Шикізат және қосымша материалдар



Жоспар:

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Жер байлықтарының түрлері.
2. Жер байлықтарының маңызы мен пайдаланылуы.
3. Жер байлығын сақтай біл.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жер байлықтары – бұл биосфераның минералдық негізі, табиғаттың бірінші құрылымды бөлігі. Жер байлықтарының бастысы – пайдалы кендер.
Пайдалы кендерге барлық табиғи минерал байлықтары жатады. Олар өнделген күйде немесе мол бірінші табылған күйінде пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, пайдалы тастар, отындық материалдар сол күйінде пайдаланылады, ал мыс, қорғасын, темір т.б. қазбалы байлықтап өндегеннен кеін ғана кәдеге жарайды. Көптеген табиғат ресурстары жердің сыртқы қабатында жатады. Минералды ресурстар суда да болады. Мысалы, сулардан фосфорды, калиді, магнийді, темірді т. б. өндіруде пайдаланылмай жатқан мүмкіндіктер мол.
Минералды кен ресурстары өздерінің, табиғи сапасына және пайдалану
1) Отын-энергетика ресурстары — мұнай, газ, көмір, жанатын сланец, торф, уран т. б.
2) Кен ресурстары — темір және марганец рудалары, хромит, боксит, мыс, қорғасын-мырыш, никель, вольфрам, молибден, қалайы, бағалы металл рудалары т.б.
3) Тау-химия шикізаттары — апатит, фосфорит калий, магнезий, ас түзы, күкірт, барий, тау рудалары, және иод қоспалары бар ерітінділер т. б. (4-сурет).
4) Табиғи құрылыс материалдары, минералды руда емес табиғи қазбалар — мрамор), гранит, азот, тау хрусталы, корунд, алмаз т. б.
5 Су минералды ресурстары — жер асты тұщы сулары мен минералды сулар. 1926—1983 жылдары жүзіндегі минералды ресурстар өндіру 252,8 млр; болды, оның ішінде көмір —128,4 млрд т, мұнай конденсатын қоса есептегенде) — 67,3, темір рудасы 26,2 млрд т, табиғи газ —30,8 трлн м3 болды. Сонғы жылда минералды шикізатты өндіру қарқыны бұдан 100 жыл бүрынғы мөлшерінен асып түсті. Мұның.өз көптеген региондардың экологиялық жағдайының нашарлауына әкеліп соқтырды.
Дүние жүзінде жыл сайын жер қойнауынан 100миллиард тоннадан астам руда түрлері, құрылыс материалды көмір, мұнай т. б. өндіріледі. Осы өндірілген шикізаттардан 850 млн тонна металл түрлері қорытылып 100 млн тоннадан астам тыңайтқыштар, 4 млн: тонна түрлі улы қосылыстар, 50 млн тоннаға жуык, синтетикалық материалдар алынады.
Біздің республика табиғи минералды ресурстар қоймасы деп тегін айтылмаған. Қазақстан жерінен дүние жүзінде кездесетін минералды байлықтардың бәрі де өндірілсді. Мұнда бұрынғы Одақтағы фосфориттің 36.1%, хромит рудаларының 96,5°/о, газдың 17%. темірдің 10 % асбестінің 40%, көмірдің 18% өндіріледі. 'Минералды ресурстар жанатын отын (мүнай, көмір,,табиғи газ, жанатын сланецтер) және металл мен металл емес қазбалы байлықтарына бөлінеді.
Бұл айтылған екі жер байлығың біріншісінің қоры көп жылдар ішінде қалпына келуі мүмкін, ал екіншісін азды- көпті мөлшерде қалпына келтіру үшін ұзақ мерзім керек. Егер бірінші айтылған жер байлығының қорын бұрын шыққан жерден өндіруге мүмкіндік болса, екінші айтылған жер байлығын байырғы жерден өндіру мүмкін емес.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қаженбаев Сырым, «Табиғатты қорғау», Алматы 1992.
2. Молдабергенов А. «Атамекен», Алматы» 1983

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Еңбек техникасы және кәсіби білім кафедрасы

Реферат
Тақырыбы: Шикізат және қосымша материалдар

Орындаған:

Тексерген:

Жоспар:

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Жер байлықтарының түрлері.
2. Жер байлықтарының маңызы мен пайдаланылуы.
3. Жер байлығын сақтай біл.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Жер байлықтары – бұл биосфераның минералдық негізі, табиғаттың бірінші
құрылымды бөлігі. Жер байлықтарының бастысы – пайдалы кендер.
Пайдалы кендерге барлық табиғи минерал байлықтары жатады. Олар өнделген
күйде немесе мол бірінші табылған күйінде пайдаланылуы мүмкін. Мысалы,
пайдалы тастар, отындық материалдар сол күйінде пайдаланылады, ал мыс,
қорғасын, темір т.б. қазбалы байлықтап өндегеннен кеін ғана кәдеге жарайды.
Көптеген табиғат ресурстары жердің сыртқы қабатында жатады. Минералды
ресурстар суда да болады. Мысалы, сулардан фосфорды, калиді, магнийді,
темірді т. б. өндіруде пайдаланылмай жатқан мүмкіндіктер мол.
Минералды кен ресурстары өздерінің, табиғи сапасына және пайдалану
бағыттарына қарай төмендегі топтарға бөлінеді.

1) Отын-энергетика ресурстары — мұнай, газ, көмір, жанатын сланец,
торф, уран т. б.
2) Кен ресурстары — темір және марганец рудалары, хромит, боксит, мыс,
қорғасын-мырыш, никель, вольфрам, молибден, қалайы, бағалы металл рудалары
т.б.
3) Тау-химия шикізаттары — апатит, фосфорит калий, магнезий, ас түзы,
күкірт, барий, тау рудалары, және иод қоспалары бар ерітінділер т. б. (4-
сурет).
4) Табиғи құрылыс материалдары, минералды руда емес табиғи қазбалар —
мрамор), гранит, азот, тау хрусталы, корунд, алмаз т. б.
5 Су минералды ресурстары — жер асты тұщы сулары мен минералды сулар.
1926—1983 жылдары жүзіндегі минералды ресурстар өндіру 252,8 млр; болды,
оның ішінде көмір —128,4 млрд т, мұнай конденсатын қоса есептегенде) —
67,3, темір рудасы 26,2 млрд т, табиғи газ —30,8 трлн м3 болды. Сонғы жылда
минералды шикізатты өндіру қарқыны бұдан 100 жыл бүрынғы мөлшерінен
асып түсті. Мұның.өз көптеген региондардың экологиялық жағдайының
нашарлауына әкеліп соқтырды.
Дүние жүзінде жыл сайын жер қойнауынан 100миллиард тоннадан
астам руда түрлері, құрылыс материалды көмір, мұнай т. б. өндіріледі. Осы
өндірілген шикізаттардан 850 млн тонна металл түрлері қорытылып 100 млн
тоннадан астам тыңайтқыштар, 4 млн: тонна түрлі улы қосылыстар, 50 млн
тоннаға жуык, синтетикалық материалдар алынады.
Біздің республика табиғи минералды ресурстар қоймасы деп тегін
айтылмаған. Қазақстан жерінен дүние жүзінде кездесетін минералды
байлықтардың бәрі де өндірілсді. Мұнда бұрынғы Одақтағы фосфориттің
36.1%, хромит рудаларының 96,5°о, газдың 17%. темірдің 10 % асбестінің
40%, көмірдің 18% өндіріледі. 'Минералды ресурстар жанатын отын (мүнай,
көмір,,табиғи газ, жанатын сланецтер) және металл мен металл емес қазбалы
байлықтарына бөлінеді.
Бұл айтылған екі жер байлығың біріншісінің қоры көп жылдар ішінде
қалпына келуі мүмкін, ал екіншісін азды- көпті мөлшерде қалпына келтіру
үшін ұзақ мерзім керек. Егер бірінші айтылған жер байлығының қорын бұрын
шыққан жерден өндіруге мүмкіндік болса, екінші айтылған жер байлығын
байырғы жерден өндіру мүмкін емес.

Жер байлығының маңызы мен
пайдаланылуы
Халық шаруашылығы үшін минералды ресурстардың Маңызы зор. Металдар
машина жасау енеркәсібінде, мұнай ,газ, көмір халық шаруашылығының көптеген
салаларында тіпті тамак өнеркәсібініде де пайдаланылады. Сонғы жыллдар
мәліметі бойынша, адамзат баласы су ресурстарынан энергияның 2%-ін, атом
күшінен—1% шамасында, ағаш пен торфтан — 1%-тен астамын, мүнайдың - 48%-
ін, газдын,— 18%-ін, кемірдіа— 30%-ін алып отыр.
Егер 2000 жылдарға карай атом энергиясын пайдаланудан барлық энергияың
тек қана 20%-ін қанағаттандыруға болатынын ескерсек, болашақта жанатын
табиғи ресурстарды пайділану тез өсетініне көз жеткізу қиын емес. Есептер
көрсетіп отырғанындай, дүние жүзі бойынша рудаларды қазып алу кезінде жер
койнауында бір жылдың ішінде алынбай қалатын мыстың мөлшері 600 мын. т
тонна, қорғасын —300 мын. тоннадан астам, мырыш —500 мың тонна шамасында.
Жезқазған мен Ащысай комбинаттарында осындай руда ысырабы 22- 30%-ке жетіп
отыр. Егерде осы көлемдегі руданы мысқа айналдырсақ жыл сайын Жезқазған
комбинаты бойынша алынбай қалатын руда мөлшері Қоңырат пен Саяқ
рудниктерінде бір жылда өндірілетін руда көлемімен пара-пар болар еді.
Шикізат түрлерін өндіру технологиясын жетілдірмеу салдарынан қазірдін.
өзінде мұнайдың 55—70%, калий тұздарының 70%, табиғи газдың 15—40% жер
қойнауынанда қалып қояды. Оларды өндіруді молайту максатында жаңа жерлерде
барлау жұмыстары жүргізіледі, ол интен сивті түрде игеріле бастайды,
осының, салдарынан жердің. беті айқы-шүйқы жыртылып, оның экологиясы
бүзылады. Республикамыздың алдында тұрған негізгі мақсат жер байлықтарын
тиімді пайдалану аркылы — оның қорын сақтау, талан-таражға салуға жол
бермеу.
Осыған байланысты металл үнемдеу, технологиялы процестерді жетілдіре
беру бірінші орынға қойылуы керек. Металлургия өнеркәсібінде өндіріс
орындарын; 40% шикізатты екінші рет пайдалану нәтижесінде жұмыс істеп отыр.
Пайдалы кен байлықтарын үнемдеу арқылы ғана минералды ресурстарды
қорғауға болады, мұны әр азамат естен шығармауы керек.
Жер байлығын пайдалану табиғат қорына зиян келтірмеуі керек. Біздің,
уақытымызда жер жүзінде әрбір 15—16 жыл сайын пайдалы қазбалы кендер шығару
көлемі екі есе өсіп отырады. Ал біздің. елімізде бұл көлем әрбір 8—10 жыл
ішінде жүзеге асады. Адамдардың шаруашылықтағы әрекеті геологиялық күштерді
меңгерумен тығыз байланысты. Мысалы, адамдар жыл сайын өзінің шаруашылық
процесінде бір текше шақырым (1 км3) тау жыныстарын аударыстырады. Жер
қойнауынан 150 түрлі пайдалы кендер алынады. Қазір бір адамға шаққанда
жылына 25 т минералдық шикізат келеді.
Шикізат қоры, оның, өңделмеген күйде сыртқа шығарылуы қаншама тиімді,
оған әлі экономиялық баға берілген жоқ, шикізат қорына ғылыми тұрғыдан
негізделген баға да қойылмай отыр.
Қен қойнауы өнеркәсіпке шикізат беріп қана қоймады , ауыл шаруашылығы
өндірісін де минералдық тынайтқыштармен және ұлы химикаттармен
жабдықтайды. Соңғы кезде ғылыми техникалық прогрестің дамуына байланысты
кең байлықтарын шаруашылықтың көптеген салаларында пайдалануға мүмкіндік
туды. Кен байлықтарын жасауға (шикізат ретінде) адам еңбегі жұмсалмағанмен
республикамыз территориясында молынан орналасуы,. Қазақстанның
экономикалық потенциалын көтерудің басты бағыты болып саналады. Сондықтан
да жер байлығы мол деп, оны таусылмастай көріп, шашаберудің жөні
болмайды. Оны тиімді пайдалануға өз үлестерін қосу — жастардын,
абыройлы борышы.
Жер байлығын сақтай біл
Бұл жердс әңгіме тау-кен байлықтарын тиімді пайдалануға келіп тіреледі.
Ғасырлар бойы кен орындарын отырып, адам баласы минералды табиғи
ресурстардың биологиялық ресурстармен салыстырғанда өзінің бұрынғы қалпына
келмейтініне мән берген жоқ Жетілдірілген техниканьң күшімен кен
байлықтарын ойсырата пайдалану, онын, тереңде орналасқан қорын алудың
қиынға соғып, қымбатқа түсіп отырғаны, қазба байлықтарды сақтаудың, оны
жоғарыда айтылғандай, кұн жағынан бағалаудын, керектігін тудырып отыр.
Қазба байлықтардың оңай алынатын түрлері қазірдің өзінде сарқылды
, оны өндіру қашық, табиғат жағдайы ауыр аудандарда орналасқан. Олар:
Сібір, Қиыр Шығыс, Қазақстанның халық аз мекендеген климаттық жағдайы ауыр
жерлері —Теңіз, Қаламқас, Қаражанбас т. б. Бұл жерлердің қазба байлықтарын
ендіру бір жағынан, қымбатқа түссе екінші жағынан, олардың сапасы да жоғары
емес құрамы күрделі. Мысалы, Теңіздін, мүнай-газ құрамында ауаны
ластайтын, өндіру қүрал-саймандарын қоятың, оларды тез істен шығаратын
күкіртсутек қоспасы бар. Сондықтан да Теңізден мұнай мен газ алу үшін өте
қымбат тұратын, тотықпайтын, улы газға желінбейтін кұ бырлар, құрал-
саймандар керек. Бұдан біз қолда бар отын ресурстарын тиімді пайдаланудың,
оны ысырапқа салмаудың қаншама пайдалы екенін, жаңа кен орындарын ашып, оны
тезірек пайдалануға асығудың барлық жағдайда бірден тиімді емес екендігін
көреміз.
Сол сияқты кемір ресурстарын пайдалануда да табиғат қорғауға
бағытталған жұмыстар шұғыл жүзеге асырылмаса, оның жер астындағы қорын тез
жой алуымыз мүмкін. Қөмір, темір, мыс т. б. қатты түрде кездесетін қазба
байлықтарын әңгіме еткенде, олардың ерекшеліктерін айта кетуіміз керек.
Жоғарыда аталі жер асты байлықтары өзінің орналасқан жерінде тұр ты жатып
қалады, басқа горизонтқа ауыспайды. (Сондықтан да территориямызда табылған
көмір, темір, мыс т. б. қорын тез пайдалана салуға асықпай оны өте керек
кездерге дейін сақтап, кейіннен пайдалануға көңіл бөлу керек. Бұлармен
салыстырғанда мұнай қоры мұндай тұрақты емес, горизонт қабаттарында орын
ауыстыруы мүмкін. Осыған байланысты мына жағдайды айта кеткен жөн: қазір
зерттеген жер асты мұнай қорын (алынуға тиісті) тек қана 30—35% тәжірибеде
өзін ақтап жүр. Дәлірек айтқанда: жер астынан өндіріліп жүр, ал қалғанын
жер асты қабатынан басқа бөліктеріне көшіп кететіндіктен, түгелдей алуға
мүмкін жоқ. Бүл болашақта аса көңіл бөлетін мәселе. Егер зерттелген мұнай
қорының 70% жер астында кала беретін болса, біздің табиғи байлықтарымыз
ысыраппен пайдаланылатын болады.
Жер асты байлықтарын тиімді пайдалану керектігін оны игерудің алғашқы
жылдарынан бастап қолға алынуы керек. Сөзіміз дәлелді болу үшін мына мысал
келтірейік: жуық мерзім ішінде синтетикалық сұйық отынның қорын молайту
көзделуде. Мұнай мен газ өндіруге кететін шығыннын, жыл сайын өсіп келе
жатқаны жоғарыда айтылды. Сол себепті, оларды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
«Глинозем мен силикат материалдардың химиялық технологиясы»
Материалдарды қабылдау туралы акті
Өнеркәсіптің шикізаттық ресурстары
кәсіпорындағы тауарлы материалдық қорлар есебінің ұйымдастырылуын зерттеу және «ЕмбіМұнайГаз» АҚ – ның мәліметтері негізінде кәсіпорынға экономикалық сипаттама беру
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы айналым капиталы
Қорлар бойынша синтетикалық шоттар
Өндірістің рентабельділігі, пайдасы және өнімділігі
Пайдаланылатын шикізат ресурстары
Басқару есебіндегі шығындардың жіктелуі
Өндірілген өнімнің өндірістік және толық өзіндік құнын есептеу
Пәндер