 г болады.
Химиялық қасиеттері
Оттегі қыздырған кезде көптеген заттармен әрекеттеседі, бұл үдеріс жану деп
аталады, ол жылу мен жарықты бөле жүреді.

Жай заттармен әрекеттесуі

Бейметалдармен әрекеттесуін көру үшін оттегі толтырылған сынауыққа көмірдің
түйірін салсақ, ол жарқырап жана бастайды (10-сурет):
С + O2 = СO2
Түзілген көмір қышқыл газын әк суына жіберсек оның лайланатыны сендерге
белгілі. Бұдан басқа күкірт, фосфор, т.б. бейметалдар да оттегінде жанады
(11-сурет):
S + O2 = SO2
4Р + 5O2 = 2Р2O5
Кейбір металдар да оттегінде жанып оксидтер түзеді. Мысалы, оттегімен
толтырылған сынауыққа магний ұнтақтарын сепсек, оның жарқырап жанғанын
көруге болады.
2Mg + O2 = 2МgО
Болат сымның ұшына кішкентай көмір түйірін шаншып алып, оны тұтатып
оттегімен толтырылған ыдысқа салсақ жанған көмірден бөлінген жылудың
әсерінен темір жана бастайды (12-сурет).
ЗFе + 2O2 = Fе3O4 (FеO•Fе2O3)
Элементтер оттегімен әрекеттесіп оксидтер түзеді, бұл тотығу үдерісі.
Оксидтер дегеніміз молекула құрамы екі элементтен тұрып, оның бірі оттек
болатын күрделі заттар.
Оксидтерді атағанда элемент таңбасынан кейін жақшаның ішіне валенттілігі
көрсетіледі де оксиді деген сөз қосылады. Мысалы, SO2 - күкірт (IV) оксиді,
SО3 күкірт (VI) оксиді. Халықаралық номенклатура (атау әдісі) бойынша
оксидтердің құрамындағы элемент атомдарының сандары грек сандарымен
көрсетіліп аталады: CO - кеміртек монооксиді, СО2 - көміртек диоксиді,
МnO2 - марганец диоксиді, Мn2O7 - димарганец гептаоксиді.
Күрделі заттармен әрекеттесуі
Кейбір күрделі заттар да оттегінде жанып оксидтер береді, мысалы, тамақ
пісіргенде ас үйдегі газ пешінде қолданылатын пропанның (С3Н8) жануы:
С3Н8+ 5O2 = ЗСO2+ 4Н2O
Автогендік әдіспен металдарды кесу мен жалғауда мына реакция жүреді:
2С2Н2 + 5O2 = 4СO2+ 2Н2O
Металлургия өндірісінде өртеу пештерінде күрделі заттардың тотығу
реакциялары жүреді:
2ZnS+3O2 = 2ZnO + 2SO2
Cu2S + 2O2 = 2CuO + SO2
Сонымен, оттегі жай және күрделі заттармен әрекеттескенде жану реакциялары
жүріп, нәтижесінде әр түрлі оксидтер түзіледі.
Оттегінің табиғаттағы айналымы және қолданылуы
Табиғатта оттегі негізінен фотосинтез нәтижесінде түзіледі, ол жапырақтарда
және теңіз балдырларында жүретін үдеріс.
6СO2 + 6Н2O → С6Н12O6 + 6O2↑
Осы оттегімен адамдар мен жануарлар тыныс алады, одан басқа жер
қыртысындағы минералдар түзіледі. Табиғатта оттегінің қатысуымен тоттану,
шіру, aшy сияқты бүліну үдерістері де жүріп жатады. Оттегінін,
атмосферадағы қоры 1,5•1015 т, оның 1•1010 тоннасы жану үшін жұмсалады.
Тыныс алу жеке ағзаның өмірі үшін, ал шіру - эволюция (даму) үшін маңызды
үдерістер.
Оттегінің қолданылуы оның қасиеттеріне негізделген, ол мына 4, 5-
сызбанұсқаларда көрсетілген.

Оттегінің аллотропиялық түр өзгерістері. Озон
Оттегі табиғатта екі түрлі жай зат күйінде кездеседі, оның бірі O2,
екіншісі O3, ол озон деп аталады. Енді озонмен жете таныссақ, озон найзағай
ойнағанда ауада пайда болады. Сонда электр заря- дының әсерінен мына
реакция жүреді:
3O2 → 2O3
Бір элементтің бірнеше жай зат күйінде болу құбылысы аллотропия деп
аталады.
Озонның формуласы О3, салыстырмалы молекулалық массасы 48, оттегінен 1,5
есе ауыр (48 : 32 = 1,5), суда аз еритін, -112°С-да қайнайтын, -193°С-да
балқитын газ күйінде қою-көк түсті, ал қатты күйінде көктен қара-күлгін
түске дейін боялады.
Озонның химиялық қасиеттері
Озон оттегіне қарағанда химиялық белсенді зат. Ол тіпті алтын, күміс,
платина сияқты асыл металдарды да тотықтыра алады (7-кесте).
6Ag + O3 = 3Ag2O
Нөсер жаңбырдан кейін орманға барсақ, онда ауа тазарып дем алу жеңілдейді,
себебі ауада пайда болған озон айырылып, ауаны
тазартады. Озонның атмосферадағы мө лшері өте аз - 0,004%.
О3 → O2 + "О"
Озоннан молекулалық және атом күйіндегі оттек бөлінеді, соңғысы күштірек
тотықтырғыш, ауадағы бактерияларды жояды. Озон осы қасиетіне қарай ауыз
суды, құдыктарды, өндірістік сарқын суларды тазарту үшін (залалсыздандыру)
және ағартқыш зат ретінде қолданылады. Атмосфераның жоғары қабатында,
жерден 25 км биіктікте (стратосферада) күн сәулесінің әсерінен жерді қорғап
тұратын өте жұқа озон қабаты әр түрлі кері әсерлердің салдарынан тесіліп,
сол жерлерден күннің ультракүлгін сәулелері жер бетіне жетіп, ондағы әр
түрлі табиғи апаттарға әкеліп соғады. Олар: жер бетінің температурасының
біртіндеп артуы, мәңгілік мұздақтар мен мұхиттардағы мұзтауларының еруі,
терінің қауіпті ісігі көбейеді. Озонды зертханада озонатор деп аталатын
құралда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.