Қазақстан Республикасы салық саясатының қазіргі жағдайы мен даму бағыттары
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЯСАТЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Салықтың экономикалық мәні , түрлері және салық органдарының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқарудың құрылымы мен
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН БЮДЖЕТКЕ ӘСЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Жергілікті салықтың бюджетті толтырудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Мемлекеттік салық саясаты және қазіргі салық саясатының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ САЯСАТЫН БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру жолдары ... ... .51
3.2 Жергілікті салық органдарының қызметінің тиімділігін арттыру..57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 САЛЫҚ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЯСАТЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Салықтың экономикалық мәні , түрлері және салық органдарының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқарудың құрылымы мен
құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ САЯСАТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН БЮДЖЕТКЕ ӘСЕРІ
2.1 Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына талдау жасау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.2 Жергілікті салықтың бюджетті толтырудағы рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.3 Мемлекеттік салық саясаты және қазіргі салық саясатының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ САЛЫҚ САЯСАТЫН БАСҚАРУДЫ ДАМЫТУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру жолдары ... ... .51
3.2 Жергілікті салық органдарының қызметінің тиімділігін арттыру..57
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Республикадағы салық жүйесі он сегіз жылдан астам уақыт бойы әрекет етуде және де осы уақытқа дейін қатаң сынаудың объектісі болуын жалғастырып келеді. Еліміздің жеке салық қызметінің ұйымдасқан күнінен бастағандағы он сегіз жыл ішінде біздің тәуелсіз мемлекетіміздің салық жүйесін қалыптастыру және оны әрі қарай дамуына сәйкес біршама жұмыстар атқарылды. Қазақстан Республикасында әлеуметтік бағыттағы нарық қатынастарына өту кезеңінде салық реформаларын жүргізу мақсаты әлеуметтік - экономикалық процестерге сай салық жүйесін құру және салық жүйесін басқаруды қалыптастыру болып табылады.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалып, салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтармен басқа да міндетті төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өкілеттері қамтитын ая болып табылады, сондай-ақ экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық салу жүйесінің стратегиялық әлеуметін қалыптастырады.
Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл-қуаты мен қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс-шаралары жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де керекті деп ойлаймын.
Диплом жұмысының мақсаты – Салықтар және салық саясатын басқаруды дамытудың мәні, түрлері мен олардың аймақтарды басқарудағы ролін қарастыру болып табылады.
Жоғарыда қойылған мақсатқа жету үшін өзара байланысқан келесі міндеттер қатарын шешу керек:
- Қазақстан мемлекетінің салық жүйесімен, негіздері және салықтың түрлері анықталды.
- Салық қызмет органдарының құрылымы, атқаратын қызметтері, жауапкершілігі қаралды.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалып, салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтармен басқа да міндетті төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өкілеттері қамтитын ая болып табылады, сондай-ақ экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық салу жүйесінің стратегиялық әлеуметін қалыптастырады.
Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл-қуаты мен қауіпсіздік саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс-шаралары жүйесін әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай жүргізеді.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де керекті деп ойлаймын.
Диплом жұмысының мақсаты – Салықтар және салық саясатын басқаруды дамытудың мәні, түрлері мен олардың аймақтарды басқарудағы ролін қарастыру болып табылады.
Жоғарыда қойылған мақсатқа жету үшін өзара байланысқан келесі міндеттер қатарын шешу керек:
- Қазақстан мемлекетінің салық жүйесімен, негіздері және салықтың түрлері анықталды.
- Салық қызмет органдарының құрылымы, атқаратын қызметтері, жауапкершілігі қаралды.
1. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі: Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ресми мәтін. /ҚР Әділет министрлігі. – Алматы: Юрист,
2. «Салықтық тексеру. нәтижелеріне шағым жасау тәртібі туралы»
жинақтама.
3. Худяков А. И. «Налоговая система Казахстана». Алматы , 1997г. 220-240стр.
4. Юткин В.А. «Налогообложение». Москва, 2001г. 102-115 стр.
5.Сейдахметов С. «Налогообложение » Алматы, 2002 г.
6. Оспанов М.Т. «Проблема совершенстовования системы
Управления налогами в РК». Алматы, «Познание Факел». 1996г. 121-141 стр.
7.Оспанов М.Т. «Налоги и цивилизация». Алматы, ФИК. 1995ж. 45-82 стр.
8. Оспанов М.Т. «Гарманизация налоговых отношений». Алматы «Фиксинформ», 1997г. 205-245 стр.
9. Серкебаев Б. «Салық саясатына салмақ түсті»" Ц.Қаржы-қаражат,
1998ж. №2.
10. Ильясов Н.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных
государств. — Алматы: Қаржы қаражат 1997ж.
11.А.С. Раимқүлов. «Контроль, как приоритетное направление в
пополнение доходов бюджета» Қаржы-қаражат, 2002 ж. №1-2.
12. Карагусова Т. “Салықтың экономикалық негізі”, Алматы, 2006
13. Иваненко И. Особенности налоговой системы Канады.// Банковские услуги. - 2001. - №3. - C. 29-36
14. Ильясов Н.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных
государств. — Алматы: Қаржы қаражат 1997ж.
15. Нурумов А. «Налоговая система США» || ФиБ, 1996г№7,8,10.
2. «Салықтық тексеру. нәтижелеріне шағым жасау тәртібі туралы»
жинақтама.
3. Худяков А. И. «Налоговая система Казахстана». Алматы , 1997г. 220-240стр.
4. Юткин В.А. «Налогообложение». Москва, 2001г. 102-115 стр.
5.Сейдахметов С. «Налогообложение » Алматы, 2002 г.
6. Оспанов М.Т. «Проблема совершенстовования системы
Управления налогами в РК». Алматы, «Познание Факел». 1996г. 121-141 стр.
7.Оспанов М.Т. «Налоги и цивилизация». Алматы, ФИК. 1995ж. 45-82 стр.
8. Оспанов М.Т. «Гарманизация налоговых отношений». Алматы «Фиксинформ», 1997г. 205-245 стр.
9. Серкебаев Б. «Салық саясатына салмақ түсті»" Ц.Қаржы-қаражат,
1998ж. №2.
10. Ильясов Н.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных
государств. — Алматы: Қаржы қаражат 1997ж.
11.А.С. Раимқүлов. «Контроль, как приоритетное направление в
пополнение доходов бюджета» Қаржы-қаражат, 2002 ж. №1-2.
12. Карагусова Т. “Салықтың экономикалық негізі”, Алматы, 2006
13. Иваненко И. Особенности налоговой системы Канады.// Банковские услуги. - 2001. - №3. - C. 29-36
14. Ильясов Н.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных
государств. — Алматы: Қаржы қаражат 1997ж.
15. Нурумов А. «Налоговая система США» || ФиБ, 1996г№7,8,10.
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕУЛЕР
ҚР – Қазақстан Республикасы
КСРО- Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
АҚШ – Америка Құрама Штаты
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
АӘБ - әкімшілік аумақтық бірліктер
ІЖО –ішкі жалпы өнім
ҚҚС – қосымша құнға салық
ИСАЖ – Интегрирленген салықтық Ақпарат жүйесі
СЕЭН – салық есептілігінің электрондық нысаны
СТ – салық төлеушілер
СО – салық салынатын объектілер
ЭБСА – электрондық бақылау мен салық аудиті
ОҚО – Оңтүстік Қазақстан Облысы
СТН – салық төлеушінің номері
Мазмұны
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН
БЕЛГІЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...2
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Салық және салық саясатын басқарудың теориялық негіздері
1.1 Салықтың экономикалық мәні , түрлері және салық органдарының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқарудың құрылымы мен
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Қазақстан Республикасы салық саясатының қазіргі жағдайы мен бюджетке
әсері
2.1 Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына талдау
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..29
2.2 Жергілікті салықтың бюджетті толтырудағы рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.3 Мемлекеттік салық саясаты және қазіргі салық саясатының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3. Қазақстан Республикасы салық саясатын басқаруды дамыту бағыттары
3.1 Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру жолдары
... ... .51
3.2 Жергілікті салық органдарының қызметінің тиімділігін
арттыру..57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .70
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Республикадағы салық жүйесі он сегіз
жылдан астам уақыт бойы әрекет етуде және де осы уақытқа дейін қатаң
сынаудың объектісі болуын жалғастырып келеді. Еліміздің жеке салық
қызметінің ұйымдасқан күнінен бастағандағы он сегіз жыл ішінде біздің
тәуелсіз мемлекетіміздің салық жүйесін қалыптастыру және оны әрі қарай
дамуына сәйкес біршама жұмыстар атқарылды. Қазақстан Республикасында
әлеуметтік бағыттағы нарық қатынастарына өту кезеңінде салық реформаларын
жүргізу мақсаты әлеуметтік - экономикалық процестерге сай салық жүйесін
құру және салық жүйесін басқаруды қалыптастыру болып табылады.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс
істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының
Конституциясында айқындалып, салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс
тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтармен басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өкілеттері қамтитын ая
болып табылады, сондай-ақ экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық салу
жүйесінің стратегиялық әлеуметін қалыптастырады.
Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына
шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен
маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл-қуаты мен қауіпсіздік
саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл
арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу
үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс-шаралары жүйесін
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі
әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай
жүргізеді.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз
үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де
керекті деп ойлаймын.
Диплом жұмысының мақсаты – Салықтар және салық саясатын басқаруды
дамытудың мәні, түрлері мен олардың аймақтарды басқарудағы ролін қарастыру
болып табылады.
Жоғарыда қойылған мақсатқа жету үшін өзара байланысқан келесі міндеттер
қатарын шешу керек:
- Қазақстан мемлекетінің салық жүйесімен, негіздері және салықтың
түрлері анықталды.
- Салық қызмет органдарының құрылымы, атқаратын қызметтері,
жауапкершілігі қаралды.
- Мемлекеттік бюджетті тиімді басқару жолдары қарастырылды.
- Мемлекеттік бюджетті толтыруда салықтың ролі анықталды.
- Қазақстан Республикасының салық саясатын басқаруды дамыту жолдары
қарастырылды.
Зерттеу нысаны. Қазақстан Республикасының салық саясатын басқаруды
дамыту жолдарын зерттеу болып табылады.
Зерттеу пәні мемлекеттік салық органдарымен салық төлеуші-азаматтар
арасындағы қаржылық қатанастар жүйесі.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде жұмыстағы
мәселелерді шешу үшін құралдар ретінде статистикалық зерттеу әдістері,
жіктеу әдістері мен құрылымдық талдау пайдаланылды.
Тәжірибелік маңыздылығы. Автормен өңделген әдістемелік ережелер,
тәжірибелік ұсыныстар мен қорытындылар Қазақстан Респубикасының салық
жүйесін реформалау үшін тәжірибеде қолданыла алады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Салық және салық саясатын басқарудың теориялық негіздері
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы мен құрамы
Қазақстан Республикасының салық заңдары Республикалық және жергілікті
бюджеттерге салық сипатындағы міндетті төлемдерді белгілейтін, салық
қатынастарын реттейтін, жинақтаушы нормативтік құқықтық актілерден,
Қазақстан Республикасының президенті мен үкіметінің актілерімен, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының қаржы министрлігімен келісілген мемлекеттік кіріс
министрлігінің салық комитетінің актілерінен тұрады. Егер Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының салық заңдарында бар ережелерден өзге ережелер белгіленген
болса, онда аталған шарттың ережелері қолданылады.
Халықаралық шартты қолдану үшін ішкі Республикалық акт шығару
қажеттігі Республикалық шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда,
Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шарттар салық
қатынастарына тікелей қолданылады.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің көздерін реттеуші
болып табылатын, олар бойынша аударылған қаржы кезекті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттің табысына түсіп отыратын жалпы мемлекеттік салық және алым мен
жергілікті бюджеттің табыс көзі болып табылатын жергілікті салық пен
алымдар қолданылады.
Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген салықтар тікелей
және жанама болып бөлінеді.
Жергілікті салықтар мен алымдарға мыналар жатады:
1.Жер салығы
2.Заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық
3.Көлік құрамдарына салынатын салық
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғаларды
тіркелгені үшін алынатын алым
5.Жекелеген қызмет түрімен айналысу құқы үшін алынгатын алым
6.Аукционда сатудан алатын алым
7.Заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирма
атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны
үшін алынатын алым және басқалар [1].
Жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдарға мыналар жатады:
1.Заңды және жеке тұлғалардан алатын табыс салығы
2.Қосымша құнға салынатын салық
3.Акциз
4.Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені үшін алынатын алым.
5.Жер қойнауын пайдаланушының арнаулы төлемдері мен салықтары
6.Жол салығы
7.Әлеуметтік салық
8.Әлеуметтік қамсыздандырудан алатын алым
9.автокөлік құралдарынан алынатын алым [2].
Салық органдарының атқаратын жұмысы өнеркәсіптік ұқсатуға арналған
импортталатын суға, газға, электр энергиясына қ.қ.с төлейді.
Салық төлеуші салық қызмет органдарының тексеру актісі бойынша
есептелетін салықпен, алыммен басқа да міндетті төлемдермен, айыппұлмен,
өсімақылармен келіскен жағдайда салық төлеушінің аталған сомаларды төлеу
мерзімі 60 күнге ұзартылады және оларды салық төлеушіні еркін нысанда
жасап, аумақтық салық органымен келіскен графикке сәйкес салық төлеушіні
осы кезең ішінде әрбір 15 күн ішінде тепе-тең чекпен төлеп отыруы тиіс.
Салық қызметі органдарының мәртебесі, құрылымы мен міндеттері.
Салық қызметі Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің салық
комитетімен, салық полициясы және олардың аумақтық органдарынан тұрады.
Салық комитетінің органдарына:
Мемлекеттік бюджетке төлемдердің түсуін, мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелерді көздейтін салық заңдары мен басқа да заң актілері
негізінде салықтар мен алымдар басқа да міндетті төлемдердің толық айналуын
қамтамасыз ету.
Салық төлеушілерге олардың құқықтар мен міндеттерін түсіндіру, салық
төлеушілерге салық заңдары мен салық салу жөніндегі нормативтік құқықтық
актілердегі өзгерістер туралы уақтылы хабарлап отыру жөнінде міндеттер
жүктеледі.
Қаржы полициясы қылмыстық, құқық бұзушылықтарды анықтау, заңда
белгіленген қылмыстық қудалау жөніндегі арнаулы құқықтық орган болып
табылады.
Салық комитетін төраға басқарады, осы қызметке қаржы министрлігінің
ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының үкіметі, ал орынбасарлары салық
комитеті төрағасының ұсынысы бойынша қаржы министрі тағайындалады.
Салық полициясы туралы ережелерді Қазақстан Республикасының үкіметі
бекітеді.
Салық қызметінің органдары Республикалық бюджет қаражаты есебінен
қамтылады.
Салық қызметі органдарының міндеттері:
- салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекеттің мүдделерін сақтауға
және қорғауға
- тәркіленіп және иесіз қалып, мемлекет иелігіне көшкен мүліктерді
есепке алу, бағалау және сату жөнінде жұмыс жүргізуге, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының қаржы министрлігі бекіткен көлемде,
тәртіппен жүргізілген жұмыстар туралы есептілік әзірленіп, оны қаржы
министрлігіне беріп отырады.
- салық қызмет органының басшыларының ұйғарымы бойынша салық
төлеушілерге тексеру жүргізуге міндетті [3].
Салық комитетінің органдары.
1.Салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің уақтылы есебін
алуды қамтамасыз етуге, бюджетке есептелінген және төленген салықтар есебін
жүргізуге.
2.Есептелінген салық сомасымен салыстырғанда артық төленген соманы
салық төлеушілерге қайтарып беру
3.Салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және өзге де
құжаттарының нысандарын әзірлеуге.
4.Салықтың және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің
есептелуінің дұрыстығына, толықтығына ғана және олардың уақтылы төленуіне,
сондай-ақ зейнетақы жарнамаларының толықтығы мен уақтылы төленуіне,
аударылуына бақылауды жүзеге асырады.
5.Қазақстан Республикасының салық заңдарының бұзылуы туралы арыздар,
хабарларды және де басқа ақпаратты тексеруге міндетті.
Салық қызмет органдарының жауапкершілігі:
Салық қызмет органдары лауазымды тұлғаның қызмет бабындағы міндеттерін
атқарушы материалдық немесе өзге жауапкершілікке әкеп соғады.
Салық қызметі қызметкерлерінің заңсыз іс-әрекеті салдарынан салық
төлеушіге келтірілген зиян сот шешімі бойынша Республикалық бюджеттен (5
жылдан аспайтын кезең үшін) төленеді.
Салық қызметі органдарының басқа мемлекеттік органдармен және өзара
қарым-қатынасы.
Салық қызметі органдары орталық және жергілікті атқарушы үкімет
органдарымен құқық қорғау қаржы және басқа мемлекеттік бақылау органдарымен
өзара іс-қимыл жасап отырады, бірлескен бақылау шараларын қолданады.
Салық қызмет органдары өздеріне жүктелген міндеттерді өзара іс-қимыл
жасай отырып атқарады.
Салық қызметі органдары өздерінің арасындағы келісім бойынша
белгіленген тәртіппен салық жолсыздықтары мен қылмыстар туралы өздерінде
бар материалдар мен олардың жолын кесу жөнінде қолданылған шаралар өздері
жүргізген бақылаушылық салық тексерушілері туралы біріне-бірі хабарлап
отырады, сондай-ақ өздеріне жүктелген тапсырмаларды орындау мақсатында
басқа да қажетті ақпарат алмасуды жүзеге асырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада, әғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендете алады.
Салық салудың кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі, әғни
салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен қарастырылған
жағдайда ғана пайда болады.
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық принципі
табылады.
Салық салудың шындық принципіне сәйкес, әрбір адам өз табысына сай
мемлекетті қолдауға қатысуы қажет.
Салық салудың үнемділік принципіне сәйкес, салық жинау ең төменгі
шығындарда жүргізілуі қажет.
Қазақстан Республикасының салық саңдарының ережелері Салық кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы төленуі тиіс [4].
Қазақстан Республикасының салық саңдары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындаға;
• үшінші, салық салудың әділдігі;
• төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
• бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері;
Ал енді принциптерге жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілердің салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтың негізі борышы, парызы болып табылады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы төлеушінің салық міндеттемелері туындауының және
тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі мен салық заңдарында
белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады.
Кез келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртүтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық;
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
• жергілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды
мемлекеттің объектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай ұлғайтуға
болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және алық салудың объектиілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың - деп атап көрсеткен.
АҚШ-та екі мейрам бар:
1. туылған күні;
2. салық төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі, уақытысында
төлендеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің елемездің азаматтарында қалыптасса, өз ісіміз бір қадам алға
жылжыған болар еді.
Жалпы Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оның құру мен алудың нысандары мен
әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекетті реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгіленген алғашқы
құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылға қаңтардың 1-нен бастап 13
жалпы мемлекеттік салық,18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді [5].
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң
күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы №
440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент
жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға
өзгертулер мен толықтырулар еңгізіледі.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктеледі.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.Мемлекет құрылымының
өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады.
Әр бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтар негізгі мынадай қызметтері (функциялары) бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын атап кетуге болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтар реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып
саналады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік
инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны
ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар
кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік
бюджет кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық
жеңілдіктерінің де теңсіз жағы және бар. Дамыған елдердің тарихынан салық
ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:
а-егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен
асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә-егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б-егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті мөлшері
аралығында болса, онда ұлғамайлы ұдайы өндіріске әкеледі [6].
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Салықтардың үшінші қызметі - қайта бөлу қызметі арқылы түрлі
субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің
іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы
арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша Қазақстан
Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 40 проценттен
көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден әлдеқайда
жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін орталықтандырудың
бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын)
пайдалана отырып еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің
қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала
отырып салық саясатын анықтайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35 – бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің бұрышы әрі міндеті болып табылады, - жазылған.
Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәнімен мазмұны олар қарайтын
функциалрда толық ашыла түседі. Кәзіргі кезде салықтар фескалдық, реттеуші
және қайта бөлу сияқты негізгі үш функияны орындайды. Олардың әр қайсысы –
осы қаржы категориясының ішкі қасиетін, белгілерімен ерекшеліктерін
білдіреді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына
қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың
нысандарын таңдау ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктерімен
шегермелер пайдаланады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқыбына ықпал етеді.
Қайта болу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Соңғы жылдары
Қазахстанда ішкі жалпы өнімдегі салықтар үлесінің төмендеу тенденциясы орын
алып отыр. Егер 1997 жылы ішкі жалпы өнімдегі олардың үлесі 19,7пайыз
болса, 1998 жылы ол 16,6 пайызға,2000 жылы-22,6 пайыз,2001 жылы - 22,2
пайыз болды (салыстыру үшін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз)
[7].
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастырлык, салық
төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Мемлекеттік салық салу саясаты - салық саласындағы шаралар жүйесін
қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік- экономикалық мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2 Салықтың түрлері, қажеттілігі және салық органдарының қызметі
Жергілікті салықтың жергілікті жердегі шығатын салық көздері мен салық
алуды қамтамасыз етеді. Себебі: өйткені әр жергілікті жерлерде салық
көздерінің әртүрлі болуына байланысты. Мысалы: кейбір жерлерде жеке
шаруашылық жақсы дамуы мүмкін, ал кей жерлерде нашар дамуы мүмкін. Сонымен
қоса ол жер салығын, мүлік салығын міндетті түрде төлеуі керек.
Жергілікті салықтарға мыналар жатады:
- жер салығы
- мүлік салығы
- көлік құралдарына салынатын салық
- аукционнан түсетін жиын
- кәсіпкерге қызметін тіркеу жиыны және тағы да басқа салықтар жатады.
Жергілікті салықтың салық ставкаларын, жеңілдіктерін жергілікті басшы
органдары белгілейді. Олардың түрлері Қазақстан Республикасының заңды
актілерімен енгізіледі.
Мемлекеттік салықтың ставкаларын төлеуші субьектілерін, салық салу
әдістерін, салық салу объектілерін Қазақстан Республикасының парламенті
енгізіп, көрсетіледі.
Бюджетке салық төлемдерінің түсу, пайдалану тәртібі әртүрлі. Бюджеттің
табыстарына ағымды және капиталдық шығындарды қаржыландыру үшін жұмсалады.
Мысалы, денсаулық, білім беру, тағы да басқа орындарына, бұл бірінші
бөлігі.
Ал екінші бөлігі мақсатты жолдармен жұмсалады. Мысалы, мақсатты қорға
енгізіледі. (зейнетақы, әлеуметтік инвестицияға).
Заңды және жеке тұлғалардан алатын табыс салығын төлеушілер және салық
алынатын табыс.
Төлеушілер. Заңды тұлғалар (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіден
басқа) олардың филиалдары өкілдіктері және жеке балансы, банктік шоты бар
өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері және жеке тұлғалардан алатын
табыс салығын төлеушілер, көзделген жағдайды қоспағанда салық жылында салық
салынатын табысы бар заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Табыс салығын төлеушілер өздерінің орналасқан жерлері бойынша салық
төлеуді жүзеге асырады. Заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер деп
танылмайтын өздерінің филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелері үшін табыс салығын төлеуді, олардың орналасқан жері
бойынша салық заңдарымен белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.
Табыс салығын төлеушілерге, сондай-ақ резидент емес заңды тұлғалар,
олардың филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған құрылымдық
бөлімшелері жатады. Заңды тұлғаға өз қатысушыларынан бөлек салық салынады.
Жай серіктестіктің соның ішінде концорциумның шарты бойынша алынған
табыс оған қатысушылардың арасында бөлінеді. Табыс салығын төлеуші жеке
тұлғаларға Қазақстан мемлекетінің азаматтары, шет мемлекеттің азаматтары
және азаматтығы жоқ адамдар жатады [8].
Салық салу объектісі. Табыс салығын салу объектісі жылдық жиынтық
табыс пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде есептеліп, салық салынатын
табыс болып табылады. Салық салынатын табыс теңгемен белгіленеді.
Салық салынатын табыс шетел валютасымен көрсетілген жағдайда,
Қазақстан Республикалық Ұлттық Банкінің салық төленген кездегі бағамы
бойынша ресми теңгемен қайта есептелінеді.
Жер салығы. Жер салығын төлеушілер дегеніміз – меншігінде немесе
тұрақты пайдалануында жер учаскесі бар заңды және жеке тұлғалар жер салығын
төлеушілер болып табылады.
Жер салығының міндеті болып, ол салықтың міндеті жерді пайдалануына
және әр жердің тұрған жеріне байланысты. Ол жердеордің сумен қамтамасыз
етілуіне байланысты, жердің сапасына байланысты, жер салығының көлемі
анықталады. Жер салығы деп жердің әрбір өлшем бірлігіне байланысты жыл
сайын салынатын салықты атаймыз.
Салық салу объектісі: Жер учаскесі салық салу объектісі болып
табылады. Олар мыналар:
- ауылшаруашылық мақсатында
- елді мекендерде
- өнеркәсіп, көлік байланыс, қорғаныс, және өзге де мақсат.
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтық жерлер
- орман қорының
- су қорының жері салық салу объектісі болып табылады.
Салық салу принциптері. Жер салығының мөлшері жер учаскесінің
сатысына, орналасу өңіріне және сумен қамтамасыз етілуіне қарай анықталады
және жер иесімен жерді пайдаланушының шаруашылық өзге де қызметінің
нәтижесіне байланысты болмайды.
Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген төлем
түрінде белгіленеді.
Басқа мемлекеттерге берілген жер учаскесінің пайдаланғаны үшін салық
салудың тәртібі мен шарттары осындай мемлекеттермен жасасқан шарттармен
анықталады. Жер салығының негізгі алатын ставкаларына Қазақстан
мемлекетінің үкіметі жыл сайын белгілеп отыратын, коэффициент қолданылады.
Жер салығын есептеу мен төлеу тәртібі. Жер салығының есептелуін
тексеру салық комитеттері басшыларының белгіленген мерзімінде ұжымдарға,
кәсіпорындарға, мекемелерге барып, құжаттарды қарау арқылы жүзеге
асырылады.
Құжатты тексерістің алдында әрбір есептерді қабылдаған уақытында салық
инспекциялары камералық тексеріс өткізеді. Тексеру кезінде есептеу
барысында жіберілуі мүмкін қателерді анықтау қарсаңында, өткен жылмен
салыстырғанда, жер алаңының дұрыс көрсетілуін, ставка мөлшерін дұрыс
қолдануын төлем есептелініп, бөлінуін жұмыс бабында қолданылатын таблицалар
тіркелуін қадағалап, анықтап білген жөн.
Тексеріс біткен соң акт жасалады. Онда тексеріс барысында бүкіл
анықталған қателіктер, ауытқулар қосымша есептелген салық сомасының нақты
есептері қолданылған.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес жер мемлекеттік
меншік болып табылады. Мемлекеттік меншіктен жер учаскелерін жеке меншікке
беру, егер де заңдарда өзгеше көзделмесе, ақы төленіп жүргізіледі.
Мемлекеттік меншіктегі жерлердегі жер учаскелері мынадай болуы мүмкін:
1.Жеке меншікке өтеусіз берілді немесе сатылды
2.Тұрақты не уақытша жер пайдалануға берілді.
3.Жер туралы Қазақстан Республикасының президентінің заңды күші бар
жарлығымен “өзге де заңдар актілері мен көзделген” жағдайдағы құқықтық
нысандарда іске асырылады.
Жерге жеке меншік азаматтар мен мемлекетік емес заңды тұлғаның меншігі
түрінде болып келеді.
Жер иесіне тиесілі жерді иелену, пайдалану, билік ету құқықтары
жатады.
Мемлекет берген жер үшін төлем жер учаскесінің сапасы орналасқан жерді
сумен қамтамасыз етілуіне қарай айқындалған жер салығы немесе жол төлемі
нысандарында алынады.
Жерге жеке меншік құқығы – азаматтар мен мемлекеттік емес заңды
тұлғаның жарлықпен белгіленген жағдайлар мен шектерде, олардың жер
учаскелерін иелену, пайдалану, билік ету құқығы.
Жерді пайдалану құқығы – мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін
мерзімсіз (тұрақты және иелену) немесе белгілі бір мерзімде тұлғаның
иелену, пайдалану құқығы.
Жерді пайдаланушы жарлықпен белгіленген жағдайлар мен шектерде оған,
жерді пайдалануына, билік етуіне құқылы.
Уақытша жерді пайдалану құқығы қысқа мерзімді (3 жылға дейін) және
ұзақ мерзімді (3 жылдан әрі қарай) дейін болуы мүмкін.
Жер учаскесі – жер құқықтық қатынастар субъектілері үшін жарлықпен
белгіленген тәртіпте бекітілген, жабық шекараларда бөлінген жер бөлшегі,
жер салығын төлеушілер меншіктегі тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз
уақытша пайдалануға жер учаскелері бар заңды тұлғалар өкілдіктер мен өзге
де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері мен жеке тұлғалар болып саналады.
Ауыл шаруашылық мақсатында жерге салынатын салық:
1.Ауылшаруашылық мақсатында жерлерге салынатын салық базалық
ставкалары 1 гектар есебінен белгіленіп, топырақ сапасы бойынша сараланады.
2 далалық және қуаң далалық аймақтардың кәдімгі және оңтүстік қара
топырақты, күңгірт қызыл-қоңыр топырақты жазықтағы, аумақтағы жерлеріне,
сондай-ақ тау бөктеріндегі қара топырақты аумақтардағы бонитет бойынша пара-
пар жер салығының мынадай базалық ставкалары белгіленеді.
Төлеушілердің жауапкершілігі мен салық органдарының бақылау жұмыстары.
Заңды тұлғаның өздеріне сәйкес бекітіліп берген жер учаскелерінің салықтың
дұрыс есептеліну толық және уақытында төлеу үшін жауап береді.
Уақтылы төленбеген жер салығының сомасы, оның ішінде ағымды төлемдер
бюджетке осы сома төленген күні, мерзімі өткен әр күн үшін (төлем күнін
қосқанда) Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгіленген қайта
қаржыландыру ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсім есептелініп, өндіріліп
алынады.
Жер салығының уақытында төленбеген жағдайында салық қызметі салық
салынған уақыт біткеннен кейін 5 жыл ішінде салық сомасын есептеуі мүмкін.
Жер салығын ауыл шаруашылығындағы жерін иеленушілер мен жерді
пайдаланушылар және жеке тұлғалар жер учаскесінің иелері ағымдағы жылдың 1-
қазанынан кешіктірмей төлейді.
Ауыл шаруашылығының мақсатына арналмаған жерді пайдаланушы заңды тұлға
жер салығын ағымдағы жылдың 20 ақпанында, 20 мамырында, 20 тамызында, 20
қарашада тең үлеспен төлейді. Жер учаскесін иелену және пайдалану құқығы
тоқтатылған жағдайда жер салығы учаскесін пайдаланған нақты мерзімі үшін
төлейді. Артық төленген салық салық төлеушінің жазба өтініші бойынша
қайтарылады [9].
Салық ставкаларын айқындау:
Жергілікті өкілді органдар иелігіндегі жер учаскесінің орналасқан
өңіріне, оның сумен қамтамасыз етілуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік
және басқа да жағдайларына байланысты жер салығының базалық ставкаларын
азайтуға немесе көтеруге құқылы, бірақ 20%-тен артық көтермеуге ттиіс.
Ауыл шаруашылығы үшін пайдаланып жүрген ауыл шаруашылық мақсатына
арналмаған жерлерге салық салынады.
Елді мекендердің, өнеркәсіп, көлік байланысы, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтық, жерлері орман және су қорлары жерінің құрамына кіретін ауыл
шаруашылығы үшін пайдаланып жүрген учаскелерге салық салынады.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер. Салық төлеуден босату.
Қорға деп сақталған жерлер әдетте, ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы
орман, су қорының жерлері салық салуға жатпайды. Олар мыналар:
1.Елді мекендердің жалпы пайдаланылмағаны
2.Жалпы пайдаланымдағы мемлекеттік автомобиль жолдарының желілері алып
жатқаны
3.Астана қаласында құрылыс салуға, құрылыс кезінде 3 жылдан аспайтын
уақытқа пайдаланып жатқаны
4.Қазақстан мемлекетінің шешімі бойынша тұмшаланып отырған объектілер
алып жатқан жер учаскесінен салық алынбайды.
Жер салығын төлеуден – балаларды сауықтыру мекемелері, қорықтар,
ұлттық дендрологиялық және зоологиялық парктер, ботаника сабақтары
босатылады.
Мүлік және көлік құралдары салығы қорын есептеу және төлеу тәртібі.
Мүлік салығын төлеушілер дегеніміз – меншік иесі, меншікті сенім білдіріп,
басқару, шаруашылықты жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы салық салу
объектілері бар заңды және жеке тұлғалар мүлік салығын төлеушілер болып
табылады.
Салық салу объектілері:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлғаның көлік
құралдарынан, жер салығы салынатын көлік құралдарын қоспағанда, негізгі
құралдардың қалдық құны.
2.Жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметке пайдаланылмайтын азаматтардың
жеке пайдалануындағы Қазақстан Республикасының аумағында орналсқан тұрғын
үй-жайлардың, саяжай құрылыстарының, ғимараттардың құны.
Салық ставкалары:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлғаның негізгі
өндірістік және өндірістік емес қорларына салынатын салық құны 1% ставка
бойынша жыл сайын төленеді.
2.Жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлкіне
салынатын салық Қазақстан Республикасының үкіметі уәкілдік берген органның
төмендегідей ставкалары бойынша белгіленген жылжымайтын мүлік құнынан жыл
сайын төленіп отырады.
Егерде бюджеттік ұжым немесе тек жеке тұлға өзінің мүлкін кәсіпкерлік
үшін қолданатын болса, онда сол мүлкінің құнынан бюджетке 1% мөлшерінде
салық салынады.
Мүлік салығының жеңілдіктері. Мүлікке салынатын салық жөнінде
жеңілдіктер берудің нақты мерзімі мен мөлшері келісім-шартта әрбір салық
төлеуші бойынша, жобаның басымдығына, өтімділік мерзәімі мен шарттарына
қараай белгіленеді.
Мүлік салығын төлеуден жеңілдіктер береді:
1.Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын
мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар.
2.Өндірістік мақсатты және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша көрсетілген ұйымдар
а) қызметінің негізгі тұрі бойынша ғылым және кітапхана қызметін
көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік
кәсіпорындар.
б) ғылым кадрларды мемлекеттік аттестациялау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыру.
в) қызметінің негізгі түрі театр, ойын-сауық және концерттік шараларды
жүзеге асыру тарихи-мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде, балаларды, қарттар
мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және қамсыздандыру саласында, спорт
саласында қызметтер көрсету болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар.
г) негізгі қызметінде пайдаланылатын мүлкі бойынша Қазақстанның Ұлттық
Банкі босатылады.
д) инвестициялар жөніндегі уәкілетті орган мен жасалған келісім шартқа
сәйкес салық төлеушілерге
Келісім шарт жасалған кезден бастап 5 жылға дейінгі мерзімге негізгі
ставканың 100% дейін мүлікке салынатын салықтың сомасы одан кейінгі 5 жылға
дейінгі кезеңге негізгі ставканың 50% аспайтын, шектем мүлікке салынатын
салықтың кемітілген ставкасы белгіленуі мүмкін.
Аталған жеңілдік сәйкестендіріліп, берілген. Келісім шарт бұзылған
жағдайда мүлікке салынатын салық Қазақстан Республикасының салық заңдарында
көзделген тиісті айыппұл санкциялары қолданыла отырып, салық төлеушінің
бүкіл қызмет ету кезеңіне есептелуге және бюджетке енгізілуі тиіс [10].
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалар мүлік
құнының 1% ставка бойынша есептелетін салықтың ағымдағы сомасын салық
жылының 20 ақпанында, 20 мамарыныда, 20 тамызында, 20 қарашада тең үлеспен
төлейді. Есепті жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша нақтылы
есептелінетін салықты төлеу немесе артық төленген соманы қайтару, салық
төлеушілер декларацияны табыс еткенімен кейінгі 10 күн ішінде салық жылының
нәтижесі бойынша табыс салығы жөніндегі декларацияны ұсыну үшін көзделген
мерзімде жүргізіледі.
2.Жер пайдаланудағы мүлкі бойынша жеке тұлғалар ағымдағы жылдың 1
қазанынан кешіктірілмей салық төлейді.
Салықты есептеу жылының 1 қаңтардағы жағдай бойынша жылжымайтын мүлік
құнын негізге ала отырып жүргізеді.
Салық төлеушілердің жауапкершілігі:
Есептелген мүлік салықты уақытында төленген төлеушілер қолданылып
жүрген заңға сәйкес жауап береді.
Уақтылы төленбеген салық сомасы мерзімі өткен әр күні үшін, қайта
қаржыландыру үшін, қайта қаржыландыру ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсімі
есептелініп, өндіріліп алынады.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлға олардың мүліктері
табыс әкеле ме, жоқ па оған байланыссыз мүлік салығынан босатылады.
Салық, мүлік орналасқан жергілікті жерде ұсталып төленеді.
Көлік құралдарына салынатын салық жөніндегі жауапты ережелер.
Мемлекет есебінде тұрған меншік иесі мегншікті сенім білдіріп басқару,
шаруашылық жүргізу, жедел басқару құқығындағы көлік құралдары бар заңды
жеке тұлғалар көлік құралдарына салынатын салықты төлеушілер болып
табылады.
Салық салынатын объектілер:
Қазақстан Республикасының аумағындағы көлік құралдарының барлық түрі
(көлік) салық салынатын объектілер болып табылады.
Салық ставкасы:
Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленіп отырады және ол
төлем жасалатын сәтпен Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген
айлық есепті көрсеткіштен % есебімен көлік құралдары двигателінің көлеміне
байланысты мынадай ставкалармен есептелінеді:
Кесте 1 - Көлік құралдарына салынатын салық ставкалары
Салық салу объектісі Салық ставкасы (айлық
есептік көрсеткіш )
1.Двигатель көлемі мынадай жеңіл автомобиль (текше,
см):
1100 дейін қоса алғанда 4,0
1100 жоғары 1500 қоса 6,0
1500 жоғары 2000 қоса 7,0
2000 жоғары 2500 қоса 10,0
2500 жоғары 3000 қоса 17,0
3000 жоғары 4000 қоса 22,0
4000 жоғары 117,0
2.Жүк көтергіштігі мынадай жүк таситын, арнаулы
автомобильдер (тіркемелерді есептемегенде):
1 тн дейін қоса алғанда 6,0
1 тн жоғары 1,5 тн қоса 9,0
1,5 жоғары 5 тн қоса 12,0
5 тн жоғары 15,0
3.Шынжыр табанды машиналар мен механизмдерді 3,0
қоспағанда өздігінен жүретін машиналарм мен
пневматикалық жүрістегі механизмдер:
4. Автобустар:
12 отыратын орынға дейін қоса алғанда 9,0
12 жоғары 25 отыратын орынды қоса 14,0
25 отыратын орыннан жоғары 20,0
5.Мотоцикльдер, мотороллерлер, мотошаналар, көлемі 1,0
шағын кемелер (двигателінің қуаты 55 Квт кем)
6.Катерлер, кемелер, буксирлер, баржалар, яхталар
(двигателінің қуаты мынадай ат күшіне тең):
160 дейін қоса алғанда
160 жоғары 500 қоса 6,0
500 жоғары 1000 қоса 18,0
1000 жоғары 32,0
55,0
7.Ұшу аппараттары әрбір Квт қуаттан айлық
есептік көрсеткіштің
4,0%
Көлік құралдарының шығарылған жылына қарай жеңіл көлік құралдарына
салынатын салық ставкаларына түзету коэффициенттері қолданылады.
Салық төлеудің белгіленген мерзім аяқталғанға дейін пайдалану мерзімі
алты жылдан асқан жеңіл автокөлік құралдары бойынша мынадай түзету
коэффициенттері қолданылады:
ТМД елдерінде шығарылған автокөлік құралдары үшін:
6 жылдан – 15 жылға дейін қоса алғанда – 0,3
15 жылдан жоғары – 25 жылда қоса – 0,2
25 жылдан жоғары - 0,1
Двигатель көлемі мынадай автокөлік құралдары үшін:
3000 текше сантиметрге дейін қоса алғанда – 0,5
3000 –нан жоғары – 4000 текше сантиметрді қоса – 0,7
4000-нан жоғары – 1,0
4.Белгіленген салық төлеу мерзімі аяқталғанға дейін пайдалану мерзімі
жеті жылдан асқан ТМД елдерінде шығарылған жүк таситын, арнаулы автокөлік
құралдары бойынша мынадай түзету коэффициенттері қолданылады:
7 жылдан – 14 жылға дейін қоса алғанда –0,5
14 жылдан жоғары – 20 жылды қоса - 0,3
20 жылдан жоғары – 0,1
5.Пайдалану мерзіміне байланысты ұшу аппаратының салық ставкаларына
мынадай түзету коэффицинеттері қолданылады: 1999 жылға 1 сәуірден кейін
сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдалану мерзімі 5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
пайдалану мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса – 2,0
пайдалану мерзімі 15 жылдан жоғары – 3,0
1999 жылғы 1 сәуірге дейін сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдалану мерзімі 5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
пайдалану мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса – 0,5
пайдалану мерзімі 15 жылдан жоғары – 0,3
6.Көлік құралының пайдалану мерзімі көлік құралдарының паспортында (
әуе кемесін ұшуда пайдалану жөніндегі нұсқада) көрсетілген көлік құралы
шығарылған жыл негізге алына отырып есептеледі.
7.Кеменің пайдалану мерзіміне қарай салық ставкаларына мынадай түзету
коэффициенттері қолданылады:
5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
5 жылдан жоғары – 10 жылды қоса алғанда – 0,5
10 жылдан жоғары – 20 жылды қоса алғанда – 0,3
20 жылдан жоғары – 30 жылды қоса алғанда – 0,2
30 жылдан жоғары – 0,1 [11].
Көлік құралдарына салынатын салықты төлеуден:
1.Қазақстан Республикасының үкіметі тізбегін белгілейтін ауыл
шаруашылық өнімін мамандандырылған, ауылшаруашылық техникасын өндірушілер.
2.Жүк көтерімі 40 тоннадан асатын карьерлік авто-аударғыштар.
3.Бір автокөлік құралдары бойынша Кеңес Одағының батырлары мен
социалистік еңбек ерлері, “Халық қаһарманы” атағы барлар. 4
қызметкерлерінің жалпы санының көлемінде 50% мүгедектер тұратын өндірістік
кәсіпорындар мен ұйымдар, мұнда алынған табыстың көлемінде 50% есепті
кезеңінде іс жүзінде мүгедектерді әлеуметтік қорғауға нақтылы пайдаланылған
жағдайда.
5.Қазақстанның Ұллтық банкі, оның филиалдары, өкілдіктері және
ұйымдары.
6.Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын
көлік құралдары бойынша коммерциялық емес ұйымдар босатылады.
7.Бір автокөлік құралдары бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушылар және
оларға теңестірілген адамдар босатылады.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1.Көлік құралдарына салынатын салықты, салық ставкаларын ескере
отырып, көлік құралдарының жалпы қуаты мен түріне қарай салық төлеушілер
есептейді.
Көлік құралдарына салынатын салық жөніндегі декларацияны заңды
тұлғалар есепті жылдан кейінгі жылдың 31-наурызынан кешіктірілмей, қаржы
министрлігінің салық комитеті бойынша белгілеген нысан бойынша табыс етеді.
2.Көлік құралдарының иелері салықты ағымдағы жылдың 1-қыркүйегіне
дейінгі мерзімде төлейді, ал көлік құралдары тіркелген, қайта тіркелген
немесе жыл сайынғы техникалық тексеруден өткізілген жағдайда, салық іс-
әрекет жасалғанға дейін, төленеді.
Салық төлеу көлік құралдары тіркелген жерде жүргізіледі. Көлік
құралдарының иесі тұрған жерін ауыстыруына байланысты, олар қайта тіркелген
кезде салық төлемейді.
3 мемлекеттік автомобиль инспекциясының органдары немесе мемлекеттік
қадағалауды жүзеге асыратын басқа органдар көлік құралдары тіркелген, қайта
тіркелген немесе техникалық тексеруден өткізілген кезде көлік құралдарының
салығы төленгені туралы тиісті құжатты көрсетуін талап етуге міндетті.
Квитанция жоқ болса, онда тіркеу қайта тіркеу немесе техникалық
тексеру жүргізілмейді.
4 жыл ішінде салық төлеушіден көлік құралдарын иелену құқығы алынған
жағдайда төленген салық сомасы қайтарылмайды.
Мемлекет алатын (жинайтын) барлық салықтар жүйесі, олардың құрылу
әдіс – тәсілдері, салық органы қызметтері мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесі салықтық жеңілдіктер, шегерістер, салықтың
көптеген түрі болғандықтан күрделі жүйе болып табылады. Салық
жүйесі елдің экономикалық дамуы мәселелерін шешу қажеттілігінен
туындайтын мемлекеттің қаржылық ресурстарының концентрациясын
қамтамасыз етуі қажет. Осы есептен салық жүйесі: мемлекетпен
өндіріп алынатын барлық салықтар жиынтығы; қағидалар, тағайындаудың
әдіс – тәсілдері; өзгертулер, өндірудің есептеу әдістері; Салық
бақылауының әдістері мен тәсілдері және салық заңдылығын бұзған үшін
жауапкершілік салық жүйесінің ұзақ тарихы бар. Салық жүйесінің
қалыптасуы мен әрі қарай дамуына объективті ( экономикалық эволюция,
әлеуметтік көріністер), субъективті (саясат көріністер, соғыс, табиғи
апаттар) және т. б. факторлар әсер етеді [12].
Шаруашылық қызмет оны ұйымдастыру түрлеріне байланысты салық
жүйесін анықтауға болады. Көбінесе елдер 4 секторды пайдаланылады.
Мысалы: мемлекеттік сектор; Комерциялық сектор (жеке фирмалар,
корпарациялар, акциялық қоғамдар); қаржылық сектор (банктер, қаржылық
компонентер, сақтандыру комплекстері, биржалар, тұрғылықты халық)
Салық жүйесінің тиімділігін бағалаудың 2 негізгі факторы бар:
1.Салық салуда табыс көздерінің айқын көрінуі;
2. Салықтарды өндеп алудағы шығындардың төмендеуі;
Салық жүйесі құрамына мемлекеттік салық қызметі, яғни кіріс
министрлігінің қаладағы райондар мен қалалар, райондық ( аудандық),
облыстық, салық комитеттері кіреді. Салық қызметі органдары салық
және басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің аударылуын
бақылауынан көрінеді.
1.3 Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі
Салық жүйесін көп жылдардан бері дамытып, біздің елімізбен тығыз сауда
және экономикалық байланыс жасап келе жатқан Ұлыбритания, Германия, Америка
Құрама Штаттарының салық жүйесімен қысқаша да болса түсініктеме беру өте
орынды. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері 10-11 жыл ішінде
көптеген елдермен тығыз қарым-қатынас жасап, ел экономикасын дамыту
инвестиция тарту барысында үлкен жетістіктерге жеткені айқын. Экономиканы
реформалаудағы маңызды саланың бірі – салық жүйесін реформалау, еліміздің
салық жүйесін халықаралық деңгейге көтеру. Осы орайда дамыған Европа елдері
мен Америка Құрама Штаттарының салық ісіндегі тәжірибесімен танысу болашақ
салық мамандарына, қаржыгерлер мен кәсіпкерлерге өз көмегін тигізеді деп
сенеміз.
Еуропаның салық жүйесі оның ерекшеліктері. Германияның салық жүйесі
Германия екі деңгейге бөлінген мемлекеттік билігі бар федеративтік
мемлекет болып табылады. Осыған орай оның салық салу жүйесі федерацияның,
федерация мүшелері-жерлердің және осы жерлердің құрамдас бөлігі болып
есептелетін қоғамдастықтардың мүдделерін (бюджеттерін) көздей отырып
құрылғанын байқаймыз. Сонымен, Германияның салық жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚР – Қазақстан Республикасы
КСРО- Кеңес Социалистік Республикалар Одағы
АҚШ – Америка Құрама Штаты
ТМД – Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
АӘБ - әкімшілік аумақтық бірліктер
ІЖО –ішкі жалпы өнім
ҚҚС – қосымша құнға салық
ИСАЖ – Интегрирленген салықтық Ақпарат жүйесі
СЕЭН – салық есептілігінің электрондық нысаны
СТ – салық төлеушілер
СО – салық салынатын объектілер
ЭБСА – электрондық бақылау мен салық аудиті
ОҚО – Оңтүстік Қазақстан Облысы
СТН – салық төлеушінің номері
Мазмұны
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН
БЕЛГІЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...2
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Салық және салық саясатын басқарудың теориялық негіздері
1.1 Салықтың экономикалық мәні , түрлері және салық органдарының
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесін басқарудың құрылымы мен
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Қазақстан Республикасы салық саясатының қазіргі жағдайы мен бюджетке
әсері
2.1 Қазақстан Республикасы бойынша бюджетке түсетін салық түсімдерінің
жағдайына талдау
жасау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..29
2.2 Жергілікті салықтың бюджетті толтырудағы рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.3 Мемлекеттік салық саясаты және қазіргі салық саясатының
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
3. Қазақстан Республикасы салық саясатын басқаруды дамыту бағыттары
3.1 Қазақстан Республикасының салық саясатын жетілдіру жолдары
... ... .51
3.2 Жергілікті салық органдарының қызметінің тиімділігін
арттыру..57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..67
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .70
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Республикадағы салық жүйесі он сегіз
жылдан астам уақыт бойы әрекет етуде және де осы уақытқа дейін қатаң
сынаудың объектісі болуын жалғастырып келеді. Еліміздің жеке салық
қызметінің ұйымдасқан күнінен бастағандағы он сегіз жыл ішінде біздің
тәуелсіз мемлекетіміздің салық жүйесін қалыптастыру және оны әрі қарай
дамуына сәйкес біршама жұмыстар атқарылды. Қазақстан Республикасында
әлеуметтік бағыттағы нарық қатынастарына өту кезеңінде салық реформаларын
жүргізу мақсаты әлеуметтік - экономикалық процестерге сай салық жүйесін
құру және салық жүйесін басқаруды қалыптастыру болып табылады.
Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс
істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының
Конституциясында айқындалып, салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс
тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтармен басқа да міндетті
төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өкілеттері қамтитын ая
болып табылады, сондай-ақ экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық салу
жүйесінің стратегиялық әлеуметін қалыптастырады.
Аталған жұмыста еліміздегі қазіргі салық жүйесі мен салық саясатына
шолу жасап, еліміздегі қолданып жүрген салықтар мен алымдардың мәні мен
маңызын және де кемшілігін көрсетуге тырыстым.
Салық жүйесі өте күрделі жүйе. Мемлекетіміздің әл-қуаты мен қауіпсіздік
саясатына арқау боларлық тұрақты экономикалық дамуына әсер ететін жүйе. Бұл
арада салық төлеушілер де, мемлекетте арақайшылық болмайтын қатынас болу
үшін салық саясатын заң арқылы дұрыс жолға қоя білу керек.
Мемлекеттік салық саясатын – салықтар саласындағы іс-шаралары жүйесін
әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес қоғам дамуының нақты кезеңдегі
әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен міндеттеріне қарай
жүргізеді.
Қазіргі экономикалық дағдарыстан әлі де құтыла алмай отырған еліміз
үшін салық жүйесін жетілдіру, дамыту тақырыбы өте өзекті, маңызды және де
керекті деп ойлаймын.
Диплом жұмысының мақсаты – Салықтар және салық саясатын басқаруды
дамытудың мәні, түрлері мен олардың аймақтарды басқарудағы ролін қарастыру
болып табылады.
Жоғарыда қойылған мақсатқа жету үшін өзара байланысқан келесі міндеттер
қатарын шешу керек:
- Қазақстан мемлекетінің салық жүйесімен, негіздері және салықтың
түрлері анықталды.
- Салық қызмет органдарының құрылымы, атқаратын қызметтері,
жауапкершілігі қаралды.
- Мемлекеттік бюджетті тиімді басқару жолдары қарастырылды.
- Мемлекеттік бюджетті толтыруда салықтың ролі анықталды.
- Қазақстан Республикасының салық саясатын басқаруды дамыту жолдары
қарастырылды.
Зерттеу нысаны. Қазақстан Республикасының салық саясатын басқаруды
дамыту жолдарын зерттеу болып табылады.
Зерттеу пәні мемлекеттік салық органдарымен салық төлеуші-азаматтар
арасындағы қаржылық қатанастар жүйесі.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде жұмыстағы
мәселелерді шешу үшін құралдар ретінде статистикалық зерттеу әдістері,
жіктеу әдістері мен құрылымдық талдау пайдаланылды.
Тәжірибелік маңыздылығы. Автормен өңделген әдістемелік ережелер,
тәжірибелік ұсыныстар мен қорытындылар Қазақстан Респубикасының салық
жүйесін реформалау үшін тәжірибеде қолданыла алады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Салық және салық саясатын басқарудың теориялық негіздері
1.2 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің құрылымы мен құрамы
Қазақстан Республикасының салық заңдары Республикалық және жергілікті
бюджеттерге салық сипатындағы міндетті төлемдерді белгілейтін, салық
қатынастарын реттейтін, жинақтаушы нормативтік құқықтық актілерден,
Қазақстан Республикасының президенті мен үкіметінің актілерімен, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының қаржы министрлігімен келісілген мемлекеттік кіріс
министрлігінің салық комитетінің актілерінен тұрады. Егер Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының салық заңдарында бар ережелерден өзге ережелер белгіленген
болса, онда аталған шарттың ережелері қолданылады.
Халықаралық шартты қолдану үшін ішкі Республикалық акт шығару
қажеттігі Республикалық шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда,
Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шарттар салық
қатынастарына тікелей қолданылады.
Қазақстан Республикасында мемлекеттік бюджеттің көздерін реттеуші
болып табылатын, олар бойынша аударылған қаржы кезекті қаржы жылына
арналған Республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті
бюджеттің табысына түсіп отыратын жалпы мемлекеттік салық және алым мен
жергілікті бюджеттің табыс көзі болып табылатын жергілікті салық пен
алымдар қолданылады.
Қазақстан Республикасының аумағында қолданылып жүрген салықтар тікелей
және жанама болып бөлінеді.
Жергілікті салықтар мен алымдарға мыналар жатады:
1.Жер салығы
2.Заңды және жеке тұлғаның мүлкіне салынатын салық
3.Көлік құрамдарына салынатын салық
4.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғаларды
тіркелгені үшін алынатын алым
5.Жекелеген қызмет түрімен айналысу құқы үшін алынгатын алым
6.Аукционда сатудан алатын алым
7.Заңды және жеке тұлғалардың Алматы қаласының рәміздерін өз фирма
атауларында қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны
үшін алынатын алым және басқалар [1].
Жалпы мемлекеттік салықтар мен алымдарға мыналар жатады:
1.Заңды және жеке тұлғалардан алатын табыс салығы
2.Қосымша құнға салынатын салық
3.Акциз
4.Бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені үшін алынатын алым.
5.Жер қойнауын пайдаланушының арнаулы төлемдері мен салықтары
6.Жол салығы
7.Әлеуметтік салық
8.Әлеуметтік қамсыздандырудан алатын алым
9.автокөлік құралдарынан алынатын алым [2].
Салық органдарының атқаратын жұмысы өнеркәсіптік ұқсатуға арналған
импортталатын суға, газға, электр энергиясына қ.қ.с төлейді.
Салық төлеуші салық қызмет органдарының тексеру актісі бойынша
есептелетін салықпен, алыммен басқа да міндетті төлемдермен, айыппұлмен,
өсімақылармен келіскен жағдайда салық төлеушінің аталған сомаларды төлеу
мерзімі 60 күнге ұзартылады және оларды салық төлеушіні еркін нысанда
жасап, аумақтық салық органымен келіскен графикке сәйкес салық төлеушіні
осы кезең ішінде әрбір 15 күн ішінде тепе-тең чекпен төлеп отыруы тиіс.
Салық қызметі органдарының мәртебесі, құрылымы мен міндеттері.
Салық қызметі Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің салық
комитетімен, салық полициясы және олардың аумақтық органдарынан тұрады.
Салық комитетінің органдарына:
Мемлекеттік бюджетке төлемдердің түсуін, мемлекет алдындағы басқа да
қаржылық міндеттемелерді көздейтін салық заңдары мен басқа да заң актілері
негізінде салықтар мен алымдар басқа да міндетті төлемдердің толық айналуын
қамтамасыз ету.
Салық төлеушілерге олардың құқықтар мен міндеттерін түсіндіру, салық
төлеушілерге салық заңдары мен салық салу жөніндегі нормативтік құқықтық
актілердегі өзгерістер туралы уақтылы хабарлап отыру жөнінде міндеттер
жүктеледі.
Қаржы полициясы қылмыстық, құқық бұзушылықтарды анықтау, заңда
белгіленген қылмыстық қудалау жөніндегі арнаулы құқықтық орган болып
табылады.
Салық комитетін төраға басқарады, осы қызметке қаржы министрлігінің
ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының үкіметі, ал орынбасарлары салық
комитеті төрағасының ұсынысы бойынша қаржы министрі тағайындалады.
Салық полициясы туралы ережелерді Қазақстан Республикасының үкіметі
бекітеді.
Салық қызметінің органдары Республикалық бюджет қаражаты есебінен
қамтылады.
Салық қызметі органдарының міндеттері:
- салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекеттің мүдделерін сақтауға
және қорғауға
- тәркіленіп және иесіз қалып, мемлекет иелігіне көшкен мүліктерді
есепке алу, бағалау және сату жөнінде жұмыс жүргізуге, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының қаржы министрлігі бекіткен көлемде,
тәртіппен жүргізілген жұмыстар туралы есептілік әзірленіп, оны қаржы
министрлігіне беріп отырады.
- салық қызмет органының басшыларының ұйғарымы бойынша салық
төлеушілерге тексеру жүргізуге міндетті [3].
Салық комитетінің органдары.
1.Салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің уақтылы есебін
алуды қамтамасыз етуге, бюджетке есептелінген және төленген салықтар есебін
жүргізуге.
2.Есептелінген салық сомасымен салыстырғанда артық төленген соманы
салық төлеушілерге қайтарып беру
3.Салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және өзге де
құжаттарының нысандарын әзірлеуге.
4.Салықтың және мемлекет алдындағы басқа да қаржылық міндеттемелердің
есептелуінің дұрыстығына, толықтығына ғана және олардың уақтылы төленуіне,
сондай-ақ зейнетақы жарнамаларының толықтығы мен уақтылы төленуіне,
аударылуына бақылауды жүзеге асырады.
5.Қазақстан Республикасының салық заңдарының бұзылуы туралы арыздар,
хабарларды және де басқа ақпаратты тексеруге міндетті.
Салық қызмет органдарының жауапкершілігі:
Салық қызмет органдары лауазымды тұлғаның қызмет бабындағы міндеттерін
атқарушы материалдық немесе өзге жауапкершілікке әкеп соғады.
Салық қызметі қызметкерлерінің заңсыз іс-әрекеті салдарынан салық
төлеушіге келтірілген зиян сот шешімі бойынша Республикалық бюджеттен (5
жылдан аспайтын кезең үшін) төленеді.
Салық қызметі органдарының басқа мемлекеттік органдармен және өзара
қарым-қатынасы.
Салық қызметі органдары орталық және жергілікті атқарушы үкімет
органдарымен құқық қорғау қаржы және басқа мемлекеттік бақылау органдарымен
өзара іс-қимыл жасап отырады, бірлескен бақылау шараларын қолданады.
Салық қызмет органдары өздеріне жүктелген міндеттерді өзара іс-қимыл
жасай отырып атқарады.
Салық қызметі органдары өздерінің арасындағы келісім бойынша
белгіленген тәртіппен салық жолсыздықтары мен қылмыстар туралы өздерінде
бар материалдар мен олардың жолын кесу жөнінде қолданылған шаралар өздері
жүргізген бақылаушылық салық тексерушілері туралы біріне-бірі хабарлап
отырады, сондай-ақ өздеріне жүктелген тапсырмаларды орындау мақсатында
басқа да қажетті ақпарат алмасуды жүзеге асырады.
Мемлекеттің тиімді салық салу процесін жүзеге асыру үшін бірнеше
принциптері бар.
Салықтардың созылымдылық принципі – бұл принциптің мәні мынада, әғни,
мемлекет өзінің күнделікті сұранысына байланысты салық ставкасын көтере
немесе төмендете алады.
Салық салудың кодексімен басқару принципі былайша өрнектеледі, әғни
салық төлеу бойынша міндетті осы салықтар салық кодексімен қарастырылған
жағдайда ғана пайда болады.
Салық салудың шындық принципі болып салық салудың экономикалық принципі
табылады.
Салық салудың шындық принципіне сәйкес, әрбір адам өз табысына сай
мемлекетті қолдауға қатысуы қажет.
Салық салудың үнемділік принципіне сәйкес, салық жинау ең төменгі
шығындарда жүргізілуі қажет.
Қазақстан Республикасының салық саңдарының ережелері Салық кодексінде
белгіленген салық салу принциптеріне қайшы төленуі тиіс [4].
Қазақстан Республикасының салық саңдары салық салудың бірнеше
принциптеріне негізделеді, атап айтқанда:
• бірінші, салық және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерді
төлеудің міндеттілігі;
• екінші, салық салудың айқындаға;
• үшінші, салық салудың әділдігі;
• төртінші, салық жүйесінің біртұтастығы;
• бесінші, салық заңдарының жариялылығы принциптері;
Ал енді принциптерге жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ.
1. Салық салудың міндеттілік принципі.
Салық төлеушілердің салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық
көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті болуы тиіс. Бұл
әрбір Қазақстандық азаматтың негізі борышы, парызы болып табылады.
2. Салық салудың айқындық принципі.
Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқада
міндетті төлемдер әрбір салық төлеуші үшін айқын болуы тиіс.
Салық салу айқындығы төлеушінің салық міндеттемелері туындауының және
тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібі мен салық заңдарында
белгіленген.
3. Салық салудың әділдік принципі.
Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып
табылады.
Кез келген салық төлеуші үшін салық салу жүйесі әділетті түрде шешілуі
қажет.
Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.
4. Салық жүйесінің біртұтастық принципі.
Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртүтас болып табылады.
5. Салық заңдарының жариялылық принципі.
Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми
басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс.
Нақтырақ айтатын болсақ:
• әділеттілік;
• анықтылық;
• қолайлылық;
• жалпылық;
Бұл тізім тағы да 3 принциппен толықтырылады:
• жергілікті және жалпыламалықты қамтамасыз етеді (салықтарды
мемлекеттің объектілік қажетіне және мүмкіндігіне қарай ұлғайтуға
болса, азайтуға да болады);
• керекті көзін және алық салудың объектиілерін таңдау;
• салық салудың бір дүркінділігі.
АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы авторларының бірі Франклин: Өмірде
салық пен өлімнен қашып құтыла алмайсың - деп атап көрсеткен.
АҚШ-та екі мейрам бар:
1. туылған күні;
2. салық төлеген күні.
Мұндағы мақсат дамыған мемлекеттер үшін салық төлеу белгілі дәстүр
ретінде қалыптасқан.
Салықты уақытысында төлеу міндет болып саналады. Себебі, уақытысында
төлендеген салықтың айыппұлы мен өсімпұлы өте жоғары болады. Осы дәстүр
біздің елемездің азаматтарында қалыптасса, өз ісіміз бір қадам алға
жылжыған болар еді.
Жалпы Салық ұғымымен салық жүйесі ұғымы тығыз байланысты.
Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оның құру мен алудың нысандары мен
әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық
жүйесін құрайды.
1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға дейін елде көбінесе экономиканы
басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге
сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің
бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу
бағаларын қолдануға және мемлекетті реттеп отыруға бағытталған болатын.
Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған
бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.
1991 жылғы желтоқсанның 25-інен бастап біздің елімізде салық жүйесі
жұмыс істей бастады. Ол Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы
заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен
алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгіленген алғашқы
құжат еді.Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылға қаңтардың 1-нен бастап 13
жалпы мемлекеттік салық,18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізді [5].
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы сәуірдің 24-індегі заң
күші бар жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шілденің 16-сындағы №
440-1 заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент
жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының заңдарымен бұл заңға
өзгертулер мен толықтырулар еңгізіледі.
Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық
жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір
күрделі үлгілері болуы мүмкін.
Барлық өркениетті елдерде салықтардың бүкіл жиынтығы әр түрлі
қағидаттар бойынша жіктеледі.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.Мемлекет құрылымының
өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,
жаңаруымен бірге қалыптасады.
Әр бір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланылады.
Салықтар негізгі мынадай қызметтері (функциялары) бар:
- реттеушілік;
- фискалдық;
- қайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталандыру, бақылау функцияларын атап кетуге болады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтар реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал
ету. Салық түрлері, салық салу әдістері салықтық реттеудің тетіктері болып
саналады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты, шетелдік
инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын
жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет атқару үшін,
олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланыста болуы қажет.
Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орыны
ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар
кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік
бюджет кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық
жеңілдіктерінің де теңсіз жағы және бар. Дамыған елдердің тарихынан салық
ставкалары жөнінде мынаны байқауға болады:
а-егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен
асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә-егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б-егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40 проценті мөлшері
аралығында болса, онда ұлғамайлы ұдайы өндіріске әкеледі [6].
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі (функциясы) арқылы мемлекеттік бюджеттік кіріс бөлімі құрылып,
салықтардың қоғамдық міндеті артады. Себебі, салықтар мемлекеттік бюджеттің
кірісін топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да
шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.
Салықтардың үшінші қызметі - қайта бөлу қызметі арқылы түрлі
субъектілер табысының бір бөлшегі мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің
іс - әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес салмағы
арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы мәліметтер бойынша Қазақстан
Республикасының ішкі өнімдегі салықтардың үлес салмағы 40 проценттен
көбірек болып отыр. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден әлдеқайда
жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі үшін қаржы көздерін орталықтандырудың
бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін (функциясын)
пайдалана отырып еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің
қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала
отырып салық саясатын анықтайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35 – бабында: заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу
әркімнің бұрышы әрі міндеті болып табылады, - жазылған.
Салықтардың әлеуметтік – экономикалық мәнімен мазмұны олар қарайтын
функциалрда толық ашыла түседі. Кәзіргі кезде салықтар фескалдық, реттеуші
және қайта бөлу сияқты негізгі үш функияны орындайды. Олардың әр қайсысы –
осы қаржы категориясының ішкі қасиетін, белгілерімен ерекшеліктерін
білдіреді.
Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол халық шаруашылығының дамуына
қабылдаған бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл кезде салықтардың
нысандарын таңдау ставкаларының алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктерімен
шегермелер пайдаланады. Бұл реттегіштер қоғамдық ұдайы өндірістің
құрылымына, қордалану мен тұтыну ауқыбына ықпал етеді.
Қайта болу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі
мемлекет қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады. Соңғы жылдары
Қазахстанда ішкі жалпы өнімдегі салықтар үлесінің төмендеу тенденциясы орын
алып отыр. Егер 1997 жылы ішкі жалпы өнімдегі олардың үлесі 19,7пайыз
болса, 1998 жылы ол 16,6 пайызға,2000 жылы-22,6 пайыз,2001 жылы - 22,2
пайыз болды (салыстыру үшін: Украинада – 29 пайыз, Ресейде – 33,3 пайыз)
[7].
Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне
қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастырлык, салық
төлеушінің декларациясы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік
негізде.
Мемлекеттік салық салу саясаты - салық саласындағы шаралар жүйесін
қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік- экономикалық мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.
1.2 Салықтың түрлері, қажеттілігі және салық органдарының қызметі
Жергілікті салықтың жергілікті жердегі шығатын салық көздері мен салық
алуды қамтамасыз етеді. Себебі: өйткені әр жергілікті жерлерде салық
көздерінің әртүрлі болуына байланысты. Мысалы: кейбір жерлерде жеке
шаруашылық жақсы дамуы мүмкін, ал кей жерлерде нашар дамуы мүмкін. Сонымен
қоса ол жер салығын, мүлік салығын міндетті түрде төлеуі керек.
Жергілікті салықтарға мыналар жатады:
- жер салығы
- мүлік салығы
- көлік құралдарына салынатын салық
- аукционнан түсетін жиын
- кәсіпкерге қызметін тіркеу жиыны және тағы да басқа салықтар жатады.
Жергілікті салықтың салық ставкаларын, жеңілдіктерін жергілікті басшы
органдары белгілейді. Олардың түрлері Қазақстан Республикасының заңды
актілерімен енгізіледі.
Мемлекеттік салықтың ставкаларын төлеуші субьектілерін, салық салу
әдістерін, салық салу объектілерін Қазақстан Республикасының парламенті
енгізіп, көрсетіледі.
Бюджетке салық төлемдерінің түсу, пайдалану тәртібі әртүрлі. Бюджеттің
табыстарына ағымды және капиталдық шығындарды қаржыландыру үшін жұмсалады.
Мысалы, денсаулық, білім беру, тағы да басқа орындарына, бұл бірінші
бөлігі.
Ал екінші бөлігі мақсатты жолдармен жұмсалады. Мысалы, мақсатты қорға
енгізіледі. (зейнетақы, әлеуметтік инвестицияға).
Заңды және жеке тұлғалардан алатын табыс салығын төлеушілер және салық
алынатын табыс.
Төлеушілер. Заңды тұлғалар (Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіден
басқа) олардың филиалдары өкілдіктері және жеке балансы, банктік шоты бар
өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері және жеке тұлғалардан алатын
табыс салығын төлеушілер, көзделген жағдайды қоспағанда салық жылында салық
салынатын табысы бар заңды және жеке тұлғалар болып табылады.
Табыс салығын төлеушілер өздерінің орналасқан жерлері бойынша салық
төлеуді жүзеге асырады. Заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер деп
танылмайтын өздерінің филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелері үшін табыс салығын төлеуді, олардың орналасқан жері
бойынша салық заңдарымен белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.
Табыс салығын төлеушілерге, сондай-ақ резидент емес заңды тұлғалар,
олардың филиалдары, өкілдіктері және өзге де оқшауланған құрылымдық
бөлімшелері жатады. Заңды тұлғаға өз қатысушыларынан бөлек салық салынады.
Жай серіктестіктің соның ішінде концорциумның шарты бойынша алынған
табыс оған қатысушылардың арасында бөлінеді. Табыс салығын төлеуші жеке
тұлғаларға Қазақстан мемлекетінің азаматтары, шет мемлекеттің азаматтары
және азаматтығы жоқ адамдар жатады [8].
Салық салу объектісі. Табыс салығын салу объектісі жылдық жиынтық
табыс пен шегерімдер арасындағы айырма ретінде есептеліп, салық салынатын
табыс болып табылады. Салық салынатын табыс теңгемен белгіленеді.
Салық салынатын табыс шетел валютасымен көрсетілген жағдайда,
Қазақстан Республикалық Ұлттық Банкінің салық төленген кездегі бағамы
бойынша ресми теңгемен қайта есептелінеді.
Жер салығы. Жер салығын төлеушілер дегеніміз – меншігінде немесе
тұрақты пайдалануында жер учаскесі бар заңды және жеке тұлғалар жер салығын
төлеушілер болып табылады.
Жер салығының міндеті болып, ол салықтың міндеті жерді пайдалануына
және әр жердің тұрған жеріне байланысты. Ол жердеордің сумен қамтамасыз
етілуіне байланысты, жердің сапасына байланысты, жер салығының көлемі
анықталады. Жер салығы деп жердің әрбір өлшем бірлігіне байланысты жыл
сайын салынатын салықты атаймыз.
Салық салу объектісі: Жер учаскесі салық салу объектісі болып
табылады. Олар мыналар:
- ауылшаруашылық мақсатында
- елді мекендерде
- өнеркәсіп, көлік байланыс, қорғаныс, және өзге де мақсат.
- ерекше қорғалатын табиғи аумақтық жерлер
- орман қорының
- су қорының жері салық салу объектісі болып табылады.
Салық салу принциптері. Жер салығының мөлшері жер учаскесінің
сатысына, орналасу өңіріне және сумен қамтамасыз етілуіне қарай анықталады
және жер иесімен жерді пайдаланушының шаруашылық өзге де қызметінің
нәтижесіне байланысты болмайды.
Жер салығы жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелген төлем
түрінде белгіленеді.
Басқа мемлекеттерге берілген жер учаскесінің пайдаланғаны үшін салық
салудың тәртібі мен шарттары осындай мемлекеттермен жасасқан шарттармен
анықталады. Жер салығының негізгі алатын ставкаларына Қазақстан
мемлекетінің үкіметі жыл сайын белгілеп отыратын, коэффициент қолданылады.
Жер салығын есептеу мен төлеу тәртібі. Жер салығының есептелуін
тексеру салық комитеттері басшыларының белгіленген мерзімінде ұжымдарға,
кәсіпорындарға, мекемелерге барып, құжаттарды қарау арқылы жүзеге
асырылады.
Құжатты тексерістің алдында әрбір есептерді қабылдаған уақытында салық
инспекциялары камералық тексеріс өткізеді. Тексеру кезінде есептеу
барысында жіберілуі мүмкін қателерді анықтау қарсаңында, өткен жылмен
салыстырғанда, жер алаңының дұрыс көрсетілуін, ставка мөлшерін дұрыс
қолдануын төлем есептелініп, бөлінуін жұмыс бабында қолданылатын таблицалар
тіркелуін қадағалап, анықтап білген жөн.
Тексеріс біткен соң акт жасалады. Онда тексеріс барысында бүкіл
анықталған қателіктер, ауытқулар қосымша есептелген салық сомасының нақты
есептері қолданылған.
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес жер мемлекеттік
меншік болып табылады. Мемлекеттік меншіктен жер учаскелерін жеке меншікке
беру, егер де заңдарда өзгеше көзделмесе, ақы төленіп жүргізіледі.
Мемлекеттік меншіктегі жерлердегі жер учаскелері мынадай болуы мүмкін:
1.Жеке меншікке өтеусіз берілді немесе сатылды
2.Тұрақты не уақытша жер пайдалануға берілді.
3.Жер туралы Қазақстан Республикасының президентінің заңды күші бар
жарлығымен “өзге де заңдар актілері мен көзделген” жағдайдағы құқықтық
нысандарда іске асырылады.
Жерге жеке меншік азаматтар мен мемлекетік емес заңды тұлғаның меншігі
түрінде болып келеді.
Жер иесіне тиесілі жерді иелену, пайдалану, билік ету құқықтары
жатады.
Мемлекет берген жер үшін төлем жер учаскесінің сапасы орналасқан жерді
сумен қамтамасыз етілуіне қарай айқындалған жер салығы немесе жол төлемі
нысандарында алынады.
Жерге жеке меншік құқығы – азаматтар мен мемлекеттік емес заңды
тұлғаның жарлықпен белгіленген жағдайлар мен шектерде, олардың жер
учаскелерін иелену, пайдалану, билік ету құқығы.
Жерді пайдалану құқығы – мемлекеттік меншіктегі жер учаскесін
мерзімсіз (тұрақты және иелену) немесе белгілі бір мерзімде тұлғаның
иелену, пайдалану құқығы.
Жерді пайдаланушы жарлықпен белгіленген жағдайлар мен шектерде оған,
жерді пайдалануына, билік етуіне құқылы.
Уақытша жерді пайдалану құқығы қысқа мерзімді (3 жылға дейін) және
ұзақ мерзімді (3 жылдан әрі қарай) дейін болуы мүмкін.
Жер учаскесі – жер құқықтық қатынастар субъектілері үшін жарлықпен
белгіленген тәртіпте бекітілген, жабық шекараларда бөлінген жер бөлшегі,
жер салығын төлеушілер меншіктегі тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз
уақытша пайдалануға жер учаскелері бар заңды тұлғалар өкілдіктер мен өзге
де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері мен жеке тұлғалар болып саналады.
Ауыл шаруашылық мақсатында жерге салынатын салық:
1.Ауылшаруашылық мақсатында жерлерге салынатын салық базалық
ставкалары 1 гектар есебінен белгіленіп, топырақ сапасы бойынша сараланады.
2 далалық және қуаң далалық аймақтардың кәдімгі және оңтүстік қара
топырақты, күңгірт қызыл-қоңыр топырақты жазықтағы, аумақтағы жерлеріне,
сондай-ақ тау бөктеріндегі қара топырақты аумақтардағы бонитет бойынша пара-
пар жер салығының мынадай базалық ставкалары белгіленеді.
Төлеушілердің жауапкершілігі мен салық органдарының бақылау жұмыстары.
Заңды тұлғаның өздеріне сәйкес бекітіліп берген жер учаскелерінің салықтың
дұрыс есептеліну толық және уақытында төлеу үшін жауап береді.
Уақтылы төленбеген жер салығының сомасы, оның ішінде ағымды төлемдер
бюджетке осы сома төленген күні, мерзімі өткен әр күн үшін (төлем күнін
қосқанда) Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгіленген қайта
қаржыландыру ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсім есептелініп, өндіріліп
алынады.
Жер салығының уақытында төленбеген жағдайында салық қызметі салық
салынған уақыт біткеннен кейін 5 жыл ішінде салық сомасын есептеуі мүмкін.
Жер салығын ауыл шаруашылығындағы жерін иеленушілер мен жерді
пайдаланушылар және жеке тұлғалар жер учаскесінің иелері ағымдағы жылдың 1-
қазанынан кешіктірмей төлейді.
Ауыл шаруашылығының мақсатына арналмаған жерді пайдаланушы заңды тұлға
жер салығын ағымдағы жылдың 20 ақпанында, 20 мамырында, 20 тамызында, 20
қарашада тең үлеспен төлейді. Жер учаскесін иелену және пайдалану құқығы
тоқтатылған жағдайда жер салығы учаскесін пайдаланған нақты мерзімі үшін
төлейді. Артық төленген салық салық төлеушінің жазба өтініші бойынша
қайтарылады [9].
Салық ставкаларын айқындау:
Жергілікті өкілді органдар иелігіндегі жер учаскесінің орналасқан
өңіріне, оның сумен қамтамасыз етілуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік
және басқа да жағдайларына байланысты жер салығының базалық ставкаларын
азайтуға немесе көтеруге құқылы, бірақ 20%-тен артық көтермеуге ттиіс.
Ауыл шаруашылығы үшін пайдаланып жүрген ауыл шаруашылық мақсатына
арналмаған жерлерге салық салынады.
Елді мекендердің, өнеркәсіп, көлік байланысы, ерекше қорғалатын табиғи
аумақтық, жерлері орман және су қорлары жерінің құрамына кіретін ауыл
шаруашылығы үшін пайдаланып жүрген учаскелерге салық салынады.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер. Салық төлеуден босату.
Қорға деп сақталған жерлер әдетте, ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы
орман, су қорының жерлері салық салуға жатпайды. Олар мыналар:
1.Елді мекендердің жалпы пайдаланылмағаны
2.Жалпы пайдаланымдағы мемлекеттік автомобиль жолдарының желілері алып
жатқаны
3.Астана қаласында құрылыс салуға, құрылыс кезінде 3 жылдан аспайтын
уақытқа пайдаланып жатқаны
4.Қазақстан мемлекетінің шешімі бойынша тұмшаланып отырған объектілер
алып жатқан жер учаскесінен салық алынбайды.
Жер салығын төлеуден – балаларды сауықтыру мекемелері, қорықтар,
ұлттық дендрологиялық және зоологиялық парктер, ботаника сабақтары
босатылады.
Мүлік және көлік құралдары салығы қорын есептеу және төлеу тәртібі.
Мүлік салығын төлеушілер дегеніміз – меншік иесі, меншікті сенім білдіріп,
басқару, шаруашылықты жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы салық салу
объектілері бар заңды және жеке тұлғалар мүлік салығын төлеушілер болып
табылады.
Салық салу объектілері:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлғаның көлік
құралдарынан, жер салығы салынатын көлік құралдарын қоспағанда, негізгі
құралдардың қалдық құны.
2.Жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметке пайдаланылмайтын азаматтардың
жеке пайдалануындағы Қазақстан Республикасының аумағында орналсқан тұрғын
үй-жайлардың, саяжай құрылыстарының, ғимараттардың құны.
Салық ставкалары:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлғаның негізгі
өндірістік және өндірістік емес қорларына салынатын салық құны 1% ставка
бойынша жыл сайын төленеді.
2.Жеке тұлғаның кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлкіне
салынатын салық Қазақстан Республикасының үкіметі уәкілдік берген органның
төмендегідей ставкалары бойынша белгіленген жылжымайтын мүлік құнынан жыл
сайын төленіп отырады.
Егерде бюджеттік ұжым немесе тек жеке тұлға өзінің мүлкін кәсіпкерлік
үшін қолданатын болса, онда сол мүлкінің құнынан бюджетке 1% мөлшерінде
салық салынады.
Мүлік салығының жеңілдіктері. Мүлікке салынатын салық жөнінде
жеңілдіктер берудің нақты мерзімі мен мөлшері келісім-шартта әрбір салық
төлеуші бойынша, жобаның басымдығына, өтімділік мерзәімі мен шарттарына
қараай белгіленеді.
Мүлік салығын төлеуден жеңілдіктер береді:
1.Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын
мүлік бойынша коммерциялық емес ұйымдар.
2.Өндірістік мақсатты және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша көрсетілген ұйымдар
а) қызметінің негізгі тұрі бойынша ғылым және кітапхана қызметін
көрсету саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік
кәсіпорындар.
б) ғылым кадрларды мемлекеттік аттестациялау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыру.
в) қызметінің негізгі түрі театр, ойын-сауық және концерттік шараларды
жүзеге асыру тарихи-мәдени құндылықтарды сақтау жөнінде, балаларды, қарттар
мен мүгедектерді әлеуметтік қорғау және қамсыздандыру саласында, спорт
саласында қызметтер көрсету болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар.
г) негізгі қызметінде пайдаланылатын мүлкі бойынша Қазақстанның Ұлттық
Банкі босатылады.
д) инвестициялар жөніндегі уәкілетті орган мен жасалған келісім шартқа
сәйкес салық төлеушілерге
Келісім шарт жасалған кезден бастап 5 жылға дейінгі мерзімге негізгі
ставканың 100% дейін мүлікке салынатын салықтың сомасы одан кейінгі 5 жылға
дейінгі кезеңге негізгі ставканың 50% аспайтын, шектем мүлікке салынатын
салықтың кемітілген ставкасы белгіленуі мүмкін.
Аталған жеңілдік сәйкестендіріліп, берілген. Келісім шарт бұзылған
жағдайда мүлікке салынатын салық Қазақстан Республикасының салық заңдарында
көзделген тиісті айыппұл санкциялары қолданыла отырып, салық төлеушінің
бүкіл қызмет ету кезеңіне есептелуге және бюджетке енгізілуі тиіс [10].
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1.Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және жеке тұлғалар мүлік
құнының 1% ставка бойынша есептелетін салықтың ағымдағы сомасын салық
жылының 20 ақпанында, 20 мамарыныда, 20 тамызында, 20 қарашада тең үлеспен
төлейді. Есепті жылдың 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша нақтылы
есептелінетін салықты төлеу немесе артық төленген соманы қайтару, салық
төлеушілер декларацияны табыс еткенімен кейінгі 10 күн ішінде салық жылының
нәтижесі бойынша табыс салығы жөніндегі декларацияны ұсыну үшін көзделген
мерзімде жүргізіледі.
2.Жер пайдаланудағы мүлкі бойынша жеке тұлғалар ағымдағы жылдың 1
қазанынан кешіктірілмей салық төлейді.
Салықты есептеу жылының 1 қаңтардағы жағдай бойынша жылжымайтын мүлік
құнын негізге ала отырып жүргізеді.
Салық төлеушілердің жауапкершілігі:
Есептелген мүлік салықты уақытында төленген төлеушілер қолданылып
жүрген заңға сәйкес жауап береді.
Уақтылы төленбеген салық сомасы мерзімі өткен әр күні үшін, қайта
қаржыландыру үшін, қайта қаржыландыру ставкасының 1,5 есе мөлшерінде өсімі
есептелініп, өндіріліп алынады.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды жеке тұлға олардың мүліктері
табыс әкеле ме, жоқ па оған байланыссыз мүлік салығынан босатылады.
Салық, мүлік орналасқан жергілікті жерде ұсталып төленеді.
Көлік құралдарына салынатын салық жөніндегі жауапты ережелер.
Мемлекет есебінде тұрған меншік иесі мегншікті сенім білдіріп басқару,
шаруашылық жүргізу, жедел басқару құқығындағы көлік құралдары бар заңды
жеке тұлғалар көлік құралдарына салынатын салықты төлеушілер болып
табылады.
Салық салынатын объектілер:
Қазақстан Республикасының аумағындағы көлік құралдарының барлық түрі
(көлік) салық салынатын объектілер болып табылады.
Салық ставкасы:
Көлік құралдарына салынатын салық жыл сайын төленіп отырады және ол
төлем жасалатын сәтпен Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген
айлық есепті көрсеткіштен % есебімен көлік құралдары двигателінің көлеміне
байланысты мынадай ставкалармен есептелінеді:
Кесте 1 - Көлік құралдарына салынатын салық ставкалары
Салық салу объектісі Салық ставкасы (айлық
есептік көрсеткіш )
1.Двигатель көлемі мынадай жеңіл автомобиль (текше,
см):
1100 дейін қоса алғанда 4,0
1100 жоғары 1500 қоса 6,0
1500 жоғары 2000 қоса 7,0
2000 жоғары 2500 қоса 10,0
2500 жоғары 3000 қоса 17,0
3000 жоғары 4000 қоса 22,0
4000 жоғары 117,0
2.Жүк көтергіштігі мынадай жүк таситын, арнаулы
автомобильдер (тіркемелерді есептемегенде):
1 тн дейін қоса алғанда 6,0
1 тн жоғары 1,5 тн қоса 9,0
1,5 жоғары 5 тн қоса 12,0
5 тн жоғары 15,0
3.Шынжыр табанды машиналар мен механизмдерді 3,0
қоспағанда өздігінен жүретін машиналарм мен
пневматикалық жүрістегі механизмдер:
4. Автобустар:
12 отыратын орынға дейін қоса алғанда 9,0
12 жоғары 25 отыратын орынды қоса 14,0
25 отыратын орыннан жоғары 20,0
5.Мотоцикльдер, мотороллерлер, мотошаналар, көлемі 1,0
шағын кемелер (двигателінің қуаты 55 Квт кем)
6.Катерлер, кемелер, буксирлер, баржалар, яхталар
(двигателінің қуаты мынадай ат күшіне тең):
160 дейін қоса алғанда
160 жоғары 500 қоса 6,0
500 жоғары 1000 қоса 18,0
1000 жоғары 32,0
55,0
7.Ұшу аппараттары әрбір Квт қуаттан айлық
есептік көрсеткіштің
4,0%
Көлік құралдарының шығарылған жылына қарай жеңіл көлік құралдарына
салынатын салық ставкаларына түзету коэффициенттері қолданылады.
Салық төлеудің белгіленген мерзім аяқталғанға дейін пайдалану мерзімі
алты жылдан асқан жеңіл автокөлік құралдары бойынша мынадай түзету
коэффициенттері қолданылады:
ТМД елдерінде шығарылған автокөлік құралдары үшін:
6 жылдан – 15 жылға дейін қоса алғанда – 0,3
15 жылдан жоғары – 25 жылда қоса – 0,2
25 жылдан жоғары - 0,1
Двигатель көлемі мынадай автокөлік құралдары үшін:
3000 текше сантиметрге дейін қоса алғанда – 0,5
3000 –нан жоғары – 4000 текше сантиметрді қоса – 0,7
4000-нан жоғары – 1,0
4.Белгіленген салық төлеу мерзімі аяқталғанға дейін пайдалану мерзімі
жеті жылдан асқан ТМД елдерінде шығарылған жүк таситын, арнаулы автокөлік
құралдары бойынша мынадай түзету коэффициенттері қолданылады:
7 жылдан – 14 жылға дейін қоса алғанда –0,5
14 жылдан жоғары – 20 жылды қоса - 0,3
20 жылдан жоғары – 0,1
5.Пайдалану мерзіміне байланысты ұшу аппаратының салық ставкаларына
мынадай түзету коэффицинеттері қолданылады: 1999 жылға 1 сәуірден кейін
сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдалану мерзімі 5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
пайдалану мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса – 2,0
пайдалану мерзімі 15 жылдан жоғары – 3,0
1999 жылғы 1 сәуірге дейін сатып алынған ұшу аппараттарына:
пайдалану мерзімі 5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
пайдалану мерзімі 5 жылдан жоғары – 15 жылды қоса – 0,5
пайдалану мерзімі 15 жылдан жоғары – 0,3
6.Көлік құралының пайдалану мерзімі көлік құралдарының паспортында (
әуе кемесін ұшуда пайдалану жөніндегі нұсқада) көрсетілген көлік құралы
шығарылған жыл негізге алына отырып есептеледі.
7.Кеменің пайдалану мерзіміне қарай салық ставкаларына мынадай түзету
коэффициенттері қолданылады:
5 жылға дейін қоса алғанда – 1,0
5 жылдан жоғары – 10 жылды қоса алғанда – 0,5
10 жылдан жоғары – 20 жылды қоса алғанда – 0,3
20 жылдан жоғары – 30 жылды қоса алғанда – 0,2
30 жылдан жоғары – 0,1 [11].
Көлік құралдарына салынатын салықты төлеуден:
1.Қазақстан Республикасының үкіметі тізбегін белгілейтін ауыл
шаруашылық өнімін мамандандырылған, ауылшаруашылық техникасын өндірушілер.
2.Жүк көтерімі 40 тоннадан асатын карьерлік авто-аударғыштар.
3.Бір автокөлік құралдары бойынша Кеңес Одағының батырлары мен
социалистік еңбек ерлері, “Халық қаһарманы” атағы барлар. 4
қызметкерлерінің жалпы санының көлемінде 50% мүгедектер тұратын өндірістік
кәсіпорындар мен ұйымдар, мұнда алынған табыстың көлемінде 50% есепті
кезеңінде іс жүзінде мүгедектерді әлеуметтік қорғауға нақтылы пайдаланылған
жағдайда.
5.Қазақстанның Ұллтық банкі, оның филиалдары, өкілдіктері және
ұйымдары.
6.Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын
көлік құралдары бойынша коммерциялық емес ұйымдар босатылады.
7.Бір автокөлік құралдары бойынша Ұлы Отан соғысына қатысушылар және
оларға теңестірілген адамдар босатылады.
Салықты есептеу мен төлеу тәртібі:
1.Көлік құралдарына салынатын салықты, салық ставкаларын ескере
отырып, көлік құралдарының жалпы қуаты мен түріне қарай салық төлеушілер
есептейді.
Көлік құралдарына салынатын салық жөніндегі декларацияны заңды
тұлғалар есепті жылдан кейінгі жылдың 31-наурызынан кешіктірілмей, қаржы
министрлігінің салық комитеті бойынша белгілеген нысан бойынша табыс етеді.
2.Көлік құралдарының иелері салықты ағымдағы жылдың 1-қыркүйегіне
дейінгі мерзімде төлейді, ал көлік құралдары тіркелген, қайта тіркелген
немесе жыл сайынғы техникалық тексеруден өткізілген жағдайда, салық іс-
әрекет жасалғанға дейін, төленеді.
Салық төлеу көлік құралдары тіркелген жерде жүргізіледі. Көлік
құралдарының иесі тұрған жерін ауыстыруына байланысты, олар қайта тіркелген
кезде салық төлемейді.
3 мемлекеттік автомобиль инспекциясының органдары немесе мемлекеттік
қадағалауды жүзеге асыратын басқа органдар көлік құралдары тіркелген, қайта
тіркелген немесе техникалық тексеруден өткізілген кезде көлік құралдарының
салығы төленгені туралы тиісті құжатты көрсетуін талап етуге міндетті.
Квитанция жоқ болса, онда тіркеу қайта тіркеу немесе техникалық
тексеру жүргізілмейді.
4 жыл ішінде салық төлеушіден көлік құралдарын иелену құқығы алынған
жағдайда төленген салық сомасы қайтарылмайды.
Мемлекет алатын (жинайтын) барлық салықтар жүйесі, олардың құрылу
әдіс – тәсілдері, салық органы қызметтері мемлекеттің салық жүйесін
құрайды. Салық жүйесі салықтық жеңілдіктер, шегерістер, салықтың
көптеген түрі болғандықтан күрделі жүйе болып табылады. Салық
жүйесі елдің экономикалық дамуы мәселелерін шешу қажеттілігінен
туындайтын мемлекеттің қаржылық ресурстарының концентрациясын
қамтамасыз етуі қажет. Осы есептен салық жүйесі: мемлекетпен
өндіріп алынатын барлық салықтар жиынтығы; қағидалар, тағайындаудың
әдіс – тәсілдері; өзгертулер, өндірудің есептеу әдістері; Салық
бақылауының әдістері мен тәсілдері және салық заңдылығын бұзған үшін
жауапкершілік салық жүйесінің ұзақ тарихы бар. Салық жүйесінің
қалыптасуы мен әрі қарай дамуына объективті ( экономикалық эволюция,
әлеуметтік көріністер), субъективті (саясат көріністер, соғыс, табиғи
апаттар) және т. б. факторлар әсер етеді [12].
Шаруашылық қызмет оны ұйымдастыру түрлеріне байланысты салық
жүйесін анықтауға болады. Көбінесе елдер 4 секторды пайдаланылады.
Мысалы: мемлекеттік сектор; Комерциялық сектор (жеке фирмалар,
корпарациялар, акциялық қоғамдар); қаржылық сектор (банктер, қаржылық
компонентер, сақтандыру комплекстері, биржалар, тұрғылықты халық)
Салық жүйесінің тиімділігін бағалаудың 2 негізгі факторы бар:
1.Салық салуда табыс көздерінің айқын көрінуі;
2. Салықтарды өндеп алудағы шығындардың төмендеуі;
Салық жүйесі құрамына мемлекеттік салық қызметі, яғни кіріс
министрлігінің қаладағы райондар мен қалалар, райондық ( аудандық),
облыстық, салық комитеттері кіреді. Салық қызметі органдары салық
және басқа да бюджетке төленетін міндетті төлемдердің аударылуын
бақылауынан көрінеді.
1.3 Cалық саясатын басқарудың шетелдік тәжірибесі
Салық жүйесін көп жылдардан бері дамытып, біздің елімізбен тығыз сауда
және экономикалық байланыс жасап келе жатқан Ұлыбритания, Германия, Америка
Құрама Штаттарының салық жүйесімен қысқаша да болса түсініктеме беру өте
орынды. Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғалы бері 10-11 жыл ішінде
көптеген елдермен тығыз қарым-қатынас жасап, ел экономикасын дамыту
инвестиция тарту барысында үлкен жетістіктерге жеткені айқын. Экономиканы
реформалаудағы маңызды саланың бірі – салық жүйесін реформалау, еліміздің
салық жүйесін халықаралық деңгейге көтеру. Осы орайда дамыған Европа елдері
мен Америка Құрама Штаттарының салық ісіндегі тәжірибесімен танысу болашақ
салық мамандарына, қаржыгерлер мен кәсіпкерлерге өз көмегін тигізеді деп
сенеміз.
Еуропаның салық жүйесі оның ерекшеліктері. Германияның салық жүйесі
Германия екі деңгейге бөлінген мемлекеттік билігі бар федеративтік
мемлекет болып табылады. Осыған орай оның салық салу жүйесі федерацияның,
федерация мүшелері-жерлердің және осы жерлердің құрамдас бөлігі болып
есептелетін қоғамдастықтардың мүдделерін (бюджеттерін) көздей отырып
құрылғанын байқаймыз. Сонымен, Германияның салық жүйесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz