Кәсіпорындағы логистика

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЛОГИСТИКАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Логистика ғылым ретінде, оның концепциясы тарихы, эволюциясы 6
1.2 Кәсіпорындағы логистиканы ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3 Шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
22

2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЛОГИСТИКАЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТТІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.1 Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындарда логистиканың даму жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
2.2 «High Tech Logistic» ЖШС» және «Хак Групп» АҚ» логистикалық кәсіпорындарының іс.әрекетін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
41
2.3 Кәсіпорындарда логистиканы қолданудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... .. 48

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ЛОГИСТИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
57
3.1 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
65
3.2 Кәсіпорындарда логистикалық инфрақұрылымды дамыту жолдары 71

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 78

Жұмыс тақырыбының өзектілігі. Логистиканың өзектілігі және оны зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп, қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің, инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Қазіргі уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың дәстүрлі функционалды салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті. Логистика саласындағы қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын, қорларды, кадрларды басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т. б. жатады. Аталған әрбір функция сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп, баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы - негізгі өзара байланыс. Логистикалық әдістің мақсаты - материалды ағымдарды толассыз басқару.

1. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие на казахском языке. Алматы: Қазақ университеті, 2010
2. Тулембаева А.Н. Логистика. Учебное пособие. Издатмаркет 6 2004 Логистика: Учебник / Под ред. Б. А. Аникина. 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Инфра М, 2009.
3. Неруш Ю. М. Логистика: Учебник для вузов. 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ: ДАНА, 2008.
4. Голиков Е. А. Маркетинг и логистика. - М.: ИД "Дашков и КӘ", 2009.
5. Смехов А.А. Введение в логистику. - М.: Транспорт, 2008.
6. Сергеев В.И. Логистика в бизнесе. - М.: ИНФРА-М, 2007.
7. Сергеев В.И. Логистика: аналитический обзор. СПб.: Организация об-ва «Знаниең, 2006.
8. Семененко А.И. Предпринимательская логистика - СПб: Политехника, 2007.
9. Сухова Л.Ф. «Қазақстандағы математикалық-техникалық құралдарының қозғалысы» - М.: ИНФРА-М, 2010.
10. Сухова Л.Ф., Сариев К.С. «Материалдық өндірістің инфрақұрылымы» М.: ИНФРА-М, 2012.
11. Айгуль Тулембаева: «Экономика не прощает эмоций» статья. «Начнем с понедельника», № 10 (724), 7 - 13 марта 2008
12. Логистика: Учебное пособие/Под ред. Б.А. Аникина. — М.: ИНФРА-М, 2007.
13. Бауэрсокс Дональд Дж., Клосс Дейвид Дж. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. - М.: ЗАО "Олимп—Бизнес". 2010
14. Берталанфи Л. Общая теория систем - обзор проблем и результатов. - М.: Наука, 2009.
15. Гаджинский А.М. Логистика. - М.: Маркетинг, 2008.
16. Гордон М. П., Карнаухов С. Б. Логистика товародвижения.- М.: Центр экономики и маркетинга, 2008.
17. Даулет Б.С., Тулембаева А.Н. Стратегическое управление в транспортно-коммуникационном комплексе РК. - Алматы: Казак университет, 2003.
18. Залманова М. Е. и др. Производственно-коммерческая логистика. - Саратов: Саратовский гос. техн. ун-т, 2005.
19. Зубков Г. С. и др. Торговая логистика: Учебное пособие. - Ростов н/Д., 2007.
20. Кожамкулова Ж.Т., Урузбаева Н.А., Тулембаева А.Н. Коммерческое предпринимательство. - Алматы: Қазақ университеті, 2009.
21. Костоглодов Д.Д., Саввиди И.И., Стаханов В.Н. Маркетинг и логистика фирмы - М.: ПРИОР, 2005.
22. Колобов А. А., Омелъченко И.Н. Основы промышленной логистики: Учебное пособие. - М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2008.
23. Линдере М. Р., Фирон X. Е. Управление снабжением и запасами: Логистика / Пер. с англ. - СПб.: Полигон, 2009.
24. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя: основные понятия, положения и процедуры. - М.: ИНФРА-М, 2002.
25. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э., Порошина О.Г. Эффективная логистика.- М.: Экзамен, 2002.
26. Миротин Л.Б., Ташбаев Ы.Э. Логистика для предпринимателя. - М.: ИНФРА, 2002.
27. Неруш Ю.М. Снабжение и транспорт: эффективное взаимодействие. - М.: Экономика, 2010.
28. Плоткин Б. К. Введение в коммерцию и коммерческую логистику / Учебное пособие.- CПб: Изд-во Санкт-Петербург. ун-та экономики и финансов, 2006.
29. Родников Л. П. Логистика: Терминологический словарь. - М.: Инфра - М, 2009.
30. Семененко А.И., Сергеев В.И. Логистика. Основы теории. - СПб.: Изд-во "Союз", 2010.
31. Семененко А.И. Предпринимательская логистика - СПб: Политехника, 2012.
32. Уваров С.А. Логистика: общая концепция, теория и практика. - СПб.: ИНВЕСТ - НП, 2012.
33. Системный анализ и структуры управления. /Под общ. редакцией проф. В.Г.Шорина. - М.: Знание, 2011.
34. Чудаков А.Д. Логистика - М.: Изд. РДЛ, 2011
35. www.htl.kz
36. www.khac-group.kz
37. www.google.kz
38. www.site.kz
39. www.logistic.ru

Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1 Кәсіпорындағы ЛОГИСТИКАНЫҢ теориялық 6
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
1.1 Логистика ғылым ретінде, оның концепциясы тарихы, эволюциясы 6
1.2 Кәсіпорындағы логистиканы 15
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді
қолдану 22
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...

2 КӘСіПОРЫНДАғы логистикалық іс-әрекетті 33
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындарда логистиканың даму
жағдайын 33
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
2.2 High Tech Logistic ЖШС және Хак Групп АҚ логистикалық
кәсіпорындарының іс-әрекетін 41
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.3 Кәсіпорындарда логистиканы қолданудың 48
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ..

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ЛОГИСТИКАНЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 57
3.1 Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.2 Кәсіпорындарда логистикалық инфрақұрылымды дамыту жолдары 71

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 75

ПАЙДАЛАНҒАН 78
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .

Кіріспе

Жұмыс тақырыбының өзектілігі. Логистиканың өзектілігі және оны
зерттеуге деген қызығушылықтың артуы логистикалық әдісті қолдануды ашатын
материал өткізуші жүйелердің тиімді қызмет етуін жоғарылататын потенциалды
мүмкіндіктерімен түсіндіріледі. Логистика шикізат пен жартылай
фабрикаттарды сатып алу мен дайын өнімді тұтынушыға жеткізгенге дейінгі
уақыт аралығын қысқартуға мүмкіндік береді, материалды қорлардың күрт
қысқаруына әсер етеді. Логистиканы қолдану ақпарат алу үрдісін жеделдетіп,
қызмет көрсету деңгейін жоғарылатады. Логистикаға деген отандық
ғалымдардың, жоғарғы оқу орындарының оқытушыларының, ғылыми-техникалық
жұмысшылардың, өнеркәсіп және көлік кәсіпорындарының менеджерлерінің,
инженерлер мен бизнесмендердің қызығушылығы тек отандық экономика үшін жаңа
және айтуға ыңғайсыз терминмен ғана емес, сондай-ақ өнеркәсібі дамыған
елдер экономикасында логистикалық әдісті қолдану арқасында алынған әсерлі
нәтижелерімен түсіндіріледі.
Шетел тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі бизнесте логистика стратегиялық
маңызды орынға ие. Осы салада табысқа жеткен көптеген мамандардың компания
басшылығындағы жоғарғы қызмет орындарына жылжитыны кездейсоқ емес. Қазіргі
уақытта алдыңғы қатарлы фирмалардағы логистиканың дәстүрлі функционалды
салалары стратегиялық инновациялық (жаңартпа) жүйе құра отырып, жалпы
ақпараттық-компьютерлік платформа негізінде бірікті. Логистика саласындағы
қызмет көп қырлы. Оған көлікті, қойма шаруашылығын, қорларды, кадрларды
басқару, ақпаратты жүйелердің ұйымдастырылуы, коммерциялық қызмет және т.
б. жатады. Аталған әрбір функция сәйкес салалық пәнде терең зерттеліп,
баяндалған. Логистикалық тәсілдің жаңалығы - негізгі өзара байланыс.
Логистикалық әдістің мақсаты - материалды ағымдарды толассыз басқару.
Материалды ағымдарды басқару әр уақытта шаруашылық қызметтің маңызды
жағы болып табылатын. Дегенмен, ол тек жақында ғана экономикалық өмірдің
маңызды функцияларының біріне айналды. Негізгі себебі - өндірістік және
сауда жүйелерінің тұтынушының тез өзгеріп отыратын талғамына жылдам
икемделуі қажеттігін туғызған сатушы нарығынан сатып алушы нарығына өту.
Шет елдердің көпшілігінде логистикалық ассоциациялар, ұйымдар мен
қоғамдастықтар құрылып, тиімді қызмет етіп отыр. Логистика салыстырмалы
түрде жас және белсенді дамушы ғылым мен бизнес сферасы болып табылады. Шет
елде логистика соңғы онжылдықта тез дамыды. Қазақстан үшін логистикалық
өндірістік, сауда, көлік және ақпараттық жүйелердің қалыптасуы мен дамуы
өте маңызды, себебі ол біздің елдің әлемдік экономикалық және ақпараттық
кеңістікке интеграциялануын тездетуге мүмкіндік береді.
Өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің экономикалық әдебиетінде
логистикалық мәлелердің алатын орны маңызды және оның дамуын зерттеуге
көптеген еңбектер арналған.
Логистиканың тәжірибелі тәсілдерді және ғылыми көзқарасты талап етуі
Қазақстанның нарықтық қатынастарға көшуінің бастауымен сай келді. Отандық
бизнестегі логистикалық көзқарастың мүмкіндіктерін және қарқынын бүгінгі
күнгі Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайдан және
экономикалық реформалар қадамының болжамынан бөліп-жарып қарауға болмайды.
Бизнес практикасына логистикалық менеджмент әдістерін енгізу көптеген
фирмаларға өндірістегі, жабдықтаудағы және өткізудегі өнімнің барлық қор
түрлерін қысқартуға, айналым капиталының айналымдылығын жеделдетуге,
өндірістің өзіндік құнын төмендетуге, бөлуге тиісті шығындарды төмендетуге,
тауарлар және қызметтермен тұтынушылардың толық қанағаттандырылуын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан зерттеу жұмысының
өзектілігін көруге болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Отандық кәсіпорындардың дамуында
логистикалық әдістерді қолдану қажеттілігінің теориялық және практикалық
негіздеу болып табылады.
Жұмысты жазу барысында жұмыстың мақсатына жету үшін келесідей
міндеттер белгіленген:
- логистика тарихын, эволюциясын, ұғымы мен мазмұнын ашу;
- логистика әдістемелерін, оны қолданудағы экономикалық тиімділігін
толықтай ашу, тұжырымдама келтіру;
- шет ел кәсіпорындарында логистикалық концепциялар мен әдістерді
қолдану тәжірибесін талдау;
- Қазақстан Республикасында логистиканың даму жағдайы және болашағын
қарастыру, High Tech Logistic ЖШС және Хак Групп АҚ кәсіпорындарының
іс-әрекетін талдау;
- Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру
жолдары бойынша ұсыныстар келтіру.
Зерттеу нысаны: Қазақстан республикасының кәсіпорындары болып
табылады.
Зерттеу пәні: Өнеркәсіптік кәсіпорындарда логистиканы ұйымдастыруды
қамтамасыз ететін факторлар мен жағдайлардың жиынтығы.
Зерттеудін теориялық әдіснамалық негіздері. Өнеркәсіптік
кәсіпорындарда логистикалық ұйымдастырудың және оны реттеудің теориялы
практикасының отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері және заң
актіле, Қазақстан Республикасы Президентінің жарлықтары, Қазақстан
Республикасы үкіметінің өкімдері.
Зерттеудің құрылымы: дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі
кіріспеден, негізгі екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде бұл тақырыпты таңдап алудағы себептері, тақырыптың
өзектілігі, оны зерттеудегі мақсаттары аталып, әр тарауда қолданылған
әдебиеттер және баспасөз материалдары көрсетіліп кетеді.
І бөлімде логистика тарихы, эволюциясы, ұғымы мен мазмұны,
әдістемелері, экономикалық тиімділігі, шет ел кәсіпорындарында логистикалық
концепциялар мен әдістерді қолдану тәжірибесі кеңірек қарастырылады.
ІІ бөлімде Қазақстан Республикасындағы логистиканың даму нарығының
жағдайы мен болашағы, High Tech Logistic ЖШС және Хак Групп АҚ
логистикалық кәсіпорындарының іс-әрекетін жан-жақты талданып, Қазақстан
Республикасы кәсіпорындарында логистиканы жетілдіру жолдары қарастырылады.
Қорытынды бөлімде зерттелген мәселелер төңірегінде логистика қызметін
тиімділігін арттыру, тәжірибедегі мәселелерін шешу жолдарын көрсетіп,
ұсыныстар келтірілген.

1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ЛОГИСТИКАНЫҢ теориялық негіздері
1.1 Логистика ғылым ретінде, оның концепциясы тарихы, эволюциясы

Логистиканың кең және тар мағыналы анықтамасы бар. Логистика кең
мағынада - бұл алдына қойылған мақсатқа жету үшін белгілі бір микро-, мезо-
немесе макроэкономикалық жүйеде материалдық ағымдарды, қызметтер ағымын
және солармен байланысты ақпараттық және қаражаттық ағымдарды ұйымдастыру
мен жетілдіру туралы ғылым. Логистика (бизнес позициясынан) тар мағынада -
бұл материалдық және сервистік ағымдармен, сонымен қатар оларға қосымша
ақпараттық және қаржы қаражаттарын ұтымды (жалпы шығынды азайту мақсатында
және соңғы тұтынушының тауар сапасы мен қызметіне сұраныстарын
қанағаттандыру үшін көзделген) басқару арқылы бизнесті ұйымдастырудағы
стратегиялық, тактикалық және оперативті мақсаттарға жетуге ынталандыратын
менеджменттің интегралды құралы.
Логистиканы меңгеру объектісі - материалдық және сонымен ілеспелі
қаржылық, ақпараттық ағымдар. Логистиканы меңгеру пәні - ғылым ретінде
құбылыстар ағымын жетілдіру. Логистикалық ыңғай жаңа ұғынулар объектін
(ағым) ендіруді талап ететіндіктен, оның анықтамасын ұсынамын. Ағым -
обьекттер мен көптеген элементтердің бір жылжымалы жүйеге келуін айтады.
Олар сипатталады: жылдамдық, уақыт, траектория, жолдың ұзақтығы,
интенсивтілігі. Логистика көп түрлі ағымдармен жұмыс істейді - материалдық
(сонын ішінде ДЗ, ММҚ, МТ), көлік, қаржылық, энергетикалық, ақпараттық,
адамдық.
Келесі ұғымдардың анықтамасы келесідей: материалдық ағым, логистикалық
тізбек, логистикалық жол, логистикалық жүйе, макрологистика, мезологистика,
микрологистика. Материалдық ағым - бұл жүктер, тауарлар, оларға қосымша
процесс ретінде логистикалық қатар (көліктау, сақтау) және технологиялық
операциялар қарастырылады. Логистикалық жүйе - бұл әртүрлі логистика
қызметін атқаратын, кері байланысқа бейімделген жүйе. Логистикалық канал -
бөлу каналы - бұл материалдық ағымды нақты өндірушіден, соңғы тұтынушыға
дейін жеткізуді қамтамассыз етететін, көптеген әртүрлі жекеленген делдалдар
жиынтығы. Логистикалық тізбек - бір логистикалық жүйеден екіншісіне
сыртқы материалдық ағымды жеткізуші логистикалық операцияларды іске
асыратын, логистикалық процесстін көптеген қатысушыларының сызықты
тізбектелген қатары.
Макрологистика мемлекеттердің немесе аймақтардың түпкір-
түпкірлерінде орналасқан өндірістік, тауарлық, көлік кәсіпорындардың
материалдық ағымдарын басқару сұрақтарын шешеді. Микрологистика бір
кәсіпорын шеңберіндегі локальды сұрақтарды шешеді. Бұл сұрақтарды келесі
дәрістерде толық қарастырамыз.
Сонымен логистиканын негізгі мақсаты тұтынушыға тауарды қажет көлемде
қажет уақытта материалды, қаржылық және еңбектің минимальды шығындармен
жеткізу. Логистикалық қызметтің мақсаты 6 шартты орындауда: 1) қажетті
тауар; 2) қажетті сападағы 3) қажетті көлемде 4) қажетті уақытта 5)
қажетті жерге 6) минимальды шығындармен.
Логистика концепциясы - материалдық және оған қосымша ақпараттық
және қаржылық ағымдар қозғалысын тиімді рационализациялау және
оптимизациялау арқылы экономикалық қызметті жетілдіруге бағытталған
көзқарастар жүйесі. Логистика концепциясы кәсіпорынның барлық
бөлімдерінің бірігіп, келісілген жүйелі түрде жұмыс жасаса ғана
іске асады. Материалды ағымның негізгі конструктивті принципі
жүйелілікке негізделген. Логистиканың негізгі принциптері: Бірлескен
стратегиямен логистиканы байланстыру; Материалды ағымдар қозғалысын жоғары
деңгейде ұйымдастыру; Оны өңдеуде қазіргі заманғы технология мен керекті
мағлұматтың түсіп тұруын қамтамассыз ету; Адамдар ресурстарына тиімді
басқаруға талпыну; Қаржы көрсеткіші жүйесіндегі логистика кірістерін
есептеу; Табысты жоғарылату мақсатында логистикалық қызметтің оңтайлы
деңгейін анықтау; Логистикалық операцияларды рационалды өңдеу;
Логистикалық бөлімшелер қызметінің тиімділігін бағалау. Логистиканың
негізгі функциялары ретінде мамандар келесілерді ерекшелейді: тұтынушыларға
қызмет көрсетуде стандарттарға бағыну; сатып алуларды басқару; көліктеу;
қорларды басқару; тапсырыс беруді басқару; өндірістік процедураларды
басқару; баға түзу; физикалық бөлу және т.б. Логистиканың жақтаушы
(қосымша) функциясына әдетте жатады: қоймаларда сақтау; жүк тасымалдау;
қорғаныш бума; тауардың қайтарылуын қамтамассыз ету; сервистік қызмет
және артық бөліктермен қамтамассыз ету; қайтарылған қалдықтардың жиынтығы;
ақпараттық-компьютерлік қамсыздандыру. Логистиканың функционалды салалары:
сатып алу, өндірістік бөлу, көлік, ақпараттық логистикадағы қор өндірісі,
айналыс және қолданыс арасындағы буфер сияқты сервистік қызмет.
Практикалық логистиканың пайда болу және даму тарихы көне заманнан
басталады. Гамбург университетінің профессоры Г.Павеллектің айтуынша, тіпті
Рим империясының кезеңінде ''логистер'' немесе ''логистиктер'' деген
мәртебесі бар қызметкерлер болған. Олар азық-түлік өнімдерін бөлумен
айналысқан. Біздің дәуірдің бірінші мыңжылдығында бірқатар елдердің әскери
лексиконында логистиканы қарулы күштерді материалды ресурстармен қамтамасыз
ету және олардың қорларын сақтау бойынша қызметпен байланыстырған. Мысалы,
византийлік патша VІ Леон (б.з. 865-912 ж. ж.) кезінде логистиканың
міндеттеріне әскерді қаруландыру, оларды әскери мүлікпен қамтамасыз ету,
олардың қажеттіліктерін уақтылы қарайластыру жатады деп есептелген.
Логистикалық әдіс екінші дүниежүзілік соғыс кезінде, әсіресе
американдық әскерлерде кеңінен қолданылды. Әскери өнеркәсіптің, тылдағы
және фронттағы жабдықтау базалары мен көліктің нақты бірлескен іс-әрекеті
американдық әскерді қажетті мөлшерде қару-жарақпен, жанар-жағар май
материалдарымен және азық-түлікпен уақтылы және жүйелі түрде қамтамасыз
етуге мүмкіндік жасады [1].
Үлкен ағылшын-орыс сөздігі бүгінгі таңда да “logіstіes” сөзін әскери
1) тыл және жабдықтау; 2) материалды-техникалық қамтамасыз ету; 3)
тыл жұмысын ұйымдастыру және жүргізу деп аударып жүр.
Философиялық энциклопедияда логистиканың мынадай түсініктемесін табуға
болады: “Логистика гректің “logіstіke” сөзінен алынған - есептеу, пайымдау
өнері. Ежелгі гректерде есептеу және геометриялық өлшеу өнері, яғни
теориялық математикаға қарсы қойылатын практикалық арифметика логистика деп
аталады. Осы мағынада бұл термин Батыс Европада XVІІ ғасырға дейін
қолданылған. Бірақ Лейбниц (неміс ағартушы-энциклопедисі, философы)
логистиканы “calculus ratіocіnator” (ой қорытындыларын есептеу) үшін
синоним ретінде қолданған. 1904 жылы Женевадағы Халықаралық философиялық
конгресте бұл термин математикалық логиканы белгілеу үшін ұсынылды”.
Логистика бойынша бірінші ғылыми еңбектерді шығарушы ретінде XІX
ғасырдың басындағы француз әскери маманы Джоминиді атауға болады, ол
логистикаға мынадай анықтама берген: “логистика - әскерлерді маневрлеудің
практикалық өнері”. Ол логистикаға тек тасымалдау ғана емес, сондай-ақ
жоспарлау, басқару және жабдықтау мәселелері, әскерлерді орналастыру
жерлерін анықтау, сонымен қатар көпір, жол және т.б. салу мәселелері жатады
деп пайымдаған. Логистика әскери ғылым ретінде тек XІX ғасырдың ортасында
ғана қалыптасты [2].
Логистика дамуының тағы бір бағыты - экономикалық, мұнда логистика деп
шаруашылық жүргізудің ғылыми-практикалық бағыты, яғни өндіріс және айналым
сфераларындағы материалды және олармен байланысты ақпараттық және қаржы
ағымдарын тиімді басқару түсіндіріледі.
Экономикада логистиканың кең қолданылуы 60-70-ші жылдарға келеді және
байланыс технологиялары саласындағы жетістіктермен байланысты. Шикізат,
бөлшектер мен дайын өнімдердің қозғалысының барлық сатыларын іштей бақылау
мүмкіндігі материалды ағымдарды басқарудың дәстүрлі үлгісіндегі жіберілетін
үлкен шығындарды айқын байқауға мүмкіндік берді. Экономикада логистиканы
қолданудан алатын экономикалық ұтыс тауарларды жылжыту саласында
әріптестерді бірлестіктерге бейімдеуге әсер етті.
Логистиканың практикалық потенциалын алғашқы болып американдық
мамандар Пол Конверс және Питер Дракер түсінді. Олар оның потенциалды
мүмкіндіктерін “шығындарды үнемдеудің соңғы шегі” және “экономиканың
танылмаған материгі” ретінде анықтады. Кейіннен олардың көзқарастарын
көптеген теоретик-логистиктер бөлісті. М. Потер, Д. Стон және басқа да
осылар сияқты американдық зерттеушілердің айтуынша, логистика өзінің
дәстүрлі тар анықтамасының шекарасынан шықты және фирманың жоспарлауы мен
стратегиялық басқаруында маңызды орын алады [3].
1-суретте шет елдегі логистика эволюциясы, материалды, сондай-ақ онда
кездесетін ақпарат және қаржы ағымдарын басқарудың теориясы мен практикасы
бойынша берілген, яғни шикізаттардың, материалдардың және дайын өнімдердің
айналым үрдісімен байланысты, оларды жабдықтаушылардан өндіруші-
кәсіпорындарға және соңғылардан талаптарға сәйкес соңғы тұтынушыларға дейін
жеткізумен байланысты барлық кешенді мәселелердің шешілуі берілген.
ХХ ғ. логистикасының генезисінде бірнеше тарихи сатыларды бөліп
көрсетуге болады.
20-жылдардан 50-жылдардың басына дейінгі кезеңді “фрагментаризация”
кезеңі деп атауға болады, бұл кезде логистика идеясы жалпы шығындарды
төмендету және бизнестегі материалды ағымдарды басқарудың интегралды құралы
ретінде талап етілмеген. Сонымен бірге 50-ші жылдарға дейін кейбір
логистикалық функциялар (1-сурет) құрамдас шығындарды төмендету тұрғысынан
маңызды болған, мысалы, өндірісте, тасымалдауда, қоймалауда және т.б.
Дегенмен, жалпы экономикалық жағдайлар, технология мен менеджменттің даму
деңгейі логистика феноменінің пайда болуына ықпал етпеді.
Қарастырылып отырған кезеңде, онда болашақта логистикалық концепция
енгізудің алғышарты қалыптасқандығымен маңызды. Оған төмендегілерді
жатқызуға болады:
- тауарлардың өткізуді ұйымдастыру жүйелеріндегі қорлар мен тасымалдау
шығындарының өсуі;
- транспорт тарифтерінің өсуі;
- маркетинг концепциясының пайда болуы және тез таралуы;
- әскери логистиканың теориясы мен практикасының дамуы.
Осы кезеңде маркетинг бойынша бірқатар еңбектер шықты, оларда
маркетингтің құрамдас бөлігі ретіндегі физикалық бөлудің табиғаты ашылды,
оның тауарларды өткізудің тиімділігін ұйымдастырудағы және жоғарылатудағы
оның ерекше орны көрсетілген.
Әлемдік экономиканың өндіруші рыногынан сатып алушы рыногына бірте-
бірте өту салдары ретіндегі маркетинг концепцияның қалыптасуы бизнестегі
логистиканың пайда болуын түсіндіретін маңызды фактор болып табылады [4].
Қарастырылып отырған тарихи уақыт мезетіндегі алғашқы логистикалық
ұйымдар мен бірлестіктердің пайда болуын айта кету қажет. АҚШ-тағы және
әлемдегі ең ежелгі ұйым сатып алуларды басқару мәселелерінің Ұлттық
асоциациясы болып табылады (1915 жылы құрылған), ол 1967 жылы жабдықтау
агенттерінің Ұлттық ассоциациясы болып қайта құрылды.
1950-ші жылдардың ортасынан бастап 1970-ші жылдарға дейінгі кезеңді
батыс мамандары логистиканың қалыптасу кезеңі (концептуализация) деп
атайды. Бұл кезең, ең алдымен, АҚШ-тағы логистиканың теориясы мен
практикасының тез дамуымен сипатталды. Сол кезеңде дистрибьюцияны жақсарту
мүмкіндігін, ең алдымен шығындарды төмендету тұрғысынан, елемеуге болмайды.
Белгілі американ жазушысы және менеджмент бойынша кеңесші Питер Друкер
дистрибьюцияны ''көбінесе еленбейтін және американ бизнесінің ең сенімді
саласы '' деп атаған.
Логистиканың батыс бизнесінде тез етек жаюының маңызды фактілерінің
бірі - жеке бөлудегі жалпы шығындар концепциясының пайда болуы болды. Бұл
концепцияның мәні, дистрибьюцияда шығындарды тауарды өндірушіден тұтынушыға
жылжытуға кеткен шығындардың жалпы деңгейі азаятындай етіп қайта топтауға
болатындығына келіп саяды. Мысалы, тауарлар тасымалын автомобиль көлігінен
әуе көлігіне алмастыра отырып, аралық қоймаларды құру қажеттілігінен қашуға
болады, яғни қорларды қоймалауға, сақтауға және басқаруға кететін
шығындарды шығаруға болады. Бұл жерде тасымалдау шығындары өскенмен, өткізу
торындағы шығындардың жалпы деңгейі төмендейді.

Сурет 1- Логистика эволюциясы
Ескерту: әдебиеттер негізінде жасалған.

Сонымен бірге, осы кезеңде логистиканың тез дамуын түсіндіретін
бірқатар объективті экономикалық және технологиялық факторлар болған.
Олардың негізгілеріне төмендегілерді жатқызуға болады:
- тұтынушы сұранысының модельдеріндегі және қатынастарындағы
өзгерістер (олигополиялық рыноктардың дамуы)
- өндіріске жұмсалатын шығындарды қысу;
- компьютерлі технологиялардағы прогресс;
- қорларды қалыптастыру стратегияларындағы өзгерістер;
- әскери тәжірибенің әсері.
Бұл факторлар 60-шы жылдары АҚШ-та айқын көрінді. Рыноктағы негізгі
тенденциялар сатып алушыларға көңіл бөлудің күшеюі (соның ішінде, қызмет
көрсету үлесінің өсуі) және бірдей қажеттіліктерді қанағаттандыратын
(бәсекелес тауарлардың) түрлі тауарлардың көп болуы болды. Олигополистік
рыноктық құрылымдардың тез дамуы бизнес ұйымдарын сұраныс пен ұсынысты
үйлестірудің, тұтынушыларға жақсы қызмет көрсетудің жаңа жолдарын іздеуге
мәжбүр етті. Тапсырыс циклдарын қысқартуға және өнім өндірісіне жаңа
кинетикалық көзқарастар пайда болды. Тауарлар түрлерінің көбеюі
дистрибьюция жүйелерінде қорлардың құрылуы мен сақтауына кететін
шығындардың өсуіне алып келді. Бұл өз кезегінде тауар өткізуші құрылымдарды
жетілдірудің және жеке бөлу процестеріндегі шығындарды төмендетудің жаңа
жолдарын іздеуді талап етті [5].
Екінші дүниежүзілік соғыстан соңғы белсенді экономикалық өсуден кейін,
60-шы жылдардың ортасында өндірушілердің ұзартылған пайдасының едәуір
құлдырауы және оның тарылу кезеңі байқалды.
Нарықтық жағдайдың өзгеруі, олигополистік бәсекелестіктің өсуі өнім
өндірушілерге шығын факторларының қысымын күшейтті, менеджерлерді еңбек
өнімділігін жоғарылатудың, өндіріс пен дистрибьюциядағы шығындарды
төмендетудің жаңа жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Жаңа логистикалық
концепциялар оларға сондай мүмкіндік берді. Бұдан басқа, менеджерлердің
логистикалық шығындардың көп мөлшерге дейін жете алатына көзі жетті.
60-жылдардың соңында Батыста (негізінен АҚШ-та) менеджменттің
интегралды құралы ретіндегі бизнес-логистиканың концепциясы қалыптасты.
Концепцияның негізгі мазмұны мынадай болды: “Логистика - бұл белгілі бір
уақытта және белгілі бір жерде тауарлардың сұранысы мен ұсынысын
үйлестіруге және жылжытуға әсер ететін барлық қызметтерді басқару”.
70-шы жылдардың басында бизнес-логистиканың негізгі принциптері
құрылды және көптеген батыс фирмалары оларды практикада табысты қолдана
бастады. Бірақ пайданы өсіруге қызығушылық білдірген көптеген фирмалар үшін
шығындарды азайту және бақылауға қатысты логистикалық әдіс айқын болмады.
Бұдан басқа, логистикалық үйлестіруді енгізу әрекеттері көптеген батыс
фирмаларында орта және тіпті жоғарғы менеджменттің қарама-қарсы
әрекеттеріне алып келді. Ұзақ уақыт бойы дәстүрлі функцияларды орындауға
үйренген менеджерлер, мысалы, сатып алу, тасымалдау, жүкті өңдеу
қызметтерін атқара отырып, жалпы шығындарды төмендету концепциясының
негізінде материалды ағымдарды іштей бақылау үшін қажетті ұйымдық
өзгерістерді енгізуге кедергі жасап отырған. Қосымша қиындықты логистикалық
шығындардың құраушыларын бөлуге және бақылауға ыңғайланбаған бухгалтерлік
есеп жүйелері және фирмалардың логистикалық белсенділігінің қаржы
нәтижелерін бағалау жүйелері тудырды.
80-90 жж. кезеңін логистика бойынша ең белгілі ғалымдар мен
мамандарының бірі, АҚШ-тың Мичиган университетінің профессоры Дональд
Бауэрсонс ''логистикалық ренессанс'' кезеңі деп атады. Шынында да, осы
кезең ішінде логистика теориясы мен практикасы алдыңғы онжылдықта
жасалғаннан асып, алға қадам басты.
Логистиканың тез дамуының басты идеясы минималды шығындармен бизнестің
соңғы мақсатына жету үшін ''сатып алулар - өндіріс-дистрибьюция -сатулар''
толық логистикалық торындағы фирманың логистикалық функциялары мен оның
логистикалық әріптестерін максималды интегралдау болды.
Қарастырылып отырған тарихи кезеңде логистикалық шарықтау феноменін
түсіндіретін әлемдік экономикада маңызды өзгерістер болды. Олардың
негізгілері мыналар:
- ақпараттық технологиялардың революциясы және персоналды
компьютерлерді енгізу;
- рыноктарды ғаламдастыру;
- экономика инфрақұрылымын мемлекеттік реттеудегі өзгерістер;
- TQM философиясын жан-жақты тарату;
- серіктестіктің және стратегиялық одақтардың өсуі;
- бизнесті ұйымдастырудағы құрылымдық өзгерістер.
Микропроцессорлы техниканың жетілдірілуі және оның дамушы елдер
экономикасының барлық салаларында кеңінен қолданылуы ақпаратты-
компьютерлік технологиялардағы нағыз революцияның болуына ықпал етті.
Электронды формадағы ақпарат қазіргі рыноктық инфрақұрылымның маңызды
компонентіне айналды. Әлемдік ақпараттық кеңістіктің қалыптасуы мәліметтер
базасы мен банкін, электронды мәмілелер және электронды байланыстардың
жүйелері мен стандарттарын құру мен дамытудың бағыттары бойынша жүрді.
Логистиканың принциптерін алға жылжыту үшін электронды банк операциялары
жүйесін құру (Халықаралық банкаралық SWІFT және SWІFT ІІ жүйесі негізінде),
стандарттарының кинетикалық серіктестер арасында өзара ақпараттық іс-
әрекеттерді қолдау үшін EDІ (Electronіc Data Іnter-change) - “электронды
мәлімет алмасу” - және EDІ FACT (Electronіc Data Іnterchange) - “басқаруда,
сауда және транспортта электронды ақпарат алмасу” стандарттарын пайдалану
маңызды орын алады [6].
Бизнестегі логистикалық концепцияны жылжытуға тез дамушы электронды
байланыс рыногы да әсер етті, соның ішінде: ақпараттарды хабарлау торлары,
факсимильді байланыс, электронды пошта, телеконференциялар, көпшілік
пайдалануға болатын бағдарламалық қамтамасыз етудің клирингхауздары және
т.б. Логистикалық серіктестер коммерциялық (Compu Serve,Amerіca Onlіne),
сонымен қатар коммерциялық емес (Іnternet) жаппай ақпараттық қызмет көрсету
жүйелерінің мүмкіндіктерін кеңінен пайдалана бастады.
Логистиканың интегралды концепциясын қалыптастыруда және бекітуде
анықтаушы орынды ақпараттық байланыс жүйелері арқылы (мысалы, спутниктік
телекоммуникациялық жүйелер) белгілі бір уақыт масштабында алыстағы
материалды ағымдарды әр уақытта бақылап отыру мүмкіндігін алады. Сонымен
бірге, ақпараттық технологиялардың революциясы, тек материалды емес,
сонымен қатар жүретін ақпараттық ағымдарды басқару қажеттілігі туралы
түсінікті күшейтті.
Әлемдік экономиканы интеграциялау және бизнесті ғаламдастыру
халықаралық логистикалық жүйелердің құрылуына әсер етті.
90-шы жылдардың басында логистика алдыңғы қатарлы орын алатын
халықаралық бағдарламалар мен жобалар белсенді түрде жасалып енгізіле
бастады.
80-ші жылдардағы онжылдық оның алдындағы сенімсіздікті, күдікті және
күрестік бәсекелестікті алмастырған іскерліктегі одақтар мен альянстардың
тез өсуімен сипатталады. Интегралды логистика концепциясының арнасында
іскерліктегі әріптестер дайын өнім қорларын жоспарлауда және басқаруда,
тасымалдауда, жүктерді өңдеуде, сауданы ұйымдастыруда табысты үйлестірудің
жолдарын іздестіре бастады. Бірлестіктердің көптеген негізгі формалары
логистикалық шығындарды қысқарту және тұтынушыларға қызмет көрсету сапасын
жақсарту мақсатында ұйымдастырушылық және функцияаралық жоспарлауды,
басқаруды жетілдіру бағытында дамыды. Көптеген логистикалық одақтар
тасымалдауда, көтерме сауда және дистрибьюция жүйелеріндегі маманданған
дәстүрлі бәсекелестер арасында құрылды [7].
Логистика ғылым ретінде және азаматтық саладағы бизнес құралы ретінде
ең алдымен АҚШ-та 1950-ші жылдардың басында қалыптаса бастады. Логистика
эволюциясы дамыған капиталистік елдердегі нарықтық қатынастардың тарихымен,
эволюциясымен тығыз байланысты, іскерліктегі “логистика” терминінің өзі тек
70-ші жылдардың соңында ғана қалыптасып, әлемде жаппай қолданыла бастады.
Міне, шамамен жарты ғасыр бойы Батыста мамандар, ғалымдар, іскерлер
арасында қарастырылып отырған түсініктің атауы және мазмұны бойынша
талқылаулар әлі күнге дейін аяқталмаған. Логистика бойынша батыс
әдебиеттерін сараптай отырып, мынадай қорытынды жасауға болады: көптеген
авторлар бірдей логистикалық қызметтерді баяндай отырып әр түрлі
терминдерді қолданады. “Логистика” терминінің ең көп кездесетін
синонимдерінің тізімі 1 кестеде келтірілген [8].
Біздің ойымызша, түрлі терминнің қолданылуы зерттеушінің талғамына
байланысты және логистикалық процестің жеке жақтарына көңіл бөлуді
қалауымен түсіндіріледі. Бұл жағдайда көрсетуге болатыны “физикалық бөлу”
терминінің қолданылуы, ол Батыста 1970-ші жылдардың ортасына дейін
логистика түсінігінің синонимі ретінде қолданылып келді, ал қазіргі уақытта
біріккен логистиканың кешенді функцияларының бірін білдіреді және
“дистрибьюция” терминінің синонимі болып табылады [9].
Кесте 1 - Шетел әдебиеттерінде кеңінен қолданылатын “логистика”терминінің
синонимдері
Термин атауы (ағылшын тілінде) Атаудың аудармасы
Physіcal dіstrіbutіon Физикалық бөліну
Marketіng logіstіcs Маркетинг логистикасы
Materіals management Материалды менеджмент
Logіstіcs engіneerіng Логистикалық инжинеринг
Іndustrіal logіstіcs Өнеркәсіптік логистика
Busіness logіstіcs Бизнес логистика (коммерциялық
логистика)
Іntegrated logіstіcs management Біріккен логистикадағы менеджмент
Tіme-based management Уақытқа негізделген менеджмент
Іntegrated dіstrіbutіon Біріккен дистрибьюция
Supply chaіn logіstіcs Жабдықтау тізбегінің логистикасы
Servіce response logіstіcs Қызметке жауапты логистика
Іntegrated supply chaіn managementБіріккен логистикалық тізбектегі
менеджмент

Ескерту: әдебиеттер негізінде құрылған

Логистиканың негізгі объектісі - ішкі материалды ағымдардың схемасын,
шикізаттың алғашқы көздерінен бастап соңғы тұтынушыға дейін, қарастырып
өтейік (2-сурет). Бұл схемадағы материалдар қозғалысының бүкіл жолын екі
үлкен учаскіге бөлуге болады: бірінші учаскіде өндірістік-техникалық
бағыттағы өнімдер қозғалады; екіншіде - халық тұтынатын бұйымдар.
Тізбек бойынша қозғалуына байланысты саналық құрамы өзгеріп отырады.
Ең алдымен, шикізат көзі мен алғашқы өңдеуші кәсіпорын арасында, сондай-ақ
түрлі өндірістер арасында жаппай біртекті жүктер қозғалады. Тізбектің
соңында материалды ағымдар тұтынуға дайын әр түрлі тауарлар ретінде
көрінеді.

Сурет 2- Материалды және ақпараттық ағымдар арасындағы кесте
Ескерту: әдебиеттер негізінде жасалған.

Жоғарыда логистиканың пайда болу тарихын зерттеп, оның ғылым ретінде
қалыптасу эволюциясын, логистиканың мән-мағынасын жан-жақты қарастырып
кеткен болатынмыз. Логистика - жабдықтаушыға ақша төлеген кезден бастап
тұтынушыға дайын өнімді жеткізгені үшін ақша алу мезетіне дейінгі
шаруашылық айналымдағы шикізаттың, бөлшектердің және дайын өнімдердің
қозғалысын және сақталуын басқару үрдісі. Логистикалық әдістерді қолдана
отырып қандай экономикалық, әлеуметтік, саяси және тағы басқа
артықшылықтарға жетуге болатындығын төменде қарастырып өтеміз.

1.2 Кәсіпорындағы логистиканы ұйымдастыру

Бұл жүйе оның элементтерін құрайтын және бөліктеріне тән емес қасиеті
бар бір-бірімен ұйымдасқан элементтердің жиынтығы ретінде қарастырылады.
Жүйенің қасиеті: тұтастық және бөлінгіштік; элементтер арасында
байланыстың болуы; ұйымдасушылық; интегративтілік. Объектіні жүйе ретінде
қарастыру үшін жүйелік түрде қарастыруды қолданады. Бұл ретте жүйенің ішкі
және сыртқы орташа ажыратады. Сондай-ақ кіру және шығу деп бөлінеді.
Логистикалық жүйенің элементтеріне: көлік ұйымдары, қоймалар, көтерме және
бөлшек сауда ұйымдары, қайта тиеу және тасымалдау техникасы және т.б. Жалпы
логистикалық жүйенің элементтерін макро және микро деңгейде қарастыруға
болады. Білікті қызметкер жеке элементтер арасында байланысты қамтамассыз
етеді.
Сондықтан макро деңгейде байланыстың негізін келісім-шарт құрайды,
ал микро деңгейде элементтер ұйым ішіндегі қарым-қатынасты байланыстырады.
Элеметтер арасында байланыс азды-көпті реттелген. Логистикалық жүйе - сол
немесе басқа қызметті орындайтын кері байланысы бар адаптивті жүйе.
Логистикалық жүйенің мақсаты - тапсырылған орынға, қажетті мөлшерде және
қажетті ассортиментте белгіленген шығындар деңгейінде өндірістік немесе
жеке қолдануға максимальды мүмкіндік деңгейінде дайындалған тауарлар мен
бұйымдарды жеткізіп беру.
Логистикалық жүйелерді макро және микрологистикалық деп бөлінеді.
Макрологистикалық жүйе - аймақтың әртүрлі өңірлерінде немесе әртүрлі
мемлекеттерде орналасқан әртүрлі ведомствалық сауда және көлік, делдалдық
ұйымдарды, өнеркәсіптік ұйымдар мен мекемелерді қамтитын материалды ағымды
басқаратын ірі жүйе. Микрологистикалық жүйе - макрологистикалық жүйе
құрылымын құрайтын қосалқы жүйе болып табылады. Оларға әртүрлі өндірістік
және сауда ұйымдары, аймақтық-өндірістік кешендер жатады. Бұл жүйелер
құрамына біртұтас инфрақұрылыммен біріккен технологиялық байланысты
өндірістер кіретін өндіріс-ішілік логистикалық жүйелер классы болып
табылады. Логистикалық жүйелерді басқару - материалды, қаржылық және
ресурстарды тиімсіз жоғалтудың алдын-алу мақсатында жеке байланысқан
элементтерін бизнестің интеграцияланған процесіне енгізілуіне негізделген.
Логистикалық жүйенің төрт негізгі қасиетін ажыратады:
1. Тұтастық пен жекешелік қасиет.
2. Байланыстық қасиет.
3.Ұйымдасушылық қасиет.
4. Интегративтілік қасиет.
Макрологистикалық жүйелер мемлекет, мемлекет аралық, аймақ
аралық, мемлекет аралық байланыстар деңгейінде құралады. Микрологистикалық
жүйелер мекемелер, ұйымдар деңгейінде құрылып, макрологистикалық жүйенің
қосалқы жүйесі ретінде қызмет етеді. Логистикалық тізбек және логистикалық
шығындар. Логистикалық жүйе деп материалдық ағымдық шикізат көздерінен
бастап дайын өнімді тұтынғанда дейінгі өту этаптарының бірізділігі.
Логистикалық тізбектің негізгі звеносына кіреді: жартылай
дайындалған өнімді; материалдарды; шикізатты жеткізу; шикізатты және өнімді
сақтау, тауарларды шығару; дайын өнім қоймасынан тұтынушыларға тауарларды
жөнелту т.б. Материалды ағымның алға жылжуы бойынша әр операцияға белгілі
бір шығындар сәйкес келеді, ол логистикалық тізбектің нақтылы бір звеносын
- мекеме алып жүреді. Бұл шығындар логистика саласына жататындықтан, оларды
логистикалық шығындар деп айтайды. Олар мына салаларға шығынын қосады:
жүктеп-жүкті түсіретін операциялар; жүктерді тасымалдайтын және жүкті
экспедициялау; жүкті сақтау; жүк туралы ақпараттар беру, сақтау және
жинақтау; жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы есеп; жүкті сақтандыру;
жүкті кедендік өңдеу және т.б. Логистикалық шығындар көлемі қызмет көрсету
саласына байланысты: өндірісте - тауарды өндіру мен өндірістегі суммалық
шығындардың 10-15 %; саудада - 25% жоғары. Логистиканың негізгі мақсаты
материалды ағымды шикізаттың бірінші көзінен бастап, соңғы тұтынушыға
жеткізгенге дейінгі кететін шығынды төмендету болып табалады.

Логистикалық қызмет бөлім ретінде немесе бір адам ретінде келесі
қызметтерді орындау керек: Дайын өнімді шығаруда жіктелген кестемен бірге
оперативті-күнтізбелік жоспарлау; Өндірістегі технологиялық процесстерді
оперативті басқару; Сапаны жалпы бақылау, сәйкес қызмет пен тауарлардың
сапа стандарттарын ұстану; Материалдық ресурстардың жеткізілуін
стратегиялық және оперативті жоспарлау; Өндіріс ішілік қор қызметін
ұйымдастыру; Өндірістегі шығындарды болжау, жоспарлау және нормалау;
Өндіріс ішілік технологиялық көлік жұмысын ұйымдастыру; Барлық өндіріс
ішілік қор жүйесіндегі және өндірістегі технологиялық процесстердегі
қорларды басқару және бақылау; Өндіріс ішілік материалдық ресурстарды және
дайын өнімдерді физикалық тарату; Өндіріс ішілік материалдық ағымдардағы
процесстерді ақпараттық және технологиялық қамтамассыздандыру; Өндірістегі
материалдық ағымдарды басқарудағы автоматтандыру мен компьютерлендіру.
Нарықтық экономика елдерінде сатып алу логистикасының негізгі
мақсаты, материалдың қанағаттандыруы және бағасының максималды экономикалық
тиімділігі. Сатып алу логистикасы - бұл өндірістерді материалдық
ресурстармен қамтамасыз ету, қорларда орналастыру, ұйымға қажетті мөлшерде
қорда сақтау және жеткізіп тұру, сатып алу логистикасының негізгі мақсаты,
материалдың қанағаттандыруы және бағасының максималды экономикалық тиімді
болуы. Бұл мақсатқа жету үшін бірнеше мәселелерді шешу қажет. Оларған
жататындар:
- материалдық ресурстардың сұранысын анықтау;
- сатып алу нарығын және жабдықтаушыны зерттеу;
- қажетті материалдық ресурстарды сатып алу үшін келісім жасау.
Өндірістік логистиканың міндеттеріне өндіріс ішінде материалды
заттардың және мәліметтердің өндірісте дұрыс ұйымдастырылуы жатады. Ұйымда
логистикалық жүйені басқару MRP классындағы логистикалық жүйесінде үш
негізгі блок бар:
1. Негізгі жоспарды клиеттердің тапсырысы мен сұраныс бойынша жасау;
2. Сұраныстарды жоспарлату, яғни өз өндірісіндегі материалдардың
тізбегін және материалдарды сатып алу уақыты, бұл кезде тапсырыстарды
есептеудің белгілі бір есебі бар. Бұл кезеңде сонымен қатар Қуаттылықты
жоспарлау - Capacity Planning қарастырады.
3. Оперативті басқару. Тапсырыстардың жасалу барысын тексеру,
өндірісік циклдар арқылы өндіріс механизмін анықтау. Тапсырыстар мен
операциялар есебі. Қордық есеп.
MRP жүйесі өндіріс қызметін жоспарлауға негізделген, онда бюджеттеу
қаражатары және дамыған басқару есебі жүйесі болу керек, бухгалтерлік
есептердің жүйесі болу керек. МRP жүйесі дәл уақытылы жүйесін қолдану
керек. DRP жүйесі (Distribution Requirements Planning) - өнімнің таратылу
жүйесі. DRP негізгі функцияларына жатады: қорлардың жағдайын бақылау,
тасымалдауды ұйымдастыру, тарату, өндіріс байланыстарын қалыптастыру.
Өндірістегі логистикалық жүйесінің даму қадамы бірыңғай тауардың сапасын
басқару философиясы қалыптасқан. - TQM (Total Quality Management). TQM -
жүйесі басқару жүйесі, оның мақсаты сапаны көтеру және оның әрбір сатыдағы
мәселесін ұйыммен шешу. Соның нәтижесінде ең соңында тұтынушы да өндіруші
де риза болуы керек.
Сапа жөнінен тапсырыс берушіні қанағаттандыру үшін сол кездегі
тапсырыс және бағаны барлық әрекетті кәсіпорын қажет етеді. Тұтынуға дайын
өнім аз шығын және залалсыз сапа жөнінен талап етіледі. Логистиканың
функционалдық бөлімі жоғарыда айтылып кеткендей өнімді тарату қызметін
атқарады. Батыста сонғы кездегі 10-15 жылда логистикалық прогрестің
қарқынды жылжуы және өтімділік шекарасында тарату функциясымен барлық үлкен
көлемде логистика мен маркетинг теңестіріледі. Көптеген авторлар тарату
функциясы бұл маркетинг фирманың бір бөлігі деген тұжырымға келеді. Қазіргі
уакытта тұтынушыға дайын өнімді жеткізумен байланысты шаруашылық және
өнімді сату желісімен тарату әрекеті маркетингтік өтімділікпен тығыз
байланыста болады. Маркетингте сату көлемінің өсу сипаты мыналарға
байланысты болады: нарықта жаңа сигменттер, дайын өнім ассортиментінің
өзгеруі, нарықта өнімнің жылжуын жетілдіру және т.б. Өнімді тарату
әкімшілік-басшылық жүйесі логистикада дайын өнімді тұтынушыға тарату
физикалық түрде жүзеге асады.
Осыған байланысты тәртіп сияқты логистикада бөлшектелген сату процесі
анық көрінбейді. Бұл процес басты факторға әсер етеді. Жалпы бір операция
"физикалық тарату” бұл қарапайым қатар операция, өзінің кезегінде топтық
операциямен тығыз байланыста болуы мүмкін. Практикалық операцияны орындау
физикалық таратуда өнімді фирма өндіруші, өтімділікпен айналысушы және де
мамандырылған, делдалдық фирмалар қызмет атқарады. Физикалық тарату
әрекетін жоспарлау сәйкестілік негізде болады. Бақылау ұйымы физикалық
материалдарды ауыстыру және дайын өнімді орнын болған орынды қолдануды
қанағаттандыру мақсатында тұтынушының талап етілуі мен кіріс алуы.
Логистикалық операциялардың айтарлықтай көлемі материалдық ағым
қозғалыс жолы көлік құралдармен іске асады. Көлік - логистикалық жүйедегі
элементтердің байланыстырушы звеносы. Көліктік логистикасы - бұл қажетті
тауар көлемін нақты жерге, оптималды жолмен, қажетті уақытқа және аз
шығынмен жеткізу. Тауарларды жасауға шыққан шығын даярлаудың өзіндік бағасы
және материалды сатып алудан бастап тауарды соңғы тұтынушы сатып алғанға
дейін жұмысты жасауға кеткен шығындардың қосындысынан тұрады. Материалдық
ағымның біріншілік шикізат көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі жолда
шығындарды талап етеді, ол логистикаға кеткен жалпы шығын суммасының 50%
құрауы мүмкін.
Көлік екі бөлімшеден тұратын жүйені құрайды:
1. Жалпы қолданысқа арналған көлік;
2. Жалпы қолданысқа арналмаған көлік;
Жалпы қолданысқа арналған көлік - халыққа және ұсыныстарға қызмет
көрсететін халық шаруашылығының саласы. Бұл көлік түрін әдетте магистральді
көлік деп атайды. Жалпы қолданысқа арналған көлік түсінігі қалалық, тері,
жолдық, сулы (өзендік, теңіздік), автомобильдік, әуелік және құбырлық
көліктерін қамтиды.
Жалпы қолданысқа арналмаған көлік - өндіріс ішілік көліктер, сонымен
қатар қандай да бір өндірістік жүйеге қатысы бар, көлік мекеме көліктеріне
жатпайтын барлық көлік түрлерін айтады. Көлік логистикалық жүйе
міндеттеріндегі көптеген технологиялық процесстерге қатысатын,
логистикадағы көліктік процесске қатысушылар арасындағы келісушілікті талап
ететін нақты дербес көлік сала ретінде қарастырады.
Ақпараттық ағым - бұл логистикалық операциялардың орындалуын басқару
мен бақылау үшін қажет, логистикалық жүйеде, логистикалық жүйе мен сыртқы
орта арасында айналып жүретін хабарлар жиынтығы. Ақпараттық ағым
материалдық ағымнан озық болуы да, онымен бірге жүруі де және артта қалып
қою да мүмкін. Сонымен қатар, ақпараттық ағым материалдықпен бірге бір
бағытқа және керісінше кері бағытқа бағытталуы мүмкін: қарсы бағыттағы
озық ақпараттық ағым, әдеттегідей тапсырыс жөнінде ақпарат береді; түзу
бағыттағы озық ақпараттық ағым - бұл тауардың келуіне байланысты алдын-ала
хабарлама алу; материалдық ағыммен бірге түзу бағытта материалдық ағымның
сандық және сапалық параметрлері туралы ақпарат жүреді; материалдық ағымнан
кейін қарсы бағытта жүкті алуы қорытындылары бойынша ақпарат, әртүрлі
қарсылықтар, қабылданғандығы туралы ақпарат келуі мүмкін. Ақпараттық ағым
келесі көрсеткіштермен сипатталады: шығу көзіне, қозғалыс бағытына, жіберу
және алудың жылдамдығы, ағымның интенсивтілігіне және т.б. байланысты.
Ақпараттық ағымды басқаруға болады: ағым бағытын ауыстырып; ақпараттың
берілу жылдамдығын өзгертіп; ақпарат ағымының көлемін шектеп немесе
жоғарылатып. Ақпараттық ағым өңделетін немесе берілетін ақпарат көлемі
уақыт бірлігімен есептеледі. Бұл байт бірлігінде есептелетін құжат немесе
ақпарат бірлігінің көлемі болуы мүмкін. Ақпараттық логистиканы тиімді
қолдану - ақпараттық ағымды бүкіл логистикалық жүйеде, барлық иерархиялық
кезеңде рационалды басқарудан тұрады. Логистикалық жүйедегі ақпараттық ағым
барлық ақпараттық ағым түрлерінің жолдарынан өзгешелендіретін ерекше
қасиетке ие. Ол ерекшеліктер логистикалық жүйе қасиетіне байланысты.
Логистикалық ақпараттық ағым келесі сипаттарға ие: біртектілік емес; өте
көп бөлімшелер - ақпаратты жеткізушілер; өте көп бөлімдер - ақпаратты
тұтынушылар; ақпараттық жолдың практикалық байқауындағы қиындықтар мен
күрделіліктер; әрбір маршрут бойынша құжаттардың көптеген бірлігін
жөнелту; ақпараттық ағымның оптимизациялануына көп нұсқалардың болуы.
Ақпараттық логистика - логистикалық менеджмент саласында функционалды
қамтамассыз ететін логистикалық жүйенің бір бөлігі. Негізгі мақсаты -
ақпараттық логистикалық жүйе қажет мерзімге, қажет мөлшерді және қажет
жерге. Ақпараттық ағым материалдық ағыммен анықталады. Жеке мекеме
деңгейінде ақпараттық жүйені келесідей классификациялауға болады:
жоспарлық, ағымдағы және оперативтік. Логистикалық ақпараттық жүйенің
құрылымы келесі міндеттермен сипатталады: жүйенің құрылымдануы; иерархиялық
құрылуы; мәліметтер базасын автоматизация және компьютерлік қолдау
көмегімен құру; компьютерлер үшін стандартты бағдарламаларды қолдану.
Қор - материалдық ағымның өмір сүру формасы. Егер материалдық ағым
қозғалатын бүкіл логистикалық тізбек бір конвейр сияқты жұмыс істесе, күту
уақыты нөлге тең болып, қор жинаудан бас тартуға болар еді. Бірақ ол
шындығында олай емес. Материалдық ағым басынан бастап соңғы тұтынушыға
жеткенше, жолда жүріп кез келген учаскелерде қор ретінде сақталады,
сондықтан қорларды шикізат, материал, дайын өнім және т.б. деп бөледі.
Міндеті бойынша қорлар өндірістік және тауарлық деп бөлінеді, олар өз
кезегінде орындалу функциясы бойынша үшке бөлінеді: 1.Ағымдағы;
2. Сақтандыру; 3. Мезгілдік.
Өндірістік қорлар, өндірістік қолданысқа арналған мекемелердің барлық
салаларында орналасады. Өндірістік қорларды құрудың мақсаты - өндірістік
процестің бір қалыпта қызмет етуін қамтамассыз ету. Тауарлық қор, соңғы
тұтынушы қолдануға арналған, сонымен қатар, жабдықтаушыдан тұтынушыға жетер
жолда бара жатқан, яғни көтерме мекемелерде, майда көтерме және бөлшек
сауда, дайындау мекемелерінде және жолда келе жатқан қорлар дайын тауарлар
болып табылады. Тауарлық қорлар өз кезегінде өндірістік тауарлық құралдар
және тұтынуға арналған тауар құралдары болып бөлінеді.
Ағымдағы қор - кезекті тапсырыстарға дейін өндірістік және саудалық
процестердің үздіксіздігін қамтамассыз ететін қорлардың ең маңызды бөлігі.
Сақтандыру қорлары - өндірістік немесе саудалық процестерге төтенше
жағдай болғанда материалдық немесе тауарлық заттармен қамтамасыз етеді.
Мезгілдік қорлар, өндірістің, қолданыстардың немесе траспорттаудың
мезгілдік сипатында пайда болады. Өндірістік және саудалық күйіне қарай
материалдық қорларды келесі түрлерге бөледі: өтпелі; дайындаушы;
өтімсіз; жолдағы қорлар және т.б. Өтпелі қорларға есеп беру мерзімінің
соңында қалатын қалдық материалдық құралдарды айтады. Бұл қор түрі -
өндірістік немесе саудалық процестердің басындағы периодтан, келесі
периодқа дейін, яғни келесі партия жеткізілгенге дейін үздіксіздікті
қамтамассыз етеді.
Дайындаушы қор - өндірістік немес саудалық процесте қолданар алдын
қосымша дайындықты талап ететін ағымдағы қордың бөлігі. Өтімсіз қор - бұл
ұзақ уақыт өндірісте қолданылмаған тауарлық қор. Жолдағы қорлар - есептеу
кезінде көліктеу процессіндегі қор. Мезгілдік қорлар - өндірістің мезгілдік
сипатында пайда болады. Логистикада қорларды басқару - қайта өңдеу және
жүктерді рәсімдеу және сатып алу, сату қызметімен хабарласу, қоймалардың
оптималды көлемін есептеу және олардың орналасу жеріне тікелей байланысты
операцияларды оптимизациялауды айтамыз.
Қорларды құрастыру барлық уақытта қосымша қаржылық шығындармен бірге
жүреді. Қорларды құру немесе сақтаумен байланысты шығындарды бірнеше
топтарға бөлуге болады:
- қорларды ұстау үшін қаржылық қаражаттардың бөлігін аудару;
- арнайы жабдықталған жерлерді ұстауға кететін шығындар;
- арнай мамандардың жалақысын төлеу;
- қосымша салықтар;
- әрдайым тауарлардың бұзылу қаупі, жарамдылық мерзімі өткен тауарлардың
өтпей қалуы, ұрлықтар.
Қойма - материалды ағымдарды түрлендірумен, сондай-ақ тұтынушылар
арасында жүктерді бөлу, қайта өңдеу және қорландыру қызметін атқаратын және
көптеген бір-бірімен байланысқан элементтерден тұратын күрделі техникалық
құрылыс. Осыны ескере отырып, қойманы   күрделі жүйе ретінде қарауға
болады. Сонымен қатар, қойманың өзі одан жоғары деңгейдегі жүйе -
логистикалық тізбектің элементі ғана болады, яғни қоймалық жүйеге негізгі
талаптарды қалыптастырады, және оның оптималды жұмыс істеуіне критерийлер
мен мақсатты орнатады.
Механизмдерде қолданылатын техникалық сипаттағы технологиялық
құрылғылар арасында өту енін қамтамассыз ету; Еденді-көлік құрылғылардың
кеңінен бұрылуына және олардың қарсы бағытта қозғалуына да мүмкіндік
беретін орталық шығыс жолының болуы; Қоймаларда тауарларды қабылдауды
тауарлардың негізгі қабылданатын жерінен жүргізеді, ал комплекттеуші
учаскелерді - негізгі жіберулер жүргізілетін қойманың қарама-қарсы жағында
орналасады; Тауартанушылар мен брокерлердің жұмыс орындарын қабылдау
участкесіне жақын орналастырады, ал қойма меңгерушісі комплекттелетін
учаскеге жақын, қоймалық ғимаратты толық көре алатын мүмкіндігі бар жерге
орналастырады; Жүк ағымы жолын қарсы тасымалдаулар минимумға жақын болған
кезде ғана есептеп ұйымдастыру қажет; Еңбекті сақтау ережелерін,
қауіпсіздік техникасын, өрт қауіпсіздігі ережелерін ескеру керек.
Қоймаларды орналастыру маңызы - оптималды шешім қабыдау немесе соған жақын
оптималдыға жақын шешімдерді қабылдауды қалыптастыру. Бұл міндеттерді шешу
үшін ғылыммен және практикамен 3 әдіс құрастырылған.:1. Толық толып кету
әдісі. 2.Эвристикалық әдіс. 3.Тарату жүйесінің ауырлық орталығын табу
әдісі.
Қазіргі уақытта сапалы тауарды шығарумен ғана бәсекелестікке сай болу
мүмкін емес. Өндіруші тауарды сатып алушыға жеткізу барысында жанама
қызметтер ұсынады, яғни тұтынушының сұранысы мен қажеттілігін
қанағаттандыру үшін. Логистикалық сервис - тауарды жеткізу барысында
ұсынылатын қызметтер комплексі. Логистикалық сервис объектісі болып әртүрлі
материалдық ағымды қолданатын тұтынушылар жатады. Логистикалық сервис
тауарды жеткізу қызметі саласында арнайы мамандандырылған жабдықтаушының
өзімен немесе экспедиторлық фирма жүргізіледі. Логистикалық қызмет көрсету
саласындағы жұмысты 3 топқа бөлуге болады: Сату алдындағы логистикалық
сервисті қалыптастыратын жұмыс - негізінен осы қызметтің жоспарлану
деңгейін қарастырады. Тауарды сату процессі кезінде орындалатын
логистикалық қызмет жұмысы: ассортимент, буып- түйю, жүк бірлігін
қалыптастыру және басқада операциялар жиынтығы; Жеткізілулердің сенімдігін
қамтамассыз ету; Жеткізулердің мерзімдерін қысқарту; Жүктің өтуі туралы
ақпарат беру. Сатылудан кейінгі қызметтер. Бұл тұтынушының наразылықтарын,
ұсыныстарын және т.б. қарастыратын міндетті қызмет. Сатылған тауарлардың
реестрін жасау, нақты сапалы тауарды анықтауға, тұрақты ақауларды табуға
және сол ақауларды жөндеуге ұсыныс жасауға көмек береді. Сатудан кейінгі
қызметтерді арнайы мамандарылған қызметкерлер атқаруы керек. Қызмет
көрсетудің деңгейін белгілі бір логистикалық қызметтердің орындалуын
анықтау арқылы байқауға болады. Жабдықтаушының логистикалық қызмет деңгейін
бағалау үшін келесі критерийлерді қолданады: Жеткізілудің сенімділігі;
Тауар партиясына тапсырыс бергеннен бастап, оны алғанға дейінгі толық
уақыт; Жеткізілудің икемділігі; Жабдықтаушы қоймасында қорлардың болуы;
несиелер бере алу және т.б. мүмкіндіктері. Жеткізілудің сенімділігі - бұл
жабдықтаушының келісім-шартта белгіленген мерзімде жеткізе алу мүмкіндігі.
Жеткілудің икемділігі деп жабдықтаушының тұтынушының ерекше ниеттерін
есептеуін айтады: тапсырыс формасын өзгерту; буып-түйю формаларын өзгерту;
тапсырыс күйі туралы хабарлама алу және т.б. Сатып алушы дайын өнімді
таңдау кезінде, өндірушінің логистикалық қызмет көрсету саласына көп көңіл
бөледі, яғни бәсекелестік қабілетіне, ассортиментке, ұсынатын қызметтің
сапасына.
Логистикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.