Аймақтық қауіпсіздік және орталық азия мемлекеттері халықаралық қатынастар жүйесінде

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Қысқартылған сөздер тізімі . . . 3

Кіріспе . . . …… . . . 4

I. ТАРАУ . Аймақтық қауіпсіздік: түсінігі және

теориялық негіздері . . . 7

1. 1. Аймақтық қауіпсіздік түсінігі . . . 7

1. 2. Аймақтық қауіпсіздіктің теориялық негіздері . . . 9

IІ. ТАРАУ . Орталық Азия мемлекеттері Халықаралық

қатынастар жүйесінде . . . 13

2. 1. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейінгі Орталық Азия аймағындағы

геосаяси ахуал және аймақ мемлекеттерінің сыртқы саяси

ұстанымдары . . . 13

2. 2. Орталық Азия аймағында сыртқы саяси күштердің бәсекелестігі

факторы және оның аймақтағы халықаралық саясатқа әсері . . . 17

2. 3. Орталық Азияға қауіп төндіретін негізгі қатерлер және олардың

алдын алу мәселелері . . . 22

IIІ. ТАРАУ. Орталық Азия мемлекеттерінің қауіпсіздік саласындағы

ынтымақтастығы - аймақтағы тұрақтылық кепілі . . . 30

3. 1. Ұжымдық Қауіпсіздік Шарты Ұйымы (ҰҚШҰ) және Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) аясында Орталық Азияда қауіпсіздікті сақтау мәселелері . . . 30

3. 2. Орталық Азиядағы аймақтық қауіпсіздік проблемалары аясындағы Қазақстан-АҚШ ықпалдастығы . . . 42

3. 3 Орталық Азия мемлекеттері үшін аймақтық интеграцияның рөлі және оның тимді бағыттары . . . 46

Қорытынды . . . 53

Пайдаланған әдибиеттер тізімі . . . 55

Қысқартылған сөздер тізімі

КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы

АҚШ - Америка Құрама Штаттары

БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы

ЕҚЫҰ - Еуропадағы Қауіпсіздік пен Ынтымақтастық Ұйымы

ЕурАзЭЫ - Еуразиялық Экономикалық Ынтымақтастық

ЕЭҚ - Еуропалық Экономикалық Қауымдастық

ОАЫ - Орталық Азиялық Ынтымақтастық

ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы

ШЫҮ - Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы

ҰҚШҰ- Ұжымдық Қауіпсіздік Шарты Ұйымы

АСЕАН - Оңтүстік - Шығыс Азия мемлекеттерінің ассоциациясы

Кіріспе

Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін әлемде күштер тепе-теңдігі және геосаяси әсерлердің ауысуына әсер еткен үрдістер жүрді. ХХ-ғасырдың 90-шы жылдарының басына дейін өмір сүрген биполярлы халықаралық қатынастар жүйесі жойылып, оның орнына келген жаңа әлемдік құрылым барлық мемлекеттерді өздерінің сыртқы саяси қайта қарастыруына алып келді. Бұрынғы посткеңестік кеңістікте геосаяси және геостратегиялық маңыздылығы жағынан алып қарағанда, 5 республиканы (Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан және Тәжікстан) ішіне алатын Орталық Азия аймағының әлемдік саясатта алатын орны орасан зор. Тарихтан белгілі, бұл аймақ әрдайым ұлы державалардың мүдделері тоғысқан бір аймақ болып табылады. 20-ғасырдың басында Ұлыбритания мен Ресей империялары аталған аймақты өзінің үстемдік ету аумағына айналдыру үшін «Үлкен ойын» саясатын жүргізгендігі мәлім. Қазіргі таңда көптеген саясаттанушылар мен халықаралық қатынастар, сыртқы саясаты саласы мамандары осы саясаттың 21-ғасырда жаңадан бастау алды деген пікірде. Мұны зерттеушілер Кеңестер Одағының ыдырауымен биполярлық жүйенің жойылуы нәтижесінде аймақта әлемдік күштердің геосаяси бәсекелестігінің артуымен байланыстырады.

Орталық Азияда АҚШ, Қытай, Ресей және ЕО мемлекеттері сияқты алпауыт мемлекеттердің саяси мүдделерінің артуы нәтижесінде аймақ мемлекеттері үшін ең маңыздысы - аймақта сыртқы күштердің бәсекелестігі артқан жағдайда қарым-қатынастарда балансты сақтай отырып, ұлттық мүдделерімізге нұқсан келмейтіндей бағытта даму болды. Сонымен қатар, Орталық Азия мемлекеттері үшін Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейінгі өтпелі кезеңде шет мемлекеттердің посткеңестік аумақта артқан мүдделері тоғысында сыртқы инвестицияларды кең көлемде ұлттық экономикаларына тарта отырып мығым нарықтық экономиканың іргетасын қалау кезек күттірмес мәселе болып табылды. Бұл жағдайда, сыртқы инвесторлар үшін ең тартымды сала - Орталық Азия мемлекеттерінің экономикасында мұнай-газ секторы болғандығы баршамызға мәлім. Осыдан келіп 20-ғасырдың соңы мен жаңа мыңжылдықтың басында Орталық Азияның әлемдік державалардың геосаяси бәсекелестігі аймағына айналуы оның бай энергоресурстарына тікелей байланысты болды.

Қазіргі кезеңде Орталық Азиядағы мемлекеттерінің сыртқы саяатында басымды міндет ретінде аймақта дәстүрлі емес қатерледің таралуына жол бермеу болып отыр. Аталған аймақтағы тұрақсыздықтың белең алуы көбінесе, Орта Азия мемлекеттеріндегі саяси үрдістердің толық аяқталмауы мен курмеуі көп әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың әсерініен болып отыр. Сондай-ақ, Орталық Азияның саяси тұрақсыз аймақтармен (Ауғанстан, Пәкістан, Орта және Таяу Шығыс елдері) географиялық жағынан көршілес орналасуы оның жаңа қауіп-қатерлердің басқа елдерге таралуына транзиттік аймаққа айналуына әкеліп соқтырды. Орталық Азия экономикалық, географиялық, тарихи, діни, мәдени ерекшеліктері жағынан ұқсас мемлекеттердің басын құраған ауқымды біртұтас аймақ болып табылатындықтан, аймақтық тұрақтылық пен қауіпсіздік бұл мемлекеттер үшін ортақ мәселе болып табылады.

Орталық Азияда тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтаудағы ең басты деңгейі - аймақта орналасқан әрбір мемлекетте бәсекеге қабілетті экономика, белсенді әлеуметтік саясат қалыптастыру, уақыт талаптарына сай реформалар жасау және қоғамдық бірлік, ұлтаралық және діни кофессиялар арасындағы келісімді нығайту арқылы жүзеге асырылады. Бұл деңгейде әрбір Орталық Азия Республикаларының өзіндік таңдаған жолы бар. Қазақстанды мысал ретінде қарастыратын болсақ, біздің бағытымыздың негізінде: президенттік басқару формасының сақталуы, реформалардың кезектілігі, қабылданған шешімдердің тепе-теңдігі, жалпыұлттық диалог және негізгі саяси күштердің бірлігі жатыр.

Бүкіл аймақтағы қауіпсіздік және тұрақтылықты сақтау мәселесіне келер болсақ, қазіргі таңда Орталық Азияда ешбір мемлекет экономикалық, саяси, әлеуметтік, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін жеткілікті күшке және құралдарға ие емес. Сонымен қатар, дәстүрлі және дәстүрлі емес қауіп қатерлерге жалғыз қарсы тұра алмайды. Сондықтан, Орталық Азия мемлекеттерінің әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының әркелкілілігін есепке ала отырып, аймақ мемлекеттерінің интеграциясы бастамаларының орны ерекше. Бұл бастамалардың жүзеге асуына негізгі ұйытқы болған аймақтағы көшбасшы мемлекет - Қазақстан Республикасы және ҚР Президенті Н. Назарбаевты ерекше атап өту қажет. 90 жылдардың басынан бастап Орталық Азия мемлекетері мен Қазақстан қатысуымен аймақта әртүрлі деңгейде интеграциялық бірлестіктер құрылды. Олардың ішінде Орталық Азия аймағындағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтауда маңызды роль атқаратын ұйымдардың қатарына құрамына әлемнің 15-тен астам мемлекеті мүше болып табылатын және 10-жуық мемлекет бақылаушы болып табылатын, беделді халықаралық ұйымдар да қатысатын АӨСШК (Азиядағы Өзара Сенім және Ықпалдастық шаралары) ұйымы және әскери-саяси ынтымақтастық саласында 1992 ж. 15 мамырда құрылған құрылған ҰҚШҰ (Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы) және негізі 1996 жылы қаланып, 2001 ж қалыптасқан ШЫҰ (Шанхай Ынтымақтастығы Ұйымы) ұйымдарын ерекше атап өтуге болады.

Диплом жұмыс тақырыбының өзектілігі - Қазіргі таңдағы халықаралық қатынастарда әлем елдернің сыртқы саяси ұстанымдары мен стратегиялары көбінесе олардың экономикалық мүдделерімен және энергетикалық ресурстарға деген қажеттілігімен анықталып отыр, Осы көзқарастан алып қарағанда, Орталық Азия аймағы әрқашан сыртқы күштердің факторы аймағы деп тұжырымдасақ қателеспейміз. Сондықтан аймақ мемлекеттері үшін қалыптасқан геосаяси шарттар ішінде өз егемендіктері мен қауіпсіздіктерін қамтамасыз ету, тұрақтылықты сақтау - ең маңызды міндетке айналып отыр. Ал осы мәселелерді түбегейлі зерттеп, талдау жасау және аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтау жолдары мен оларды жүзеге асыру механизмдері осы мемлкеттердегі халықаралық қатынастар саласы мамандары үшін аса маңызды болып саналады.

Диплом жұмысының мақсаты және міндеттері: Зерттеу жұмысының мақсаты - Орталық Азиядағы саяси үдерістердің дамуын талдай отырып, аймақтағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтаудың негізгі алғышарттары мен механизмдерін анықтау болып табылады Осы мақсатқа сәйкес автор төмендегідей міндеттерді алдына қойды:

Кеңестер Одағы ыдырағаннан кейінгі уақытта Орталық Азияда қалыптасқан геосаяси ахуалға талдау жасау және оған әсер еткен факторларды зертеу;
Әлемдік акторлардың Орталық Азиядағы сыртқы саяси стратегияларын талдау;
Орталық Азия мемлекеттернің интеграциялық бастамаларына тоқталу;
Әртүрлі халықаралық ұйымдар аясында аймақ мемлкеттерінің қауіпсіздікті сақтаудағы талпыныстарын сараптау.

Жұмыстың құрылымы мен көлемі . Жұмыстың құрылымы алдына қойған мақсаттарға байланысты кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиет тізімінен тұрады.

І-ТАРАУ . АЙМАҚТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК: ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Аймақтық қауіпсіздік түсінігі

Үшінші мыңжылдықтың басында, ақпараттық қоғам құру барысында қауіпсіздік ұлттық қауіпсіздік жүйесінде алдыңғы қатарға шығып отыр. Сондықтан біртұтас мемлекеттік қауіпсіздік саясатын қалыптастырып, оны дамыту шаралары басымдықты талап етеді. Осыған байланысты мақаланың мақсаты қауіпсіздікті қамтамасыз етудің саяси механизмдерін зерттеу және қауіпсіздіктің концептуалдық негіздері мен принциптерін ашып көрсету. Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 10 қазандағы «Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсiп-өркендеуi, қауiпсiздiгi және әл-ауқатының артуы» атты Қазақстан халқына Жолдауында ұзақ мерзiмдi басымдық ретінде ұлттық қауiпсiздiк айқындалды, ал ұлттық қауіпсіздіктің негізгі аспектілерінің бірі ақпараттық қауiпсiздiк болып табылады. Президент бұдан кейінгі жол-дауларында, сонымен бірге Қауіпсіздік кеңесінің отырыстарында да экономикалық, сонымен қатар қауіпсіздікті дамытуға байланысты шаралар жүйесін жетілдірудің қажеттігін атап өтті1.

Қауіпсіздік, салыстырмалы түрде алғанда, ХХ ғасырдың соңына таман пайда болған жаңа ұғым. Жалпы ақпарат теориясы, ақпаратты қорғау түсініктері өткен ғасырдың ортасынан зерттеу объектісіне айналып, ақпараттық технологиялардың тез дамуы, соған сәйкес дамыған елдер қозғаушысы болып табылатын бүкіләлемдік жаһандану процесіне даму жолына енді түскен мемлекеттердің тез тартылуы қауіпсіздіктің өзектілігін күшейте түсті. Дегенмен, мемлекеттің ақпараттық саясатына қатысты бірнеше Қазақстандық ғалымдардың еңбектерін атауға тұрарлық.

Танымал саясаттанушы ғалым Ғ. Ж. Ибраева Қазақстанда демократиялық қоғам құру жағдайында бұқаралық ақпарат құралдарының ролі мен орны, мемлекеттің медиакеңістігін қалыптастыру, әлемдік ақпарат кеңістігіне ену жағдайында мемлекеттің тұтастығын сақтап қалу, Қазақстандық халықтың мәдениеті мен дінін сақтау, сонымен бірге бұқаралық ақпарат құралдарының қауіпсіздікке әсерін зерттеп, ғылымын негіздеді.

Алияров Е. К. докторлық диссертациясында жаһандық ақпараттану жағдайында Қазақстанның ақпараттық саясатын қалыптастырудың методологиялық мәселелерімен бірге мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігінің халықаралық және нормативтік-құқықтық аспектілеріне көңіл бөлген. Е. К. Алияровтың кейбір ұсыныстары Қазақстан Республикасының қауіпсіздік тұжырымдамасында көрініс тапты.

Қауіпсіздік деп, жалпы айтқанда, адамзаттың тіршілігін, оның дамуын, сонымен бірге адамзат тіршілігін дамыған гуманистік ақпараттық өркениетке айналуын қамтамасыз ететін, ақпараттанудың барлық келеңсіз зардаптарын болдырмауға, жоюға кепіл беретін ақпараттану процесінің және қоғамның барлық тіршілік әрекетінің қасиетін айтамыз2. Яғни, тек қауіпсіздікті қамтамасыз еткен жағдайда ғана қоғамды ақпараттандыру процесі даму ресурсы ретінде, ақпаратты толықтай пайдалану негізінде адамзат тіршілігін интеллектуалды-гуманистік сипатқа айналдыра алады3.

Қауіпсіздік кез-келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігінің негізгі салаларының бірі болып табылатыны белгілі. «Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздігі туралы» заңында: «ақпараттық қауiпсiздiк - мемлекеттiк ақпараттық ресурстардың, сондай-ақ ақпарат саласында жеке адамның құқықтары мен қоғам мүдделерiнің қорғалуының жай-күйi» деп берілген.

Қауіпсіздікті камтамасыз ету мәселесі бүгінгі таңда тек біздің елдегі ғана емес, сонымен бірге барлық дамыған елдерге тән өткір мәселенің бірі болып отыр. Тіршіліктің түрлі саласындағы ақпараттық жүйелер мен ресурстарды пайдалану тәжірибесі материалдық және басқа да шығындарға ұшырататын ақпаратты жоғалтуға байланысты түрлі қауіптің бар екендігін көрсетіп отыр. Сонымен қатар ақпараттың толық қауіпсіздігіне қол жеткізу өте күрделі мәселе.

Маңызды мәселелер бойынша шешім қабылдайтын мемлекеттік билік органдары толық, шынайы, уақытылы ақпаратпен қамтамасыз етілмесе, онда нақты, негізді шешімдер қабылдау қиынға түсетіні белгілі. Кезінде АҚШ Президенті Р. Никсон «жалған ақпаратқа, насихатқа жұмсалған 1 доллар қару-жарақ өндірісіне жұмсалатын 10 доллардан маңыздырақ» деп есептеген екен. Ақпаратты өңдеу индустриясы жаһандық деңгейге жетті. Қазіргі таңда адамзат қоғамында, сонымен қатар мәліметтерді өңдеу технологияларында болып жатқан күрделі өзгерістер ақпаратты қорғау мәселесінің мән-мағынасына әсер етіп отыр. Мысалға, шетелдік әдебиеттердің мәліметтеріне сәйкес, 70-жылдардың соңына қарай ақпаратты жинау, өңдеу, пайдалану саласындағы қызмет түрі АҚШ-тың ұлттық айналымдағы өнімінің 46%-на жетіп, ал жалпы еңбекақы сомасының 53%-н құраған4. «Электрондық» ақшалардың (кредиттік карточкалар) пайда болуы көп көлемді ақшаларды ұрлауға себеп туғызды. Баспасөзде, түрлі әдебиеттерде автоматтандырылған мәліметтерді өңдеу жүйелерінен ақпарат ұрлау фактілеріне байланысты көптеген мәліметтерді кездестіруге болады, яғни аталған мәселелердің маңыздылығын, өзектілігін көрсетіп отыр.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету оның құралдары мен субъектілерінің және қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жүйесінің жиынтығынан тұрады. Ал қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі шаралар жүйесі негізінен мәндік бағыт, мақсат, принциптер, іске асыру нысандары және әдістері арқылы сипатталады5.

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету механизмінің ең маңыздысы заңнамалық деңгей болып табылады. Бұл деңгейге қауіпсіздіктің бұзылуына және бұзушыларға қоғамда төзімсіздік көзқарас қалыптастыруға бағытталған барлық шаралар кешенін жатқызуға болады. Бұл деңгейде ең бастысы - ақпараттық технологиялар прогресімен ілесе алатын заң шығару механизмін жасау керек. Әрине, өмірде бәрін алдын-ала болжау, соған лайықты заң шығару мүмкін емес. Дегенмен заң шығару процесі ақпараттық технологиялардың даму процесінен көп артта қалмау керек. Өйткені бұл қауіпсіздіктің төмендеуіне әкеліп соғуы мүмкін. Заңнамалық деңгейдің талаптарының бірі - ақпараттық технологиялар, қауіпсіздікке қатысты кезкелген мемлекеттің стандарттарын халықаралық стандарттармен сәйкестендіру.

1. 2. Аймақтық қауіпсіздіктің теориялық негіздері

Тәуелсіздік алған уақыттан бері елімізде ақпараттық қатынастарға, қауіпсіздікке, оның ішінде ақпаратты қорғауға, ақпараттық технологияларды дамытуға арналған біршама заңдар мен Президент жарлықтары, Үкімет қаулылары жарық көрді. Қазақстан Республикасы ақпараттық қауіпсіздігінің мемлекеттік саясатының негізі Конституция баптарынан бастау алып, «Ұлттық қауіпсіздік туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы», «Ақпараттандыру туралы» т. б. заңдармен, Президент жарлықтарымен, Үкімет қаулыларымен, мемлекеттік бағдарламалармен және мемлекетаралық құжаттармен реттеледі. «Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігі туралы» заңда қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша арнайы 22-ші бап қарастырылған. Ал 2004 жылғы 7 мамырда аталмыш заң қосымша 22-1 «Байланыс саласындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету» бабымен толықтырылды.

«Мемлекеттік құпиялар туралы» заң Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүддесінде мемлекеттік құпияларды қорғаудың құқықтық негіздері мен бірыңғай жүйесін айқындайды, мәліметтерді мемлекеттік құпияларға жатқызуға, оларды құпияландыруға, оларға билік етуге, оларды қорғау мен құпиясыздандыруға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді. Заңда «мемлекеттік құпиялар», «мемлекеттік құпия», «қызметтік құпия», «құпиялылық белгісі», «мемлекеттік құпиялар болып табылатын мәліметтер көздері», «мемлекеттік құпияларды қорғау жүйесі» деген түсініктерге анықтамалар берілген.

Осы Заң арқылы әртүрлі саладағы мемлекеттік құпияларға жататын мәлімет түрлері көрсетілген. Мысалға, 11-бапта әскери саладағы, 12-бапта экономика, ғылым және техника саласындағы, 13-бапта сыртқы саяси және сыртқы экономикалық салалардағы, 14-бапта барлау, қарсы барлау, жедел іздестіру қызметі мен өзге де қызмет саласындағы Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпияларына жатқызылатын мәліметтер түрлері келтірілген. Сондай-ақ Заңда мәлiметтердi мемлекеттiк құпияларға жатқызу, мемлекеттiк құпиялар болып табылатын мәлiметтер мен олардың көздерiн құпияландыру тәртіптері, мәлiметтер мен олардың көздерiн құпияландырудың принциптерi, мәлiметтердiң құпиялылық дәрежелерi мен мәлiметтер көздерiнiң құпиялылық белгiлерi, мәлiметтер мен олардың көздерiн құпиясыздандыру, бiрлескен және басқа да жұмыстарды орындауға байланысты мемлекеттiк құпиялар болып табылатын мәлiметтердi беру, мемлекеттiк құпиялар болып табылатын мәлiметтердi шет мемлекеттерге беру, Қазақстан Республикасының лауазымды адамдарына, азаматтарына және шетелдiктерге мемлекеттiк құпияларға рұқсат ету, мемлекеттiк құпиялар болып табылатын мәлiметтердi қорғау құралдарын сертификаттау тәртіптері көрсетілген.

Қауіпсіздік саясаты ұйымның ақпараттық жүйелеріне келетін нақты қатерлерлерді талдау негізінде құрылады. Болуы мүмкін қатерлер талданып, қорғау стратегиясы анықталған соң, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін бағдарлама қабылданады. Осы бағдарламаға сәйкес ресурстар бөлініп, жауапты адамдар тағайындалады, бағдарламаның орындалу барысын бақылау тәртібі анықталады.

А. Сәрсенбаевтың «Өтпелі кезеңдегі Қазақстан Республикасы ақпараттық саясатының қалыптасу старатегиясы» атты докторлық диссертациясында қауіпсіздік аспектілері сыртқы және ішкі болып жіктелген:

Қауіпсіздіктің сыртқы аспектісі мемлекеттің ішкі саяси тұрақтылығына, әлеуметтік және саяси процестерге, халықтың сана сезіміне кері әсерін тигізетін бұрмаланған, жалған, агрессивтік және басқа да сыртқы ақпараттан сақтануды ұйымдастыру қажеттілігін білдіреді. Мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігін сақтау - қоғам мен мемлекеттің мүдделеріне сәйкес мемлекет өзінің ішкі ұлттық ақпараттық кеңістігін сыртқы қауіптен сақтауға құқылы дегенді білдіреді.

Қауіпсіздіктің ішкі аспектісі ақпараттық кеңістікті ұлттық қауіпсіздікке, мемлекеттің территориялық бүтіндігіне, егемендігіне, ел азаматтарының мүддесіне қайшы келетін ішкі ақпараттан қорғауды білдіреді. Сонымен бірге басқа елдердің ақпараттық жүйелерімен бәсекеге қабілетті ұлттық ақпараттық жүйе қалыптастыру, ақпараттық арналарды сыртқы «шабуылдардан» сақтау шаралары да ішкі қауіпсіздік жүйесіне жатады.

Соңғы уақытта әлем жұртшылығын толғандырып отырған жаһандану процесi туралы бұхаралық ақпарат құралдарының қай түрiнде болмасын, сонымен қатар ғылыми еңбектерде, симпозиумдар мен конференцияларда аз айтылып жатқан жоқ.

Жаһандану бүкiл әлемдi ең жаңа озық технологиялар мен ақпараттық кеңiстiк арқылы қаржы-экономикалық, қоғамдық-саяси және мәдени байланыстардың ашық жүйесiне тартуды бiлдiредi. Бұл обьективтi процесс, оның қарқыны қазiрдiң өзiнде жеделдей түсуде6. Қоғамды жаппай ақпараттандыру халықаралық қатынастардың дәстүрлі ойыншылары - мемлекеттермен бірге мемлекеттік емес құрылымдардың рөлінің артуына жағдай жасап отыр. Қазіргі заман қоғамының тіршілік ету салаларының ішінде жаңа сала - ақпараттық сала бірінші орынға шықты. Ақпараттық сала жаңа ресурс ретінде ақпаратпен және ақпаратты иемденуге бағытталған күрестен туындайтын жаңа қайшылықтармен ерекшеленеді. Осыған байланысты қауіпсіздікке қатысты жаңа қауіп-қатерлер туындайды. Бұндай жағдайда мемлекеттің аса маңызды функциясы ретінде ұлттық қауіпсіздік түсінігіне жаңаша көзқарас қалыптасады. Жаһандану жағдайында «әскери күш» түсінігі де өзгеріске ұшырап, бұрынғы дәстүрлі әскери қарудан ақпараттық қарудың маңызы арта түседі. Ақпараттық технологиялардың қорғаныс саласындағы рөлінің артуы көптеген батыс елдерін, әсіресе АҚШ-ты қарулы күштер құрылысына жаңа «тораптық соғыс» сияқты тұжырымдамаларды белсенді түрде енгізуіне мәжбүр етті.

Көрсетiлiп отырған мәлiметтер ақпараттық қауiпсiздiктiң экономикалық, техникалық аспектiлерiне байланысты келтiрiлген мысалдардың бiрi ғана.

Ал, ендi әлеуметтiк-рухани қауiпсiздiкке келер болсақ:

- қоғамымызды жаппай ақпараттандыру, әлемдiк ақпараттық кеңiстiкке шығу процесi дамыған сайын, оның пайдасымен бiрге, келеңсiз жақтарының да қатар өсуi заңды құбылыс. Бұқаралық мәдениеттiң ықпалы ұлттық мәдениеттi кейiнгi ысыруы әбден мүмкiн. Өйткенi бұқаралық ақпарат құралдарының қай түрiнде болмасын, сонымен бірге қазіргі таңда бұқаралық ақпарат құралдарына теңестірілген Интернет желiсiнде де бiздiң ұлттық мәдениетiмiзге, тәлiм-тәрбиемiзге жат материалдарды көптеп кездестiруге болады. Газет-журналдарда жазылып, теледидардан көрсетiлетiн зорлық-зомбылық, соғысты, порнографияны насихаттайтын хабарлар мен түрлi фильмдер жастар мен жасөспiрiмдердiң тәрбиесiне керi әсерiн тигiзетiнi айдан анық. Бұны кейбiр ғалымдар “мылтықсыз майдан” десе, кей-бiреуi “ақпараттық соғыс”, “ақпарат майданы” деп атап жүр. Американдық мамандар ақпараттық қарсы күрестің (ақпараттық соғыстың, ақпараттық қарудың) келесі бағыттарын атап көрсетеді:

басқару жүйелерімен күрес;
ақпараттық-барлау операциялары;
электрондық күрес;
хакерлік күрес (ақпараттық қылмыс) ;
ақпараттық-психологиялық күрес;
кибернетикалық күрес;
желілік күрес (оның ішінде ақпараттық терроризм) ;
экономикалық ақпараттық күрес7.

Жалпы, қазіргі кезде кез-келген мемлекет үшін қауіпті болып табылатын ақпараттық соғыстың мақсаты - белгілі бір мемлекеттің (мемлекеттер одағының) ақпараттық салада басымдыққа ие болып, соның арқасында өздерінің қарсыластарына ашық немесе жасырын түрде қолда бар ақпараттық ресурстары арқылы ықпал ету, олардың іс-қимылдарын бақылауда ұстау. Бұндай жағдайда жеңілген жақтың жағдайын түзеу орасан көп материалдық және интеллектуалдық шығындарды, ұзақ уақытты талап етеді.

Ақпараттық соғысты тек қорғаныс күштері жүргізбейді және ол тек әскери объектілерге ғана бағытталмайды. Басқа да үкіметтік органдар мен ұйымдар, өнеркәсiптiк және коммерциялық құрылымдар ақпараттық соғысқа қатысып, орын алған қақтығыстардың шешілуіне ықпал ететін өз бетінше ақпараттық операциялар жүргізеді. Сондықтан ақпараттық соғыс деп мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігі мүддесіне сәйкес, қарсыластармен салыстырғанда ақпараттық басымдыққа ие болуды қамтамасыз етуге бағытталған, қорғаныс күштері мен өзге де ұйымдар жүргізетін шаралар мен операциялардың кешені деп айтуға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.