Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында инновациялық стратегия
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және концепциялары ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия қажеттілігі ... ... ... ... .17
1.3 Инновациялық стратегияның негізгі мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
2.1Кəсіпорындардың инновациялық стратегиясын экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.2Кәсіпорындағы инновациялық қызмет. экономиканың ғылыми.технологиялық әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.3Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметіне қарыз қаражатын тарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Инновациялық қызметті жетілдіру негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
3.2 Инновациялық кәсіпорынның кластерлік экономикада бәсекелестікті жоғарылату стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОЛДАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .77
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және концепциялары ... ... ... ... ... ... ...6
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия қажеттілігі ... ... ... ... .17
1.3 Инновациялық стратегияның негізгі мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
2.1Кəсіпорындардың инновациялық стратегиясын экономикалық талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
2.2Кәсіпорындағы инновациялық қызмет. экономиканың ғылыми.технологиялық әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
2.3Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметіне қарыз қаражатын тарту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Инновациялық қызметті жетілдіру негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
3.2 Инновациялық кәсіпорынның кластерлік экономикада бәсекелестікті жоғарылату стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
ҚОЛДАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .77
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама Мемлекет басшысының «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс ХІІ съезінде берген тапсырмасын, Мемлекет басшысының «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес әзірленді.
Бағдарлама экономиканының бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясының, «Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы» бағдарламасының, сондай-ақ инновация-индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді.
2015 жылға дейінгі кезеңде Қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ), экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика салаларын қалыптастыру және күшейтумен қатар жүзеге асырылатын болады.
Мемлекет озық технологиялар трансфертіне, кейіннен олардың экспортқа бағдарлануын дамыта отырып, қазіргі заманғы импорт алмастырушы өндірісті құру үшін шетел инвесторларын тартуға бағытталған қазақстандық орта және шағын бизнес бастамаларын қолдайды.
Индустриядан кейінгі экономиканың негіздерін қалыптастыру мақсатында ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамыту және коммерцияландыру перспективалары бар ғылыми-технологиялық негіздерді қолдау жалғасады.
Бағдарлама экономиканының бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясының, «Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы» бағдарламасының, сондай-ақ инновация-индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді.
2015 жылға дейінгі кезеңде Қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы «Самұрық-Қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» акционерлік қоғамы (бұдан әрі – «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ), экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика салаларын қалыптастыру және күшейтумен қатар жүзеге асырылатын болады.
Мемлекет озық технологиялар трансфертіне, кейіннен олардың экспортқа бағдарлануын дамыта отырып, қазіргі заманғы импорт алмастырушы өндірісті құру үшін шетел инвесторларын тартуға бағытталған қазақстандық орта және шағын бизнес бастамаларын қолдайды.
Индустриядан кейінгі экономиканың негіздерін қалыптастыру мақсатында ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамыту және коммерцияландыру перспективалары бар ғылыми-технологиялық негіздерді қолдау жалғасады.
1.«Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері». Қазақстан Республикасы Президнтінің халыққа жолдауы. Егемен Қазақстан. – 2010ж. - 30 қаңтар. -№ 33/35. – 1-2б.
2.Й.Шумпетер. Теория экономического развития. - М.: Прогресс, 1982. – 454 бет;
3.Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 13 шілдедегі «Инновациялық қызметтi туралы» заңы
4.Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің жеке сайты. Астана. – 2010 ж.
5. Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003 – 2015 годы.
6. Клейнер Г.Б. Эволюция институциональных систем. — М.: Наука, 2004.
7. Technology for America’s Economic Growth: A New Direction to Build Economic Strength. — Office of the Press Secretary, the White House, Febr. 22, 1993.
8. Черноуцан Е.М., Опыт Франции в области инновационной модернизации национальной экономики.
9. Қазақстан Республикасында инновацияларды дамыту және технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1308 Қаулысы.
10. М.Т.Набиева. Инновацияның мемлекеттің экономикасын дамытудағы маңыздылығы. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеті: жағдайы, мәселелері және даму артықшылығы. Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференцияның материалдары. Астана 2005ж. – 256 б.
11. У.С.Байжомартов. Роль науки в инновационной системе Республики Казахстан. «Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. Түркістан 2010ж. – 12 б.
12. А.О.Ағымбай, Р.Е.Құралбаева. Инновацияның теориялық негіздері мен қолдануы. «Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. Түркістан 2010ж. – 27 б.
2.Й.Шумпетер. Теория экономического развития. - М.: Прогресс, 1982. – 454 бет;
3.Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 13 шілдедегі «Инновациялық қызметтi туралы» заңы
4.Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің жеке сайты. Астана. – 2010 ж.
5. Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003 – 2015 годы.
6. Клейнер Г.Б. Эволюция институциональных систем. — М.: Наука, 2004.
7. Technology for America’s Economic Growth: A New Direction to Build Economic Strength. — Office of the Press Secretary, the White House, Febr. 22, 1993.
8. Черноуцан Е.М., Опыт Франции в области инновационной модернизации национальной экономики.
9. Қазақстан Республикасында инновацияларды дамыту және технологиялық жаңғыртуға жәрдемдесу жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қарашадағы № 1308 Қаулысы.
10. М.Т.Набиева. Инновацияның мемлекеттің экономикасын дамытудағы маңыздылығы. Қазақстан Республикасының бәсекеге қабілеті: жағдайы, мәселелері және даму артықшылығы. Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференцияның материалдары. Астана 2005ж. – 256 б.
11. У.С.Байжомартов. Роль науки в инновационной системе Республики Казахстан. «Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. Түркістан 2010ж. – 12 б.
12. А.О.Ағымбай, Р.Е.Құралбаева. Инновацияның теориялық негіздері мен қолдануы. «Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму механизмін жетілдірудің өзекті мәселелері» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары. Түркістан 2010ж. – 27 б.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және
концепциялары ... ... ... ... ... .. ... .6
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия
қажеттілігі ... ... ... ... .17
1.3 Инновациялық стратегияның негізгі
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
2.1Кəсіпорындардың инновациялық стратегиясын экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2Кәсіпорындағы инновациялық қызмет- экономиканың ғылыми–технологиялық
әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .45
2.3Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметіне қарыз қаражатын
тарту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Инновациялық қызметті жетілдіру негізінде шағын және орта
кәсіпкерлікті
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 Инновациялық кәсіпорынның кластерлік экономикада бәсекелестікті
жоғарылату
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
ҚОЛДАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
7
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-
инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарлама Мемлекет басшысының Нұр Отан халықтық-демократиялық
партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс ХІІ съезінде берген
тапсырмасын, Мемлекет басшысының Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу –
Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау
үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске
асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға
дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес әзірленді.
Бағдарлама экономиканының бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы
орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 – 2015 жылдарға арналған
стратегиясының, Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасының,
сондай-ақ инновация-индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық
құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді.
2015 жылға дейінгі кезеңде Қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту
арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін
жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі
экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру
үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы Самұрық-Қазына ұлттық әл-
ауқат қоры акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ),
экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе
құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып
табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік
нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика
салаларын қалыптастыру және күшейтумен қатар жүзеге асырылатын болады.
Мемлекет озық технологиялар трансфертіне, кейіннен олардың экспортқа
бағдарлануын дамыта отырып, қазіргі заманғы импорт алмастырушы өндірісті
құру үшін шетел инвесторларын тартуға бағытталған қазақстандық орта және
шағын бизнес бастамаларын қолдайды.
Индустриядан кейінгі экономиканың негіздерін қалыптастыру мақсатында
ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамыту және коммерцияландыру
перспективалары бар ғылыми-технологиялық негіздерді қолдау жалғасады.
Жалпы алғанда, экономикаға инновацияны ендіру мемлекеттік қолдау
макро және секторлық деңгейлерде экономикалық саясаттың жүйелі шараларын,
сондай-ақ экономиканың нақты секторларын және жобаларды қолдаудың
селективті шараларын іске асыру арқылы жүзеге асырылатын болады.
Экономикалық саясаттың жүйелі шаралары қолайлы макроортаны және
инновациялық-инвестициялық ахуалды қалыптастыруға, ұлттық экономиканың
өнімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі шараларға
шоғырланатын болады.
Мемлекет өзінің бизнеспен өзара іс-қимылын республикалық және
өңірлік деңгейде де тиімді ынтымақтастық институттарын қалыптастыру
негізінде жүйелі түрде құрады.
Экономиканың объективті жағдайына барабар болатын 2015 жылға дейінгі
индустрияландыру саясатының траекториясы ресурстық, инфрақұрылымдық,
институционалдық және технологиялық шектеулермен ішкі келісушілікте болады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
көрсетілген мәселенің маңыздылығын назарға ала отырып Қазақстанның
инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларына инновация енгізу
бағыттары мен мәселелеріне анализ жасап негізгі жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа сәйкес дипломдық жұмыстың міндеттері:
- инновациялық даму технологиялық жаңғыртуды ынталандыратын
тетіктерді жүйелік зерттеу;
- бизнес-ахуалды жақсартудың және инвестициялар ағынын ынталандырудың
жолдарын зерттеу;
- жаппай технологиялық жаңғыртуды және ұлттық инновациялық жүйені
дамытуды қарастыру;
- инновациялық стратегия арқылы экономиканы әртараптандыруды және
оның бәсекеге қабілеттігінің өсуін қамтамасыз ететін басым секторларын
дамыту.
Зерттеу объектісі. Қазақстанның инновациялық даму стратегиясын
қамтамасыз ететін өнеркәсіп кәсіпорындарымен бірлестіктері.
Зерттеудің теориялық мәнділігі. Қазақстанның инновациялық даму
стратегиясы аясында экономика салаларын дамыту бағыттарымен мәселелері
қарастыруда арнайы және экономикалық кезеңді басылымдарда кеңінен
жарияланған осы мәселеге қатысты көрініс табады: Жұмаханов Н, Досымбай Е.,
Оразбекұлы Қ., Тургинбаева С., Муханова Е., Фонотов А. т.б. еңбектерде
қамтылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
-Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында
экономика салаларын технологиялық жетілдіру бағыттарының теориялық
әдіснамасы оның дамуын ынталандыратын факторларды зерттеу негізінде
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерінің ролі анықталған.
-Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында
экономика салаларын жетілдіру тиімділігін көтерудің мазмұны, механизмі және
басымды бағыттары негізделген.
Дипломдық жұмыстың тәжірбелік маңызы. Дипломдық зерттеу нәтежелерінде
алынған нәтижелер статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, Қазақстан
кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларын
жетілдіру тиімділігін көтерудің бағыттарымен қызметтерін талдау негізінде
жасалған. Мұның өзі инноваицялық дамуды жетілдіру жөнінде нақты ұсыныстар
дайындауға мүмкіндік берді.
Зерттеудін теориялық әдіснамалық негіздері болып Қазақстанның
инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларын жетілдіру
тиімділігін көтерудің бағыттарымен ұйымдастырудың теориялық практикасының
отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері және заң актіле, ҚР
президентінің жарлықтары, ҚР үкіметінің өкімдері.
Зерттеудің ақпараттық базасы-статистика жөніндегі ҚР агенттігінің
материялдары, ҚР статистика агенттігі, ғылыми-зерттеу институттарының
жобалары, нормативті-анықтамалық материалдары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспе, негізгі 3 бөлімнен және
қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және концепциялары
Инновация термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда
болған. Жалпы алғанда инновация сөзі ағылшын тілінен аударғанда
innovation жаңарту, заттарды бөлудің жаңа жолы, жаңалық енгізу
деген сөздерді білдіреді.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында австриялық ғалым Й.Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й.Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рөл болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, инновация жалпы қабылданған
термин ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен
қатар өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс
және Й. Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол
тәуекел бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік
технологиялық дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз
байланысты. Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа
тәуекелді кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі[1].
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша инновация бұл жаңалық енгізу, жаңашылдық,
өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал
кең мағынасында ашсақ рәсімделген өнертабыс түрінде, патенттер, тауарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, ноу-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер сөздігінде: инновация (ағылшын
innovation -жаңалық енгізу, жаңалық, латын тілінде innovation -
жаңарту, жаңғырту) бұл:
1.Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін
экономикаға жұмсалынатын қаражат.
2.Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3.Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б. [2].
4.Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Өндіріс факторларының жаңа комбинацияларын жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының жаңа комбинациялары
келесілер:
– жаңа өнімді шығару, дайындау;
– өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
– жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
– жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
– жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл технологиялық
құлдыраудың жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың
жаңа әдісінің пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және
үрдіс-инновация бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс
әдістерін, сонымен қатар жаңа технологияларды талап етеді[3].
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да
қарастырылады. Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша
экономикалық өсудің жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып
табылады.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату
есебінен бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің экономтеория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады.
Өнертабыс құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге
асыру үшін құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол
монополиялық сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы
(авторы) инноватор рентасын, жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын,
монополиялық жоғары пайда алады.
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері - тәуекелділік көздерінен
басқа келесі түрлерге бөледі:
-күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
-өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
-сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі
инновациялар;
-жаңа білімдерге негізделген инновациялар[4].
Экономиканың дағдарыстан шығару, халық шаруашылығының және өзге де
өнеркәсіп салаларының тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету және отандық азық-
түлік өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру инновациялық процестердің
қарқынды жүргізілуімен тікелей байланысты
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер
мен технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Тәуелсіздк алғаннан бері еліміз бірқатар әлеуметтік-экономикалық
табыстарға қол жеткізді. Экономиканы жедел түрлендірудің шектеуші
факторлары мыналар: өндіргіш күштердің Әлемдік экономиканың түрленуі және
қазақстандық экономиканың ашық жағдайында Қазақстанның 2003-2015 жылдарға
арналған индустриалды-инновациялық даму Стратегиясында өңдеуші Ғылыми-
техникалық прогресті жеделдетуде ерекше өнімнің ғылыми- техникалық
жобалары, озық 3 факторына айналуда. Осыған байланысты туындайтын аса
маңызды жайт-инновациялық Жасалынып отырған жұмыстың мақсаты-инновациялық
қызметтің аясында кәсіпкерліктің қалыптасуы
Осыған сәйкес міндеттері:
- Қазақстан Республикасы экономикасының 2015 жылға дейінгі кезеңінде
тұрақты дамуы.
- Республиканың кәсіпорындардағы инновациялық қызметті талдау;
- Қазақстаннның инновациялық дамуының жүзеге асуының алғышарты
ретіндегі елдің инновациялық басқаруға қатысты мәселелерді көрсету.
- Шағын инновациялық кәсіпорындардың дамуына кедергі болып табылатын
тетіктерін жою.
1 кесте. Инновациялық қызметке ықпал етуші факторлар
Ықпал етуші Инновациялық қызметке Инновациялық қызметке
фактор топтары кедергі келтіретін көмегін тигізетін факторлар
факторлар
Техникалық-экономҚаржыландыруға қаражаттың Қаржылық және
икалық жетіспеушілігі; материалдықматериалдық-техникалық
және ғылыми-техникалық ресурстардың жеткіліктігі;
базаның әлсіздігі; ағымдағықажетті ғылыми-техникалық
өндіріске деген әлеуеттің күштілігі;
қызығушылықтың көптігі инновациялық қызметті
экономикалық тұрғыдан
ынталандырудың жеткіліктігі
Заңды Патентті-лизензиялық, Инновациялық қызметті
салықтық және қолдайтын заңнамалық
антимонополиялық заңдармен шаралардың барлығы: пайда
бекітілген шектеулердің салығын азайту, ҚҚС-ын алып
көптігі тастау т.б.
Әлеуметтік-психолҰйымдастырудың ескі Қоғамдық мәртебеге қол
огиялық әдістері мен түрлерін қайтажеткізу, рухани және
құру; жұмысшылардың материалдық тұрғыдан
мәртебесін өзгерту; қайта ынталану, қызметте көтерілу,
оқу қажеттілігін алға шығармашылық қызметті дамыту
тарту; т.б.
Ескерту: Зерттелген әдебиеттер көздері негізінде құрастырылды
Инновация ұғымына тоқталайық. Инновация дегеніміз жаңаға
идеяларды түрлендіруге байланысты қызмет түрі. Инновация практикалық
қызметте пайдаланылған жаңа немесе жетілдірілген технологиялық
-инновация-әлеуметтік қызметтерге жаңа тәсіл.
Шет елдік зерттеушілер Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер,
Н.Г.Менкью, Г.Хоскинг. Алайда бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі
жалпы ғылымдық мәселелерді қарастырады.
Шағын инновациялық бизнес мәселелері жақсы зерттелген шет елдерде.
Экономикалық әдебиеттерде инновацияның көптеген түрлерінен технологиялық
жатқызамыз. Ал технологиялық инновация- жаңа немесе жақсартылған тауарлар
мен техникалық процестерді әзірлеу мен енгізу болып Ч.Фрименнің жіктеуінше
технологиялық инновациялар өнімдік және процестік инновацияларға Сонымен
қатар инновациялар өнімнің маңыздылығы мен қызмет ету Салаарлық ішіндегі
инновация- екі немесе одан да көп Салаішілік инновация - белгілі бір сала
ішінде ашылған жаңалық.
Кәсіпорын ішіндегі инновация - кәсіпорын ішіндегі инновациялық
жаңалық, яғни атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын
көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.
2) Жақсартылған инновациялар бағытталған.
3) Кешенді инновациялар.
4) Радикалды инновация.
Инновацияның дамуына қозғаушы күш нарықтық бәсекелестік болып
табылады.Бұл:
1)жаңа (қайта енгізілген) - радикалдық өнімдік инновация;
2) жетілдірілген бұйымдар;
3)жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған бұйымдар
- өзге де инновациялық өнімдер[5].
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімнің өмірге келу процесін 7
бөледі.
1. Инновациялық идеяның тууы.
2. Жаңа өнімді шығару.
3. Өнімді өткізу нарығын анықтау.
4. Сұранысты анықтау.
5. Өнімді жарнамалау.
6. Сату процесін ұйымдастыру.
7. Өнімді өткізу[6].
Инновацияның құрылымы келесідей: технопарктер, технологиялық
инкубаторлар және инновациялық орталық
Технопарктер дегеніміз – ғылымды, білімді және өндірісті
территориялық жағынан тигізеді. Жақсы жарақтандырылған ақпараттық-
экспериментттік базасы құрылған және білікті
Технологиялық инкубатор – ғылыми ұйымдардың, инновациялық
кәсіпорындардың, жоғары оқу
Инновациялық орталық – конструкторлық-технологиялық жаңалықтарды
жетілдіру мен өндірістерді құрылымдардың ғылыми- техникалық әзірленімдерді
және маркетингті, жарнамалық және көрме қызметін, патенттік-лицензиялық
жұмысты қамтиды.
Сонымен инновация – инновациялық үрдістерді ғана емес, тауарларды
Инновациялар бірігіп инновациялық жүйені құрайды. Инновациялық жүйе әр
алуан. Осы орайда зерттеудің негізін қалаушы ретінде өткен ғасырдың
Инновациялық қызметті басқару жүйелерін, тиімді құрылымдар құрайды.
Бұл жерде ең негізгі кемшілік инновациялық-инфрақұрылымда
жүйеліліктің ҚР-ның 2006 жылдың 23 наурызындағы №135-ІІІ-ҚР3 Инновациялық
технологиялық бизнес-инкубатор, технологиялық парк, инновациялық қор.
Инновациялық жүйені қалыптастырудың бастапқы сатыснда инновациялық
кәсіпкерлікті дамытуда.
Инновациялық қор – инновациялық жобалар мен инфрақұрылымдарды қосады.
Сонымен қатар ҚР-ның 09.07.2001 №225-2 Ғылым туралы
Технопарк дегеніміз – негізгі қызметі инновациялық жобаларды іске асыру
Технополис бұл қаланың немесе аймақтың өмірін қамтамасыз ететін
ҚР-ның Индустриялық-инновациялық стратегиясында мамандандырылған
субъектілердің өзгеше тізімі берілген: ұлттық технологиялық парктер;
аймақтық технологиялық парктер; технологиялық бизнес-инкубаторлар;
ғылыми қалашықтар.
Инновациялық инфрақұрылым 8 элементтен тұрады. Олардың ең маңыздысы:
-мемлекеттік даму институттары;
-венчурлық қорлар;
-кәсіпорындар;
-жеке кәсіпкерлер;
-екінші деңгейдегі банктер.
Әлемдік даму үрдісі қазіргі ғылыми-техникалық серпілісті түбегейлі
жаңа даму деңгейіне шығаруға себепші болып отыр. 90-шы жылдардың басында
экономикалық даму парадигмасы өзгереді де, батыстың алдыңғы қатарлы
шаруашылық іс-әрекеттің материалдық емес саласын жеделдетіп дамуымен
ерекшеленетін Жаңа экономикасы көшті. Жаңа экономика аясында шынайы
түрде білімге, яғни экономикалық өркендеудің жаңа сапалық түрін қамтамасыз
етуші жаңартулар мен инновацияға негізделген нарықтың жаңа шаруашылық
субъектілері құрылды.
Қазіргі уақытта технология, құрал-жабдықтар, кадр даярлау, өндірісті
ұйымдастыру сипатында іске асқан жаңа білім үлесіне экономикасы дамыған
елдерде жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) өсімінің 70-тен 84 пайызына келді. Жаңадан
қалыптасқан жағдайда кәсіпорын акционерлеріне негізгі құнды қарайтын дәл
осы зияткерлік капитал, ал оның маңызды құраушылары нарықтық бағалау мен
беделге ие болып отыр. Экономиканың инновациялық белсенділігі басым сипатқа
ие болуда, бұл өз кезегінде, кәсіпорындардың өз статегиясын түбегейлі
өзгертуіне, жаңа бәсекелестік ортада және тіршілік етудің негізі ретінде
зяткерлік түрде арттыруға жетелейді[7].
Жаңалық, жаңарту және инновация. Ғылыми – техникалық серпіліс
заңдылықтарының мәселесі, әсіресе, негізгі ұғым түсініктер бойынша
пікірталас турырады. Сонымен, кейбір авторлардың пікірінше, жаңалық,
жаңарту және инновация ұғымдары синоним болып табылады және ол ғылыми
техникалық серпілістің нәтижесін білдіреді деп түсіндіріледі. Екінші пікір
бойынша, бұл ұғымдардың арасында белгілі бір айырмашылықтары бар деп
көрсетіледі. Егер жаңалық деп жаңа әдіс, өнер табыс және жаңалық табуды
айтатын болсақ, ал осы жаңалықты іс жүзінде пайдалану жаңарту деген ұғымды
білдіреді[8].
Жаңалық бұл қандай да бір іс-әрекет аясында жүргізілген іргетасты,
қолданбалы зерттеулер мен талдамалардың рәсімделген нәтижесі және ол осы іс-
әрекеттің ғылыми әрі техника жетістіктерін тәжірибелі, нарықтық тұрғыда
пайдаланудың аралық қорытындысы болып табылады. Жаңалық нарықта тұтынылатын
жаңа өнімге айналған соң, соңғысы жаңарту болады. Осылайша, қазіргі заманғы
инновация теориясында Жаңарту және инновация терминдерін бір-бірінен
ерекшелеп бөлмейді, олар – синоним сөздер. Егер жаңартудеп жаңалықтың
алғашқы рет қолдануын айтатын болсақ, инновация деп жаңалықты жаппай
қолдануға кірістіруді айтамыз.
Заңнама бойынша инновация нарықта сатылатын жаңа немесе жетілдірілген
өнім, іс жүзінде пайдаланатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық
үдіріс түріндегі ең соңғы нәтижесі. Алайда кез-келген жаңарту серпіліске
әкеле бермейді. Ол орынды түрде таралған жағдайда ғана бұл жаңалықтың
қоғамдық өндіріс пен даму үшін инновациялық мәні бар деп айтуға болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде де инновацияға ғылыми техникалық
серпілістің жаңа өнімдер мен технологияларда шынайы көрініс тапқан түрленуі
деген анықтама берлуі де кездейсоқ емес.
Инновация аясының динамикалық өсімі – инновациялық экономиканың
негізгі көрсеткіші. Мұндай жоғарғы технологиялы экономика тиімді
инновациялық жүйе болып табылады және инновациялық процестің институттарын
құруға қолдау көрсетеді. БҰҰ-ң мәліметтері бойынша, қазіргі уақытта
Қазақстан әлемнің жоғарғы технологиялы елдердің үздік жиырмалығына да
кірмейді. Инновациялық экономиканың бірінші ондығына Финляндия, АҚШ,
Швеция, Жапония, Оңтүстік Корея, Нидерланды, Ұлыбритания, Канада,
Австралия және Сингапур, ары қарай Қытай мен Үндістан да енеді.
Қазақстанда экономиканың жаңа типін қалыптастырудың көзі болып жаңа
технологиялы ауқымды инвестициялар табылады және жаңа жоғарғы технологиялы
тауарлар мен қызметтерді жүзеге асыру үшін ұдайы өндірісті керекті біліммен
қамтамасыз ету керек. Мемлекеттің жаңа инфрақұрылымының негізі болып
табылатын, коммуникациялық ақпараттық технологиялар экономиканың қарқынды
дамуында аса маңызды рөл атқарады. Олар экономиканың даму деңгейімен бірге
ілгері қарқын алуы керек[9].
Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық белсенділігі тауар өндірудің
ең төмен қайта өңдеу деңгейімен байқалады. Отандық өндірушілердің саладағы
басымдылығының инновациялық белсенділігі айрықша байқалады. Бұл тамақ,
кокс және мұнай өнімдері өнеркәсібіне қатысты. Қазақстан Республикасының
Президенті жарлығымен 2003 жылдың
17 маусымында Қазақстанның үдемелі индустриалды инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған стратегиясы қабылданды. Осы стратегия елдің қарқынды
дамуын экономиканы жетілдіру мен диверсификациялау негізінде экспорттың
өсуі мен тауарлардың бәсекеге қабілеттігін арттырады. ҮИИД стратегиясы
2015 жылға дейінгі мемлекеттік экономикалық саясатты жетілдіруге
бағытталған .
Экономикалық жаңғырту - бұл объективті және маңызы зор қажеттілік.
Ұзақ уақытқа әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты сақтап, мемлекеттің
ұлттық мүддесін жақтауға ұмтылуды, әлемдік дәрежеде орнын бекітуді,
халықтың әл-ауқатын жақсартуды, экономикалық қуаттылықты, тауарлар мен
қызмет нарығында бәсекеге қабілеттілікті арттыруды, қорғаныс
қабілеттілігін, қауіпсіздікті (оның ішінде экономикалық және технологиялық)
қамтамасыз етеді. Іс жүзіндегі экономикалық қауіп-қатердің, мүмкіндіктер
мен шектеулердің есебімен экономикалық жаңғырту кез келген мемлекетте
ауқымды проблемаларды (әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, техникалық)
жеңуімен байланысты. Жалпы алғанда, экономикалық жаңғыртуды тек қана балама
жолдармен емес, сондай-ақ, кең көлемді белгіленген іс-әрекеттер мен басқа
да өзгерістермен жүзеге асырылады .
Инновация: 1) техникалар мен технологиялардың ауысуымен қамтамасыз
етуге байланысты экономикаға қаржы жұмсау; 2) ғылыми техникалық прогрестің
жетістігі нәтижесінде жаңа техника мен технология. Инновацияны анықтайтын
фактор – ол өнертапқыштық, оңтайландыру, ірі жаңалықтарды жарыққа шығару
болып табылады.
Инновациялар ғылымды қажет ететін технология негізінде инвестиция арқылы
жаңа құрылыстарды салуды және жұмыс істеп тұрған өндірісті қайта құруды
қамтамсыз етеді. Инновацияның қаржылық базасы кәсіпкердің жеке
меншігіндегі қаржыларына және қарыз қаражаттарынан құралады. Инновациялық
менеджмент банк несиесі, бағалы қағаздар, ақша және тауарлар нарығына
сүйеніп, іс жасайды. Инвестицияны қатыстыра отырып, өндірістік жаңа
енгізілімін жүзеге асырады.
Инновацияға қатысушылардың арасындағы қатынастардың тиімділігін
белгілеу: өндірістік субъектілермен, инвесторлармен (тапсырыс беруші),
жұмыс атқарушылармен, жеткізушілермен, олардың жобалау жөніндегі қызметін
үйлестіру, инновациялық жобалауды басқаруда назар аударатын мәселе – оның
нәтижелілігін бағалау[10].
Инновациялық қызмет – бұл әр түрлі тәсілдердің, факторлардың өзара
әрекет етуі және ғылыми зерттеулермен, жаңа өнім түрлерін жасаумен, еңбек
құралдары мен құрал-жабдықтарды жетілдірумен, ғылым мен техниканың жаңа
жетістеріне сәйкес технологиялық процестер мен өндірісті ұйымдастыру
формаларымен, жоспарлаумен, қаржыландырумен және ҒТП-тің басқаруымен,
экономикалық тетіктер мен стимулдарды жетілдірумен айналысатын басқару
органдарының күрделі динамикалық жүйесі; ҒТП-тің интенсивті дамуын
жеделдетуге және оның әлеуметтік-экономикалық тиімділігін көтеруге
бағытталған өзара шарттастырылған кешендерді реттеудегі шаралар бойынша
өңдеу жүйесі болып табылады.
Инновациялық қызмет көпшілік жағдайда ғылыми, техникалық идеялардың
жүзеге асырылуымен, нарық сұранысына сәйкес нақты өнім мен технологиялардың
өңдеулерімен байланысты болып келеді. Нарықтық экономика жағдайында
инновациялық қызметті басқару механизмінің экономикалық жетілдіруді
қалыптастырудың қажетті негізгі шарты инновациялық кәсіпкерліктің дамуы
болып табылады.
Экономиканы жетілдіру және жаңғыртудың шетелдік экономикалық
тәжірибесі ғылыми қорытындылау күн тәртібіне келесі мәселелерді қойып отыр:
бұл тәжірибе Қазақстан экономикасының жағдайына қаншалықты қолайлы және оны
енгізуге бола ма, әлде нарыққа өту кезінде Қазақстан үшін
экономиканы жаңаша арнаға салудың өзіндік моделі болуға тиіс пе?
Шетелдік тәжірибелерге сүйену үшін оны толығымен қарастырып, тиімді
жағын және басқа да факторларды ескере отырып мемлекетке қай модель келе
алатынын алдын ала ескеру керек. Әлемнің алдынғы қатарлы дамыған елдерінің
экономиканы инновациялық жаңғыртудағы тәжірибесі өз тиімділігін көрсеткен.
Экономикасы қарқынды даму үстіндегі мемлекеттердің келесідей тәжірибелері:
АҚШ-ң экономиканы инновациялық жаңғыртудағы тәжірибесі. 1980-жылдарда АҚШ-
ң мемлекет басшылары, ғалымдары және Конгресі ұлттық инновациялық
мүмкіндіктер (national innovation capacity) атты концепциясын жетілдіру
туралы алдын ала шаралар жасады. Қысқа мерзім ішінде мемлекеттің
мүмкіндіктерін үздік технологиялармен арттыру, ұлттық экономика мен
қауіпсіздікті бекітудің маңызды факторы ретінде меңгеру туралы шешім
қабылданды. 1993-жылдың ақпан айында президент Клинтон өзінің Американың
экономикалық өркендеуіне арналған технология: экономикалық қуаттылықты
құрудағы жаңа бағыт атты баяндамасында жаңа ғылыми-техникалық саясатты
жария етті. Ол мемлекеттің ғылым мен техника саласындағы күллі қызметі
келесі мақсаттарға бағытталуын ұсынды:
- америкалық өндірістің бәсекеге қабілеттігін арттыру және жаңа, ең
бастысы, жоғарғы технологиялы жұмыс орындарын құру; инвестициялардың тек
қана жаңа идеялармен байланысы бар, жаңа енгізілген технологиялардың
өркендеуге апаратын кәсіпкерлік ортаны жасау;
-федералды үкіметтің барлық ведомствосында үйлестірілген технология
менеджментін қамтамасыз ету;
-өндіріс, федералды ведомстволар, штаттар үкіметі және университеттер
арасында тығыз жұмыстық қарым-қатынастарды құру;
-информатика және коммуникация, тұрақты өндіріс, қоршаған ортаны
қорғау технологиялары сияқты қазіргі заманғы бизнестің қиын-қыстау
кезеңдеріндегі, даму үстіндегі экономика болып саналатын технологияларға
барлық күштерді бағыттау;
-барлық технико-технологиялық дамудың іргелі ғылым алдында
мемлекеттік міндеттемесін растау[11].
АҚШ-ты жан-жақты қолдай бастаған феномендік өндірісі тиімді
ұйымдастыруымен ерекшеленді. Ол фирмааралық және фирмалар
коммуникацияларының ақпараттық технологияларды кеңінен қолдану нәтижесінде
мүмкін болды. Осы мақсатта өндірістік кәсіпорындардың интеграциясын қолдау
арнайы бағдарламасы құрастырылды. Икемді немесе бірігіп өндіру-бұл бірнеше
заңды тәуелсіз өндіріс фирмаларының келісім негізінде өзара шарт жасасып,
белгілі бір уақытқа дейін қандай да бір тауарды өндіруге бағытталған
серіктестігі. Бұл феномен АҚШ-та 1980-жылдардан бастап мәлім, бірақ XX
ғасырдың соңына қарата ғана ол жеткілікті өрістей алды және өндірістік
жүйеде үкіметтен толыққанды қолдауға ие болды. АҚШ үкіметі ЖИЕ (жаңа
индуртриалды елдер) тиімділігі кадрлық ұтқырлыққа және құрылымдық
тиімділікке ерекше әсер етеді деп таныды, яғни ғылым саласындағы
жұмысшылардың бір зерттеу орталығынан екінші зерттеу орталығына ауысу,
зерттеудің тақырыптық бағыттылығын алмастыру, оқытудан өндірістік
зерттеулерге өту және керісінше.
АҚШ-та 2000 жылдан кейін жаңа енгізілменің саудалық жағынан қолданылу
ең шеткі шекарада орналасқан инновациялық процестің кезеңінде мемлекеттің
рөлі ұлғая түсуде. Бірақ мемлекет инвестор немесе процестің өзінің тапсырыс
берушісі ретінде емес, тиімділікті арттыруға мүдделі әртүрлі қатысушылардың
(лаборатория, шағын бизнес, трансұлттық корпорациялар,
банктер) үйлестірушісі ретінде көрінеді[12].
Францияның ұлттық экономикасының инновациялық жаңғыртудағы
тәжірибесі. Бүгінде, инновация аясының дамуы Францияның мемлекеттік
саясатының маңызды басымдығы болып табылады және елдің келешекте
экономикалық өсімінің басты факторы ретінде қарастырылады. Елдің әлемдік
аренадағы орны мен болашағы осы бағытта дамуымен байланыстырылады. Франция
инновациялық саясат пен ғылыми-технологиялық жағынан жүзеге асыру мен
құрастыруда өзіндік жоғары тәжірибеге ие. Бұл басқа көптеген елдерге үлгі
боларлықтай саясат. Францияның заманауи практикасының жағымды жағын көрсете
кетсек: Мемлекеттің ғылымды қаржыландыру мен инновациялық қызметке
айтарлықтай көңіл бөлінуі. 2005 жылы Франция ғылым және инновация
салаларын жаппай қаржыландыруға бағыт алады. 2008 жылы Франция үкіметі
жоғарғы мектеп пен ғылым салаларын бюджет саясатының басты артықшылығы деп
таныды және әр жыл сайын қосымша бөлініп тұратын 2009-2011 жылдар аралығына
осы салаларды 1,8 млрд. еуро қаражат көлемінде қаржыландырды.
Францияның болашағымен байланысты болатын кең масштабты ұзақ мерзімді
үкіметтің инвестициялық бағдарламасын стратегиялық бағыттарда
қаржыландыруды ұсынады. Жоғарғы білім беру, кадрларды кәсіби даярлау,
ғылыми зерттеулер, бәсекеге қабілетті өндіріс, инновациялық шағын жән орта
бизнесті өркендету, қарқынды даму және сандық технологиялар үкіметтің
келешекке жасаған инвестициялық бағдарламалары болып саналады. Франция
бюджетінің қатаң шеңберінде қамтамасыз ете алмайтын айтарлықтай қаражат
талап етеді. 2010 жылға негізгі бюджетке үкімет қосымша 35 млрд. еуро
қаражатты келесі стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруға бөледі: елдің
инновациялыдамуының қарқынын арттыруға; әлемдік нарықта жұмыс күшінің
дайындау сапасының міндеттерінің жоғарылауына қарап, жоғарғы білім беруді
экономикалық дамудың маңызды тетігіне айналдыруға; ғылыми-зерттеу және
тәжірибелік-конструкциялық жұмыстың аясын кеңейтуге; іргелі зерттеу
нәтижелерін өндірістік қолдануда процесті жандандыруға; жасыл
экономиканы дамытуға.
Қазіргі заманғы экономикалық және қаржылық дағдарыс жағдаяттық емес,
құрылымдық сипатқа ие. Француздық мамандар есебі бойынша, егер ғылым мен
білімді қаржыландыру қысқа мерзімді экономиканың тұрақтануынан кейінгі
мемлекеттік басымдығының екінші жоспарына өтсе, онда Франция үшін қолайсыз
жағдайлардың орын алуының дамуы айтарлықтай ұлғаяды[13].
Индустриялық-инновациялық дамудың шетелдік жағымды тәжірибесіне
шолу. Экономикалық дамыған елдердің тәжірибесі жаһандық экономикалық
бәсекелестіктегі экономиканың тұрақты өсуі өндіріске жаңа технологиялар мен
әзірлемелерді енгізудің жоғары деңгейімен негізделген. Әр түрлі бағалар
бойынша дамыған елдердің 70-тен 100%-ға дейін өсуі бүгінгі күні
инновацияларды пайдалану есебінен қамтамасыз етіледі. Әлемдік тәжірибеде
жеке секторда ҒЗТКӘ-ны ынталандырудың екі негізгі әдісі қолданады:
гранттар мен мемлекеттік бағдарламалар арқылы тікелей қаржыландыру және
салық жеңілдіктері арқылы жанама субсидиялау.
Өнеркәсіпті дамыған елдерде мынадай салық жеңілдіктері анағұрлым жиі
пайдаланылады:
- жаңа жабдықтар мен құрылыстарға капитал салу көлеміндегі табысқа
жеңілдік;
- жиі ұлғаймалы коэффициентті қолдана отырып, ТҚЖ-ға шығындар
мөлшерінде табыс салығына жеңілдік;
- әдетте ғылыми зерттеулерде пайдаланылатын жабдықтардың жеке
арналған шығыстарды ағымдағы шығындарға жатқызу;
- салық салынбайтын және ҒЗТКӘ-ны жүргізуге жіберілетін пайданың
есебінен арнайы мақсаттағы қорларды құру;
- зияткерлік меншіктен кірістерге төмендетілген мөлшерлемелер;
- төмендетілген мөлшерлемелер бойынша табысқа салық салу (шағын
кәсіпорындар үшін);
- ҒЗТКӘ-ны жүзеге асыратын кәсіпорындарға салық несиелері мен
демалыстары. Бұдан басқа шетелде зерттеулердің перспективалық бағыттары
үшін ұзақ мерзімді кредиттер беру жолымен ТҚЖ-ы үкіметтік кепілдігімен
ынталандыру тәжірибесі кең пайдаланады. АҚШ-та ресми үкіметтік құжаттарда
ғылыми-технологиялық салаға капитал салу тіптен болашаққаинвестициялау
деп аталады, ал ТҚЖ саласы стратегиялық ұлттық
мақсаттарды жүзеге асырудың тиімді тетіктері ретінде қарастырылады.
Әлемнің көптеген дамыған елдерінде мемлекеттік ғылыми-техникалық
саясаттың өңірлік құраушысын пайдалану үрдісі үлкен маңызға ие болыпотыр,
бұл жекелеген өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуының тең емес
деңгейлерімен түсіндіріледі.
Бұдан өзге, индустриялық-инновациялық қызмет және тауарлық белгілерді
қорғау саласындағы зияткерлік меншік объектілерін патенттеу жүйесі әлемдік
практикада инновациялық белсенділікті жоғарылатудың құралдарының бірі болып
табылады.
Қазіргі уақытта, тауарлық белгілерді қорғау саласындағы өңірлік
халықаралық ұйымдар жоқ. ТМД елдерінің Еуразиялық кеңістіктегі тығыз
ықпалдасуына байланысты (Кеден Одағын құру, Бірыңғай экономикалық кеңістік)
тауарлық белгілерді қорғауды реттеу саласында проблемалар одан сайын
туындайтын болады, өйткені тауарлық белгілердің аумақтық сипаттағы қорғауы
бар.
Осыған байланысты, тауарлық белгілерді қорғау саласындағы Еуразиялық
ұйымды құру қажет. Қазақстан Республикасы болжамды ұйымның орналасу орны
болуы мүмкін. Мысалы, Мәскеу қаласы, Ресей осындай Еуразиялық патенттік
ұйымның (патенттерді қорғау саласында)
орналасқан орны болып табылады[14].
Қазақстан экономикасын жетілдіру және жаңғырту үшін оның басқа
шетелдің дамыған алдынғы қатарлы елдерінің тәжірибесін қолдана білуіміз
керек. Бүгінгі таңда Қазақстан экономикасын дамыту үшін инновация ауадай
қажет. Біз өз еліміздің табиғи ресурстарын қолдана отырып, еліміздің
бәсекеге қабілеттілігін арттырып қана қоймай, сонымен қатар жұмыссыздар
санын мейлінше қысқартуымыз керек. Инновациялық дамуда нәтижелікке қол
жеткізу үшін ғылым мен экономиканы байланыстыра отырып, сапалы білім
жүйесін қалыптастыру керек. Сондықтан, мемлекеттің инновациялық дамуының
негізі адамзат капиталы болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия қажеттілігі
Мемлекетіміздің даму стратегиясындағы инновациялық бағыт – бұл ұрпақ
үлесін ғасырлар қойнауына апаратын сара жол. Инновация дегеніміз –
жаңалықтарды іске асыра отырып, жасалынып жатқан үдерістер мен өнімдердің
сапасын арттырып, олардың нарық үшін бәсекеге қабілетті ету болып табылады.
Осы жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының жаңаруы жағдайындағы
мемлекеттік құрылымның барлық саласында инновациялық зерттеулер жүргізу
бүгінгі қоғамның сұранысы. Тәуелсіздік алғаннан бері 23 жыл ішінде еліміз
ғасырға татитын жетістіктерге жетіп, дамудың инновациялық жолына түсті.
Қазіргі таңда Қазақстан дүниежүзіндегі қарқынды дамып келе жатқан
мемлекеттердің бірі болып табылады. Бұл ретте Қазақстан өзінің
тәуелсіздігін одан әрі нығайту мақсатында мемлекеттік құрылымның әр түрлі
саласында өркениетті елдердің үлгілеріне сай келетін түбірлі инновациялық
жаңаруларды жүзеге асыру кезеңін басынан кешіріп отыр. Біздің алдағы
мақсатымыз – елімізде болып жатқан демократиялық сипаттағы саяси,
экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалардағы инновациялық өзгерістердің
мәнін жете түсіну үшін ғылыми-әдіснамалық және қолданбалық зерттеулер
жүргізу, оларды жүзеге асыру шарттарын анықтау мен оған ғылыми болжам жасау
болып табылады.
Міне, соған байланысты Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның
дағдарыстан кейінгі дамуының жаңа принциптерін ұсынып, индустриалды-
инновациялық даму бағытын алға тартып отыр: Барлық мемлекеттер өткен
ғасырдың басында индустрияландырудан өтті, Қазақстанда ол 30-шы жылдары
болды. Бірақ мұндай индустриялизация бізге жарамайды, біз инновациялық
индустриялизация туралы айтып отырмыз және ол бүгінгі күнгі әлемдік
экономиканың тәртібіне сәйкес келуі керек[15]. Соған байланысты
индустриалды-инновациялық саясат пен оның негізгі құрамдас бөліктерінің
сараптамалық бағасы өте маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының
индустриалды-инновациялық дамуының әлеуметтік аспектісін сараптамалық
бағалауды зерттеу барысында, анкеталық сауалнама мен терең сұхбат алынды.
Зерттеу барысында барлығы 33 сарапшы сұралып, оның 25 анкеталық сауалнама
алынып, 8 адаммен жеке сұхбаттастық.
Саясаттанушылар, әлеуметтанушылар, мемлекеттік орган жетекшілері,
журналисттер мен қоғам қайраткерлері қатынасты. Сарапшыларды таңдауда басты
критерилер ретінде, олардың индустриалды-инновациялық даму мәселесіне
қатысы бар, осы тақырыпқа байланысты зерттеу тәжірибесі немесе инновациялық
қызмет секторында тікелей жұмыс жасайтын адамдар тартылды. Ендігі жерде
біз сол зерттеу нәтижелерін байқайтын боламыз.
Кең мағынада индустриалды-инновациялық даму – бұл экономикалық
жүйенің жедел түрде дамуы, ғылыми білімдерді инновацияларға және өндірістік
қызметке айналдыру процесі. Оның ажырамас бөліктері ретінде сарапшылар жаңа
технологиялық құралдарды енгізу, ұлттық ғылыми-техникалық әлеуетті дамыту,
ғылым мен өндіріс арасындағы алшақтықты жою, инновациялық қызметті
ынталандыру, алдынғы қатарлы технологиялар мен халықаралық стандарттарды
енгізуді қамтамасыз етуді атап отыр. Яғни, бұл ең алдымен мемлекеттің және
оның институттарының жан-жақты экономикалық жүйесінің модернизациясына
бағытталған іс-шаралар кешені. Индустриалды-инновациялық даму терминінің
өзі арнайы түсіндіруді талап етеді. Дамудың индустриалды кезеңінен
Қазақстан кеңестік кезеңде өтіп қойған. Сондықтан, индустриалдық пен
индустриалды-инновациялық дамуды нақты түрде өзара арасын ажыратып алу
керек. Егер алғашқысы экономикалық жүйенің кәсіптік және өндірістік
негіздерін қалыптастыру процесін білдірсе, екіншісі сол қалыптасқан
өндірістік-кәсіптік базаны жақсарту (усовершенствование), оны жаңа
жағдайларға байланысты қайта құрылымдау дегенді білдіреді. Кейбір
сарапшылар инновация түсінігін экономикалық шеңберден шығарып, оны
адамгершілік-мінез-құлықтық құрамдас бөлігін алғашқы орынға шығарып
жібереді. Яғни, бұл мағынада инновация ішкі өзгерістерді білдіріп, уақыт
қажеттілігіне байланысты адамдар санасының реформасын көрсетеді:
Меніңше, индустриалды-инновациялық даму – бұл қоғамдық институттардың
сапалық өзгерісі, яғни тек қана технологиялық емес, сонымен бірге қоғамның
әлеуметтік және рухани жаңаруы. Бірақ, сарапшылардың басым көпшілігінің
қабылдаулары бойынша инновациялар мейлінше қолданбалы мағынаға ие және
ғылыми-техникалық прогрестің жемісі ретінде оны өндіріске енгізу деп
түсінеді. Осы түсініктен шығып, сарапшылармен бірқатар міндеттер қояды,
олар индустриалды-инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында шешімін
табады[16].
Ең алдымен, бұл – экономиканың диверсификациясы, оның шикізаттық
бағыттылығынан өзгерту: Елде өнеркәсіптік және өндірістік нысандарды
ұлғайту қажет. Қазақстан шикізат өндіруші ел болып қала бермеуі керек.
Шығыс Азия елдерінің тәжірибесін есепке ала отырып, ғылыми-техникалық
бағытты дамытып, шағын және ірі техникаларды өндіруді бастау қажет. Шикізат
өзімізде өндірілгендіктен экономикалық тұрғыдан бұл тиімді әрі сапалы
болмақ[17].
Келесі міндет, ол инновациялық даму шеңберінде шешуді талап ететін –
әлемдік экономикалық дағдарыстың салдарынан тиімді өту. Әлемдік дағдарыс
айқын түрде көрсеткеніндей, мемлекеттің барлық экономикалық құрылғыларының
әлсіз жақтарына әсер етеді. Бұл тек қана өңдеуші салалардың дамымағандығы
мен экономиканың шикізаттық бағыттылығы емес, ол сонымен бірге экономиканың
бөлек секторларының әлсіздігінен. Дағдарыс жағдайында, алып сатарлық
капитал негізінде өскен экономикалық көпіршіктер жарылғанда, жаңа
нарықтар мен инновациялық өнімдерді іздеу қажеттілігі туындады.
Үшіншіден, маңызды мәселелердің бірі, инновациялық дамумен байланысты
– бұл адам капиталының сапасын көтеру. Жаңа индустриалды-инновациялық
саясат шеңберінде жоғары кәсіби білікті мамандар класын қалыптастыру
жоспарлануда, ол өз кезегінде елде заманауи өнеркәсіп орындарын ашуға,
жоғары қосымша құны бар өнім өндіруге және өндірістен қол үзбей ғылыми-
зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндіктер ашылады. Ол үшін елімізде білім
беру саласын қаржыландыру көлемі ұлғайтылуда, студенттерді шетелде
тәжірибеден өткізу жүйесі белсенді түрде жүргізілуде, орта кәсіби білімі
бар мамандарды даярлау мәселесі қарастырылуда. Соған байланысты,
индустриалды-инновациялық экономикаға өту сарапшылардың бағасы бойынша
дамудың қалыпты кезеңі ғана емес, ол сонымен бірге Қазақстан мемлекеті үшін
таңдаусыз жол және өз кезегінде таяу жылдарда Азия елдерінің, сонан соң
әлемнің мейлінше бәсекеге қабілетті ел ретінде ортаға шығуды мақсат қойып
отыр. Ендігі жерде біз, Қазақстан қоғамының инновациялық даму деңгейінің
ағымдық бағасын байқайтын боламыз. Бізге белгілі, инновацияларды енгізу –
үлкен еңбекті қажет ететін процесс және тек қана мемлекеттік институттардың
күшін ғана емес, сонымен қатар кең түрде қоғамның белсенді қатынасуын да
талап етеді. Ақиқатында атқарылып жатқан шараларға қарамастан, Қазақстанда
инновацияларды енгізу деңгейі салыстырмалы төменгі деңгейде қалып отыр.
Бірақ та, 2009 жылы Қазақстан экономикасында білімдерді қолданудың
деңгейінің индексі бойынша, Ямайка мен Монғолия елдерінің деңгейінде
болды[18]. Бұл дегеніміз, өндіріс әрекеттері қазіргі жағдайда ескірген және
технологиялық емес екенін көрсетеді.
Елдің әлеуметтік және экономикалық өмірінің түрлі секторларында
инновацияларды енгізу дәрежесін қалай бағалап отырғанын қарастырып көрейік.
Бағалау үшін барлығы 7 сектор ұсынылды. Олар: шағын бизнес, орта бизнес,
ірі бизнес, ұлттық компаниялар, ғылыми-зерттеу институттары, жоғары оқу
орындары мен мемлекеттік басқару. Инновацияларды енгізу қарқыны
сарапшылардың көзқарасы бойынша қанағаттанарлықсыз деңгейде қалып отыр.
Жоғары білім, мемлекеттік басқару мен шағын кәсіпкерлік салаларында
инновацияларды енгізу бәрінен де баяу жүруде. Жалпы алғанда, сарапшылардың
80% ойынша бұл салаларда модернизация қарқыны төмен және өте төменгі
дәрежеде. Әсіресе жоғары білім саласындағы жағдай алаңдатарлықтай, сұралған
сарапшылардың 63% пікірінше инновацияларды енгізу деңгейі өте төменгі
дәрежеде қалуда.
Орта кәсіпкерлікке байланысты да сарапшылардың пікірлері сын
көтермейтін баға беруде. Тек қана сарапшылардың 5% инновацияларды енгізу
бұл салада жоғары қарқынмен орындалуда деген пікірде.
Ұлттық компанияларға байланысты жағдай біршама өзгеше сипатқа ие
болып, мұнда сарапшылардың пікірлері бөлінуде. Яғни, сарапшылардың 37%
инновацияларды енгізу баяу жүруде деп пікір білдірсе, 30% сарапшы осы
жағдайға қарама-қарсы пікірлерін білдірген. Осыған қоса 13 бөлігі орта
қарқынмен деген жауапты таңдаған.
Ғылыми-зерттеу институттарына байланысты сарапшылардың пікірлері
екіге, яғни, инновацияларды енгізу деңгейі төмен және бұл өзгерістерге
орташа деп баға бергендер болып бөлінді[19].
Сонымен қоса, Қазақстанда негізінен алғанда шетел компаниялары
басқаратын ірі кәсіпкерлік саласында біршама салыстырмалы жағымды жағдай
байқалды. Соған байланысты сарапшылардың берген бағасына қарағанда,
қызметтері бұқаралық сипатқа ие салаларда модернизациялау деңгейі төменгі
дәрежеде қалып отыр. Аталған әрбір сала, көптеген құрамдас бөліктерден
тұратыны және өзімен күрделі әлеуметтік және экономикалық құрылымы бар
екені, оларды модернизациялау үшін қомақты қаржылық, уақыттық және саяси
ресурстарды қажет ететіндігі белгілі. Орта кәсіпкерлік, ұлттық компаниялар,
ғылыми-зерттеу институттары және ірі кәсіпкерлік – бұл құрылым көлемі
бойынша салыстырмалы шағын, көбіне ұйымдасқан түрді білдіреді. Сондықтанда
модернизация мұнда өзінің нәтижесін жылдам көрсетеді.
Қазақстанда инновацияларды енгізу деңгейінің төмен екендігі мәлім.
Бұл жағдай елімізде ақылды экономиканы құрудың дайындық кезеңі енді ғана
аяқталғанын, ал инновацияларды жүзеге асыруға біз енді келгенімізді
түсіндіріледі: 2010-2011 жылдары Қазақстан экономиканы диверсификациялау
үшін нормативтік-құқықтық негіздерді құрумен айналысты. Ал қазір оны
жүзеге асыру деңгейінде. Мәліметтер бойынша, соңғы бірнеше жыл көлемінде
елімізде шамамен 250 жаңа инновациялық жобалар жүзеге асырылуда[20].
Инновацияларды жаппай енгізуге қажеттілік жоқ деген пікір бар.
Өйткені қалыптасқан салалар мен дәстүрлі технологиялық процестер бар, ол
жерде модернизация қалыптасқан жағдайды қиратып, өнімділік деңгейін
төмендетіп жіберуі мүмкін деген ой айтып отыр. Сондықтанда бұл
инновациялық саясат үшін ұрандаудан қашып, нысандарды таңдау әдісімен
жанасу қажет екенін ұсынып отыр: Бізде инновацияларды енгізу деңгейі өте
төмен дәрежеде. Бұл елде жүргізіліп отырған саясаттың ерекшелігімен және
экономикалық дамудың түрімен байланысты болып отыр. Экономиканың барлығын
инновациялық жолмен дамыту мүмкін емес, бұл қажет те емес, өйткені қандай
да бір түбегейлі өзгерістерді қажет етпейтін және бүгінгі күннің
талаптарына жауап беретін де салалар бар. Мұнда инновацияларды енгізудің
ешқандайда мағынасы жоқ. Инновацияларға бұқаралық және зорлықпен өту
меніңше, қоғам тарапынан тұрақсыздыққа, оны жоққа шығаруға алып келуі
мүмкін.
Эксперттік сауалнама көрсетіп отырғанындай, ел экономикасының
индустриалды-инновациялық дамуына кедергі келтіретін қандайдабір жеке
проблеманы немесе бір себепті бөліп көрсету қиын болып отыр. Бұл жерде әсер
ететін кешенді факторларды көрсету керек, солардың ішінде барынша маңызды
болып отырғаны, жоғары кәсіби білікті техникалық кадрлардың тапшылығы.
Сарапшылардың 74% оның өзектілігі туралы атап көрсетті. Шын мәнінде, кәсіби
білікті техникалық мамандардың жетіспеушілігі себебінен елдің экономикалық
әлеуетін айтарлықтай шектеуде. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, қаржылық
және саяси тұрғыдан қолдау тапқан кез келген мықты идея болса да, оның
соңғы нәтижесінде жүзеге асыруда маман мәселесіне келіп тіреледі. Бұл
проблема көп жағдайда объективті өзгерістердің нәтижесінде, қазақстан
қоғамында соңғы 20 жыл көлемінде жүруде. Тұрғындардың эмиграциясы, жақсы
мамандардың шетелге кетуі, білім сапасының төмендеуі, жастар арасында
техникалық мамандықтар мәртебесінің төмендеуі және осы сияқты көптеген
себептердің нәтижесінде кәсіби мамандар тапшылығына алып келді.
Инновациялық даму жолында тұрған екінші мәселе – бұл ғылым,
технологиялар мен инновациялар саласында мемлекеттік саясатты жүзеге
асырудағы кезеңділіктің (непоследовательно) жеткіліксіздігі (58%). Бұл
жағдайда сын, инновациялық саясатты кезеңімен (непоследовательно)
атқармаған тікелей мемлекетке айтылады. Мүмкін мұнда әңгіме, жоғары
мінберлерде айтылып жақан сөздермен инновациялар саласында атқарылып жатқан
нақты істер мен декларациялар арасындағы сәйкессіздіктерге байланысты болып
отырған шығар.
Кәсіпорындардың бастапқы технологиялық және басқарушылық деңгейінің
төмендігі мәселесі де өзектілікке ие. Бұл мәселеге де объективті мінездеме
тән, өйткені, адам капиталы сапасының төмендігіне байланысты болып отыр.
Аз көлемді ішкі тұтынушылық нарықинновациялық дамуды тежейтін фактор
ретінде сарапшылардың 13 бөлігі көрсетіп отыр. Халықтың әл ауқатының
өскеніне қарамастан ішкі нарықта жаңа ендірмелер мен алдынғы қатарлы
технологияларға деген сұраныстың төлем мүмкіндігі шектеліп, қалыптасқан
инновациялық өнім нарығы болмауда.
Сонымен маңызды себептердің қатарына қоғамдастықтың толықтай
инновация тақырыбына қызығушылықтарының төмендігі, оның инновациялық қызмет
саласына қатынасының әлсіздігін жатқызуға болады. Тұрғындар толықтай және
жастар әлі де болса қызметтің дәстүрлі салаларына бағытталып отыр.
Инновацияларды енгізуге кедергі келтіретін факторлардың тізбегін
білім беру жүйесі мен билік органдарындағы жемқорлықпен толықтырды.
Мемлекеттік органдардың, әсіресе жергілікті билік органдарындағы жемқорлық
аймақтарда индустрияландыру мен инновация процесін қатты тежеуде. Сөйтіп,
бақылаушы және тексеруші билік органдарының жемқорлығының себебінен,
кәсіпкерлер өз бизнестерін дамытып, модернизациялай алмай отыр. Білім және
ғылым жүйесіндегі жемқорлық та мамандардың біліктілігі мен әзірлемелерінің
сапасына кері әсер етуде. Ғалымның тік мобильділігі оның кәсіби сапасы мен
оның жасаған ғылыми жаңалығының арқасында емес, ал оның бейресми
байланыстары мен келісімділігінің бар болуымен анықталып отырғанда, елдің
мықты ғылыми әлеуетін құру туралы сөздің қажеті шамалы.
Мұнан бөлек сарапшылар көрсетіп отырғанындай, біздің елімізде
инновациялық өнімді тіркеу мен оны таратуда кеңсешілдік әрекеттермен жүзеге
асып отырады. Сондықтанда ғалым немесе өнертапқыш өз өнімін ресми тіркеуде
қиыншылықтармен кездессе, онда көп жағдайда қолын түсіріп, оны ары қарай
дамытуға талпынбайды.
Қоғамның инновацияларға дайын еместігінің тағы бір себебі ретінде,
сарапшылар оларда инновациялық мәдениеттің жоқтығынан деп түсіндіреді.
Тұрғындар арасында әліде болса кеңестік кезеңнен қалған патернализм сияқты
құндылықтар мен қондырмалар әлі де болса басшылық орынға ие және дәстүрлі
экономиканың секторына бағыттылық пен кәсіпкерлік белсенділігінің
деңгейінің төмендігі жағдайы орын алып отыр. Инновациялық мәдениет болса
адамдардың бұқаралық көпшілігінен тиянақтылық, белсенділік, кәсіби қызмет
пен жаңа өндіріс саласына мобильділік пен бағыттылықты қалыптастыруды
білдіреді.
Қазақстанда инновациялардың субъектілері болып түрлі меншіктегі және
қызмет ерекшелігіндегі құрылымдар мен барлық ұйымдар табылады. Бірақ та,
қандайда бір деңгейде инновациялық саясаттың жолсерігі ретінде өздерін
көрсеткендері ғана жатады.
Рейтингте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және
концепциялары ... ... ... ... ... .. ... .6
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия
қажеттілігі ... ... ... ... .17
1.3 Инновациялық стратегияның негізгі
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ СТРАТЕГИЯНЫ ТАЛДАУ
2.1Кəсіпорындардың инновациялық стратегиясын экономикалық
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
2.2Кәсіпорындағы инновациялық қызмет- экономиканың ғылыми–технологиялық
әлеуеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .45
2.3Отандық кәсіпорындардың инновациялық қызметіне қарыз қаражатын
тарту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
3.ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Инновациялық қызметті жетілдіру негізінде шағын және орта
кәсіпкерлікті
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 Инновациялық кәсіпорынның кластерлік экономикада бәсекелестікті
жоғарылату
стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
ҚОЛДАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
7
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-
инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарлама Мемлекет басшысының Нұр Отан халықтық-демократиялық
партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс ХІІ съезінде берген
тапсырмасын, Мемлекет басшысының Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу –
Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан халқына Жолдауын орындау
үшін, сондай-ақ Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын іске
асырудың екінші кезеңі болып табылатын Қазақстан Республикасының 2020 жылға
дейінгі стратегиялық даму жоспарының түйінді бағыттарына сәйкес әзірленді.
Бағдарлама экономиканының бәсекеге қабілеттілігін арттыру арқылы
орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Индустриялық-инновациялық дамудың 2003 – 2015 жылдарға арналған
стратегиясының, Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы бағдарламасының,
сондай-ақ инновация-индустрияландыру саласындағы басқа да бағдарламалық
құжаттардың негізгі тәсілдерін біріктірді.
2015 жылға дейінгі кезеңде Қазақстандық қамтуды мақсатты дамыту
арқылы шағын және орта бизнес, кейінгі қайта бөлу және қайта өңдеу үшін
жаңа бизнес-мүмкіндіктерді мультипликациялаумен экономиканың дәстүрлі
экспортқа бағдарланған секторларында ірі инвестициялық жобаларды іске асыру
үдемелі индустрияландыру саясатының негізгі басымдығы болмақ.
Ірі жобаларды ілгерілетудің бастамашысы Самұрық-Қазына ұлттық әл-
ауқат қоры акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Самұрық-Қазына ҰӘҚ АҚ),
экономиканың отын-энергетика және металлургия секторларының ірі жүйе
құраушы компаниялары, сондай-ақ стратегиялық шетелдік инвесторлар болып
табылады.
Шикізат секторымен байланысты емес және ішкі, ал кейіннен өңірлік
нарықтарға бағдарланған (Кеден одағы, Орталық Азия елдері) экономика
салаларын қалыптастыру және күшейтумен қатар жүзеге асырылатын болады.
Мемлекет озық технологиялар трансфертіне, кейіннен олардың экспортқа
бағдарлануын дамыта отырып, қазіргі заманғы импорт алмастырушы өндірісті
құру үшін шетел инвесторларын тартуға бағытталған қазақстандық орта және
шағын бизнес бастамаларын қолдайды.
Индустриядан кейінгі экономиканың негіздерін қалыптастыру мақсатында
ұлттық инновациялық инфрақұрылымды дамыту және коммерцияландыру
перспективалары бар ғылыми-технологиялық негіздерді қолдау жалғасады.
Жалпы алғанда, экономикаға инновацияны ендіру мемлекеттік қолдау
макро және секторлық деңгейлерде экономикалық саясаттың жүйелі шараларын,
сондай-ақ экономиканың нақты секторларын және жобаларды қолдаудың
селективті шараларын іске асыру арқылы жүзеге асырылатын болады.
Экономикалық саясаттың жүйелі шаралары қолайлы макроортаны және
инновациялық-инвестициялық ахуалды қалыптастыруға, ұлттық экономиканың
өнімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөніндегі шараларға
шоғырланатын болады.
Мемлекет өзінің бизнеспен өзара іс-қимылын республикалық және
өңірлік деңгейде де тиімді ынтымақтастық институттарын қалыптастыру
негізінде жүйелі түрде құрады.
Экономиканың объективті жағдайына барабар болатын 2015 жылға дейінгі
индустрияландыру саясатының траекториясы ресурстық, инфрақұрылымдық,
институционалдық және технологиялық шектеулермен ішкі келісушілікте болады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
көрсетілген мәселенің маңыздылығын назарға ала отырып Қазақстанның
инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларына инновация енгізу
бағыттары мен мәселелеріне анализ жасап негізгі жолдарын қарастыру.
Осы мақсатқа сәйкес дипломдық жұмыстың міндеттері:
- инновациялық даму технологиялық жаңғыртуды ынталандыратын
тетіктерді жүйелік зерттеу;
- бизнес-ахуалды жақсартудың және инвестициялар ағынын ынталандырудың
жолдарын зерттеу;
- жаппай технологиялық жаңғыртуды және ұлттық инновациялық жүйені
дамытуды қарастыру;
- инновациялық стратегия арқылы экономиканы әртараптандыруды және
оның бәсекеге қабілеттігінің өсуін қамтамасыз ететін басым секторларын
дамыту.
Зерттеу объектісі. Қазақстанның инновациялық даму стратегиясын
қамтамасыз ететін өнеркәсіп кәсіпорындарымен бірлестіктері.
Зерттеудің теориялық мәнділігі. Қазақстанның инновациялық даму
стратегиясы аясында экономика салаларын дамыту бағыттарымен мәселелері
қарастыруда арнайы және экономикалық кезеңді басылымдарда кеңінен
жарияланған осы мәселеге қатысты көрініс табады: Жұмаханов Н, Досымбай Е.,
Оразбекұлы Қ., Тургинбаева С., Муханова Е., Фонотов А. т.б. еңбектерде
қамтылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы.
-Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында
экономика салаларын технологиялық жетілдіру бағыттарының теориялық
әдіснамасы оның дамуын ынталандыратын факторларды зерттеу негізінде
мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелерінің ролі анықталған.
-Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында
экономика салаларын жетілдіру тиімділігін көтерудің мазмұны, механизмі және
басымды бағыттары негізделген.
Дипломдық жұмыстың тәжірбелік маңызы. Дипломдық зерттеу нәтежелерінде
алынған нәтижелер статистикалық мәліметтерді пайдалана отырып, Қазақстан
кәсіпорындарының инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларын
жетілдіру тиімділігін көтерудің бағыттарымен қызметтерін талдау негізінде
жасалған. Мұның өзі инноваицялық дамуды жетілдіру жөнінде нақты ұсыныстар
дайындауға мүмкіндік берді.
Зерттеудін теориялық әдіснамалық негіздері болып Қазақстанның
инновациялық даму стратегиясы аясында экономика салаларын жетілдіру
тиімділігін көтерудің бағыттарымен ұйымдастырудың теориялық практикасының
отандық және шетел экономист ғалымдарының еңбектері және заң актіле, ҚР
президентінің жарлықтары, ҚР үкіметінің өкімдері.
Зерттеудің ақпараттық базасы-статистика жөніндегі ҚР агенттігінің
материялдары, ҚР статистика агенттігі, ғылыми-зерттеу институттарының
жобалары, нормативті-анықтамалық материалдары.
Дипломдық жұмыстың құрылымы – кіріспе, негізгі 3 бөлімнен және
қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ИННОВАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инновацияның экономикалық маңызы және концепциялары
Инновация термині көп ғалымдардың айтуы бойынша XV ғ. пайда
болған. Жалпы алғанда инновация сөзі ағылшын тілінен аударғанда
innovation жаңарту, заттарды бөлудің жаңа жолы, жаңалық енгізу
деген сөздерді білдіреді.
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарында австриялық ғалым Й.Шумпетер инновация
түсінігін экономика ғылымына енгізген. Ол инновацияны жаңа туынды
тауарларын пайдалану, жаңа өндірістік және транспорттық қорларды
ұйымдастырудың формалары мен нарықты өндіріске енгізу мақсатында
қолданылды. Й.Шумпетер бойынша нарықтағы анықтаушы рөл болып, экономикалық
теңдікке, технологиялық үрдістерге өнім ассортименттерінде және
экономиканың ұйымдастырушылық құрылымдарға, өзгеріс енгізетін
кәсіпкерліктің қызметтерінде болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде, инновация жалпы қабылданған
термин ретінде қолданылады.
Й. Шумпетер бойынша инновация – тек жаңалық енгізу емес, сонымен
қатар өндірістің жаңа қызметі болып табылады.
Инновацияның эволюциялық әдістемесін Дж. Ст. Милль, К.Маркс
және Й. Шумпетер қолданған.
Й. Шумпетердің айтуы бойынша кәсіпкерлік бұл кәсіп емес, ол
тәуекел бизнес арқылы инновация нарығына жылжу қабілеті. Кәсіпкерлік
технологиялық дамумен, инновациямен және экономикалық өсуімен тығыз
байланысты. Инновациялар бар дәстүрлерді бұзып қоймайды, олар басқа
тәуекелді кәсіпорындардан қарағанда көбірек пайда әкеледі[1].
Ағылшын-орыс сөздігі бойынша инновация бұл жаңалық енгізу, жаңашылдық,
өзгеріс деген сөздерді білдіреді.
Жаңашылдықтар мағынада – интеллектуалды қызметтің нәтижесі, ал
кең мағынасында ашсақ рәсімделген өнертабыс түрінде, патенттер, тауарлық
белгілер, оңтайландырғыштық ұсыныс, ноу-хау түріндегі инновациялық
үрдістер нәтижесі.
Егер жаңалықтың экономикалық және әлеуметтік құны болмаса, онда ол
инновация емес, себебі инновация деп өндіріске енгізілген белгілі бір
пайдалы әсерді қамтамасыз ететін инновациялық үрдістердің нәтижесін
айтамыз.
Инновация – ғылыми-техникалық зерттеу, өндіріс, маркетинг және
менеджмент сияқты әртүрлі қызметтерді жүзеге асырады.
Инновация терминіне түсінік қысқаша жалпы редакциясы В.А.Макоренконың
қазіргі кездегі түсініктер мен терминдер сөздігінде: инновация (ағылшын
innovation -жаңалық енгізу, жаңалық, латын тілінде innovation -
жаңарту, жаңғырту) бұл:
1.Техника мен технологияның алмастыруды қамтамасыз ету үшін
экономикаға жұмсалынатын қаражат.
2.Ғылыми-техникалық прогрестің жетістігі болатын жаңа техника мен
техноголия нәтижесі.
3.Дайын өнім, жаңа ойларды синтездеу, өндіру. Жаңа технологиялар,
моделдер құру, оларды өмірге енгізуді қамтамасыз ететін саяси
бағдарламалар, т.б. [2].
4.Тіл білімінде – жаңа білімнің пайда болуы, морфологиядағы жаңа
түсініктердің пайда болуы.
Өндіріс факторларының жаңа комбинацияларын жүргізу барысында, ол
инновацияға алып келеді. Өндіріс факторларының жаңа комбинациялары
келесілер:
– жаңа өнімді шығару, дайындау;
– өндірісте жаңа технологияларды қолдану;
– жаңа өндірісті ұйымдастыруды қолдану;
– жаңа тұтыну нарықтарын ашу;
– жаңа ресурстар көздері мен түрлерін ашу.
Р.Фостердің теориясында инновация – бұл технологиялық
құлдыраудың жаңа технологияның пайда болуы, өндірістің және басқарудың
жаңа әдісінің пайда болуының нәтижесі. Нақты өмірде өнім-инновация және
үрдіс-инновация бір-бірімен байланысты үрдістер. Жаңа өнім, жаңа өндіріс
әдістерін, сонымен қатар жаңа технологияларды талап етеді[3].
Инновация теориясы экономикалық өсу теориясында да
қарастырылады. Көптеген ғалымдар мен кәсіпкерлердің пікірі бойынша
экономикалық өсудің жетекші факторы: білім, интеллект, инновация болып
табылады.
Дәстүр бойынша инновацияны – инновация-өнім, инновация-үрдіс немесе
технологиялық және ұйымдастыру-басқарушылық деп бөлуге болады.
Өнім-инновациясы ең көп таралған және барлық кәсіпорындарда
қолданылады. Біреулерде – бұл өнім ассортиментінің кеңею, ал басқалар үшін
өнімнің тұтынушы сапасын көтеру ретінде көрсетіледі.
Технологиялық инновацияның мақсаты өнім сапасын жоғарылату
есебінен бәсекелестік көтеру, өзіндік құнды төмендету және шығарылатын өнім
ассортименті мен наменклатурасын кеңейту болып табылады.
Ұйымдастырушылық-басқару инновациялар фирманың барлық деңгейлерінде
қызметкерлер мен бөлімшелерді, жаңа бөлімдерді ұйымдастырумен сипатталады.
өндірісті және персоналды басқару әдістерін жетілдіру, жаңа маркетингтік
бөлімшелер құру, тиімділікті арттыру үшін жаңа жолдар мен тәсілдерді
қолдану кезінде болады.
Институтционалды мектептің экономтеория зерттеушілері инновацияларды
қоғамдық таңдау теория көмегімен сыныптауды жөн көрді. Инновация субъектісі
ретінде: кәсіпкер, топ, фирма, ұлт шаруашылығы, әлеуметтік қозғалыстар және
мемлекет қатысады. Осы субъектілердің әр қайсысы салыстырмалы
артықшылықтарға ие.
Бірінші инновацияның типі – қоғамдық игілік. Берілген инновацияны
барлық қоғам мүшелері қолдана алады. Кәсіпорындарда осы инновация түрін
өндіруде мемлекет пен әлеуметтік көзқарастар қызығушылықтарын танытады.
Екінші инновация түрі – клубтық игіліктер. Ұйым деңгейіндегі
өзгерістер клубтың игіліктерін сипаттайды. Бұл инновация түрін
қолданушылардың саны ұйым мүшелерімен шектеледі.
Үшінші инновация түрі – жеке меншік ретінде сипатталады.
Өнертабыс құқығымен, патенттер бар кездегі жеке игілікті жүзеге
асыру үшін құрылған. Бастапқы кезде жаңа өнім нарықта пайда болғанда, ол
монополиялық сипатта болады, жаңа өнім-инновациясынан бұрын оның шығарушысы
(авторы) инноватор рентасын, жаңа өнімдерді жасауды ынталандыратын,
монополиялық жоғары пайда алады.
Инновация түсінігін басқа да түрлерін ескеру арқылы кеңірек ашуға
болады.
П.Друкер инновациялық идеялардың көздері - тәуекелділік көздерінен
басқа келесі түрлерге бөледі:
-күтпеген жағдай, күтпеген сәттілік, күтпеген сәтсіздік негізіндегі
инновациялар;
-өндіріс үрдістерін қажет етуге негізделген инновациялар;
-сана құрылымы мен нарықтық өзгерістердің нәтижесіндегі
инновациялар;
-жаңа білімдерге негізделген инновациялар[4].
Экономиканың дағдарыстан шығару, халық шаруашылығының және өзге де
өнеркәсіп салаларының тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету және отандық азық-
түлік өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру инновациялық процестердің
қарқынды жүргізілуімен тікелей байланысты
Әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған инновациялық өнімдер
мен технологиялар әлеуметтік әсерлерді тудырады.
Тәуелсіздк алғаннан бері еліміз бірқатар әлеуметтік-экономикалық
табыстарға қол жеткізді. Экономиканы жедел түрлендірудің шектеуші
факторлары мыналар: өндіргіш күштердің Әлемдік экономиканың түрленуі және
қазақстандық экономиканың ашық жағдайында Қазақстанның 2003-2015 жылдарға
арналған индустриалды-инновациялық даму Стратегиясында өңдеуші Ғылыми-
техникалық прогресті жеделдетуде ерекше өнімнің ғылыми- техникалық
жобалары, озық 3 факторына айналуда. Осыған байланысты туындайтын аса
маңызды жайт-инновациялық Жасалынып отырған жұмыстың мақсаты-инновациялық
қызметтің аясында кәсіпкерліктің қалыптасуы
Осыған сәйкес міндеттері:
- Қазақстан Республикасы экономикасының 2015 жылға дейінгі кезеңінде
тұрақты дамуы.
- Республиканың кәсіпорындардағы инновациялық қызметті талдау;
- Қазақстаннның инновациялық дамуының жүзеге асуының алғышарты
ретіндегі елдің инновациялық басқаруға қатысты мәселелерді көрсету.
- Шағын инновациялық кәсіпорындардың дамуына кедергі болып табылатын
тетіктерін жою.
1 кесте. Инновациялық қызметке ықпал етуші факторлар
Ықпал етуші Инновациялық қызметке Инновациялық қызметке
фактор топтары кедергі келтіретін көмегін тигізетін факторлар
факторлар
Техникалық-экономҚаржыландыруға қаражаттың Қаржылық және
икалық жетіспеушілігі; материалдықматериалдық-техникалық
және ғылыми-техникалық ресурстардың жеткіліктігі;
базаның әлсіздігі; ағымдағықажетті ғылыми-техникалық
өндіріске деген әлеуеттің күштілігі;
қызығушылықтың көптігі инновациялық қызметті
экономикалық тұрғыдан
ынталандырудың жеткіліктігі
Заңды Патентті-лизензиялық, Инновациялық қызметті
салықтық және қолдайтын заңнамалық
антимонополиялық заңдармен шаралардың барлығы: пайда
бекітілген шектеулердің салығын азайту, ҚҚС-ын алып
көптігі тастау т.б.
Әлеуметтік-психолҰйымдастырудың ескі Қоғамдық мәртебеге қол
огиялық әдістері мен түрлерін қайтажеткізу, рухани және
құру; жұмысшылардың материалдық тұрғыдан
мәртебесін өзгерту; қайта ынталану, қызметте көтерілу,
оқу қажеттілігін алға шығармашылық қызметті дамыту
тарту; т.б.
Ескерту: Зерттелген әдебиеттер көздері негізінде құрастырылды
Инновация ұғымына тоқталайық. Инновация дегеніміз жаңаға
идеяларды түрлендіруге байланысты қызмет түрі. Инновация практикалық
қызметте пайдаланылған жаңа немесе жетілдірілген технологиялық
-инновация-әлеуметтік қызметтерге жаңа тәсіл.
Шет елдік зерттеушілер Э.Дж.Долан, Я.Корани, П.Хейне, П.Ф.Друкер,
Н.Г.Менкью, Г.Хоскинг. Алайда бұл ғалымдардың еңбектерінің басым бөлігі
жалпы ғылымдық мәселелерді қарастырады.
Шағын инновациялық бизнес мәселелері жақсы зерттелген шет елдерде.
Экономикалық әдебиеттерде инновацияның көптеген түрлерінен технологиялық
жатқызамыз. Ал технологиялық инновация- жаңа немесе жақсартылған тауарлар
мен техникалық процестерді әзірлеу мен енгізу болып Ч.Фрименнің жіктеуінше
технологиялық инновациялар өнімдік және процестік инновацияларға Сонымен
қатар инновациялар өнімнің маңыздылығы мен қызмет ету Салаарлық ішіндегі
инновация- екі немесе одан да көп Салаішілік инновация - белгілі бір сала
ішінде ашылған жаңалық.
Кәсіпорын ішіндегі инновация - кәсіпорын ішіндегі инновациялық
жаңалық, яғни атақты экономист Г.Менш инновациялардың 4 категориясын
көрсетеді:
1) Базистік инновациялар.
2) Жақсартылған инновациялар бағытталған.
3) Кешенді инновациялар.
4) Радикалды инновация.
Инновацияның дамуына қозғаушы күш нарықтық бәсекелестік болып
табылады.Бұл:
1)жаңа (қайта енгізілген) - радикалдық өнімдік инновация;
2) жетілдірілген бұйымдар;
3)жаңа немесе өндірістің елеулі жетілдірілген әдістерінде құрылған бұйымдар
- өзге де инновациялық өнімдер[5].
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімнің өмірге келу процесін 7
бөледі.
1. Инновациялық идеяның тууы.
2. Жаңа өнімді шығару.
3. Өнімді өткізу нарығын анықтау.
4. Сұранысты анықтау.
5. Өнімді жарнамалау.
6. Сату процесін ұйымдастыру.
7. Өнімді өткізу[6].
Инновацияның құрылымы келесідей: технопарктер, технологиялық
инкубаторлар және инновациялық орталық
Технопарктер дегеніміз – ғылымды, білімді және өндірісті
территориялық жағынан тигізеді. Жақсы жарақтандырылған ақпараттық-
экспериментттік базасы құрылған және білікті
Технологиялық инкубатор – ғылыми ұйымдардың, инновациялық
кәсіпорындардың, жоғары оқу
Инновациялық орталық – конструкторлық-технологиялық жаңалықтарды
жетілдіру мен өндірістерді құрылымдардың ғылыми- техникалық әзірленімдерді
және маркетингті, жарнамалық және көрме қызметін, патенттік-лицензиялық
жұмысты қамтиды.
Сонымен инновация – инновациялық үрдістерді ғана емес, тауарларды
Инновациялар бірігіп инновациялық жүйені құрайды. Инновациялық жүйе әр
алуан. Осы орайда зерттеудің негізін қалаушы ретінде өткен ғасырдың
Инновациялық қызметті басқару жүйелерін, тиімді құрылымдар құрайды.
Бұл жерде ең негізгі кемшілік инновациялық-инфрақұрылымда
жүйеліліктің ҚР-ның 2006 жылдың 23 наурызындағы №135-ІІІ-ҚР3 Инновациялық
технологиялық бизнес-инкубатор, технологиялық парк, инновациялық қор.
Инновациялық жүйені қалыптастырудың бастапқы сатыснда инновациялық
кәсіпкерлікті дамытуда.
Инновациялық қор – инновациялық жобалар мен инфрақұрылымдарды қосады.
Сонымен қатар ҚР-ның 09.07.2001 №225-2 Ғылым туралы
Технопарк дегеніміз – негізгі қызметі инновациялық жобаларды іске асыру
Технополис бұл қаланың немесе аймақтың өмірін қамтамасыз ететін
ҚР-ның Индустриялық-инновациялық стратегиясында мамандандырылған
субъектілердің өзгеше тізімі берілген: ұлттық технологиялық парктер;
аймақтық технологиялық парктер; технологиялық бизнес-инкубаторлар;
ғылыми қалашықтар.
Инновациялық инфрақұрылым 8 элементтен тұрады. Олардың ең маңыздысы:
-мемлекеттік даму институттары;
-венчурлық қорлар;
-кәсіпорындар;
-жеке кәсіпкерлер;
-екінші деңгейдегі банктер.
Әлемдік даму үрдісі қазіргі ғылыми-техникалық серпілісті түбегейлі
жаңа даму деңгейіне шығаруға себепші болып отыр. 90-шы жылдардың басында
экономикалық даму парадигмасы өзгереді де, батыстың алдыңғы қатарлы
шаруашылық іс-әрекеттің материалдық емес саласын жеделдетіп дамуымен
ерекшеленетін Жаңа экономикасы көшті. Жаңа экономика аясында шынайы
түрде білімге, яғни экономикалық өркендеудің жаңа сапалық түрін қамтамасыз
етуші жаңартулар мен инновацияға негізделген нарықтың жаңа шаруашылық
субъектілері құрылды.
Қазіргі уақытта технология, құрал-жабдықтар, кадр даярлау, өндірісті
ұйымдастыру сипатында іске асқан жаңа білім үлесіне экономикасы дамыған
елдерде жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) өсімінің 70-тен 84 пайызына келді. Жаңадан
қалыптасқан жағдайда кәсіпорын акционерлеріне негізгі құнды қарайтын дәл
осы зияткерлік капитал, ал оның маңызды құраушылары нарықтық бағалау мен
беделге ие болып отыр. Экономиканың инновациялық белсенділігі басым сипатқа
ие болуда, бұл өз кезегінде, кәсіпорындардың өз статегиясын түбегейлі
өзгертуіне, жаңа бәсекелестік ортада және тіршілік етудің негізі ретінде
зяткерлік түрде арттыруға жетелейді[7].
Жаңалық, жаңарту және инновация. Ғылыми – техникалық серпіліс
заңдылықтарының мәселесі, әсіресе, негізгі ұғым түсініктер бойынша
пікірталас турырады. Сонымен, кейбір авторлардың пікірінше, жаңалық,
жаңарту және инновация ұғымдары синоним болып табылады және ол ғылыми
техникалық серпілістің нәтижесін білдіреді деп түсіндіріледі. Екінші пікір
бойынша, бұл ұғымдардың арасында белгілі бір айырмашылықтары бар деп
көрсетіледі. Егер жаңалық деп жаңа әдіс, өнер табыс және жаңалық табуды
айтатын болсақ, ал осы жаңалықты іс жүзінде пайдалану жаңарту деген ұғымды
білдіреді[8].
Жаңалық бұл қандай да бір іс-әрекет аясында жүргізілген іргетасты,
қолданбалы зерттеулер мен талдамалардың рәсімделген нәтижесі және ол осы іс-
әрекеттің ғылыми әрі техника жетістіктерін тәжірибелі, нарықтық тұрғыда
пайдаланудың аралық қорытындысы болып табылады. Жаңалық нарықта тұтынылатын
жаңа өнімге айналған соң, соңғысы жаңарту болады. Осылайша, қазіргі заманғы
инновация теориясында Жаңарту және инновация терминдерін бір-бірінен
ерекшелеп бөлмейді, олар – синоним сөздер. Егер жаңартудеп жаңалықтың
алғашқы рет қолдануын айтатын болсақ, инновация деп жаңалықты жаппай
қолдануға кірістіруді айтамыз.
Заңнама бойынша инновация нарықта сатылатын жаңа немесе жетілдірілген
өнім, іс жүзінде пайдаланатын жаңа немесе жетілдірілген технологиялық
үдіріс түріндегі ең соңғы нәтижесі. Алайда кез-келген жаңарту серпіліске
әкеле бермейді. Ол орынды түрде таралған жағдайда ғана бұл жаңалықтың
қоғамдық өндіріс пен даму үшін инновациялық мәні бар деп айтуға болады.
Әлемдік экономикалық әдебиеттерде де инновацияға ғылыми техникалық
серпілістің жаңа өнімдер мен технологияларда шынайы көрініс тапқан түрленуі
деген анықтама берлуі де кездейсоқ емес.
Инновация аясының динамикалық өсімі – инновациялық экономиканың
негізгі көрсеткіші. Мұндай жоғарғы технологиялы экономика тиімді
инновациялық жүйе болып табылады және инновациялық процестің институттарын
құруға қолдау көрсетеді. БҰҰ-ң мәліметтері бойынша, қазіргі уақытта
Қазақстан әлемнің жоғарғы технологиялы елдердің үздік жиырмалығына да
кірмейді. Инновациялық экономиканың бірінші ондығына Финляндия, АҚШ,
Швеция, Жапония, Оңтүстік Корея, Нидерланды, Ұлыбритания, Канада,
Австралия және Сингапур, ары қарай Қытай мен Үндістан да енеді.
Қазақстанда экономиканың жаңа типін қалыптастырудың көзі болып жаңа
технологиялы ауқымды инвестициялар табылады және жаңа жоғарғы технологиялы
тауарлар мен қызметтерді жүзеге асыру үшін ұдайы өндірісті керекті біліммен
қамтамасыз ету керек. Мемлекеттің жаңа инфрақұрылымының негізі болып
табылатын, коммуникациялық ақпараттық технологиялар экономиканың қарқынды
дамуында аса маңызды рөл атқарады. Олар экономиканың даму деңгейімен бірге
ілгері қарқын алуы керек[9].
Қазақстан кәсіпорындарының инновациялық белсенділігі тауар өндірудің
ең төмен қайта өңдеу деңгейімен байқалады. Отандық өндірушілердің саладағы
басымдылығының инновациялық белсенділігі айрықша байқалады. Бұл тамақ,
кокс және мұнай өнімдері өнеркәсібіне қатысты. Қазақстан Республикасының
Президенті жарлығымен 2003 жылдың
17 маусымында Қазақстанның үдемелі индустриалды инновациялық дамуының 2003-
2015 жылдарға арналған стратегиясы қабылданды. Осы стратегия елдің қарқынды
дамуын экономиканы жетілдіру мен диверсификациялау негізінде экспорттың
өсуі мен тауарлардың бәсекеге қабілеттігін арттырады. ҮИИД стратегиясы
2015 жылға дейінгі мемлекеттік экономикалық саясатты жетілдіруге
бағытталған .
Экономикалық жаңғырту - бұл объективті және маңызы зор қажеттілік.
Ұзақ уақытқа әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты сақтап, мемлекеттің
ұлттық мүддесін жақтауға ұмтылуды, әлемдік дәрежеде орнын бекітуді,
халықтың әл-ауқатын жақсартуды, экономикалық қуаттылықты, тауарлар мен
қызмет нарығында бәсекеге қабілеттілікті арттыруды, қорғаныс
қабілеттілігін, қауіпсіздікті (оның ішінде экономикалық және технологиялық)
қамтамасыз етеді. Іс жүзіндегі экономикалық қауіп-қатердің, мүмкіндіктер
мен шектеулердің есебімен экономикалық жаңғырту кез келген мемлекетте
ауқымды проблемаларды (әлеуметтік-экономикалық, қаржылық, техникалық)
жеңуімен байланысты. Жалпы алғанда, экономикалық жаңғыртуды тек қана балама
жолдармен емес, сондай-ақ, кең көлемді белгіленген іс-әрекеттер мен басқа
да өзгерістермен жүзеге асырылады .
Инновация: 1) техникалар мен технологиялардың ауысуымен қамтамасыз
етуге байланысты экономикаға қаржы жұмсау; 2) ғылыми техникалық прогрестің
жетістігі нәтижесінде жаңа техника мен технология. Инновацияны анықтайтын
фактор – ол өнертапқыштық, оңтайландыру, ірі жаңалықтарды жарыққа шығару
болып табылады.
Инновациялар ғылымды қажет ететін технология негізінде инвестиция арқылы
жаңа құрылыстарды салуды және жұмыс істеп тұрған өндірісті қайта құруды
қамтамсыз етеді. Инновацияның қаржылық базасы кәсіпкердің жеке
меншігіндегі қаржыларына және қарыз қаражаттарынан құралады. Инновациялық
менеджмент банк несиесі, бағалы қағаздар, ақша және тауарлар нарығына
сүйеніп, іс жасайды. Инвестицияны қатыстыра отырып, өндірістік жаңа
енгізілімін жүзеге асырады.
Инновацияға қатысушылардың арасындағы қатынастардың тиімділігін
белгілеу: өндірістік субъектілермен, инвесторлармен (тапсырыс беруші),
жұмыс атқарушылармен, жеткізушілермен, олардың жобалау жөніндегі қызметін
үйлестіру, инновациялық жобалауды басқаруда назар аударатын мәселе – оның
нәтижелілігін бағалау[10].
Инновациялық қызмет – бұл әр түрлі тәсілдердің, факторлардың өзара
әрекет етуі және ғылыми зерттеулермен, жаңа өнім түрлерін жасаумен, еңбек
құралдары мен құрал-жабдықтарды жетілдірумен, ғылым мен техниканың жаңа
жетістеріне сәйкес технологиялық процестер мен өндірісті ұйымдастыру
формаларымен, жоспарлаумен, қаржыландырумен және ҒТП-тің басқаруымен,
экономикалық тетіктер мен стимулдарды жетілдірумен айналысатын басқару
органдарының күрделі динамикалық жүйесі; ҒТП-тің интенсивті дамуын
жеделдетуге және оның әлеуметтік-экономикалық тиімділігін көтеруге
бағытталған өзара шарттастырылған кешендерді реттеудегі шаралар бойынша
өңдеу жүйесі болып табылады.
Инновациялық қызмет көпшілік жағдайда ғылыми, техникалық идеялардың
жүзеге асырылуымен, нарық сұранысына сәйкес нақты өнім мен технологиялардың
өңдеулерімен байланысты болып келеді. Нарықтық экономика жағдайында
инновациялық қызметті басқару механизмінің экономикалық жетілдіруді
қалыптастырудың қажетті негізгі шарты инновациялық кәсіпкерліктің дамуы
болып табылады.
Экономиканы жетілдіру және жаңғыртудың шетелдік экономикалық
тәжірибесі ғылыми қорытындылау күн тәртібіне келесі мәселелерді қойып отыр:
бұл тәжірибе Қазақстан экономикасының жағдайына қаншалықты қолайлы және оны
енгізуге бола ма, әлде нарыққа өту кезінде Қазақстан үшін
экономиканы жаңаша арнаға салудың өзіндік моделі болуға тиіс пе?
Шетелдік тәжірибелерге сүйену үшін оны толығымен қарастырып, тиімді
жағын және басқа да факторларды ескере отырып мемлекетке қай модель келе
алатынын алдын ала ескеру керек. Әлемнің алдынғы қатарлы дамыған елдерінің
экономиканы инновациялық жаңғыртудағы тәжірибесі өз тиімділігін көрсеткен.
Экономикасы қарқынды даму үстіндегі мемлекеттердің келесідей тәжірибелері:
АҚШ-ң экономиканы инновациялық жаңғыртудағы тәжірибесі. 1980-жылдарда АҚШ-
ң мемлекет басшылары, ғалымдары және Конгресі ұлттық инновациялық
мүмкіндіктер (national innovation capacity) атты концепциясын жетілдіру
туралы алдын ала шаралар жасады. Қысқа мерзім ішінде мемлекеттің
мүмкіндіктерін үздік технологиялармен арттыру, ұлттық экономика мен
қауіпсіздікті бекітудің маңызды факторы ретінде меңгеру туралы шешім
қабылданды. 1993-жылдың ақпан айында президент Клинтон өзінің Американың
экономикалық өркендеуіне арналған технология: экономикалық қуаттылықты
құрудағы жаңа бағыт атты баяндамасында жаңа ғылыми-техникалық саясатты
жария етті. Ол мемлекеттің ғылым мен техника саласындағы күллі қызметі
келесі мақсаттарға бағытталуын ұсынды:
- америкалық өндірістің бәсекеге қабілеттігін арттыру және жаңа, ең
бастысы, жоғарғы технологиялы жұмыс орындарын құру; инвестициялардың тек
қана жаңа идеялармен байланысы бар, жаңа енгізілген технологиялардың
өркендеуге апаратын кәсіпкерлік ортаны жасау;
-федералды үкіметтің барлық ведомствосында үйлестірілген технология
менеджментін қамтамасыз ету;
-өндіріс, федералды ведомстволар, штаттар үкіметі және университеттер
арасында тығыз жұмыстық қарым-қатынастарды құру;
-информатика және коммуникация, тұрақты өндіріс, қоршаған ортаны
қорғау технологиялары сияқты қазіргі заманғы бизнестің қиын-қыстау
кезеңдеріндегі, даму үстіндегі экономика болып саналатын технологияларға
барлық күштерді бағыттау;
-барлық технико-технологиялық дамудың іргелі ғылым алдында
мемлекеттік міндеттемесін растау[11].
АҚШ-ты жан-жақты қолдай бастаған феномендік өндірісі тиімді
ұйымдастыруымен ерекшеленді. Ол фирмааралық және фирмалар
коммуникацияларының ақпараттық технологияларды кеңінен қолдану нәтижесінде
мүмкін болды. Осы мақсатта өндірістік кәсіпорындардың интеграциясын қолдау
арнайы бағдарламасы құрастырылды. Икемді немесе бірігіп өндіру-бұл бірнеше
заңды тәуелсіз өндіріс фирмаларының келісім негізінде өзара шарт жасасып,
белгілі бір уақытқа дейін қандай да бір тауарды өндіруге бағытталған
серіктестігі. Бұл феномен АҚШ-та 1980-жылдардан бастап мәлім, бірақ XX
ғасырдың соңына қарата ғана ол жеткілікті өрістей алды және өндірістік
жүйеде үкіметтен толыққанды қолдауға ие болды. АҚШ үкіметі ЖИЕ (жаңа
индуртриалды елдер) тиімділігі кадрлық ұтқырлыққа және құрылымдық
тиімділікке ерекше әсер етеді деп таныды, яғни ғылым саласындағы
жұмысшылардың бір зерттеу орталығынан екінші зерттеу орталығына ауысу,
зерттеудің тақырыптық бағыттылығын алмастыру, оқытудан өндірістік
зерттеулерге өту және керісінше.
АҚШ-та 2000 жылдан кейін жаңа енгізілменің саудалық жағынан қолданылу
ең шеткі шекарада орналасқан инновациялық процестің кезеңінде мемлекеттің
рөлі ұлғая түсуде. Бірақ мемлекет инвестор немесе процестің өзінің тапсырыс
берушісі ретінде емес, тиімділікті арттыруға мүдделі әртүрлі қатысушылардың
(лаборатория, шағын бизнес, трансұлттық корпорациялар,
банктер) үйлестірушісі ретінде көрінеді[12].
Францияның ұлттық экономикасының инновациялық жаңғыртудағы
тәжірибесі. Бүгінде, инновация аясының дамуы Францияның мемлекеттік
саясатының маңызды басымдығы болып табылады және елдің келешекте
экономикалық өсімінің басты факторы ретінде қарастырылады. Елдің әлемдік
аренадағы орны мен болашағы осы бағытта дамуымен байланыстырылады. Франция
инновациялық саясат пен ғылыми-технологиялық жағынан жүзеге асыру мен
құрастыруда өзіндік жоғары тәжірибеге ие. Бұл басқа көптеген елдерге үлгі
боларлықтай саясат. Францияның заманауи практикасының жағымды жағын көрсете
кетсек: Мемлекеттің ғылымды қаржыландыру мен инновациялық қызметке
айтарлықтай көңіл бөлінуі. 2005 жылы Франция ғылым және инновация
салаларын жаппай қаржыландыруға бағыт алады. 2008 жылы Франция үкіметі
жоғарғы мектеп пен ғылым салаларын бюджет саясатының басты артықшылығы деп
таныды және әр жыл сайын қосымша бөлініп тұратын 2009-2011 жылдар аралығына
осы салаларды 1,8 млрд. еуро қаражат көлемінде қаржыландырды.
Францияның болашағымен байланысты болатын кең масштабты ұзақ мерзімді
үкіметтің инвестициялық бағдарламасын стратегиялық бағыттарда
қаржыландыруды ұсынады. Жоғарғы білім беру, кадрларды кәсіби даярлау,
ғылыми зерттеулер, бәсекеге қабілетті өндіріс, инновациялық шағын жән орта
бизнесті өркендету, қарқынды даму және сандық технологиялар үкіметтің
келешекке жасаған инвестициялық бағдарламалары болып саналады. Франция
бюджетінің қатаң шеңберінде қамтамасыз ете алмайтын айтарлықтай қаражат
талап етеді. 2010 жылға негізгі бюджетке үкімет қосымша 35 млрд. еуро
қаражатты келесі стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруға бөледі: елдің
инновациялыдамуының қарқынын арттыруға; әлемдік нарықта жұмыс күшінің
дайындау сапасының міндеттерінің жоғарылауына қарап, жоғарғы білім беруді
экономикалық дамудың маңызды тетігіне айналдыруға; ғылыми-зерттеу және
тәжірибелік-конструкциялық жұмыстың аясын кеңейтуге; іргелі зерттеу
нәтижелерін өндірістік қолдануда процесті жандандыруға; жасыл
экономиканы дамытуға.
Қазіргі заманғы экономикалық және қаржылық дағдарыс жағдаяттық емес,
құрылымдық сипатқа ие. Француздық мамандар есебі бойынша, егер ғылым мен
білімді қаржыландыру қысқа мерзімді экономиканың тұрақтануынан кейінгі
мемлекеттік басымдығының екінші жоспарына өтсе, онда Франция үшін қолайсыз
жағдайлардың орын алуының дамуы айтарлықтай ұлғаяды[13].
Индустриялық-инновациялық дамудың шетелдік жағымды тәжірибесіне
шолу. Экономикалық дамыған елдердің тәжірибесі жаһандық экономикалық
бәсекелестіктегі экономиканың тұрақты өсуі өндіріске жаңа технологиялар мен
әзірлемелерді енгізудің жоғары деңгейімен негізделген. Әр түрлі бағалар
бойынша дамыған елдердің 70-тен 100%-ға дейін өсуі бүгінгі күні
инновацияларды пайдалану есебінен қамтамасыз етіледі. Әлемдік тәжірибеде
жеке секторда ҒЗТКӘ-ны ынталандырудың екі негізгі әдісі қолданады:
гранттар мен мемлекеттік бағдарламалар арқылы тікелей қаржыландыру және
салық жеңілдіктері арқылы жанама субсидиялау.
Өнеркәсіпті дамыған елдерде мынадай салық жеңілдіктері анағұрлым жиі
пайдаланылады:
- жаңа жабдықтар мен құрылыстарға капитал салу көлеміндегі табысқа
жеңілдік;
- жиі ұлғаймалы коэффициентті қолдана отырып, ТҚЖ-ға шығындар
мөлшерінде табыс салығына жеңілдік;
- әдетте ғылыми зерттеулерде пайдаланылатын жабдықтардың жеке
арналған шығыстарды ағымдағы шығындарға жатқызу;
- салық салынбайтын және ҒЗТКӘ-ны жүргізуге жіберілетін пайданың
есебінен арнайы мақсаттағы қорларды құру;
- зияткерлік меншіктен кірістерге төмендетілген мөлшерлемелер;
- төмендетілген мөлшерлемелер бойынша табысқа салық салу (шағын
кәсіпорындар үшін);
- ҒЗТКӘ-ны жүзеге асыратын кәсіпорындарға салық несиелері мен
демалыстары. Бұдан басқа шетелде зерттеулердің перспективалық бағыттары
үшін ұзақ мерзімді кредиттер беру жолымен ТҚЖ-ы үкіметтік кепілдігімен
ынталандыру тәжірибесі кең пайдаланады. АҚШ-та ресми үкіметтік құжаттарда
ғылыми-технологиялық салаға капитал салу тіптен болашаққаинвестициялау
деп аталады, ал ТҚЖ саласы стратегиялық ұлттық
мақсаттарды жүзеге асырудың тиімді тетіктері ретінде қарастырылады.
Әлемнің көптеген дамыған елдерінде мемлекеттік ғылыми-техникалық
саясаттың өңірлік құраушысын пайдалану үрдісі үлкен маңызға ие болыпотыр,
бұл жекелеген өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуының тең емес
деңгейлерімен түсіндіріледі.
Бұдан өзге, индустриялық-инновациялық қызмет және тауарлық белгілерді
қорғау саласындағы зияткерлік меншік объектілерін патенттеу жүйесі әлемдік
практикада инновациялық белсенділікті жоғарылатудың құралдарының бірі болып
табылады.
Қазіргі уақытта, тауарлық белгілерді қорғау саласындағы өңірлік
халықаралық ұйымдар жоқ. ТМД елдерінің Еуразиялық кеңістіктегі тығыз
ықпалдасуына байланысты (Кеден Одағын құру, Бірыңғай экономикалық кеңістік)
тауарлық белгілерді қорғауды реттеу саласында проблемалар одан сайын
туындайтын болады, өйткені тауарлық белгілердің аумақтық сипаттағы қорғауы
бар.
Осыған байланысты, тауарлық белгілерді қорғау саласындағы Еуразиялық
ұйымды құру қажет. Қазақстан Республикасы болжамды ұйымның орналасу орны
болуы мүмкін. Мысалы, Мәскеу қаласы, Ресей осындай Еуразиялық патенттік
ұйымның (патенттерді қорғау саласында)
орналасқан орны болып табылады[14].
Қазақстан экономикасын жетілдіру және жаңғырту үшін оның басқа
шетелдің дамыған алдынғы қатарлы елдерінің тәжірибесін қолдана білуіміз
керек. Бүгінгі таңда Қазақстан экономикасын дамыту үшін инновация ауадай
қажет. Біз өз еліміздің табиғи ресурстарын қолдана отырып, еліміздің
бәсекеге қабілеттілігін арттырып қана қоймай, сонымен қатар жұмыссыздар
санын мейлінше қысқартуымыз керек. Инновациялық дамуда нәтижелікке қол
жеткізу үшін ғылым мен экономиканы байланыстыра отырып, сапалы білім
жүйесін қалыптастыру керек. Сондықтан, мемлекеттің инновациялық дамуының
негізі адамзат капиталы болып табылады.
1.2 Қазақстан Республикасында инновациялық стратегия қажеттілігі
Мемлекетіміздің даму стратегиясындағы инновациялық бағыт – бұл ұрпақ
үлесін ғасырлар қойнауына апаратын сара жол. Инновация дегеніміз –
жаңалықтарды іске асыра отырып, жасалынып жатқан үдерістер мен өнімдердің
сапасын арттырып, олардың нарық үшін бәсекеге қабілетті ету болып табылады.
Осы жағдайға байланысты Қазақстан Республикасының жаңаруы жағдайындағы
мемлекеттік құрылымның барлық саласында инновациялық зерттеулер жүргізу
бүгінгі қоғамның сұранысы. Тәуелсіздік алғаннан бері 23 жыл ішінде еліміз
ғасырға татитын жетістіктерге жетіп, дамудың инновациялық жолына түсті.
Қазіргі таңда Қазақстан дүниежүзіндегі қарқынды дамып келе жатқан
мемлекеттердің бірі болып табылады. Бұл ретте Қазақстан өзінің
тәуелсіздігін одан әрі нығайту мақсатында мемлекеттік құрылымның әр түрлі
саласында өркениетті елдердің үлгілеріне сай келетін түбірлі инновациялық
жаңаруларды жүзеге асыру кезеңін басынан кешіріп отыр. Біздің алдағы
мақсатымыз – елімізде болып жатқан демократиялық сипаттағы саяси,
экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалардағы инновациялық өзгерістердің
мәнін жете түсіну үшін ғылыми-әдіснамалық және қолданбалық зерттеулер
жүргізу, оларды жүзеге асыру шарттарын анықтау мен оған ғылыми болжам жасау
болып табылады.
Міне, соған байланысты Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстанның
дағдарыстан кейінгі дамуының жаңа принциптерін ұсынып, индустриалды-
инновациялық даму бағытын алға тартып отыр: Барлық мемлекеттер өткен
ғасырдың басында индустрияландырудан өтті, Қазақстанда ол 30-шы жылдары
болды. Бірақ мұндай индустриялизация бізге жарамайды, біз инновациялық
индустриялизация туралы айтып отырмыз және ол бүгінгі күнгі әлемдік
экономиканың тәртібіне сәйкес келуі керек[15]. Соған байланысты
индустриалды-инновациялық саясат пен оның негізгі құрамдас бөліктерінің
сараптамалық бағасы өте маңызды болып отыр. Қазақстан Республикасының
индустриалды-инновациялық дамуының әлеуметтік аспектісін сараптамалық
бағалауды зерттеу барысында, анкеталық сауалнама мен терең сұхбат алынды.
Зерттеу барысында барлығы 33 сарапшы сұралып, оның 25 анкеталық сауалнама
алынып, 8 адаммен жеке сұхбаттастық.
Саясаттанушылар, әлеуметтанушылар, мемлекеттік орган жетекшілері,
журналисттер мен қоғам қайраткерлері қатынасты. Сарапшыларды таңдауда басты
критерилер ретінде, олардың индустриалды-инновациялық даму мәселесіне
қатысы бар, осы тақырыпқа байланысты зерттеу тәжірибесі немесе инновациялық
қызмет секторында тікелей жұмыс жасайтын адамдар тартылды. Ендігі жерде
біз сол зерттеу нәтижелерін байқайтын боламыз.
Кең мағынада индустриалды-инновациялық даму – бұл экономикалық
жүйенің жедел түрде дамуы, ғылыми білімдерді инновацияларға және өндірістік
қызметке айналдыру процесі. Оның ажырамас бөліктері ретінде сарапшылар жаңа
технологиялық құралдарды енгізу, ұлттық ғылыми-техникалық әлеуетті дамыту,
ғылым мен өндіріс арасындағы алшақтықты жою, инновациялық қызметті
ынталандыру, алдынғы қатарлы технологиялар мен халықаралық стандарттарды
енгізуді қамтамасыз етуді атап отыр. Яғни, бұл ең алдымен мемлекеттің және
оның институттарының жан-жақты экономикалық жүйесінің модернизациясына
бағытталған іс-шаралар кешені. Индустриалды-инновациялық даму терминінің
өзі арнайы түсіндіруді талап етеді. Дамудың индустриалды кезеңінен
Қазақстан кеңестік кезеңде өтіп қойған. Сондықтан, индустриалдық пен
индустриалды-инновациялық дамуды нақты түрде өзара арасын ажыратып алу
керек. Егер алғашқысы экономикалық жүйенің кәсіптік және өндірістік
негіздерін қалыптастыру процесін білдірсе, екіншісі сол қалыптасқан
өндірістік-кәсіптік базаны жақсарту (усовершенствование), оны жаңа
жағдайларға байланысты қайта құрылымдау дегенді білдіреді. Кейбір
сарапшылар инновация түсінігін экономикалық шеңберден шығарып, оны
адамгершілік-мінез-құлықтық құрамдас бөлігін алғашқы орынға шығарып
жібереді. Яғни, бұл мағынада инновация ішкі өзгерістерді білдіріп, уақыт
қажеттілігіне байланысты адамдар санасының реформасын көрсетеді:
Меніңше, индустриалды-инновациялық даму – бұл қоғамдық институттардың
сапалық өзгерісі, яғни тек қана технологиялық емес, сонымен бірге қоғамның
әлеуметтік және рухани жаңаруы. Бірақ, сарапшылардың басым көпшілігінің
қабылдаулары бойынша инновациялар мейлінше қолданбалы мағынаға ие және
ғылыми-техникалық прогрестің жемісі ретінде оны өндіріске енгізу деп
түсінеді. Осы түсініктен шығып, сарапшылармен бірқатар міндеттер қояды,
олар индустриалды-инновациялық саясатты жүзеге асыру барысында шешімін
табады[16].
Ең алдымен, бұл – экономиканың диверсификациясы, оның шикізаттық
бағыттылығынан өзгерту: Елде өнеркәсіптік және өндірістік нысандарды
ұлғайту қажет. Қазақстан шикізат өндіруші ел болып қала бермеуі керек.
Шығыс Азия елдерінің тәжірибесін есепке ала отырып, ғылыми-техникалық
бағытты дамытып, шағын және ірі техникаларды өндіруді бастау қажет. Шикізат
өзімізде өндірілгендіктен экономикалық тұрғыдан бұл тиімді әрі сапалы
болмақ[17].
Келесі міндет, ол инновациялық даму шеңберінде шешуді талап ететін –
әлемдік экономикалық дағдарыстың салдарынан тиімді өту. Әлемдік дағдарыс
айқын түрде көрсеткеніндей, мемлекеттің барлық экономикалық құрылғыларының
әлсіз жақтарына әсер етеді. Бұл тек қана өңдеуші салалардың дамымағандығы
мен экономиканың шикізаттық бағыттылығы емес, ол сонымен бірге экономиканың
бөлек секторларының әлсіздігінен. Дағдарыс жағдайында, алып сатарлық
капитал негізінде өскен экономикалық көпіршіктер жарылғанда, жаңа
нарықтар мен инновациялық өнімдерді іздеу қажеттілігі туындады.
Үшіншіден, маңызды мәселелердің бірі, инновациялық дамумен байланысты
– бұл адам капиталының сапасын көтеру. Жаңа индустриалды-инновациялық
саясат шеңберінде жоғары кәсіби білікті мамандар класын қалыптастыру
жоспарлануда, ол өз кезегінде елде заманауи өнеркәсіп орындарын ашуға,
жоғары қосымша құны бар өнім өндіруге және өндірістен қол үзбей ғылыми-
зерттеу жұмыстарын жүргізуге мүмкіндіктер ашылады. Ол үшін елімізде білім
беру саласын қаржыландыру көлемі ұлғайтылуда, студенттерді шетелде
тәжірибеден өткізу жүйесі белсенді түрде жүргізілуде, орта кәсіби білімі
бар мамандарды даярлау мәселесі қарастырылуда. Соған байланысты,
индустриалды-инновациялық экономикаға өту сарапшылардың бағасы бойынша
дамудың қалыпты кезеңі ғана емес, ол сонымен бірге Қазақстан мемлекеті үшін
таңдаусыз жол және өз кезегінде таяу жылдарда Азия елдерінің, сонан соң
әлемнің мейлінше бәсекеге қабілетті ел ретінде ортаға шығуды мақсат қойып
отыр. Ендігі жерде біз, Қазақстан қоғамының инновациялық даму деңгейінің
ағымдық бағасын байқайтын боламыз. Бізге белгілі, инновацияларды енгізу –
үлкен еңбекті қажет ететін процесс және тек қана мемлекеттік институттардың
күшін ғана емес, сонымен қатар кең түрде қоғамның белсенді қатынасуын да
талап етеді. Ақиқатында атқарылып жатқан шараларға қарамастан, Қазақстанда
инновацияларды енгізу деңгейі салыстырмалы төменгі деңгейде қалып отыр.
Бірақ та, 2009 жылы Қазақстан экономикасында білімдерді қолданудың
деңгейінің индексі бойынша, Ямайка мен Монғолия елдерінің деңгейінде
болды[18]. Бұл дегеніміз, өндіріс әрекеттері қазіргі жағдайда ескірген және
технологиялық емес екенін көрсетеді.
Елдің әлеуметтік және экономикалық өмірінің түрлі секторларында
инновацияларды енгізу дәрежесін қалай бағалап отырғанын қарастырып көрейік.
Бағалау үшін барлығы 7 сектор ұсынылды. Олар: шағын бизнес, орта бизнес,
ірі бизнес, ұлттық компаниялар, ғылыми-зерттеу институттары, жоғары оқу
орындары мен мемлекеттік басқару. Инновацияларды енгізу қарқыны
сарапшылардың көзқарасы бойынша қанағаттанарлықсыз деңгейде қалып отыр.
Жоғары білім, мемлекеттік басқару мен шағын кәсіпкерлік салаларында
инновацияларды енгізу бәрінен де баяу жүруде. Жалпы алғанда, сарапшылардың
80% ойынша бұл салаларда модернизация қарқыны төмен және өте төменгі
дәрежеде. Әсіресе жоғары білім саласындағы жағдай алаңдатарлықтай, сұралған
сарапшылардың 63% пікірінше инновацияларды енгізу деңгейі өте төменгі
дәрежеде қалуда.
Орта кәсіпкерлікке байланысты да сарапшылардың пікірлері сын
көтермейтін баға беруде. Тек қана сарапшылардың 5% инновацияларды енгізу
бұл салада жоғары қарқынмен орындалуда деген пікірде.
Ұлттық компанияларға байланысты жағдай біршама өзгеше сипатқа ие
болып, мұнда сарапшылардың пікірлері бөлінуде. Яғни, сарапшылардың 37%
инновацияларды енгізу баяу жүруде деп пікір білдірсе, 30% сарапшы осы
жағдайға қарама-қарсы пікірлерін білдірген. Осыған қоса 13 бөлігі орта
қарқынмен деген жауапты таңдаған.
Ғылыми-зерттеу институттарына байланысты сарапшылардың пікірлері
екіге, яғни, инновацияларды енгізу деңгейі төмен және бұл өзгерістерге
орташа деп баға бергендер болып бөлінді[19].
Сонымен қоса, Қазақстанда негізінен алғанда шетел компаниялары
басқаратын ірі кәсіпкерлік саласында біршама салыстырмалы жағымды жағдай
байқалды. Соған байланысты сарапшылардың берген бағасына қарағанда,
қызметтері бұқаралық сипатқа ие салаларда модернизациялау деңгейі төменгі
дәрежеде қалып отыр. Аталған әрбір сала, көптеген құрамдас бөліктерден
тұратыны және өзімен күрделі әлеуметтік және экономикалық құрылымы бар
екені, оларды модернизациялау үшін қомақты қаржылық, уақыттық және саяси
ресурстарды қажет ететіндігі белгілі. Орта кәсіпкерлік, ұлттық компаниялар,
ғылыми-зерттеу институттары және ірі кәсіпкерлік – бұл құрылым көлемі
бойынша салыстырмалы шағын, көбіне ұйымдасқан түрді білдіреді. Сондықтанда
модернизация мұнда өзінің нәтижесін жылдам көрсетеді.
Қазақстанда инновацияларды енгізу деңгейінің төмен екендігі мәлім.
Бұл жағдай елімізде ақылды экономиканы құрудың дайындық кезеңі енді ғана
аяқталғанын, ал инновацияларды жүзеге асыруға біз енді келгенімізді
түсіндіріледі: 2010-2011 жылдары Қазақстан экономиканы диверсификациялау
үшін нормативтік-құқықтық негіздерді құрумен айналысты. Ал қазір оны
жүзеге асыру деңгейінде. Мәліметтер бойынша, соңғы бірнеше жыл көлемінде
елімізде шамамен 250 жаңа инновациялық жобалар жүзеге асырылуда[20].
Инновацияларды жаппай енгізуге қажеттілік жоқ деген пікір бар.
Өйткені қалыптасқан салалар мен дәстүрлі технологиялық процестер бар, ол
жерде модернизация қалыптасқан жағдайды қиратып, өнімділік деңгейін
төмендетіп жіберуі мүмкін деген ой айтып отыр. Сондықтанда бұл
инновациялық саясат үшін ұрандаудан қашып, нысандарды таңдау әдісімен
жанасу қажет екенін ұсынып отыр: Бізде инновацияларды енгізу деңгейі өте
төмен дәрежеде. Бұл елде жүргізіліп отырған саясаттың ерекшелігімен және
экономикалық дамудың түрімен байланысты болып отыр. Экономиканың барлығын
инновациялық жолмен дамыту мүмкін емес, бұл қажет те емес, өйткені қандай
да бір түбегейлі өзгерістерді қажет етпейтін және бүгінгі күннің
талаптарына жауап беретін де салалар бар. Мұнда инновацияларды енгізудің
ешқандайда мағынасы жоқ. Инновацияларға бұқаралық және зорлықпен өту
меніңше, қоғам тарапынан тұрақсыздыққа, оны жоққа шығаруға алып келуі
мүмкін.
Эксперттік сауалнама көрсетіп отырғанындай, ел экономикасының
индустриалды-инновациялық дамуына кедергі келтіретін қандайдабір жеке
проблеманы немесе бір себепті бөліп көрсету қиын болып отыр. Бұл жерде әсер
ететін кешенді факторларды көрсету керек, солардың ішінде барынша маңызды
болып отырғаны, жоғары кәсіби білікті техникалық кадрлардың тапшылығы.
Сарапшылардың 74% оның өзектілігі туралы атап көрсетті. Шын мәнінде, кәсіби
білікті техникалық мамандардың жетіспеушілігі себебінен елдің экономикалық
әлеуетін айтарлықтай шектеуде. Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, қаржылық
және саяси тұрғыдан қолдау тапқан кез келген мықты идея болса да, оның
соңғы нәтижесінде жүзеге асыруда маман мәселесіне келіп тіреледі. Бұл
проблема көп жағдайда объективті өзгерістердің нәтижесінде, қазақстан
қоғамында соңғы 20 жыл көлемінде жүруде. Тұрғындардың эмиграциясы, жақсы
мамандардың шетелге кетуі, білім сапасының төмендеуі, жастар арасында
техникалық мамандықтар мәртебесінің төмендеуі және осы сияқты көптеген
себептердің нәтижесінде кәсіби мамандар тапшылығына алып келді.
Инновациялық даму жолында тұрған екінші мәселе – бұл ғылым,
технологиялар мен инновациялар саласында мемлекеттік саясатты жүзеге
асырудағы кезеңділіктің (непоследовательно) жеткіліксіздігі (58%). Бұл
жағдайда сын, инновациялық саясатты кезеңімен (непоследовательно)
атқармаған тікелей мемлекетке айтылады. Мүмкін мұнда әңгіме, жоғары
мінберлерде айтылып жақан сөздермен инновациялар саласында атқарылып жатқан
нақты істер мен декларациялар арасындағы сәйкессіздіктерге байланысты болып
отырған шығар.
Кәсіпорындардың бастапқы технологиялық және басқарушылық деңгейінің
төмендігі мәселесі де өзектілікке ие. Бұл мәселеге де объективті мінездеме
тән, өйткені, адам капиталы сапасының төмендігіне байланысты болып отыр.
Аз көлемді ішкі тұтынушылық нарықинновациялық дамуды тежейтін фактор
ретінде сарапшылардың 13 бөлігі көрсетіп отыр. Халықтың әл ауқатының
өскеніне қарамастан ішкі нарықта жаңа ендірмелер мен алдынғы қатарлы
технологияларға деген сұраныстың төлем мүмкіндігі шектеліп, қалыптасқан
инновациялық өнім нарығы болмауда.
Сонымен маңызды себептердің қатарына қоғамдастықтың толықтай
инновация тақырыбына қызығушылықтарының төмендігі, оның инновациялық қызмет
саласына қатынасының әлсіздігін жатқызуға болады. Тұрғындар толықтай және
жастар әлі де болса қызметтің дәстүрлі салаларына бағытталып отыр.
Инновацияларды енгізуге кедергі келтіретін факторлардың тізбегін
білім беру жүйесі мен билік органдарындағы жемқорлықпен толықтырды.
Мемлекеттік органдардың, әсіресе жергілікті билік органдарындағы жемқорлық
аймақтарда индустрияландыру мен инновация процесін қатты тежеуде. Сөйтіп,
бақылаушы және тексеруші билік органдарының жемқорлығының себебінен,
кәсіпкерлер өз бизнестерін дамытып, модернизациялай алмай отыр. Білім және
ғылым жүйесіндегі жемқорлық та мамандардың біліктілігі мен әзірлемелерінің
сапасына кері әсер етуде. Ғалымның тік мобильділігі оның кәсіби сапасы мен
оның жасаған ғылыми жаңалығының арқасында емес, ал оның бейресми
байланыстары мен келісімділігінің бар болуымен анықталып отырғанда, елдің
мықты ғылыми әлеуетін құру туралы сөздің қажеті шамалы.
Мұнан бөлек сарапшылар көрсетіп отырғанындай, біздің елімізде
инновациялық өнімді тіркеу мен оны таратуда кеңсешілдік әрекеттермен жүзеге
асып отырады. Сондықтанда ғалым немесе өнертапқыш өз өнімін ресми тіркеуде
қиыншылықтармен кездессе, онда көп жағдайда қолын түсіріп, оны ары қарай
дамытуға талпынбайды.
Қоғамның инновацияларға дайын еместігінің тағы бір себебі ретінде,
сарапшылар оларда инновациялық мәдениеттің жоқтығынан деп түсіндіреді.
Тұрғындар арасында әліде болса кеңестік кезеңнен қалған патернализм сияқты
құндылықтар мен қондырмалар әлі де болса басшылық орынға ие және дәстүрлі
экономиканың секторына бағыттылық пен кәсіпкерлік белсенділігінің
деңгейінің төмендігі жағдайы орын алып отыр. Инновациялық мәдениет болса
адамдардың бұқаралық көпшілігінен тиянақтылық, белсенділік, кәсіби қызмет
пен жаңа өндіріс саласына мобильділік пен бағыттылықты қалыптастыруды
білдіреді.
Қазақстанда инновациялардың субъектілері болып түрлі меншіктегі және
қызмет ерекшелігіндегі құрылымдар мен барлық ұйымдар табылады. Бірақ та,
қандайда бір деңгейде инновациялық саясаттың жолсерігі ретінде өздерін
көрсеткендері ғана жатады.
Рейтингте ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz