Шәкәрім және шығыс әдебиеті

Көркем аударма және әдеби байланыстың кейбір мәселелері.
Қай халық болмасын басқа халықтардың әдебиетімен, мәдениетімен қарым-қатынаста болып, бір-біріне ықпал-әсерін тигізу арқылы байып, алға басып отыратыны белгілі. Дәлел ретінде айтсақ, арабтар ислам дінін таратып қана қоймай, өздерінің қоластындағы және көршілес елдерден: үнді, парсы, грек т.б. халықтардың мәдениетін жатсынбай, қажетінше бойына сіңіре білгені көпшілікке мәлім. Мәселен, араб әдебиетінің жәдігері ретінде күллі әлемге танымал «Мың бір түн» топтамасында үнді, парсы, түркі ертегілерін молынан кездестіруіміз де сондықтан болса керек. Солардың бірі – үнді топырағында дүниеге келген «Қалила мен Димна», «Тотынама» парсылардың төл туындысындай болуы жайдан жай емес. Сан ғасырлық тарихы бар қазақ әдебиетінің өн бойынан әлем әдебиетімен байланысты да байқаймыз. Сондықтан төл әдебиетімізді тереңдеп, түстеп танимыз десек, әлем әдебиетінен бөліп-жарып қарау мүмкін емес. Ал әдеби байланыстар жайында сөз етсек, қазақ әдебиетіне шығыс әдебиетінің тигізген әсеріне тоқталмай кету және мүмкін емес.
Иран-түркі халықтарының мәдени-әдеби қарым-қатынасы өте көне дәуірлерден басталады. Сондықтан да екі халықтың мифологиялық түсінік, ырым-кәделерінде, фольклорында ортақтық мол. «Аветада» бейнеленген мифологиялық пері, дию, аждаһа қазақ халық ертегілерінің кейіпкеріндей қабылданатыны осыдан. Ал «Шаһнама» дастанында «қазақ» сөзінің ауызға алынуы халқымыздың тарихын зерттеушілер үшін мәнді дерек болса керек.
Фердоусидің «Шаһнамасы», Низамидің, Сағдидің дастандары қазақ жұртына етене таныс. Әдебиетіміздің үлкен тұлғалары – Абай мен Шәкәрім «Ескендір», «Ләйлі-Мәжнүн» дастандарында ақындық сайысқа түсіп, нәзирагөйлік дәстүрді өз өлеңдерінде барынша ұштаған.
Абай:
«Физули, Шәмси, Сәйхали
Науаи, Сағди, Фердоуси,
Қожа Хафиз – бу һәммасы
Мәдет бер шағири фердияд», - деп шығыс ақындарын пір тұтса, оның ақындық мектебін жалғастырушы Шәкәрім:
«Науаи, Сағди, Шәмси, Физули бар,
Сәйхарли, Қожа Хафиз, Фердоусилер…
Бәйітші елден асқан шешен болып,
Әлемге сөздің нұрын жайған солар», - деп парсы ақындарының әлем әдебиеті тарихында елеулі із қалдырғанын айғақтайды.
Алайда қазақ әдебиетінің шығыс әдебиетімен астасқан қырлары толық ғылыми тұрғыдан зерттеліп біткен жоқ.
Ал енді Кеңес үкіметі тұсында шығыстың классикалық жәуһар туындыларын ана тілімізге тәржімалап, көпшілікке танытуда көп іс тындырылғаны белгілі. Фердоусидің, Сағди Шеразидің, Низамидің, Жәмидің