Құқықтық мемлекетті нығайтудағы президент жолдауларының маңызы және тиімділігі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4

1 Құқықтық мемлекетті нығайтудағы Президент Жолдауларының маңызы
1.1 Президент Жолдауларларына сәйкес құқықтық мемлекетті нығайту негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Мемлекеттік билік жүйесін дамытудағы Президент
Жолдауларының ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
1.3 Құқықтық мемлекетті нығайтудағы адам құқықтарын
қорғау мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39

2 Құқықтық мемлекетті дамытудағы Президент Жолдауларының тиімділігі
2.1 Мемлекеттік қызметті және құ¬қық қорғау жүйесін реформалаудың қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2.2 Азаматтық қоғам субъектілерінің құқықтық әрекет ету механизмі ... ... ... ...57
2.3 Заңнамаларды жаңарту мен жетілдірудегі Президент
Жолдауларының орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..72

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .76

Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстанның құқықтық мемлекет ретінде қалыптасуындағы Қазақстан Республикасы Президенті Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауларының маңыздылығы зерттеледі. Президент Жолдауларына сәйкес құқықтық мемлекетті қалыптастыру кезеңдері, мемлекеттік билік органдарының, соның ішінде заң шығару, атқару және сот билігінің даму жағдайлары және демократияны дамытудағы Елбасы Жолдауының басты қадамдары, мемлекеттік қызмет пен әкімшілік реформаларындағы Президент жолдауларының орны зерттеледі.
Дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Тәуелсіздік алған өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары сана мен сезімнің ширығуы жағынан ерекше жылдар болды. Бұл біздің мемлекетіміздің алдағы жүрер жолын айқындайтын аса маңызды шешімдер қабылданған кезеңдер еді. Сол кезде қабылданған дұрыс шешім еліміздің дамуының алдағы бағыт-бағдарын нақтылады. Қазақстанның сол жылдардан бері тұрақты дамуының биік көрсеткіштері стратегиялық бағытымызды айқындаудағы тұңғыш Президентіміздің әрқашанда халқымен санасқан көрегенді саясаты мен салмақты ұстанымын көрсетеді.
Өркениетті даму жолына түскен Қазақстан қоғамның барлық саласында маңызды реформаларды жүзеге асыруда. Біздің ойымызша, бұл реформалардың күрделі бағыты - құқықтық реформалар. Қоғамдық қатынастарды реттеуге бағыт беретін Президент Жолдауларының, Қазақстанда құқықтық мемлекетті орнықтыру мен оны басқаруда ерекше орын алады десек болады. Қазақстан Республикасының перспективалық даму бағыттарының бірі - құқықтық мемлекет орнықтыру. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында «Қазақстан өзін-өзі құқықтық, әлеуметтік мемлекет ретінде орнық- тыратындығы» бекітілген. Сонымен бірге, мемлекет саясатының негізгі стратегиялық құжаты - «Қазақстан-2030» бағдарламасында елімізде құқықтық мемлекетті қалыптастыру мәселесі басым бағыттардың бірі ретінде атап көрсетілген.

1. ҚР Конституциясы. Нормативтік-құқықтық база.
www.constcouncil.kz/kaz/norpb/constrk/. Қазақстан Республикасының 30.08.1995 жылғы Конституциясы (Қазақстан Республикасы Парламентінің 1996 ж., №4,217-құжат), Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулары (Қазақстан Республикасы Парламентінің 1998 ж., №20,245-құжат), Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Заңымен енгізілген өзгертулер мен толықтырулары (Қазақстан Республикасы Парламентінің 2007 ж).
2. Искакова Г. Права и свободы человека в странах СНГ и Казахстане: состояние, тенденции, перспективы // Правовая реформа в Казахстане. - 2002. - № 2 (15) -9 б.
3. Утебаева Н. Долг государства перед гражданами // Мысль. – 2005. - №11.-11-12 бб.
4. Баймаханов М.Т. // Сочетание международно-правовых и внутри государственных форм обеспечения и защиты прав и свобод человека и гражданина. – Астана, 2007. -8-9 бб.
5. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Президентінің халыққа арнаған жолдауы. 2005 жыл.
6. Сапарғалиев Ғ, Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы: Академиялық курс.- Алматы: Жеті жарғы, 2004. -137 б.
7. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан - 2030. Егемен Қазақстан, 11 қазан, 1997 жыл.
8. Н. Ә. Назарбаев. Ғасырлар тоғысында. Алматы, 1996 жыл. -38-39 бб.
9. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2005.
10.http://www.akorda.kz/kz/speeches/addresses_of_the_president_of_kazakhstan/poslanie_prezidenta_respubliki_kazahstan_na_nazarbaev.
11. Н.В.Гоголь атындағы Қарағанды облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы. http://www.karlib.kz/index.php/kz/prezident-zholdauy/396-aza-stan-respublikasyny-prezidenti-n-nazarbaevty-aza-stan-khal-yna-zholdauy-2012-zhyl-y-14-zhelto-san
12.Қазақстан 2050. Мәңгілік ел. http://strategy2050.kz/president/message/
13. ҚР Конституциясы. 1 бап 1 тармақ. Астана: Елорда, 2008.
14. Ағдарбеков Т. Мемлекет және құқық теориясы. Оқулық. – Алматы: «HAS» баспа компаниясы, 2003.- 48 б.
15. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А. Мемлекет және құқық теориясы. Оқу құралы. – Алматы: Жеті жарғы, 1998.-48 б.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4

1 Құқықтық мемлекетті нығайтудағы Президент Жолдауларының маңызы
1.1 Президент Жолдауларларына сәйкес құқықтық мемлекетті нығайту
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2 Мемлекеттік билік жүйесін дамытудағы Президент
Жолдауларының
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... 26
1.3 Құқықтық мемлекетті нығайтудағы адам құқықтарын
қорғау
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .39

2 Құқықтық мемлекетті дамытудағы Президент Жолдауларының тиімділігі
2.1 Мемлекеттік қызметті және құқық қорғау жүйесін реформалаудың
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2.2 Азаматтық қоғам субъектілерінің құқықтық әрекет ету
механизмі ... ... ... ...57
2.3 Заңнамаларды жаңарту мен жетілдірудегі Президент
Жолдауларының
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ...62

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...76

Кіріспе

Дипломдық жұмыстың жалпы сипаттамасы. Қазақстанның құқықтық мемлекет
ретінде қалыптасуындағы Қазақстан Республикасы Президенті Елбасы
Н.Ә.Назарбаевтың Жолдауларының маңыздылығы зерттеледі. Президент
Жолдауларына сәйкес құқықтық мемлекетті қалыптастыру кезеңдері, мемлекеттік
билік органдарының, соның ішінде заң шығару, атқару және сот билігінің даму
жағдайлары және демократияны дамытудағы Елбасы Жолдауының басты қадамдары,
мемлекеттік қызмет пен әкімшілік реформаларындағы Президент жолдауларының
орны зерттеледі.
Дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігі.
Тәуелсіздік алған өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдары сана мен сезімнің
ширығуы жағынан ерекше жылдар болды. Бұл біздің мемлекетіміздің алдағы
жүрер жолын айқындайтын аса маңызды шешімдер қабылданған кезеңдер еді. Сол
кезде қабылданған дұрыс шешім еліміздің дамуының алдағы бағыт-бағдарын
нақтылады. Қазақстанның сол жылдардан бері тұрақты дамуының биік
көрсеткіштері стратегиялық бағытымызды айқындаудағы тұңғыш Президентіміздің
әрқашанда халқымен санасқан көрегенді саясаты мен салмақты ұстанымын
көрсетеді.
Өркениетті даму жолына түскен Қазақстан қоғамның барлық саласында
маңызды реформаларды жүзеге асыруда. Біздің ойымызша, бұл реформалардың
күрделі бағыты - құқықтық реформалар. Қоғамдық қатынастарды реттеуге бағыт
беретін Президент Жолдауларының, Қазақстанда құқықтық мемлекетті орнықтыру
мен оны басқаруда ерекше орын алады десек болады.       Қазақстан
Республикасының перспективалық даму бағыттарының бірі - құқықтық мемлекет
орнықтыру. Қазақстан Республикасы Конституциясының 1-бабында Қазақстан
өзін-өзі құқықтық, әлеуметтік мемлекет ретінде орнық- тыратындығы
бекітілген. Сонымен бірге, мемлекет саясатының негізгі стратегиялық құжаты
- Қазақстан-2030 бағдарламасында елімізде құқықтық мемлекетті
қалыптастыру мәселесі басым бағыттардың бірі ретінде атап көрсетілген.
Республика Президентi жыл сайын Қазақстан халқына елдегi жағдай және
Республиканың iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттары туралы жолдау
арнайды. Еліміздің өсіп-өркендеуі мен әлеуетінің дамуы тұрғысында
Президенттің әрбір жылда жолдаған Жолдауларында көтерілген құқықтық
мәселелердің мазмұны мен маңызын халыққа насихаттаумен қатар, ғылыми
зерделеуді қажет етеді. Сондай-ақ қазіргі таңдағы жеткен құқықтық
жетістіктеріміз және Қазақстанның халықаралық аренадағы беделді орнын
Қазақстанның Тұңғыш Президенті- Елбасының салихалы саясаты мен сара жолының
бастауы бола білген, оның халыққа берген жолдауларының ролі екендігін
айтқымыз келеді. Сондықтан Қазақстанның құқықтық дамуына Президент
Жолдауларының басты бағдар екендігін дәлелді тұжырымдармен талдау жасай
отырып, қазіргі таңда атқарылып жатқан құқықтық реформаларды зерделеуді
қажет етеді.
Қазақстан Президентінің жыл сайынғы халыққа берген жолдаулары аясында
еліміздің түкпір-түкпірінде бірнеше насихат-түсіндіру жұмыстары жүргізіліп,
жоғарғы оқу орындарында ғылыми-теориялық конференциялар өткізіледі.
Мәселен, 2013 жылдың 1 қарашасында Қазақ-Ресей Халықаралық университетінде
Интеллектуальная нация как основа правового Казахстана и повышения
благосостояния граждан тақырыбында ғылыми-тәжірибелік конференция
өткізілген.
Сондай-ақ Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік универ- ситетінде
1 желтоқсан Тұңғыш Президент күні қарсаңында жыл сайын Назарбаев оқулары
ұйымдастырылады. 2013 жылдың 29 қарашасында Назарбаев оқулары: Қазақстан-
2050 стратегиясы аясында мемлекеттің әлеуметтік-құқықтық дамуының негізгі
бағыттары атты ІІ халықаралық ғылыми-теориялық конференциясы
ұйымдастырылса, 2014 жылдың 27-28 қарашасында Назарбаев оқулары: құқықтық
мемлекетті қалыптастырудағы экономикалық юриспруденцияның ролі атты ІІІ
республикалық ғылыми-теориялық конференциясы өткізілді.
Қазақстан Республикасының Заң шығару институты 2012 жылдың 30
қарашасында Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күнін мерекелеуге
арналған іс-шаралар шегінде Ұлт көшбасшысы, Қазақстан Республикасы Тұңғыш
Президентінің өмірі туралы және оның Қазақстанның тәуелсіз, құқықтық,
әлеуметтік-экономикалық дамуы, бәсекеге қабілетті мемлекет болып құрылуы
мен қалыптасуындағы сіңірген еңбегі туралы басылымдар қойылған Президент
және Қазақстанның құқықтық дамуы тақырыбындағы кітап көрмесін
ұйымдастырды.
2013 жылы маусым айында Түркия астанасы Анкарада түрік тілінде
шығарылған Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
– әлемдік ауқымдағы көшбасшы атты кітабының тұсаукесері болды.
     Қазақстан Республикасының құқықтық саясатының ғылыми-теориялық
тұжырымдамасы және оның негізгі бағыттары мен жүзеге асырылу жолдары
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбектері мен
жыл сайынғы халыққа беретін жолдауларында ерекше орын алады. Елбасы
Н.Назарбаев жыл сайынғы халыққа берген Жолдауларында құқықтық мемлекеттің
қалыптасуы әрі даму деңгейіне тоқталып отырады.
Қазақстанның дамуы стратегиялық жоспарлар мен бағдарламалардың
негізінде жүзеге асырылып келеді, олардың ішінде барлық қазақстандықтардың
өсіп-өркендеуін, қауіпсіздігін және әл-ауқатының артуын көздейтін
Қазақстан-2030 президенттік стратегиясы басты орын алады.
Республиканың негізгі бағдарламалық құжаттарында және Президенттің жыл
сайынғы Қазақстан халқына жолдауларында ел дамуының алға қойылған
мақсаттарына жетуге мүмкіндік беретін бағыттар көрініс тапқан.
Қазақстан адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттарға қол
жеткізуге және оларды сақтауға жүйелі әрі дәйекті түрде ұмтылып келеді.
Республикада адам мен азаматты қорғау жүйесі қалыптастырылып, тиімді
жұмыс істеуде. Олардың іргелі құқықтары мен бостандықтарын айқындайтын
негізгі халықаралық шарттар ратификацияланды.
Конституцияда шығу тегіне, әлеуметтік жағдайына, нәсіліне, ұлтына,
тіліне, дінге көзқарасына қарамастан адам және азамат құқықтарының
теңдігіне кепілдік берілген.
Мемлекеттің басты қоғамдық байлығы ішкі саяси тұрақтылығы мен
халқымыздың бірлігі болып табылады.
Біздің жас тәуелсіз мемлекетіміз дербес дамуда әлеуметтік және
этностық қақтығыстарға соқтықпай өте алды.
Республикамызда азаматтық қоғам институттары мен жергілікті өзін-өзі
басқаруды дамыту үшін қолайлы жағдай жасалып, саяси партиялардың, қоғамдық
бірлестіктердің жұмыс істеуінің құқықтық негіздері кезең-кезеңмен
жетілдірілуде.
Осы аталған жетістіктеріміз Тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаевтың
халыққа берген жыл сайынғы Жолдауларының маңызы десе болады, сондықтан
Президент Жолдауларының Қазақстанды құқықтық мемлекет ретінде орнықтыруға
қосқан үлесін зерделеу ғылыми жұмысымыздың өзектілігін білдіреді.
         Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақстанның даму жолындағы Прези-
дент ұстанған саясаттың айқындылығы туралы бірнеше отандық саясаттанушы
және басқа да ғалымдарымыздың, атап айтқанда Б.Т Есполов, Т.Сәдуақасов,
У.Қалижан, Г.Толмачев, Б.Сапаралы, А. Ақылбек, О.Видова, Д.Досжан, Қ.Олжай,
Б.Майлыбаев, С.Салқынұлы, Ж.Шайкақова, С.Мәдуан еңбектерінде
қарастырылады. Бұл тақырыпты зерттеу аясында бірнеше заңгер ғалымдардың
ғылыми еңбектеріне сүйене отырып зерттеулер жүргіздік. Олар: Зиманов С.,
Сартаев С. Сапаргалиев Г., Баянов Е., Бижанов А.Х., Джунусова Ж.К.,
Жотабаев Н. Р., Котов А. К., Касымбеков М.
Президент Жолдауларының құқықтық маңыздылығының өзекті мәселелері
дербес зерттеу нысанына алынбағандықтан, осы мәселелердің жүйелі түрде
құқықтық жағынан талданбағанына көз жеткіздік. Сондықтан да Президент
Жолдауларының Қазақстанның құқықтық мемлекетті қалып- тастырудағы басты
бағдар екендігін талдауда кешенді зерттеудің қажет екендігі айқындалып
отыр.
Зерттеу жұмысының құзыреттілігі: Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституциялық құзыретіне сәйкес жыл сайын халыққа беретін Жолдауларының
құқықтық дамуымызға бағыт бағдар екендігін, соның ішінде мемлекеттік
құқықтық құбылыстарға қатысты жолдауда көтерілген мәселелердің тәжірибелік
негіздерін игеру. Президент Жолдауларында айқындалған құқықтық
проблемалардың тәжірибеде іс-жүзіне асырылуына өзіндік үлесімізді қосу.
Мемлекеттің құқық қорғау саласына қызмет жасаған кезде Президент
жолдауларына сәйкес құқықтық тапсырмаларын орындауға атсалысу және ғылыми-
зерттеу жұмыстарында негізгі басшылыққа алу қабілетін қалыптастыру болып
табылады.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің мақсаты – Қазақстан
Президентінің өз құзыретіне сәйкес халыққа беретін Жолдауларының құқықтық
мемлекетімізді нығайтудағы басты бағдар екендігінің маңыздылығын ашу, соның
ішінде мемлекеттік құқықтық құбылыстарға қатысты жолдауда көтерілген
мәселелердің теориялық және тәжірибелік құқықтық негіздерін айқындау болып
табылады.
Алға қойған мақсат төмендегідей міндеттерді шешуді қажет етеді:
- Президенттің Жолдауларына сәйкес Қазақстанда құқықтық мемлекетті
нығайту негіздерін зерттеу;
- мемлекеттік билік жүйесін дамытудағы Президент Жолдауларының ролін
айқындау;
- құқықтық мемлекеттің бір белгісі ретінде адам құқығының басты
назарында тұратынын түсіндіру;
- Қазақстанда заңнамаларды жаңарту мен жетілдірудегі Президент
Жолдауларының орнын зерделеу;
- мемлекеттік қызметті реформалаудағы Президент жолдауларында
көрсетілген батыл қадамдарға талдау жүргізу.
- Қазақстанның құқықтық мемлекет ретінде нығайтудағы Президент
Жолдауларының маңызы мен тиімділігін зерттеу болып табылады.
Жұмыс құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен,
алты бөлімшеден, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1 Құқықтық мемлекетті нығайту Президент Жолдауларының маңызы

1.1 Президент Жолдауларларына сәйкес құқықтық мемлекетті нығайту негіздері

Құқықтық мемлекеттің нақты-тарихи қалыптасу тәжірибесі мен дамуы онын
әлеуметтік-экономикалық және саяси деңгейімен, қоғамдық кұқықты сезіне
алушылығымен, ұлттық және тарихи салт-дәстүрлермен анықталады. Мұндай
жағдайлардың бірі - аталған мемлекеттің бар болуы болып табылады.
Құқықтық мемлекет проблемаларымен айналысып жүрген ғалымдар, соның ішінде
заңгерлер мен саясаттанушылар, ең алдымен құқықтық мемлекеттің түсінігіне,
оның принциптеріне, заңдылықтарына басты назарларын аударады. Бұл жолда,
әрине, құқықтық мемлекет жайындағы теориялық концепцияларды ескермей
болмайды.
Құқықтың мемлекет терминінің өзі ХІХ ғасырдың алғашқы жартысында неміс
ғалымдарының еңбектерінде жарық көрді. Құқықтық мемлекетті қалыптастыру,
дамыту адам қоғамының көне заманнан негізгі мақсаты болды. ХІХ ғасырдың
соңы және ХХ ғасырдың алғашқы жартысында құқықтық мемлекет теориясы
құқықтық мемлекет жөніндегі үстемдігін бекітті. Қазіргі кезеңде теорияның
даусыз мойындалып отырған белгісі – мемлекет пен адам арасындағы байланыста
басымдықтың адамға берілуі. Мемлекеттің міндеті тек адамдардың кейбір
топтарына ғана қатысты емес, жекелей алғанда әрбір адамның мүддесіне
қатысты басқарушылық шешімдер мен бағдарламаларды жүзеге асыру болып
табылады. Сондықтан да құқықтық мемлекет құрудың мәселелерін кешенді түрде
талқылау бірінші кезектегі міндетке жатады.
Демократиялық мемлекет құру және дамыту туралы ой-толғамдар, идеяларды
қазақ ойшылдарының шығармашылық мұраларынан да көптеп кездестіруге
болады. Солардың бірі Абай Құнанбаев болып табылады. Ол құқықтық
мемлекеттің қағидаттарын құру мәселесі бойынша бірқатар салмақты ой-
пікірлер білдірді, олардың біразы күні бүгінге дейін өз мән-маңызын жойған
жоқ. Ақын мемлекеттік егемендік позициясын жақтады, адамдарды ұйымдастыру
мен қорғаудың жоғарғы формасы заң деп таныды. Заңның рөлі туралы Абай былай
деп жазды: бізге ата-бабаларымыздан мұра боп қалған заңдардың жиынтығын -
Қасым салған қасқа жолды, Есім салған ескі жолды, Тәуке ханның Жеті
жарғысын білу қажет.
Құқықтық мемлекеттің қалыптасуы өте созылмалы және күрделі процесс.
Қазақстанның қазіргі кезеңі мемлекетіміздің жалпыға ортақ өркениетті даму
жолына қайта түсуімен сипатталады. Тұңғыш рет 1993 жылғы Конституция
Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы — адам, оның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары деп жариялады. Бұл ережені бүгінгі күні қолданыста жүрген
1995 жылғы Конституциясы да дәлелдеп отыр. Яғни, Қазақстан Республикасының
Конституциясының 1-бабы Қазақстанды құқықтық мемлекет деп жариялайды.
Нақтырақ айтсақ, Қазақстан Республикасы Конституциясы 1-бабында былай
делінген: Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық
және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы -
адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары.
Демек Қазақстан құқықтық мемлекет құру және оның негізгі белгілерін
конституциялық бекіту жолында тұр.
Құқықтык мемлекет дегеніміз - жеке адам және коғам мүддесін қорғайтын,
заң үстемдігі мен құқық принциптеріне негізделген мемлекет. Құқықтық
мемлекетті қалыптастыру ісі қоғамды демократияландыруға, құқықтық тәртіптің
және заңдылық принциптерінің сақталуына негізделеді.
Құқықтық мемлекеттің бір белгісі мемлекеттік билікті ұйымдастыруда
биліктерді бөлу қағидаттарын жүзеге асыру болып табылады. Тұңғыш рет ол
жүйе құрушы қағидат ретінде 1990 жылдың 25 қазанында қабылданған Қазақ КСР-
інің мемлекеттік егемендігі туралы декларацияның 7-бабында айшықталды.
Соған сәйкес, мемлекеттік биліктің барлық жүйесін реформалау жүргізілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясы 3-бабының 4-тармақшасында Республикада
мемлекеттік билік заң шығарушы, атқарушы және сот билігіне бөліну
қағидатына сәйкес жүзеге асырылады деп атап көрсетілген [1].
Заң шығарушы билікті Қазақстан Республикасының Парламенті, атқарушыны
- Үкімет, сот билігін - Жоғарғы сот және Қазақстан Республикасының төмен
тұрған соттары жүзеге асырады. Тежемелік және тепе-теңдік жүйесінің болуы -
жаңа Конституцияның өзіндік ерекшелік-терінің бірі. Тежемелік және тепе-
теңдік жүйесі элементтеріне парламенттік импичмент, Үкіметке сенімсіздік
вотумын білдіру, Президенттің парламентті таратып жіберу құқығы, Үкіметті
және оның мүшелерін орнынан босатуы жатады. Қазіргі кезде конституциялық
бақылау механизмі құрылуда. Республикада конституциялық бақылаудың
қалыптасуы құқықтық мемлекет құру туралы пайда болған конституциялық бағыт-
бағдарлармен тығыз байланысты. Басқа нормативтік актілерден Конституцияның
сөзсіз басым болуы құқықтық мемлекеттің белгілерінің бірі болып табылады.
Құқықтық мемлекеттің тағы бір негізгі қағидаты мемлекеттің өзінің және оның
органдарының Қазақстан Республикасы Конституциясына міндетті түрде
бағынышты болуынан көрінетін құқықтық үстемдігі болып табылады [2, 9 б.].
Конституциялық кеңес заңдар және басқа да нормативтік актілерді, егер
олар Конституцияға қайшы келетін болса, Конституцияға сәйкес келмейді деп
тануға құқылы. Қазақстан Республикасының Конституциясы адам, оның құқықтары
мен бостандықтары ең қымбат қазына деп мойындай отырып, адамның құқықтары
мен бостандықтарын, ар-ожданы мен қадір-қасиетін сақтау мен қорғау
мемлекеттік биліктің басты міндеті болып табылады деген тұжырымды алдыға
тартады. Конституция саяси, заңдық және басқа да кепілдіктердің нақтылы
жүйесін құру үшін негіз қалады. Ол өз кезегінде баршаның заң мен сот
алдындағы теңдігін, мемлекет пен түлғаның екіжақты жауапкершілігін
қамтамасыз етеді [3, 11-12 б.].
Конституция Қазақстан Республикасында азаматтық қоғам қалып-тастыруға
ықпал жасайды. Бұл Конституцияда идеологиялық және саяси әралуандылық
танылатынынан айқын көрінеді (5-бап). Бұқаралық билікті саяси әралуандылық
негізінде жүзеге асырады. Конституция саяси партияларға, қоғамдық
бірлестіктерге, қозғалыстарға саяси және мемлекеттік өмірге қатысу үшін тең
мүмкіндік береді. Үстемдік етуші ретіндегі қандай да бір идеологияның
белгіленуіне жол берілмейді. Азаматтық қоғам мемлекет және азамат, тұтынушы
және өндірушінің әлеуметтік серіктестігі, нарық шаруашылықтары меншік
түрлерінің әралуандылығымен сипатталады.
1995 жылғы Конституцияның басты бір жетістігі барлық деңгейдегі
соттардың тәуелсіздігінің кепілдігі болып табылады. Сот билігінің
тәуелсіздігі судьялардың өкілеттігін сайлаудың, тағайындаудың және
тоқтатудың ерекше тәртібімен, сонымен бірге сот құрамын құруға Жоғарғы Сот
Кеңесі және Әділет біліктілік комиссиясы сияқты тәуелсіз органдардың
қатысуымен айқындалады. Судьялардың тұрақтылығы қағидаты бекітілген (79-
бап, 1-т.), судьялар өмірлікке сайланады және тағайындалады. Қазақстан
Республикасының Конституциясына 1998 жылғы 7 қазанда Парламент енгізген
қосымшалар сот ісін жүргізуді демократизациялауға бағытталған. 75-баптың 2-
тармағына сәйкес қылмыстық сот ісін жүргізу заңмен белгіленген белгілі бір
жағдайларда өзге де нысандар арқылы жүзеге асырылады [1].
2000 жылғы 25 желтоқсанда қабылданған "Қазақстан Республикасындағы
соттар және судьялардың мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасының
Конституциялық заңы, өзгерістері және толықтыруларымен, соттарды жеке билік
ретінде бекіткен, соттар өз қызметінде заң шығарушы және атқарушы
биліктерден тәуелсіз.
Құқықтық мемлекеттің негізі:
• Құқықтық мәдениет;
• Азаматтық қоғам;
• Заңдылық және құқықтық тәртіп;
Құқықтық мемлекеттің белгі-нышандары:
• Заңның үстемдік етуі.
• Мемлекеттік биліктің бөлінуі.
• Тұлға мен мемлекеттің өзара жауаптылығы.
• Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының шын мәнділігі, олардың
құқықтық және әлеуметтік қорғалатындығы.

• Саяси және идеологиялық плюрализмнің болуы.
• Азаматтық қоғамның қалыптасуы.
• Ішкі заңдардың көпшілік таныған халықаралық құкықтық нормалар мен
принциптерге сәйкес келуі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы Жаңа онжылдық –
жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты халыққа
жолдаған жолдауында Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары
экономиканы жаһандық қалпына келтіруге дайындау және оның сыртқы сынақтарға
тұрақтылығын арттыру үшін біртұтас үш міндеттінің бірі: сенімді құқықтық
орта қалыптастыруды жалғастыру екендігі айтылған. Осы мәселені ескере
отырып, әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру мақсаты
ұлттың ұлы идеясын ұстанып отырған мемлекетіміздің өмірінде, құқықтық
мемлекетті құру жолында саяси реформалар ерекше орын алады деген пікір
баршылық [4, 8-9 бб.].
Құқықтық мемлекетті қалыптастырудың маңызды алғышарттарының ішінде
азаматтық қоғамның алар орны бір төбе. Ал азаматтық қоғам алуан түрлі
қоғамдық қатынастардың мемлекеттен біршама дербес болуын мақсат тұтса, бұл
игі мақсат мемлекеттік биліктің құзыреті заңмен шектеліп, адам құқығы
алдыңғы орынға шыққанда ғана емес, әрбір жеке адамның мүдделеріне қатысты
басқарушылық саяси шешімдер мен бағдарламаларды жүзеге асыру болып
табылады. Құқықтық мемлекет саяси билікті ұйымдастырудың формасы ретінде
қоғамдық өмірдің барлық салаларында құқықтың үстемдігі принципімен аса
күрделі ұштасуына, биліктің бөлінуіне, бүкіл мемлекеттік механизмнің
құқықпен байланыстылығына, заңдардың үстемдігіне, заңдылықтың жүзеге
асуына, халық егемендігінің қамтамасыз етілуіне, азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарының, ар-абыройларының сақталу кепілдігіне, қоғамның және
мемлекеттің мүдделеріне, жалпыазаматтық құндылықтарды және әлемдік
практиканы есепке алуға негізделеді.
Қазіргі заманда құқықтық мемлекет құру қалыптастыру мәселесі ғаламдық
проблемаға айналып отыр. Себебі, адам қоғамының даму тарихында ешқашан, еш
елде құқықтық мемлекет болған емес. Қазіргі кезде барлық елдерде бір
мазмұнды, бір нысанды құқықтық мемлекет болуға қолға алынуда. Себебі әр
елдің экономикасы, мәдениеті, әлеуметтік жағдайы, рухани санасы, саясаты
бір деңгейде болмайды. Бұған қоса олардың географиялық, ұлттық
ерекшеліктері болады. Сондықтан болашақта құқықтық мемлекет бірнеше дамыған
елдерде қалыптасуы мүмкін. Бірақ ол мемлекеттердің мазмұнында, әсіресе
нысанында объективтік ерекшеліктері болады.
Тәуелсіздік алған тұстары әлеуметтік-экономикалық және саяси ахуал
шын мәнінде сын көтермес еді. Қазақстанның экономикалық және саяси
мүмкіндіктері сырттан осылай бағаланды: экономикасы әлжуаз; қазынасы бос,
саяси жүйесі балаң; Кеңестер Одағы заманының Конституциясы бойынша өмір
сүріп жатқан, одан бар болғаны белгілі бір әскери әлеует қана еншілеген ел
саналдық[5]. Өзінің келешегін өзі айқындаған қазақ ұлтының жас егеменді
мемлекеті қалыптасқаннан соң қоғамдық ортада орын алған саяси және
экономикалық қатынастар өзгере бастады. Қоғам мен экономика барған сайын
ашық сипатқа ие бола бастады. Демократияның дамуы, меншіктік қатынастарды
реформалау және толыққанды жүйелі нарыққа қадам жасау экономиканы
дағдарыстан шығарудың баламасыз құралы ретінде танылды, ұлттық мемлекеттің
қалыптасуы үшін қолайлы жағдайлар жасалды.
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін еншілеген соң алдағы кезеңде
адамның құқығы мен бостандығына, саяси және идеологиялық плюрализмге
кепілдік беретін, тұрақты татулық пен ұлтаралық келісімді, сенімді қорғаныс
пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін, меншіктің алуан түрін әлеуметтік
жауапты кәсіпкерлігі, салауатты бәсекелестігі бар, шетелдік инвесторлар
парасатты қатысатындай дамыған нарықтық экономикаға сүйенетін және айқын
әлеуметтік бағыты бар, бәріне бірдей өзінің қабілетін жұмсауға әрі
материалдық жағынан игілікті өмір сүруіне тең жағдай жасап, мүмкіндік
туғызатын демократиялық, бейбітшілік сүйгіш мемлекет құруды көздеді.
Мемлекетіміздің негізгі заңы – тұңғыш Конституцияда мемлекеттің
экономикалық қызметінің құқықтық негізі бекітілді. Біріншіден, мемлекетке
мемлекеттік меншікпен бірге жеке меншікті де қорғау жүктеледі. Меншіктің
барлық нысандарын кімнің тарапынан болсын заңсыз араласушылығынан қорғай
отырып, мемлекет оларды пайдалану, кеңейту үшін қолайлы жағдай жасайды.
Екіншіден, мемлекеттік органдар заңдарда меншіктің субъектілері мен
объектілерін, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шегін
белгілейді. Үшіншіден, мемлекет мемлекеттік кәсіпорындардың экономикалық
қызметін тура және тікелей реттейді, мемлекеттік меншік объектілерін
пайдаланудың құқықтық режимін айқындайды. Жалпы мемлекет аталған
экономикалық қатынас саласын тікелей басқару мен реттеуді жүзеге асырады
[6, 137 б.].
Адамзат қоғамы тарихында меншіктің толығымен мемлекеттендірілген
жағдайындағы орталықтандырылған – жоспарлы шаруашылық жүйесінен нарықтық
қатынастарға өту оқиғасы болып көрген емес. Оның үстіне ғасырлық дәстүрлері
мен тұрақтылығы үстем номадтық өндіріс тәсілі және кеңестік тоталитаризмнің
реквизиция, национализация, тәркілеу, жаппай ұжымдастыру сияқты қасиеттерін
басынан өткізген халықтың сан қилы да өте күрделі тарихи тағдыры бар елде
болғанын тағы ескерген жөн.
Н. Ә. Назарбаев Қазақстан -2030 атты жолдауында Біз жаңа
мемлекетті, жаңа нарықтық экономика мен жаңа демократияны көптеген өзге де
жас тәуелсіз мемлекеттер осы тәрізді жолды басынан кешіп те үлгерген
уақытта құру үстіндеміз деп атап көрсетті[7].
Қазақстан КСРО кезінде экономикалық саясатты өз алдына жүргізген жоқ.
Өйткені өндіргіш күштердің дамуының барлық мәселелері жалпыодақтық еңбек
бөлінісі және табиғи-шаруашылық кешені шеңберінде тек орталықта шешілетін.
Н. Ә. Назарбаев Ғасырлар тоғысында атты еңбегінде өткеннен қалған
қазіргі ауыр жағдайдың себептерін айқын ашып көрсеткен. Өзінің күрделілігі
мен көпсатылығына қарамай қалыптасқан әкімшіл-территориялық жүйе
қабылданған басқару шешімдерін тез және тиімді іске асыра алды. Бақылау
әскери, саяси, әкімшілік, сот, ең бастысы – партия жүйесі арқылы жүреді.
Сталинизм кезінде құрылған әкімшілік жүйе оның елді тұтастай бір билікте
ұстайтын негізгі элементіне айналды. Яғни, бұл Орталық шет региондарды
елдің өте күрделі әкімшілігі бөлінісі арқылы қамтамасыз етілді деген сөз.
Региондарды, соның ішінде аса ірі Қазақстанды да бақылаудың тағы бір
тәсілі, ол меншіктің жеке бір нысанына, қаражат жүйесіне, транспорт-
экономикалық құрылым мен экономикалық механизмге негізделген экономикалық
саясат. Ал жоспарлардың орталықтандырылған жүйесі региондарды
мамандандыруды мықтап қолға алды. Осындай әр түрлі экономикалық
мамандандырулардың нәтижесінде бір регионның екіншісіз өмір сүре алмайтын
жағдайлар туып, ал бүкіл жүйе тұрақты да тығыз байланысқан құрылымға
айналды. Мұнда экономикалық тиімділіктің емес, жүйенің орнықтылығы мен
беріктілігі айтылып отыр. Сондықтан бұрынғы байланыстардың үзілуі
нәтижесінде экономикалық дағдарыстарды жеңу өте қиынға түсті. Бір ғасырға
жуық уақыт ішінде қалыптасқан экономикалық кешендегі бір-біріне тәуелділік
осындай жағдайға әкеп соқты.
Тіптен, таяу, 60-70-жылдардың өзінде өзіміз таңдаған региондар
арасындағы және шетелдік экономикалық серіктермен байланыстар мәселелерінің
жүйе шеңберінде болғанын көз алдыңа елестетудің өзі қиын. Сондықтан да
әкімшілік және экономикалық өзгерістерді жасау өте қиынға соқты.
Егемендікке ие болған және шаруашылықты жүргізудің нарықтық негіздеріне
көшкен Қазақстанның гео-саяси саясатының өзгеруі жеке мемлекеттік саясатты
қалыптастыру қажеттігін тудырып отыр[8, 38-39 бб.].
Президент Жолдауында реформаларды іске асыруға байланысты болған
өзгерістер ескеріліп, болашақтағы мақсаттар мен стратегиялық және
тактикалық міндеттер белгіленген. Елбасы өте маңызды ұзақ мерзімді басым
мақсат деп жоғары деңгейдегі шетелдік инвестициялары бар дамыған нарықтық
экономикаға негізделген экономикалық өсуді атайды.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың 2005 жылғы Қазақстан халқына берген
Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында
Жолдауында айтқандай Экономиканы түпкілікті реформалауға бағыт ұстап, біз
қысқа мерзімнің ішінде нарықтық реформаларды жүргізе білдік, тиісті
заңнамамызды жасауға қол жеткіздік[9].
Біз, зереттеу жұмысымыздың осы бөлімінде Қазақстан Президентінің 1997
жылдан 2014 жылдар аралығында халыққа берген Жолдауларындағы Қазақстанның
құқықтық жаңғыртылуын қамтамасыз етудегі көтерген негізі мәселелерін
қарастырдық:
Президенттің 1997 жылғы Гүлдену, қауіпсіздік және барлық
қазақстандықтардың әл-ауқатын жақсарту туралы Жолдауы кедейшілікпен және
жұмыссыздықпен күресуге байланысты кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту,
шетелдік және ұлттық инвестицияны тарта отырып, жұмыс орындарын ашу, жеке
кәсіпкерлікті дамыту үшін әкімшілік кедергілерді болдырмау мәселелерін
қамтиды. Және осы жолдауында үкімет аппараты мен мемлекеттік қызмет
реформасын тездету мәселесін қойды:
Одно я должен, как глава государства, сказать. Время, которое мы
могли выделить для адаптации чиновников к новым условиям, уже истекло.
Больше нельзя быть добреньким за счет других людей, ставить под угрозу
развитие страны. Необходимо самым серьезным образом подорвать потенциал
воспроизводства этих вредных привычек, ускорить реформу правительственного
аппарата и государственной службы.
И наконец, нужно обратить внимание на неполноту и нестабильность
нашего законодательства. Мало построить фундамент, необходимы этажи, стены
и крыша. Это важный вопрос, связанный с улучшением инвестиционного климата,
сокращением бедности, искоренением преступности, развитием социальной
сферы.
Граждане 2030 года будут уверены, что государство защитит их права и
будет отстаивать их интересы., деген болатын Елбасы аталған жолдауында.
1998 жылғы Елдегі жағдай және ішкі және сыртқы саясаттың негізгі
бағыттары: қоғамды демократияландыру, жаңа жүз жылдықтағы экономикалық және
саяси реформа туралы Жолдауында көршілес Ресейдегі рубльдің девальвацияға
ұшырауын және көршілес елдегі қолайсыз экономикалық жағдайдың біздің
еліміздің әлеуметтік-экономикалық бағытына кері ықпал етуі мүмкін екенін
ескертті. Осы ахуалға байланысты Ұлттық банк пен Үкіметке банк жүйесі мен
ішкі экономикалық жағдайды бақылауға алуға тапсырма береді. Осы жолдауында
Елбасы сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесіне қарсы төтеп беруіміз туралы
нақтылады:
Недавно Парламент принял комплекс законов по борьбе с коррупцией, за
что я глубоко признателен депутатам обеих палат. Теперь предстоит взять эти
важные записанные на бумаге слова и претворить их в повседневную жизнь всех
государственных органов и ведомств в каждом городе, в каждом селе. Я еще
раз заявляю, что закон, который вы приняли, будет применяться решительно и
в полном объеме. Доказательством моей приверженности искоренению коррупции,
где бы она ни была обнаружена, является тот факт, что я отстраняю от
должности тех, кто запятнал свою репутацию. Поверьте, что речь идет о
людях, с которыми по–человечески для меня расставаться совсем непросто. Но
здесь не должно быть исключений. К тому же, только с момента принятия
закона более 300 человек, среди которых акимы различных уровней, судьи и
другие государственные служащие, было арестовано, уволено с работы и будет
наказано. Расследование этих дел продолжается. Пусть в этот день и с этой
трибуны прозвучат слова о том, что Казахстан не потерпит коррупции.
Я сделаю все, чтобы в самое ближайшее время заработал новый, наделенный по
закону очень широкими полномочиями специальный орган по борьбе с
коррупцией, во главе которого должен стать известный, пользующийся доверием
человек, способный возглавить кампанию искоренения коррупции в масштабах
государства. Здесь придется применять закон со всей строгостью. Мы это
обеспечим.
2001 жылы Елдегi жағдай және 2002 жылғы iшкi және сыртқы саясаттың
негiзгi бағыттары туралы Жолдауында адамның өмірін қамтамасыз етуге
байланысты коммуналдық реформа туралы, тұрғын үйге қатысты мәселені, соның
ішінде, ипотекалық несиемен қаржыландыру арқылы тұрғын үймен қамтамасыз ету
мәселесін жан-жақты көтереді. Елбасы осы жолдауында құқықтық мемлекетімізді
қалыптастырудағы жеткен жетістіктерімізге тоқталды:
Можно смело утверждать, что за эти годы мы создали общество, в
котором действуют реальные демократические институты.
Государственное устройство Казахстана базируется на демократическом
принципе единства государственной власти и её разделения на
законодательную, исполнительную и судебную ветви. Гарантией слаженной
работы всех ветвей власти стала утвердившаяся президентская форма
правления. Нет никаких оснований для изменения такого государственного
устройства.
Сильная исполнительная власть стала основой стабильности в обществе и
одним из главных факторов успеха экономических реформ, где Казахстан
является лидером среди стран СНГ. Это признаётся международными экспертами.
Мы добились успехов и в реформировании государственной службы, и
многие наши соседи с интересом изучают наш опыт.
Укрепляются гражданственность и патриотизм людей, их уверенность в
завтрашнем дне: так, в прошлом году число людей, желающих принять
гражданство Казахстана, превысило число желающих выйти из него в 2,5 раза.
2002 жылы Ішкі және сыртқы саясаттың 2003 жылғы негізгі бағыттары
туралы Жолдауында: Ауыл дегенiмiз – сайып келгенде, халықтың тұрмыс
салты, мәдениетiмiздiң, дәстүрiмiздiң, әдет-ғұрпымыз бен рухани
тiршiлiгiмiздiң қайнары. Елiмiзде қуатты ауыл шаруашылығы секторы болуының
айрықша маңызы бар, ауылшаруашылық машиналарын жасау, жеңiл және тамақ
өнеркәсiбiн, оның ар жағында технологиялық желi бойынша басқа да салаларды
мықтап көтеруге мүмкiндiк береді. Ауылға деген ерекше демографиялық мәселе,
көшi-қон және әлеуметтiк астары жөнiнде айтпау мүмкiн емес. Қазақстанда
тарихында ауылдық жерлерге адамдарды қоныстандыру, әсiресе, әмiршiл
экономика кезеңiнде нарық экономикасы жағынан да, сондай-ақ әлеуметтiк және
экологиялық пайым жағынан да барынша сәтсiз жүргiзiлгенiн айтқан жөн
дейді. Осы жолдауында халықтың қанша талқылауына салынған жер заңнамасына
нүкте қойылуын тапсырды:
Қазақстан жағдайында жердi нарық айналысына қосу дегенiмiз —
пайдаланылмай жатқан орасан зор ресурстарды экономикаға қосу деген сөз.
Парламенттiң дәл осы құрамының “Жерге жеке меншiк туралы” заңды қабылдау
арқылы өзiнiң осынау тарихи парызын орындайтынына сенемiн. Үкiметке басқа
елдердiң тәжiрибесiн зерделеп, “қолдаймын” мен “қарсымынды” қатар таразыға
тарта келiп, осы заңның жобасын әзiрлеп, Парламентке енгiзудi тапсырамын.
2005 жылы Экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында
Жолдауында: Біз жалпы ішкі өнімді екі есе ұлғайтып, бірлесіп тағы да бір
Қазақстан орнататындай межеге жақындадық.   Біз ойдағыдай жұмыс істеп
жатқан нарық экономикасын құрдық. Біздің өміріміз жақсара бастады. Біз
тарихымызда тұңғыш рет Шығыс Азия мемлекеттерінің тәжірибесін және
өзіміздің көпұлтты әрі көп дінді қоғамымыздың ерекшелігін ескеріп, Батыс
демократиясының қағидаттарына сай келетін тәуелсіз мемлекетімізді орнаттық.
Біз Қазақстанды Орталық Азияның көшбасшысына, халықаралық құрметті
әріптеске, халықаралық лаңкестікке, есірткінің жайылуы мен ядролық қарудың
таралуына қарсы белсене күресетін мемлекетке айналдырдық., дей отыра
құқықтық мемлекетіміздің орнығып жатқандығына былайша көз жеткізуге
болатындығын айтады:
- Қазақстанда тәуелсіз сот жүйесінің негіздері қаланып, заңның жоғарылығы
дәйекті қамтамасыз етіліп келеді. Біздің қоғамда сот жүйесіне деген сенім
барған сайын арта түсіп отыр;
- Қазақстанда адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету саласында
маңызды қадамдар жасалып, елеулі нәтижелерге қол жетті; Адам құқықтары
жөніндегі Уәкіл институты құрылды; Қазақстан адам құқықтары жөніндегі
халықаралық конвенцияларға қосылды. Құрамы жөнінен көрнекті әрі беделді
Демократия мен азаматтық қоғам мәселелері жөніндегі Ұлттық комиссия жұмыс
істейді;
- Қазақстанның кез келген азаматы елден шыға да және қайтып орала да алады;
- бүгін кез келген қазақстандықтың өзінің қалауына қарай қызметпен
шұғылдануға құқығы бар;
- әркімнің өз балаларын тиімді деп тапқан жерлерде оқытуға құқығы бар;
- әрбір қазақстандықтың сайлауға және сайлануға құқығы бар;
- Қазақстан діни сенім-наным бостандығын қамтамасыз етіп, конфессиялар
аралық келісім мен діни теңқұқылық саясатын дәйекті жүргізіп келеді. Бізде
түрлі конфессиялардың бейбіт қатар өмір сүруі қамтамасыз етілген, әрі діни
экстремизмге қарсы дәйекті күрес жүргізіледі. Астанада өткізілген Әлемдік
және дәстүрлі діндер жетекшілерінің съезі еліміздің бітімгершілік
әлеуетінің өсіп келе жатқанының айқын айғағына айналды;
- Қазақстанда өлім жазасына мораторий енгізілген;
- біз Қазақстанда ұйымдасқан қылмыстың туындау тамырын құрттық;
- Қазақстан ТМД-да бірінші болып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөнінде
заң қабылдады, әрі бұл бағытта алдағы уақытта да жалғаса беретін дәйекті
жұмыс жүргізіліп келеді.
Осыдан 10 жыл бұрын мұның бірі де болып көрмеген еді, ал бүгін өмір
бойы осылай болып келе жатқан сияқты. Осының бәрі де қуатты президенттік
билік институтының сақталуымен ұштасып, елімізге өткен дәуірдің
сарқыншақтарын еңсеріп, Достастық мемлекеттерінің көпшілігіне қарағанда,
неғұрлым жоғары қарқынмен даму үшін мүмкіндіктер туғызған шығар деп
санаймын.
2006 жылы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы деп аталған Жолдауында: Мемлекет, бұрынғысынша,
халықтың әлеуметтік жағынан “әлжуаз” топтарына қолдау көрсету үшін қаражат
аямайтын болады.
Әлеуетті құрылымдар зейнеткерлерінің зейнетақыларын төлеуде орын алған
келеңсіздіктер жойылып, мұнда тиісті тәртіп орнатылуға тиіс.
Мемлекет қоғамның шын мәнінде осындай көмекке зәру мүшелеріне ғана
қолдау көрсету жөніндегі толық жауапкершілікті өз мойнына алуға міндетті
деп санаймын. Осыған орай әлеуметтік көмек көрсету саясаты “әлеуметтік
топтардың мұқтаждықтарымен” айқындалуға тиіс емес, қайта “еңбекке қабілетті
азаматтарды жұмысшылар сапына қосуға даярлау” міндеті ауқымында
шоғырландырылуға тиіс. Азаматтарға қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесі
олардың қайта оқып-үйренуі мен жаңа кәсіпті меңгеруіне ынталандыру
бағытында құрылуы керек.
Бірінші басымдықты нақты іске асыру мақсатында Үкіметке мына
міндеттерді тапсырамын:
• 2006 жылы қолданылып жүрген нормативтік-құқықтық базаға талдау
жасап, ретке келтіретін болсын. Қазақстан Республикасының “Бәсекелестік
және монополистік қызметті шектеу туралы” Заңының жаңа редакциясын,
“Концессиялар туралы” және “Өңірлік қаржы орталығы – Алматы қаласы туралы”
заңдарды әзірлесін.
Екінші басымдықты нақты іске асыру мақсатында Үкіметке мыналарды
тапсырамын:
Ұлттық банк пен Қаржы рыногын және қаржы ұйымдарын қадағалау және
реттеу жөніндегі агенттік компаниялардың жарғылық қорындағы үлестері аз
инвесторлардың, акционерлер мен құрылтайшылардың құқықтарын қорғау туралы
заңды әзірлесін.
• “Электрондық үкімет” жобасын іске асыруды жеделдетсін. Ол үшін биылғы
жылы “Біріздендірілген номерлердің ұлттық тізілімі туралы” Заң қабылдануға
және “Ақпараттандыру туралы” Заңға тиісті өзгерістер мен толықтырулар
енгізілуге тиіс. Нақты іске асырылған жағдайда мұның өзі әрбір азаматтың
енді қазіргі кезде жиі талап етіліп жүрген СТН, ӘЖК, төлқұжат нөмірі және
басқа да құжаттардың орнына өзінің әмбебап дербес кодын иеленуіне мүмкіндік
береді.
• Алты ай ішінде монополияға қарсы және бәсекелестікті қорғау туралы
заңнамаларды жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізілсін., деген нақты
тапсырмалар берген болатын.
2007 жылы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан деген Жолдауында: Біз мүлдем
жаңа экономикалық жүйенің, демократиялық құқықтық мемлекеттің іргетасын
қалыптастырып, осы заманғы қоғамдық институттарды нығайттық, өмір сапасы
мен ұстындарын елеулі түрде өзгерттік. Біз ішкі тұрақтылыққа қол жеткіздік,
дамудың әлеуметтік базасының сенімділігін қамтамасыз етіп, өңірдегі үздік
экономиканы құрдық. Қазақстан өңірде геосаяси тұрақтылық пен халықаралық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі маңызды міндеттерді атқаратын
халықаралық қоғамдастықтың толыққанды және жауапты мүшесі ретінде орнықты.
Біз үшінші дүниенің мемлекеті болуды қойдық. Бұл өткен 10 жылдағы
жұмысымыздың басты қорытындысы.
2007 жылы біз жүйелі демократиялық реформаларды одан әрі іске асыруға
кірісеміз.
Демократиялық реформалар бағдарламаларын әзірлеу және нақтылау жөніндегі
мемкомиссия саяси партиялардың, қоғамдық бірлестіктердің, сарапшылардың
ұсыныстарын, еліміз азаматтарының пікірлерін қорыта келіп, мемлекеттегі
алдағы саяси жаңғыртулар жайында нақты ұсыныстар дайындады.
Маңыздысы сол, бұл ұсыныстар бөгденің тәжірибесін көшіру немесе
дерексіз теорияларды қайталау емес. Олар біздің қоғамымыздың
қажеттіліктерін, қазақстандық нақтылықтарды ескереді. Бізде саяси
реформалардың өз моделіміз, саяси көшудің өзіндік “Қазақстан жолы”
қалыптасу үстінде.
Оның ерекшеліктері мен етене белгілері – президенттік басқару жүйесін
сақтау, реформалардың кезеңдестігі, қабылданған шешімдердің екшенділігі,
жалпыұлттық үнқатысу мен негізгі саяси күштердің топтасуы.
Ұсыныстардың құқықтық ресімделуін қамтамасыз ету үшін қазірдің өзінде
іске кіріскен заңгерлер тобы еліміздің Конституциясына, сондай-ақ жекелеген
заңдарына өзгерістер енгізу жөнінде ұсыныстар әзірлеуде.
Тұтастай алғанда, демократиялық реформалардың алдағы кезеңі мынадай
бағыттар бойынша жүргізіледі.
Біріншіден, Парламенттің өкілеттігін кеңейту.
Парламенттің Конституциялық Кеңесті, Орталық сайлау комиссиясын, Есеп
комитетін қалыптастырудағы, сондай-ақ, тұтастай алғанда, бюджетті бекіту
мен атқарылуын бақылау мәселелеріндегі өкілеттіктері ұлғайтылады.
Парламенттің Үкіметті жасақтаудағы рөлі күшейтіледі.
Екіншіден, саяси партиялардың рөлін арттыруға бағытталған шаралар
қабылданатын болады. Партиялық фракциялардың өкілеттіктерін кеңейту, саяси
партияларды республикалық бюджеттен қаржыландыру ұсынылады.
Біз Мәжілісті сайлау кезіндегі партиялық тізімді кеңейту туралы
мәселені де қараудамыз.
Үшіншіден, реформалардың аса маңызды бағыттарының бірі – сот-құқық
жүйесін жетілдіру болады. Биылдан бастап біз алқа билер сотын енгіземіз.
Тұтқындауға құзырлылықты соттарға беру туралы қағидаттық шешім қабылданды.
Біз біртіндеп осы заманғы және ашық тұрпатты сот өндірісіне көшеміз.
Төртіншіден, жергілікті өкілетті органдарды дамыту. Біз мәслихаттарды
күшейтіп, оларға қосымша өкілеттіктер беретін боламыз. Мәслихаттардың
тексеру комиссияларын нығайтамыз.
Уақыт өте келе аудандық мәслихаттар жергілікті өзін-өзі басқаруды
қалыптастырудың негізіне айнала алады.
Саяси өзгерістердің біз үшін басты мақсаты – биліктің бір мезгілде
елде саяси тұрақтылықты сақтап, біздің азаматтардың барлық Конституциялық
құқықтары мен еркіндіктерін қамтамасыз ете отырып, қоғам мен мемлекетті
басқарудың барынша тиімді жүйесін қамтамасыз ете алатын осы заманғы
демократиялық пішініне қарай қадам басу.
Қуатты мемлекеттік билік пен демократия – бір-біріне кереғар емес.
Демократия тек заңдылық қатаң сақталатын жерде ғана дамиды.
Мен Парламентті, Үкіметті және азаматтық қоғамның барлық институттарын
осынау басты мақсатқа қол жеткізуге шақырамын.
Осы жолдаудан кейін Қазақстанда тағы бір конституциялық реформа
жасалып, 2007 жылдың мамыр айында Конституциямызға өзгертулер мен
толықтырулар енгізіліп, Президент көтерген құқықтық мәселелер өз шешімін
тапты.
2008 жылы Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік
саясаттың басты мақсаты атты Жолдауында: Ел Конституциясына енгізілген
өзгерістер Парламент пен саяси партиялардың, азаматтық қоғам
институттарының рөлін арттыра түсті. Тәуелсіз Қазақстанның тарихында тұңғыш
рет теңдестірілген негізде парламент сайлауы өткізілді. Сайлауда “Нұр Отан”
партиясы айқын басымдықпен жеңіске жетіп, алғаш рет Үкімет жасақтады.
Әкімшілік реформа жалғасын тауып, оның аясында мемлекеттік органдар
аппараттарының тұрақтылығын нығайтатын жауапты хатшылар институты құрылды.
Үкіметтің жаңа Салық кодексін әзірлеуі қажет. Ол экономиканы
жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің “көлеңкеден” шығуына жағдай
жасауға тиіс.
Жаңа Кодекс салық қызметтерінің оның нормаларын өз қалауларынша
түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілендіру сапасы мен салық төлеушілер
мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-әрекет ету заңы сипатына ие болуы керек.
Үшінші. Демократиялық қоғам жағдайында қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа
қарсы күрес ерекше мәнге ие болады.
Өткен жылдар ішінде елдің құқық қорғау және сот жүйелерінің
криминалдық көріністерге қарсы тұратын, азаматтарымыздың өмірі мен
құқықтарын қорғайтын әлеуеті едәуір нығайды.
Дегенмен, олардың қызметінде елеулі кемшіліктер бар.
Бұл жөнінде барлық құқық қорғау органдарының қатысуымен Бас
прокуратураның жақында өткен алқа отырысында айтылды.
Құқық қорғау және сот жүйесі қазақстандықтардың құқықтарының әділ де
тиімді қорғалуын, бизнеске заңсыз араласуды болдырмауды қамтамасыз етуге
тиіс.
Бұл саладағы басым бағыт – жазалаушы іс-әрекет емес, құқық
бұзушылықтарды абайлату мен олардың алдын алу болуға тиіс. Сондықтан биылғы
жылы “Құқық бұзушылықтардың алдын алу туралы” заң жобасын әзірлеп,
Парламентке енгізу қажет.
Президент Әкімшілігіне аталған барлық шаралардың іске асырылуын
қамтамасыз етуді, әкімшілік реформаны құқық қорғау органдарында, сондай-ақ
ел Президентіне есепті барлық ұйымдарда жүргізуді тапсырамын.
Төртінші. Үкімет әкімшілік реформада көзделген Қазақстанның
мемлекеттік басқару жүйесін үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып,
нәтижелілік, ашықтық және қоғам алдындағы есептілік негізінде дамыту
жөніндегі шараларды жедел қарқынмен іске асыруға тиіс.
Мұндай жаңа қағидаттар 2008 жылы қанатқақты мемлекеттік органдарда –
Әділет, Экономика және бюджеттік жоспарлау, Қаржы министрліктерінде және
Оңтүстік Қазақстан облысының әкімдігінде екшелуге тиіс.
Әкімшілік реформаның басты мақсаты басқарушы аппарат жұмысының
тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру болуға тиіс. Яғни, халыққа қызмет етуі
шарт.
Ол төрешілдікті, сөзбұйдаға салуды азайтуға тиіс.
Әкімшілік реформаның негізгі элементтерінің бірі елдегі жаңа кадр
саясаты болуға тиіс. Дамудың қазіргі кезеңінде адам факторы айқындаушы
фактор болып табылады.
Мемлекеттік басқару жүйесінде жаңа тұрпатты басқарушылардың кәсіби
ұйытқысын қалыптастыруға бағытталған қазіргі заманғы қағидаттарды әзірлеу
қажет.
Бұл үдерісте үлкен рөл “Нұр Отан” партиясына тиесілі болмақ. Партия
мемлекеттік басқару жүйесі үшін кадрлар жасақтауға белсенді қатысып,
лайықты азаматтар үшін “әлеуметтік көтергіш” рөлін атқаруы керек.
Бұл орайда жас ұрпаққа, “Болашақ” бағдарламасының түлектеріне де
маңызды рөл берілуге тиіс.
Жас кәсіби мамандар ел өмірінде болып жатқан үдерістерде өз орнын
тауып, болашақты орнатуға белсенді қатысуы керек. Сондықтан да резервпен
жұмыс істеу дежаңа деңгейдегі жұмысты талап етеді.
Президент Әкімшілігі кадр жұмысына басшылық жасауға тиіс.
Бесінші. Келесі жылдан бастап еліміздің тарихында тұңғыш рет мемлекеттік
бюджеттік жоспарлаудың жаңа жүйесінің негізі 3 жылдық бюджет болады. Бұл
үшін Үкімет ағымдағы жылдың өзінде жаңа Бюджет кодексін әзірлеуі қажет.
Сондай-ақ жоспарлау жүйесін жаңарту мен жетілдіру, бюджет қаражатын
пайдалану мен мемлекеттік активтерді басқарудың тиімділігін арттыру
жөніндегі жұмысты шұғыл түрде жеделдету керек.
2009 жылы Дағдарыстан жаңару мен дамуға деген Жолдауында: Қазір
бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан
өткеруде. Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалта
бастағанын бәріңіз көріп, біліп отырсыздар. Дағдарыс салқыны бізді де
айналып өткен жоқ. Оқтын-оқтын айналып соғатын әр деңгейдегі дағдарыстарға
біз бұған дейін де төтеп беріп келгенбіз.
Мемлекет дағдарыстың алдын алудың барлық шараларын жасауда. Ұлттық
қордан бөлінген ауқымды қаражат қазір отандық экономиканың кідіріссіз жұмыс
істеуіне қызмет ете бастады. Әлеуметтік кепілдіктер толығымен сақталып
отыр.
2010 жылғы Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өсу, Қазақстанның жаңа
мүмкіндіктері деген Жолдауында Дүние жүзінің экономикасын тұралатқан
жаһандық дағдарыс дауылы әлі басыла қойған жоқ. Алайда ол өзінің алғашқы
алапат қуатынан айырылды. Біз тастүйін дайын болғандықтан, оның салдары
біздің еліміз үшін соншалықты ауырға соққан жоқ.Біз дағдарысқа дейінгі
кезеңде экономикасы қарыштап алға басқан мемлекеттер қатарында дамудың
жоғары деңгейіне көтерілдік. Өйткені біз оған қалай қол жеткізуге болатынын
білдік. Бәрін дұрыс жоспарлап, сауатты іске асырғандықтан, біздің дамуымыз
сәтті болды.
Қазақстан қуатты да табысты мемлекетке айналып, өзінің бастамалары
арқылы жоғары халықаралық беделге ие болды. Сондықтан Қазақстанға
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық ету мәртебелі
миссиясы сеніп тапсырылды.
2011 жылғы Болашақтың іргесін бірге қалаймыз деп аталатын
Жолдауында: Биыл – біз үшін ерекше қастерлі жыл. Біз ел тәуелсіздігінің 20
жылдығына қадам бастық. Бодан жұртты бүгінгідей бостан күнге жеткізген бұл
жолда біз биік белестерді бағындырдық. Естеріңізде болар, 1997 жылғы
халыққа алғашқы Жолдауымда мен былай деген едім: 2030 жылы біздің
ұрпақтарымыз бұдан былай әлемдік оқиғалардың қалтарысында қалып қоймайтын
елде өмір сүретін болады. Осы сөздерге кезінде күмән келтіргендер аз
болған жоқ. Дегенмен, діттеген бұл межеге біз 33 жылда емес, бір мүшел
жастың өзінде жеттік! деп, көрсеткен болатын.
Біз алғаш рет Мемлекеттік бақылау мен қадағалау туралы Заң
қабылдадық.
Бақылау жүргізудің бүкіл мемлекеттік органдар үшін ортақ қағидаттары
мен тәртібі белгіленген. Бұл бизнеске әкімшілік қысымды бұрынғыдан да
азайта түсу үшін жасалды.
Құқық қорғау жүйесін реформалау аясында қазірдің өзінде 16 заң
қабылданды.
Меншікті қорғаудың құқықтық тетіктері енгізілді, үлкен қоғамдық қауіп
төндірмейтін қылмыстар бойынша қылмыстық заңдылықты ізгілендіру жүргізілді,
бостандығынан айырумен байланысты болмайтын, сондай-ақ қамауға алуға
балама жазаларды қолданудың аясы кеңейтілді. Осының арқасында биылғы
жылдың өзінде ауырлығы азын-аулақ және орташа қылмыстары үшін сотталған екі
мыңға жуық адам бостандықтан айыру орындарынан шығарылады.
Құқық қорғау органдары аппараттарының саны 15 пайызға қысқартылды.
Олардың құрылымдары оңтайландырылды.
Құқық қорғау органдарына тән емес қызметтер жеке секторға берілді.
Сот жүйесінде елеулі өзгерістер жасалуда.
Сыбайлас жемқорлықпен бітіспес күрес жүріп жатыр.
Қазіргі таңда халықаралық сарапшылардың бағасы бойынша Қазақстанның
сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамасы ең тиімділердің бірі деп танылған.
Тек 2 жылдың ішінде қылмыстық жауапкершілікке 40-тан астам
республикалық деңгейдегі жетекші, облыстық және қалалық ауқымдағы 250-ден
астам лауазымды тұлғалар тартылды, олардың арасында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.