Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1.1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
1.3. Еңбекте тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1.4. Ойын кезінде тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1.1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
1.3. Еңбекте тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1.4. Ойын кезінде тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
КІРІСПЕ
Педагогика рухани мәдениетті қалыптастыруды бала өмірінің алғашқы жылынан бастап моральдық сананы, адамгершілік сезімдер мен әдеттерді, адамгершілік мінез-құлықты қалыптастырудың мақсатқа бағытталған белсенді процессі ретінде қарастырады.
Балалар бақшасында бұл процесс мектепке дейінгі балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, рухани мәдениетті қалыптастыру принциптерінің рухында жүзеге асырылады. Рухани мәдениетті қалыптастыру нақты моральдық қасиеттер негіздерін қалыптастырудан көрінеді.
Адамның рухани мәдениет дамуында ұрпақтан ұрпаққа көшкен, дамыған, толықтырылған, адамдардың бірлесіп өмір сүру процесінде жасалған адамгершілік нормаларын игерудің елеулі маңызы бар.
Біздің адамгершілік ең саналы адамгершілік болып есептеледі, өйткені ол - эгоизмге қарама-қарсы, коллективизмді ұсынады және оны қолдайды. Коллективизм - коммунистік адамгершіліктің ең ерекше белгісі, ол адамның шындыққа қатынасының барлық жүйесін, оның бар мінез-құлқын анықтап береді.
Тәуелсіз мемлекетіміздің одан әрі гүлдене беруіне үлес қосу үшін әрбір адам адал еңбек етуге, тәртіпті болуға, халық байлығын сақтауға және арттыра беруге, мораль нормаларын бұзушылармен күресуге тиіс. Осындай позицияны қалыптастыру – рухани мәдениет тәрбие беру ісінің міндеті.
Осынау ортақ міндеттерге сәйкес мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу жөніндегі жұмыстар да жетілдіріліп отырылуға тиіс. Мектепке дейінгі жаста қалыптасқан моральдық сана-сезім мен мінез-құлық барлық балалық іс-әрекеттер мен үлкендер арасындағы өзара қарым-қатынасы комплексіне шешуші ықпал жасайды.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін еске алу арқылы нақтыланады. Рухани мәдениетке, адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендерің қолынан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Идеялық-саяси тәрбиенің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс-әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған классикалық және қазіргі заман әдебиетінің озық шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, колективизм мен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады.
Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын айқындайды, оның өмірге белсенді позициясын бірте-бірте қалыптастырады.
Әр баланың жеке басы - оның моралдық дамуы жөнінде қамқорлық жасау - бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі. Осыған орай баланың жеке басының қалыптасуы мен балалар коллективі міндеттері өзара ұштасып жатады.
Мектепке дейінгі мекемелер балалардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастыратын «Балалар бақшасындағы тәрбие программасы» бойынша жұмыс істейді.
«Балалар бақшасындағы тәрбие программасын» жүзеге асыруда басты рол педагогта жатады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі болған сайын, педагогтың ықпалы әсерлі болып, баланың жеке басы қалыптасады, оның ықпалы неғұрлым белсендірек болып, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, ал олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани мәдениетінің дамуы балалар бақшасы мен жанұя арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Балалардың рухани мәдениетінің дамуының тамаша нәтижелерін көбіне ата-аналары «Балалар бақшасындағы тәрбие программасын» білетін, тәрбиешілердің ақыл-кеңестерін таңғылықты тыңдайтын жанұялардан байқауға болады, ол тәрбиешілер жанұя тәрбиесінің жақсы тәжірибесін, жанұя өмірі жағдайларын зерттеп біледі.
Балаларды рухани мәдениетке тәрбиелеудегі педагогикалық процестерді ұйымдастыру мен методикалық басшылық ету ерекшеліктерін түсіндірудің алдында мектепке дейінгі балалық шақтың әр сатысының негізгі міндетін саралап шығуға мүмкіндік беретін балалардың жас ерекшеліктері сипаты ескеріледі.
Мектепке дейінгі мекемелерде рухани мәдениет тәрбие комплексті түрде жүзеге асады, бірақ әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында - ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады; еңбекте - еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздық сезімі сияқты қасиеттер; сабақтарда идеялық бағытталудың бастамалары, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар.
«Іс-әрекетке тәрбиелеу» принципін қолдану - мектепке дейінгілерді рухани мәдениет жақтан дамытуда сөз және сөз жүзіндегі методтардың рөлін авторлар тарапынан бағаламау дегенді білдірмейді, бұл топтағы методтарды пайдалану - балаларға моралдық праволарды түсінуге мүмкіндік жасайды.
Рухани мәдениет жақтан дамыту методтары көбінесе балалардың рухани мәдениеттің, адагершіліктің шығар көзін түсінуіне негізделіп, оның сезімі мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады. Рухани
Педагогика рухани мәдениетті қалыптастыруды бала өмірінің алғашқы жылынан бастап моральдық сананы, адамгершілік сезімдер мен әдеттерді, адамгершілік мінез-құлықты қалыптастырудың мақсатқа бағытталған белсенді процессі ретінде қарастырады.
Балалар бақшасында бұл процесс мектепке дейінгі балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, рухани мәдениетті қалыптастыру принциптерінің рухында жүзеге асырылады. Рухани мәдениетті қалыптастыру нақты моральдық қасиеттер негіздерін қалыптастырудан көрінеді.
Адамның рухани мәдениет дамуында ұрпақтан ұрпаққа көшкен, дамыған, толықтырылған, адамдардың бірлесіп өмір сүру процесінде жасалған адамгершілік нормаларын игерудің елеулі маңызы бар.
Біздің адамгершілік ең саналы адамгершілік болып есептеледі, өйткені ол - эгоизмге қарама-қарсы, коллективизмді ұсынады және оны қолдайды. Коллективизм - коммунистік адамгершіліктің ең ерекше белгісі, ол адамның шындыққа қатынасының барлық жүйесін, оның бар мінез-құлқын анықтап береді.
Тәуелсіз мемлекетіміздің одан әрі гүлдене беруіне үлес қосу үшін әрбір адам адал еңбек етуге, тәртіпті болуға, халық байлығын сақтауға және арттыра беруге, мораль нормаларын бұзушылармен күресуге тиіс. Осындай позицияны қалыптастыру – рухани мәдениет тәрбие беру ісінің міндеті.
Осынау ортақ міндеттерге сәйкес мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу жөніндегі жұмыстар да жетілдіріліп отырылуға тиіс. Мектепке дейінгі жаста қалыптасқан моральдық сана-сезім мен мінез-құлық барлық балалық іс-әрекеттер мен үлкендер арасындағы өзара қарым-қатынасы комплексіне шешуші ықпал жасайды.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін еске алу арқылы нақтыланады. Рухани мәдениетке, адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендерің қолынан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Идеялық-саяси тәрбиенің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс-әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған классикалық және қазіргі заман әдебиетінің озық шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, колективизм мен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады.
Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын айқындайды, оның өмірге белсенді позициясын бірте-бірте қалыптастырады.
Әр баланың жеке басы - оның моралдық дамуы жөнінде қамқорлық жасау - бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі. Осыған орай баланың жеке басының қалыптасуы мен балалар коллективі міндеттері өзара ұштасып жатады.
Мектепке дейінгі мекемелер балалардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастыратын «Балалар бақшасындағы тәрбие программасы» бойынша жұмыс істейді.
«Балалар бақшасындағы тәрбие программасын» жүзеге асыруда басты рол педагогта жатады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі болған сайын, педагогтың ықпалы әсерлі болып, баланың жеке басы қалыптасады, оның ықпалы неғұрлым белсендірек болып, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, ал олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани мәдениетінің дамуы балалар бақшасы мен жанұя арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Балалардың рухани мәдениетінің дамуының тамаша нәтижелерін көбіне ата-аналары «Балалар бақшасындағы тәрбие программасын» білетін, тәрбиешілердің ақыл-кеңестерін таңғылықты тыңдайтын жанұялардан байқауға болады, ол тәрбиешілер жанұя тәрбиесінің жақсы тәжірибесін, жанұя өмірі жағдайларын зерттеп біледі.
Балаларды рухани мәдениетке тәрбиелеудегі педагогикалық процестерді ұйымдастыру мен методикалық басшылық ету ерекшеліктерін түсіндірудің алдында мектепке дейінгі балалық шақтың әр сатысының негізгі міндетін саралап шығуға мүмкіндік беретін балалардың жас ерекшеліктері сипаты ескеріледі.
Мектепке дейінгі мекемелерде рухани мәдениет тәрбие комплексті түрде жүзеге асады, бірақ әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында - ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады; еңбекте - еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздық сезімі сияқты қасиеттер; сабақтарда идеялық бағытталудың бастамалары, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар.
«Іс-әрекетке тәрбиелеу» принципін қолдану - мектепке дейінгілерді рухани мәдениет жақтан дамытуда сөз және сөз жүзіндегі методтардың рөлін авторлар тарапынан бағаламау дегенді білдірмейді, бұл топтағы методтарды пайдалану - балаларға моралдық праволарды түсінуге мүмкіндік жасайды.
Рухани мәдениет жақтан дамыту методтары көбінесе балалардың рухани мәдениеттің, адагершіліктің шығар көзін түсінуіне негізделіп, оның сезімі мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады. Рухани
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. «Мектептегі психология», Айджанова З. 2006 ж №1. Б 4-5
2. «Адамгершілік қасиет – ата-бабамыздан қалған мұра» мақала, «Отбасы және балабақша». 2006ж - №5
3. «Адамгершілік негізі қайда?» мақала, «Отбасы және балабақша». 2008 ж - №2
4. «Балабақшада рухани мәдениетке тәрбиелеу», Нечаева В.Г. 1981ж
5. «Рухани мәдениет тәрбие әліппесі». 1978 ж
6. «Рухани мәдениет тәрбиесін қалыптастыру мәселесі» мақала, «Ұлт тағылымы». 2006 ж - №2
7. «Тәрбиеге жетекші», 2004ж. Б.И.Иманбекова
8. «Методика воспитателей работы», 2005ж. В.С.Кукушин.
9. «Бақытқа жету әліппесі», 2003ж. Имам Ғазали.
10. «Кто напутал? (Кім шатыстырды?)», 1983ж. Н.Ходза.
11. «Рухани мәдениет: психология негіздері», мақала -2006ж, №2.
12. «Отбасында баланың рухани мәдениет тәрбиесін дамытудағы ата-ананың рөлі», мақала -2006ж, №11-12. Кошкимбаева Р.
13. «Рухани мәдениет тәрбиесі», мақала -2009ж, №3. Б.Иманбекова.
1. «Мектептегі психология», Айджанова З. 2006 ж №1. Б 4-5
2. «Адамгершілік қасиет – ата-бабамыздан қалған мұра» мақала, «Отбасы және балабақша». 2006ж - №5
3. «Адамгершілік негізі қайда?» мақала, «Отбасы және балабақша». 2008 ж - №2
4. «Балабақшада рухани мәдениетке тәрбиелеу», Нечаева В.Г. 1981ж
5. «Рухани мәдениет тәрбие әліппесі». 1978 ж
6. «Рухани мәдениет тәрбиесін қалыптастыру мәселесі» мақала, «Ұлт тағылымы». 2006 ж - №2
7. «Тәрбиеге жетекші», 2004ж. Б.И.Иманбекова
8. «Методика воспитателей работы», 2005ж. В.С.Кукушин.
9. «Бақытқа жету әліппесі», 2003ж. Имам Ғазали.
10. «Кто напутал? (Кім шатыстырды?)», 1983ж. Н.Ходза.
11. «Рухани мәдениет: психология негіздері», мақала -2006ж, №2.
12. «Отбасында баланың рухани мәдениет тәрбиесін дамытудағы ата-ананың рөлі», мақала -2006ж, №11-12. Кошкимбаева Р.
13. «Рухани мәдениет тәрбиесі», мақала -2009ж, №3. Б.Иманбекова.
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 5
2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ...
12
3. Еңбекте
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
18
4. Ойын кезінде
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... . 28
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 33
КІРІСПЕ
Педагогика рухани мәдениетті қалыптастыруды бала өмірінің алғашқы
жылынан бастап моральдық сананы, адамгершілік сезімдер мен әдеттерді,
адамгершілік мінез-құлықты қалыптастырудың мақсатқа бағытталған белсенді
процессі ретінде қарастырады.
Балалар бақшасында бұл процесс мектепке дейінгі балалардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, рухани мәдениетті қалыптастыру принциптерінің
рухында жүзеге асырылады. Рухани мәдениетті қалыптастыру нақты моральдық
қасиеттер негіздерін қалыптастырудан көрінеді.
Адамның рухани мәдениет дамуында ұрпақтан ұрпаққа көшкен, дамыған,
толықтырылған, адамдардың бірлесіп өмір сүру процесінде жасалған
адамгершілік нормаларын игерудің елеулі маңызы бар.
Біздің адамгершілік ең саналы адамгершілік болып есептеледі, өйткені
ол - эгоизмге қарама-қарсы, коллективизмді ұсынады және оны қолдайды.
Коллективизм - коммунистік адамгершіліктің ең ерекше белгісі, ол адамның
шындыққа қатынасының барлық жүйесін, оның бар мінез-құлқын анықтап береді.
Тәуелсіз мемлекетіміздің одан әрі гүлдене беруіне үлес қосу үшін әрбір
адам адал еңбек етуге, тәртіпті болуға, халық байлығын сақтауға және
арттыра беруге, мораль нормаларын бұзушылармен күресуге тиіс. Осындай
позицияны қалыптастыру – рухани мәдениет тәрбие беру ісінің міндеті.
Осынау ортақ міндеттерге сәйкес мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу
жөніндегі жұмыстар да жетілдіріліп отырылуға тиіс. Мектепке дейінгі жаста
қалыптасқан моральдық сана-сезім мен мінез-құлық барлық балалық іс-
әрекеттер мен үлкендер арасындағы өзара қарым-қатынасы комплексіне шешуші
ықпал жасайды.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы
тәрбиеленеді. Тәрбиелеу білім беру жұмысының мазмұны мен формалары
балалардың мүмкіндігін еске алу арқылы нақтыланады. Рухани мәдениетке,
адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендерің қолынан
келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде
іске асады. Идеялық-саяси тәрбиенің ең бастапқы формалары педагогтың
балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс-әрекетінде, қоғамдық өмірдің
құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған классикалық және қазіргі
заман әдебиетінің озық шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу
негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке,
колективизм мен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен
жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің
нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы
жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат
қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады.
Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын айқындайды, оның
өмірге белсенді позициясын бірте-бірте қалыптастырады.
Әр баланың жеке басы - оның моралдық дамуы жөнінде қамқорлық жасау -
бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті
көңіл бөлуі талап етіледі. Осыған орай баланың жеке басының қалыптасуы мен
балалар коллективі міндеттері өзара ұштасып жатады.
Мектепке дейінгі мекемелер балалардың жан-жақты дамуын, олардың
мектепке дайындығын қарастыратын Балалар бақшасындағы тәрбие программасы
бойынша жұмыс істейді.
Балалар бақшасындағы тәрбие программасын жүзеге асыруда басты рол
педагогта жатады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-
қатынасы балалар үшін үлгі болған сайын, педагогтың ықпалы әсерлі болып,
баланың жеке басы қалыптасады, оның ықпалы неғұрлым белсендірек болып,
баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, ал олардың ерік күшін
жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани мәдениетінің дамуы балалар
бақшасы мен жанұя арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын
ойдағыдай жүзеге асады. Балалардың рухани мәдениетінің дамуының тамаша
нәтижелерін көбіне ата-аналары Балалар бақшасындағы тәрбие программасын
білетін, тәрбиешілердің ақыл-кеңестерін таңғылықты тыңдайтын жанұялардан
байқауға болады, ол тәрбиешілер жанұя тәрбиесінің жақсы тәжірибесін, жанұя
өмірі жағдайларын зерттеп біледі.
Балаларды рухани мәдениетке тәрбиелеудегі педагогикалық процестерді
ұйымдастыру мен методикалық басшылық ету ерекшеліктерін түсіндірудің
алдында мектепке дейінгі балалық шақтың әр сатысының негізгі міндетін
саралап шығуға мүмкіндік беретін балалардың жас ерекшеліктері сипаты
ескеріледі.
Мектепке дейінгі мекемелерде рухани мәдениет тәрбие комплексті түрде
жүзеге асады, бірақ әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау
үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында - ұнамды әдеттер,
өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады; еңбекте - еңбек
сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік,
парыздық сезімі сияқты қасиеттер; сабақтарда идеялық бағытталудың
бастамалары, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, патриоттық сезімдер жайлы
мағлұматтар.
Іс-әрекетке тәрбиелеу принципін қолдану - мектепке дейінгілерді
рухани мәдениет жақтан дамытуда сөз және сөз жүзіндегі методтардың рөлін
авторлар тарапынан бағаламау дегенді білдірмейді, бұл топтағы методтарды
пайдалану - балаларға моралдық праволарды түсінуге мүмкіндік жасайды.
Рухани мәдениет жақтан дамыту методтары көбінесе балалардың рухани
мәдениеттің, адагершіліктің шығар көзін түсінуіне негізделіп, оның сезімі
мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады. Рухани мәдениетке
тәрбиелеудің алуан түрлі методтарын қолдана отырып, ойын мен еңбектің, ойын
мен оқудың, еңбек пен оқудың өзара байланысын көре білу қажет.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі педагогика.
Зерттеу обьектісі – Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеу.
Зерттеу мақсаты – Мектепке дейінгі кезеңіндегі рухани мәдениетке тәрбиелеу
жұмысының әдістемесін ғылыми тұрғыдан негіздеп жасау және оның тиімділігін
анықтау.
Зерттеу болжамы – Рухани мәдениетке тәрбиелеу барысында жүргізілген
әдістемесі оңтайлы жасалса, онда мектепке дейінгі естияр топтағы балаларды
рухани мәденитке тәрбиелей отырып дүниетанымын кеңейтумен бірге басқалармен
қарым-қатынасқа түсуге, рухани мәдениетті толық меңгеруге үмкіндік береді.
Зерттеу міндеттері: - Мектеп жасына дейінгі естияр топ балаларына білім
беру барысында жүргізілетін рухани мәдениетке тәрбиелеу жұмыстық көлемін,
мазмұнын, мақсатын, жүйесін анықтау.
- сабақ кезеңінде рухани мәдениетке тәрбиелеу жұмыстары жүргізілудің ғылыми
негізделген әдіс-тәсілдер жүйесін жасап, оны тәжірибеде қолдану.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Ұлы философтар мен педагог, психолог
ғалымдрдың рухани мәдениет туралы және оның қоғамдағы рөлі жайла
қағидалары.
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттер, баспасөз материалдары, озат тәжірибені
қолдану.
Зерттеу құрылымы: Кіріспеден, 1 бөлімнен, қорытынды және әдебиеттер тізімін
қамтиды.
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің ерекшеліктері
Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани мәдениетке
тәрбиелеуді жүзеге асыруда тәрбиеші олардың мүмкіндіктерінің үш-төрт
жастағы балдырғандарға қарағанда анағұрлым көп екендігін қатаң ескеру
қажет. Балалар бақшасына барған балалар төрт жасында белгілі бір тәжірибе
жинақтайды, онымен педагогтың санасқаны жөн. Ең алдымен ол: құрбыларымен
қарым-қатынас тәжірибесі, барлық балаларға ортақ нормалы педагогтық талапты
орындау тәжірибесі. Бұл бірлескен толқулар тәжірибесі, ортақ қуаныш, ортақ
қамқорлық ал кейде әр түрлі себептермен байланысты балдырғандардың
реніштері. Бұл балалардан қимылдарын келісе білуді, бір-біріне көмектесуді
(топ бөлмесін, учаскені тазалау, огородтағы мәдени дақылдарды күту) талап
ететін бірлескен еңбектік іс-әрекет тәжірибесі. Төрт жасар бала бірге
ойнауды, бір-бірінің ойындағы түпкі ойын қостауды, ойыншықты ортақ
пайдалануды үйренеді.
Бес жасар баланың дамуы, салыстырмалы түрде ширақтығы, ептілігі және
қимылының сенімділігі көптеген бірлескен іс-әрекетті жетілдіріп, олардың
өзара түсінүсуіне алғы шарт жасайды.
Бес жасқа жаңа ғана толған баланың салыстырмалы түрдегі ширақтығы,
ептілігі және қимылының сенімділігі көптеген бірлескен іс-әрекетті
жетілдіріп, олардың өзара түсінуіне алғы шарт жасайды.
Бес жасқа жаңа толған баланың салыстыралы түрдегі өз бетімен істеуі
балалар іс-әрекетіне педагогикалық басшылық сипатын өзгертуді, кейбір топ
балаларына олардың өзара қарым-қатынасты өз беттерімен істейтініне,
ойындардың мазұнынын дамытатына сене отырып, балаладың бұл мүмкіндіктерін,
олрдың алғашқы жарты жылдағы өздерін өздері ұйымдастыру табыстары әлі де
тұрақсыз және де балалардың іс-әрекетін тәрбиеші тарапынан үнемі зейін
қоюды талап етеді, ойындар ойнауға материал береді.
Еріктік даму шегі мен ілгерілеуді ескерген жөн. Бұл жастағы балалар
есту және көру белгілеріне өзінің іс-әрекетін бағындыра отырып, оларға тез
жауап қайтарып (тоқтау, қимылды қайталау, сөзбен жауап қайтару т.б.) бірте-
бірте өзінің импульстік қозуын шектеуге, педагог пен құрбыларын
ұстамдылықпен тыңдауға бірте-бірте үйренеді. Бұл - ұстамдылыққа, мінез-
құлықты ұйымдастыруға тәрбиелеу үшін алғы шарт жасайды.
Бес жасар баланың көпшілігі фонетикалық дыбыс ырғағын дұрыс меңгеріп,
дауыс ырғағы грамматикалық және синтаксистік тұрғыдан дұрыс болады, бұл -
балалардың өзар жеңіл, еркін түсінісіп, ойынның түпкі мазмұны туралы
келісіп, өз сөйлеміндегі ойдың дұрыстығын дәлеледейді.
Осы жастағы балалардың мінез-құлқы өте қарама-қайшы. Бұл балалардың
өздеріне-өздерінің сенімсіздігінен және сонымен қатар өз бетімен істеуге
тырысуынан, қиқарлық көрсетуінен, сонымен бірге тәрбиелік шараларға
берілуінен көрінеді. Психологтар мен педагогтар балалардың дамуындағы
өзгерістерді үлкендермен бірге жасаған іс-әрекеттен өз бетімен істейтін іс-
әрекетке көшудің әсерінен деп есептейді.
Балалардың қылықтарынан олардың өзара қарым-қатынасынан жағымды
қасиеттері аңғарылады, олар тұрақты бола отырып, мейірімділіктің,
сыпайылықтың, шыншылдықтың, ұйымшылдықтың және балалар арасындағы достық
қатынастың болуына кедергі келтірудің (өзгелермен санаспау, санасқысы
келмеу, жолдастарын өзіне бағындыру) негізін жасайды.
Тұрақты моральдық мінез-құлықты дамыту және коллективтік өзара қарым-
қатынастың бастамасын қалыптастырудың алғы шарты - балалар бақшасы мен
жанұяның педагогикалық талаптарының тұрақтылығы, үлкендердің тұрақты жақсы
үлгісінің әсері болып табылады. Баланың өзіне тән жеке дара қылығын және
оның көңіл-күйін ол арқылы өз құрбыларымен тез қарым-қатынас жасайды,
олармен бірге ойнағанда ойынды жеңісті түрде дамытады, үлкендердің
еңбектегі тапсырмаларын орындайды. Жағымды өзара қарым-қатынасты дамыту
үшін көп әрі мазмұнды ойнауға, күн сайын еңбектенуге, сабаққа ынтамен
қатысуға, балаларға әр түрлі іс-әрекетте өзін белсенді көрсетуге
мүмкіндік беру өте маңызды. Атап айтқанда, мазмұнды іс-әрекет мұнда
балалардың біріне-бірінің кешірімді болуына өзінің пікір жөнінде
басқалармен үнемі келісуіне болады. Коллективтік өзара қарым-қатынастың
алғашқы тәжірибесін, баланың моральдық көрінісінің негізін, қалыптастырады.
Осы жастағы балаларға қызықты да сыйымды бірігіп жасаған іс-әрекеттер
(бірге ойын ойнау, бірге жалпы сабақтар оқу, тұрмыстық процестерге қатысу
еңбектік міндеттерді орындау) балалардың мейірімді өзара қарым-қатынастарын
қалыптастыратын басты шарт. Іс-әрекет жағымды эмоциялық көрініс тудырады,
ол көрініс әлеуметтік сезімнің дамуына негіз салады және құрбыларының
арасында мінез-құлықтың тұрақты дағдылары мен әдеттерінің алғашқы пайда
болуына мүмкіндік жасайды. Балалардың іс-әрекетіне басшылық ете отырып,
олардың алдына жеке-дара істеуді, бірігіп күш жұмсауды талап ететін белгілі
бір тапсырма қою керек.
Балалардың дұрыс өзара қарым-қатынастарын табысты түрде қалыптастыру
көптеген себептереге: балалардың араласудағы тәжірибесі олардан алған
жағымды және жағымсыз әсерлері жанұядағы тәрбиенің қолайлы немесе қолайсыз
жағдайларынан тәрбиешінің әр баланың даму ерекшеліктерін көре, оның жағымды
қасиеттеріне сүйене білуге байланысты.
Балалардың бір-біріне әсерін ескерудің де маңызы зор. Мұндай әсер
бірге ойнаудан немесе еңбектенуден пайда болатын шағын ғана балалар
бірлестігінде табысты түрде жүзеге асады. Тәрбиеші балалардың араласуын
қолдауға, олардың өз бетімен еркін де шешімді, іс-әрекет жасауына мүмкіндік
береді.
Кішкентай балалардың қолдауа бейімділігін ескере отырып, олардың жақсы
істі үйренуге тырысуын жан-жақты мадақтау, жаман қылықтарға жирене қарауға
тәрбиелеу.
Балалардың өзара қарым-қатынасы жаңадан қалыптаса келе жатқан кезеңде
де тәрбиешінің белсенділік бет алысы қажет-ақ. Алғашқы бірге ойнаудан-ақ
тұрақты достық ниеттің қалыптасуына, тәрбиелік тұрғыдан бағалы нәтижелерге
жетуге қол жеткізу керек.
Қоғамдық мекемелердегі балалардың өмірі олардың бірге ойнауына, оқу
мен еңбектік іс-әрекет процесіне жақсы жағдай туғызады және бірлесе отырып,
күш жұмсаудың арқасында алға қойған мақсаттарға жетуге талаптану мен қол
жеткізуге тәрбиеленеді. Балалардың бірлескен қоғамдық негізге бағытталған
әрекеттерінің әуендері сол іс-әрекеттің өзін және оның нәтижесін жоғарырақ
дәрежеге көтереді. Осы әуендерге сай әрекет ете отырып, балалар мақсатты
және бірлесе еңбектенеді, бір-біріне көмектеседі, туындаған міндеттерді
табысты шешеді.
Тәрбиеші әр баланың өз қалауына, ықыласына, бейімділігіне қарай істі
таңдап алуына, белсенділік пен инициатива көрсетуі жөнінде қамқорлық жасауы
маңызды, мақсатқа бағытталған тәрбиеде бала үш жастың өзінде-ақ белгілі бір
ойындар мен сабақтарға мән береді, мұның өзі оның қызығушылығы, бейімділігі
жөнінде мәліметтер береді.
Төрт жастағы балаларда құрбылармен бірге ойнау талаптары анық
байқалады: бала бірге іс-әрекет жасайтын жолдастарды іздейді, ол тек бірге
ойнаған ойындардың өзінен ғана емес, жолдастарымен араласудан да қуанышқа
бөленеді. Балалардың өзара қарым-қатынасты бір-біріне деген мейрімділіктің
көмек көрсете білудің қалыптасуының, ойын ережесін түсіндірудің,
қуыршақтарды бірлесе жинаудың, топтағы тәртіптің сақталуын қадағалаудың
дәрежесіне қарай беки түседі.
Балалардың өз құрбыларымен араласуына қойылатын талаптарды түсінуі,
бұл талаптарды орындау тәсілдерін меңгеру балалардан тек өз бетімен істеуді
дамытуды ғана қамтамасыз етеді. Құрбыларымен бірге ойнағысы келу ықыласымен
қатар ол өзінің білетінін өзгеге уйретуге тырысуы, өзінің алған әсерлері
жөнінде жолдастарымен пікірлесуі араласуға себеп болады.
Балалардың дамып келе жатқан өз бетімен істеуінің олардың үлкендермен
арадағы қарым-қатынас сипатына да қатысы бар: балаларды киіндіру, шешіндіру
т.б. жөнінде өтініштерді сирек айтады, бірігіп ойнауға белсене қатысады,
ойын барысында өзін қызықтырған танымдық нәрселер туралы, тәрбиешіге сұрақ
қояды, мұның жеке баста қалыптастыруда маңызды шарт екені белгілі. Мектепке
дейінгі ересек балалар жасындағы балалардың танымдық ынталарының өсуі -
олардың рухани мәдениет жақтан дамуының жетекші жүйесіне айналады.
Бес жасқа толғанда балалардың рухани мәдениет өзара қарым-қатынасының
бастамасы педагогтың балалар белсенділігі мен өз бетімен істеуін дамытуға
зейін қойған жағдайда ғана қалыптасады.
Осы жас сатысында балалар өз жеке басының және өз құрдастарының
қылықтарын дұрыс та жеткілікті бағалай алады. Дұрыс және мақсатқа
бағытталған тәрбиенің ықпалымен балалар тек қана бірге ойнауға, құрылыс
салуға, қуыршақты орын-орнына қоюға көңіл аударып қана қоймайды, сондай-ақ
бір-біріне көмек көрсетуге тырысудың да маңызы ерекше. Алайда балаларда
бұл қасиеттердің осы жаста тым орнықсыз екенін ескеріп, педагог тарапынан
жіті зейін қойылып, қолданылып отырылуын естен шығармау қажет.
Көпке ортақ ережелерді балалардың сақтауы, топта тәртіпті сақтай
білуі, келесіде болатын ойын жөнінде құрбыларымен келісіп алуы,
ойыншықтарды бөлісуі, қиыншылыққа кездескенде жолдасқа көмектесе білуі -
осының бәрі коллективтік өзара қарым-қатынастың бастапқы көрінісі.
Тәрбиешінің осыларды көруі, дамытуы, бекіте түсуі маңызды.
Балалар бақшасындағы тәрбие программасында анықталған ережелер
балалардың өзара қарым-қатынасына жағымды бағыт беруге көмектеседі.
Ережелерді меңгеру шамасына байланысты балалар оларға өздерінің іс-
әрекеттері мен құрбыларының арасындағы өзара қарым-қатынас процесінде
оларға сүйене бастайды.
Мінез-құлық нормаларын меңгеру - баланың еркінің дамуына әсерін
тигізеді, импульсті ашуын тежеуге көмектеседі, өзінің қылығы мен қимылын,
ережелерін белгіленген обьективтік талаптарға бағындырады.
Ойын процесінде балалардың үйренетін ережелерінің зор рөлі бар.
Балалар ойын барысында сол ереженің талаптарын орындауды бірте-бірте
меңгеруді үйренеді, оларды ойынға қызықтыруға мүмкіндік жасайды.
Естияр жас тобында қимылды ойындардың ерекше маңызы бар. Бес жастағы
бала жоғарыда көрсеткендей, жақсы қимылдайды, негізгі барлық қимылдарды
жеңіл меңгереді. Сондықтан олар үшін ережелереді тежеуін дамытуға
көзделген мынадай қимылды ойындарды тыңдап алу керек: бұл ойындар бес жасар
балаға қиынға соғады, өйткені онда тежеу процесінен қозу процесі әлі де
әлдеқайда басым болады.
Ойынның ережелерін меңгере отырып, бала өз қимылдарын басқа балалардың
қимылдарымен келістіруді үйренеді.
Мінез-құлық ережелері мен нормаларын басқалардан бұрын меңгерген
балалар осы ережелер мен нормаларды бұзған өз меңгерген балалар осы
ережелер мен нормаларды бұзған өз жолдастары жөнінде тәрбиешіге жиі шағым
жасайтындығы байқалады. Мұндай шағымдардың нашар қылықтың көрінісі емес
екендігін есте ұстау керек. Педагогқа тәртіптің бұзылғандығы туралы белгі
бере отырып, бала өзінің ережені меңгерудегі білімін дәлеледейді. Бірақта
балалардың бір-біріне жиі шағым жасауы - олардың өзара қарым-қатынаста тату
еместікке әкеліп соғуы мүмкін екендігін ескеру қажет: өзінің құрбысы
жөнінде шағым жасаған бала өзінің өзгеден артық екендігі жөнінде шағым
жасаған бала өзінің өзгеден артық екендігі жөнінде түсінік болады. Ал
үстінен арыз айтылған да зәбір шегеді, шағымшыға кектенеді. Тәрбиеші
балалардың бір-біріне мінез-құлық ережелерінің бұзылғанда, бірден
үлкендерге йтпай, әуелі өздері түсінісуіне әдеттендіріп, үйретеді. Мишаның
құтыдағы гүл тұрған терезеге ойнағанын көріп, оған шағым айтқан Сашаға
тәрбиеші: Мишаға көмектесіп, қораптағы мозайканы терезеден столға қойып,
столда ойнаған ыңғайлы болады, - деп ескертеді.
Жыл ортасында естияр жас тобындағы балалар шектен тыс жағдайда ғана
жолдасы жөнінде шағым айтады. Ойыннан соң қуыршақтарды жиюды,
жабыстырғаннан кейін клеенканы жууды ұмытқан балаға, қасықты орнына
қоймаған кезекшіге, балалардың өздері ескертіп, кейде көмектеседі. Тек
ережені орындаудан біреулер бас тартқанда ғана педагогқа айтады.
Жолдасқа ережелерді еске салу, қиын сәтте көмектесу, мейірімділікке
негізделген балалардың қарым-қатынасын нығайтады, кейбір балалардың көзге
түсуге тырысуы өзін басқаға қарсы қоюы, тәрбиешінің зейінін өзіне аудару
дегендер болмайды. Олар өздерінің шағымының педагогтан қолдау таппайтынын
біле бастайды.
Бес жастағы баланы тәрбиелеуде талап қоюдың маңызы ерекше. Осы жас
басқышында баланың өз мінез-құлқын сапалы басқаруына арқа сүйеуге болмайды,
өйткені ол көп нәрсені түсінбейді, мінез-құлықтың дұрыс үлгісін айыра
алмайды, үлкендердің қойған талаптарының ішінен біреулерін ұмытады, енді
біреулерін өзі үшін міндетті деп есептемейді де оған керісінше бірдемелерді
жасайды. Балаларға қойылған талаптар әділ болуға тиіс, ал міндеттер орындай
алатындай дәрежеде болуға тиіс.
Үлкендердің айтқанын орындамау бір балаларға реніш әкеледі, жасқаншақ
болып, ұялады, ал екіншісі - тілазар болып, әдетте тәрбиелеуге көптеген
қиындықтар жасайды.
Балаға бір нәрсеге рұқсат бергенде, немесе тыйым салғанда, шектеудің
мақсатын ойластырған және тапсырманы орындай алатындығына назар салған жөн.
Үнемі балаларға бір нәрсеге (тиіспе, айғайлама, жүгірме, шықпа)
тыйым салушы тәрбиешілерде тәртіп бұзушылар көп кездеседі. Неге? Өйткені
ұсақ-түйектен аса алмаған педагог балаларды да сыйламайды, оларға сенбейді,
өсіп келе жатқан жас ерекшеліктері ескерілмейді. Мұнан басқа осы шектеудің
артында кішкене балалардың жас ерекшеліктерін білмеуді, олардың
ықыластарын жоққа шығарып, артық іспен өздерін шұғылдандырудан аулақ
ұстауды бәрінен де жиі кездестіруге болады. Сонымен қатар шексіз тыйым
салу зиянын тигізеді. Ол - баланың дұрыс дамуына кедергі жасайды, оның
құнын кемітеді, осыдан барып, әсіресе өзімшіл, нәзік сезімді балалар қатты
ренжиді.
Талапты қоя отырып, балаларға белгілі бір жүйелілікті сақтау жөнінде
еске салған жөн, жай міндеттердің бастапқы өте күрделі де қиын міндеттерді,
орындауда балаларға белгілі бір күш жұмсауға тура келеді.
Балаларда мәдени мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін құрбыларымен
өзара дұрыс қарым-қатынасын қалыптастыруда кездесетін кедергінің бірі -
тұрақты талап қоюдың жоқтығы. Тәрбиеші бүгін балалардың бір-бірімен өзара
мәдениетті сөйлесуіне барынша күш жұмсап, жетістікке жетеді, ертеңгісін
дөрекі сөз айтқан кейбір балалардың қасынан үндемей өтеді, бүгін балаларға
құстарды күту жөнінде қамқорлық жасауды: күтуді, тамақтандыруды, торын
тазалауды ұсынса, ал екінші ретте соның бәрін өзі істейді немесе мүлде
олар жөнінде ұмытып кетеді.
Тұрақтылық ықпалы дағдыларды қалыптастырудың алғы шартын жасайды,
педагогтың қосымша ескертуі мен ұсынысынсыз-ақ, балалар көп нәрсені өздері
біліп атқаруына негіз болады.
Балаға қойылған талаптарды әрқашан оның не істеу керектігі жөнінде
қорытындылануы қажет: құрылыс жабдықтарын орнына жинау, жабыстырғаннан кйін
қолды жуу. Осындай жағдайда талапты орындаудың қажеттілігіне мойын ұсынады,
сол арқылы шектеудің өзіне баланың пәрменді көзқарасын оятады.
Тағы да бір маңызды жағдайды ескерген жөн: талаптар мейірімділік үнмен
және балалардың оны орындай алатындығына нық сенім білдіре отырып қойылуға
тиіс. Баланың тырысуын міндетті түрде қолдау керек.
Естияр жас тобындағы балалардың осы жасқа сай ерекшілігі мен олардың
адамгершілік жақтан даму перспективаларын ескергенде адамгершілікке
тәрбиелеудің қандай басты міндеттері шешеілуге тиіс? Өткен жас
сатыларындағы сияқты адамгершілік сезімдерге тәрбиелеу ең басты міндет,
бірақ бес жасар баланың сана-сезімдері белсендірек жетіліп, құрбыларының
қуанышы мен ренішінде бірге қуанып, бірге ренжиді, көмекке келуге талпынып,
басқаларға жақсылық жасауға ұмтылады.
Мәдени мінез-құлық шеберлігін, дағдылары мен әдеттерін қалыптастыру
жұмыстарымен жалғастырылады, ол - басқа балалардың ойын кезеіндегі
ұсыныстарымен, ықыластарымен санаса білуінен, орын беруінен, ортақ
ойыншықтарымен бірге ойнауынан, еңбекке тиянақты араласуынан, тапсырылған
істі өз бетімен орындауынан, таңертеңгілікке, түскі тамаққа стол жасай
білуінен, табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен мекендеушілерді тиянақты күте
білуінен көрінеді. Балаларға автобуста, метрода, қоғамдық орындарда, мәдени
мінез-құлық ережелерін сақтай білуді үйрету қажет.
Балалар қашанда шындықты айтуға тәрбиеленуі тиіс.
Осы жас баспалдағында жинақталған ең маңызды, ерекше мәні бар міндет
үлкендермен, құрбыларымен арадағы қарым-қатынасты қалыптастыру: үлкендерге
сыпайы, зейінді қарау, балалармен тату ойнай білу әлсізді, ренжігенді
қорғау, жолдастарға көмектесу, кішкентайларды қамқорлыққа алу.
Заттарға ұқыпты қарау мінез-құлық нормасына айналуға тиіс, оның өзі
заттарды жөндеуге, түзеуге, тәртіпке келтіруге әзір тұруға тырысуынан
көрінеді, бұның өзі ұйымшылдықтың, ұқыптылықтың бстапқы дамуына әсер етеді.
Балалардың іс-әрекетте тұрақтылығы мен мақсатқа тырысушылығын дамыту
қажет: өз бетімен ойнай білу, үлкенердің тапсырмаларын ықыласымен орындау,
тырысушылықты таныту, кездесетін қиындықтарды өз бетімен жеңуге тырысу,
сабақтарға, еңбекке белсене араласу. Балалардың ата-аналармен айналадағы
үлкендер еңбегіне ықыласын дамыту, оларға көмек көрсетуге дайын тұру кейбір
еңбек процестерінің ойын кезінде бейнеленуін мадақтау қажет.
Балалардың моральдық түсініктері мен түсіну білімі шеңберін кеңейту
туралы ойланған да жөн. Балалар бақшасында балалардың тату-тәтті
жүретіндігін, таласпайтындығын, ойыншықтарды бір-бірімен бөлісетіндігін,
біріне-бірі көмектесетіндігін кішкентайлар жөнінде қамқорлық жасап,
үлкендерді сыйлайтындығын, айтқанын орындайтын балалар білуге тиіс.
Балалар дүние-мүлікті жасауға кеткен адамның еңбегін, еңбектің жемісін
ұқыпты пайдаланып сақтау керектігі жөнінде түсініктер алуы керек. Бұл
түсініктер балаларға ең басты идеяны біздің елімізде барлық адамдардың
жақсы өмір сүруі үшін еңбектенетінін ашуға тиіс.
Идеялық тәрбиенің негізі Отанымыз туралы бастапқы түсініктерден
құралады. Бұл жас баспалдағында В.И.Ленин туралы білімдердің ерекше маңызы
бар. Бұл мағлұматтарды балалар әңгімелесу, сөйлеу, суреттерді көру кезінде
алады. Қоғамдық өмірдегі құбылыстар туралы алғашқы түсініктерді
қалыптастыратын, балалар сезімін оятатын тәрбиешінің әңгімелері, өлеңдерді
жаттау, әңгімелесу, суреттерді қарау - нақтылы образдар жасайды.
Рухани мәдениетке тәрбиелеу барлық педагогикалық процесс арқылы жүзеге
асады. Бірақ күнделікті жұмыс барысында тәрбиеші балаларға нақтылы іс-
әрекет арқылы іске асатын тапсырмаларды бере алады. Сөйтіп, күнделікті
тұрмыстық іс-әрекетте ең алдымен мәдени мінез-құлық дағдылары қалыптасады,
әдептілік ережелері меңгеріледі. Үлкенді құрметтеуге, тіл алғыштыққа
заттарды күтіп ұстауға, құрбыларына зейін қоюға, оларға өз әлінше көмек
көрсетуге тәрбиеленеді.
Ойындарға барлық өзара қарым-қатынастар жеңісті дамып, оларға
мейірімділік рух беріліп, сезімдері дағдылары мен мәдени мінез-құлық
әдеттері дамиды, кейбір моральдық түсініктер анықталады.
Еңбектегі іс-әрекетте, сондай-ақ балалар арасындағы өзара қарым-
қатынас үлкендердің еңбегіне көзқарас қалыптасады. Еңбек сүйгіштіктің,
ұйымшыл мінез-қылықтың, жауапкершілікті сезінудің, пайдалы істі тек өзі
үшін ғана емес, басқалар үшін жасай білуі мен оған деген ықыласының
болуының алғашқы баспалдақтары қаланады.
Сабақтар балаларға түсінікті қоғамдық өмірдің құбылыстары мен
моральдық нормалар жөніндегі түсініктердің қалыптасуы үшін көптеген
мүмкіндіктер жасайды. Балалар өзінің және құрбыларының жетістіктерін әділ
бағалауға, шыдамдылыққа, жинақылыққа, табандыққа үйренеді.
Әрине, мұндай міндеттерді бөлісу өте шартты түрде: педагогикалық
жұмыста бір міндет сабақтарда да тұрмыстық іс-әрекетте де ойындар ойнаған
кезінде де зейін қойылатын бір нәрсе болуы мүмкін.
1.2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу.
Күн баланың балалар бақшасына келуімен және арнаулы режимге
негізделген күнделікті істерден басталады.
Күнделікті тұрмыстағы басты мәселе - мәдени мінез-құлыққа тәрбиелеу,
ол балалардың ережелерді меңгеруінен көрінеді. Алғашқы кезде ережелерді
үлкендер айтады, бірақ оларды балалар айтқан болып есептеледі. Мектепке
дейінгі жаста тәрбиелеудің қоғамдық жағдайларында балалардың ережелерді
меңгеруі әсіресе маңызды. Олар балаларға өмір нормаларымен таныстырып,
олардың өмірінің жинақы да тәртіпті болуына көмектеседі.
Бірте-бірте ережелер балалардың бірлесіп ойнау кезінде, сабақтарда,
өзара қарым-қатынаста аса қажетіне айналады.
Балалардың ережелерді меңгеру барысында тәрбиешінің әсер ету мәнері
өзгереді де елеусіздеу болады, әр түрлі жанама өзгерістердің мәні көбірек
бола бастайды.
Тәжірибелердің нәтижелері көрсеткендей, ережелерді меңгеруді
жақсартуда балалардың өздерін-өздері жақсы ұстауға баулудың ерекше мәні
бар. Өз тырысушылығын танытқан баланың болымсыз жетістіктеріне де
педагогтың назар аударып, ерекше атау оның жағымды мінез-құлқын
тұрақтандыруға жәрдемдеседі.
Рухани мәдениетке тәрбиелеу міндетін табысты шешу үлкендердің
дәйектілікпен нақты істеген жұмысы балалар бақшасындағы сергек көңіл-күй,
жағымды әуен, талап қоюшылықтыңбалаға көмекке келуге әзір тұрумен ұшталып
жататын тұрмыстық жағдайларды зерек ойластыруды қажет етеді.
Балалар күнделікті өмірінде көптеген ережелер мен әдеттерді меңгереді.
Мұндайда педагог ең алдымен дұрыс қимыл тәсілін балаларға көрсетуге тиіс.
Егер балада теріс тәсіл стихиялы түрде қалыптасса, дағдының пайда болуы
қиынға соғады.
Балалардың мінез-құлқын тәрбиелеуде, олардың тәрбиешімен және
құрбыларымен өзара қарым-қатынас ержесін меңгеруде ең жауапты кезең күзде,
балалар жаңа топқа жиналған кездегі педгогикалық процестің бастапқы кезі
болып табылады. Дәл осы кезеңде олар жалпы талап мөлшеріне сай өзара
қалыптасатын қарым-қатынас негізінде жеке бастың мінез-құлқының бағдарын
алады. Бала бірінші рет топқа келген кезеңде оларды қарапайым ережелермен
таныстырудың мәні ерекше, екі тәрбиешінің келісімімен істелген жұмыс жақсы
меңгеруге жетелейді. Дәл осы кезде балалар бақшасында және жанұяда
балаларға талаптың бір жерден шығу мақсатымен, ата-аналармен жұмыс істей
бастаудың маңызы зор.
Алғашқы екі айда алдыңғы топтарда алған дағдылар мен әдеттерді
тұрақтандыру жұмысы жүргізіледі: өз бетімен киіну және шешіну, тамақ ішу,
қол жуғыштағы, киім ілгіштегі тәртіпті сақтау т.б.
Педагог адамдарға мейірімді қарау үлгісін көрсете отырып, балаларды
рухани мәдениетке тәрбиелеуді жалғастырады. Тәрбиешінің балаларға байсалды,
біркелкі қарауы серуен кезінде, төсек-орын жинау кезінде, кезекшілікті
атқару барысында қиналғандарға т.б. көмек көрсетуге әзір болуы балалардың
өз күшіне сенімін арттырады, қиындықтарды табысты жеңуге жәрдемдеседі, бір-
біріне қол ұшын беруге баулиды.
Балалар өзі меңгерген ережелерді тиянақтауға барынша тырысатындығын
жиі байқауға болады. Мысал келтіреміз:
Сарсен бөлмеде келе жатып аюдың қонжығын аяғынан ұстап ап, сүйретіп
келе жатқанын Айнұр көрді. Оған жақындап: Бұлай сүйретуге болмайды, сен
оның аяғын жұлып аласың. Сонан соң біздің қонжығымыз аяқсыз қалады, сен оны
қайта жалғай алмайсың, - дейді.
Шыңғыс киініп жатып, өзінің көйлегін еденге тастай салды. Арман
байқап қалып: Өз киіміңді жерге тастауға бола ма? Еденді басып жүреміз
ғой, - дейді.
Естияр жас тобындағы балалардың меңгеруге тиісті алғашқы қарастыратын
ережелерінің бірі: Өзіңнің қолыңнан келетін нәрсені - өзің істе, - деу.
Оны балалардың жинақтаған тәжірибесі негізінде жүзеге асырады. Бұл тәжірибе
тұрақсыз балалар бір нәрсені істей алады, ал енді біреуін игермеген.
Тәрбиеші балдырғандарға өздерінің білетінін мойындауларына көмектесуі
қажет.
Балаларды топта тәртіп сақтауды үйрету, кемшіліктерді байқап, оларды
жоюға немесе ол жөнінде үлкендерге хабарлау қажет. Мысалы, балалар ұшы
сынған қарындашты көреді де, тәрбиеші ұштау үшін оларды жеке қорапқа
салады. Шашылған қуыршақтарды бірден көруді балаларға үйрету керек. Бұл
үшін тәрбиеші сабақ алдында серуенге шығарда: Бәрі де орнында ма? - деп
сұрайды. Осындай сұрақты педагог балаларға және бүкіл топқа қояды. Сонымен
қатар ол балалардың ішінен кімдердің бөлмені жинауға белсене қатысқанын,
кімнің қатыспағанын атап айтады. Тағы да барлық заттар өз орнында тұрғанын
не тұрмағанын зейін қойып көруді ұсынады. Кейде кейбір балаларға арнайы
тапсырманы орындауды жүктейді.
Тазалық сақтауға тырысқан балалар әрқашанда педагог тарапынан қолдау
табуға тиіс.
Аурухана ойынын ойнап болған соң Мерей мен Айнұр халаттарын,
косынкаларын шешіп, орындықтың үстіне қоя салды. Мұны Мақсат көрді. Ол
тәрбиешіге келіп. Қыздар халаттарын ілген жоқ, - деп хабарлады.
Тәрбиеші кеңес беріп. Сен оны қайда және қалай ілетінін көрсет, -
деді. Мақсат қыздарды шақырып. Міне, қараңдар, халатты қалай ілу керек
(Әуелі Мақсат жеңін сыртына қайырды, сонан кейін косынканы ұқыпты бүктеді
де қалтасына салды және халатты алып, ілгішке ілді) көрдіңдер ме? - деді.
Мерей қостағандай басын изеп, иә, - деді.
Мақсат көңілденіп ойынға кірісіп кетті.
Жарты жылдан кейін барлық балалар: Әр зат өз орнында деген ережені
жақсы білуге тиіс. Бұл ережеде заттарға ұқыпты қарау жинақылық,
жауапкершілік, өз бетімен істеу сияқты қасиеттердің жиынтығы бар.
Бұл ережені бекіту үшін әңгіме өткізуге болады. Мұндай әңгімені
жазбаша келтірейік:
Программалық мазмұн. Заттардың, ойыншықтардың, киімдердің қайда
сақталатынын білу, оларды өзі ойнап болғаннан кейін өзі жинастыру, әр зат
орнында деген ережені сақтау.
Әңгіме барысы.
Тәрбиеші. Балалар, сендер ұйықтауға жатарда киімдеріңді қайда
қоясыңдар?
Азамат. Орындықтың арқалығына.
Майра. Кішкентай орындыққа.
Тәрбиеші. Киімдеріңді неге кіщкентай орындыққа қоясыңдар?
Жанна. Заттарды шашпау үшін.
Жалғас. Лас болмау үшін.
Айнұр. Бүктелмеу үшін.
Тәрбиеші. Дұрыс, балалар, бірақ тек сол үшін ғана емес. Киімді қайда
қойғаныңды білу үшін де орындыққа қоюға болады. Ал олай істемеген
Машаның қандай күйге ұшырағанын тыңдаңдар.
Тәрбиеші. Л. Воронкованың Ұмытшақ атты әңгімесін оқып, содан кейін
Ұмытшақ деп неліктен атады? деп сұрайды.
Шыңғыс. Себебі, ол бәрін ұмытады.
Аслан. Өйткені Маша киімдерін орындықтың арқалығына қойған жоқ.
Тәрбиеші. Машаны ұмытшақ демес үшін не істеу керек?
Асель. Барлық киімін орындыққа қою керек.
Тәрбиеші. Дұрыс тек киімін ғана емес, жеңіл әрі тез табу үшін балық
заттарды да бір жерге жинап қою керек. Қааңдаршы біздің топта қандай жақсы.
Бәрі де таза. Барлық зттар мен ойыншықтар өз орнында, біз кез келген қажет
нәрсені тез табамыз. Егер маған кітап қажет болса, онда мен оны қайдан таба
аламын?
Асель. Арнаулы кітап сөресінен. Оған барлық кітап қойылған.
Тәрбиеші. Ал егер маған столда отырып ойнайтын ойын қажет болса, онда
мен оны қайдан аламын?
Банура. Шкафтан, онда қарындаштар мен пластилиндер де жатыр.
Тәрбиеші. Ал, енді Роллан бізге құстар үшін жем әкелші. (Роллан жемді
әкеледі) Сен оны қалай тез таптың?
Роллан. Өйткені өз орнында екен.
Тәрбиеші. Мақсат, тілеуіңді берсін, бізге бір қорап қарындаш әкелші.
(Мақсат әкеледі) Сен оны қалай тез таптың?
Мақсат. Өйткені, біз, оны орнына қойғанбыз.
Тәрбиеші. Дұрыс балалар сендер заттардыт ез таптыңдар, өйткені олардың
барлығы да өз орнында жатты. Бүгін біз әр заттың өз орны болғанының, дер
кезінде жинағанның жақсы екеніне көзіміз жетті. Енді, ойыншықтарды, киімді,
кітаптарды, столда ойнайтын ойыншықтарды да өздеріңнен кейін жинап қоюды
ұмытпайсыңдар. Сонда біздің топта әрқашанда тәртіп сақталады, а біз керек
затты іздеп уақыт алмаймыз.
Бес жасар бала үлкендерді сыйлауға тәрбиеленеді. Оған тәрбиелеудің ең
тиімді жолы әдептілік ережелерін орындау болып табылады. Үлкендермен
амандасу, қоштасу, оларды аты-жөнімен толық атау, әдептілікпен өтініш
жасау, көрсеткен қызметіне рахмет айту, олардың әңгімесіне араласпау, егер
байқамай қағып кетсе кешірім сұрау т.б.
Әдептілік ержелерін орындаудың қажеттілігімен бала үнемі ұшырасып
қалады, соның нәтижесінде өзіне қажетті мінез-құлықты ұдайы жаттықтыруға
мүмкіндік алады. Тәрбиешінің өзінің мінез-құлқы басты шарттың бірі болып
табылады. Мысалы, киіну кезінде балалар тәрбиешінің көмектесуін сұрайды, ол
тек қолғабыс тигізіп қана қоймай, тілеуіңді берсін деген ізгі ілтипат
танытуға тиіс. Бұл сыпайылықпен ілтипат танытудың қажет екендігін
ескертеді. Егер сәби ескертусіз-ақ әдептілік байқатса, онда оны басқа
балалардың көзінше мақтау қажет.
Алайда бала салыстырмалы түрде өте сирек кездесетін жағдайлар да бар.
Мысалы, тәрбиешінің өтініші бойынша ол меңгерушінің, медициналық сестраның
бөлмесіне барып, бір нәрсе сұрауы тиіс. Соған орай ол әдептілік ережесін
ұмытпауы қажет. Осы жағдайға байланысты мінез-құлықтың нормаларымен
балаларды таныстыру үшін алдын ала әңгіме өткізуге болады: бала бөлмеге
баруы керек, егер есік жабық болса, қағады, кіруге рұқсат сұрайды,
амандасады, әдеппен сұрақ қояды, жауабын алып, рақмет айтады, бөлмеден
шығып бара жатып қоштасады.
Одан әрі балаға бір нәрсені сұрап келуді тапсыра отырып, оған бұрын
айтылған ережелер жөнінде есіне салу қажет.
Бес жастағы балаға үлкендерге көмектесуді үйретеді. Бастапқыда бала
оны тәрбиешінің өтінішімен жүзеге асырады, л ол әр жолы осындай көмекті
дұрыс бағалайды. Кейіннен, балалармен жүйелі жұмыс жүргізудің барысында,
олар мұндай көмекті өзінің инициативасымен жасайтын болады, мысалы, түсіп
кеткен затты көтереді, қажетті затты әпереді.
Үлкендерге зейін қоюға, сыйлауға тәрбиелегенде педагог сөз жүзіндегі
өсиеттермен шектелмейді, керісінше, белгілі бір қимылдарға қозғау салып,
балалардың мейірімділік сезімін оятады. Бұл мақсатқа орай балалардың мінез-
құлқы - олардың зейін қоюы мен қамқорлық ету арқылы үлкендерді қуанышқа,
рақатқа бөлеуі тиіс. Мысалы, бірінші сменада істейтін тәрбиеші екінші
сменаға келетін педагогқа арнап серуен кезінде гүл шоғын жинап, оны столға
қою туралы кеңес береді, немесе меңгерушіге жаңағы сабақта жаттаған
өлеңдерін айтып береді, немесе демалысқа шыққан қызметкерге сәт сапар
тілеп, шығарып салады және т.б.
Үлкендерді сыйлауға тәрбиелеу тұрмыстық ережелерді орындау кезінде де
жүзеге асырылады; мысалы, үйге кіргенде алашаға аяқты сүртіп кіру,
айналадағыларға бөгет жасамай тыныш, байсалды түрде киіну, ұқыпты жуыну.
Тұрмыстық ережелермен балаларды таныстыра отырып, тәрбиеші сол
ереженің өзін түсіндіруі керек, оны орындаудың жолдарын көрсетеді және
балаға оның адамгершілік мәнін ашады. Мысалы, балалар бақшасына кірерде
аяғыңды кілемшеге сүртіп кіру керек деген ереженің орындалуы үйдегі
тазалықты сақтауға көмектесетінін, сонымен қатар осы тазалықты сақтайтын
үлкендердің еңбегіне деген құрмет екендігінің куәсі. Киіну кезінде киім
шешетін бөлмеде тыныштық сақтау керек деген ереже айналадағылармен санасу,
оларға бөгет жасамау керектігін байқатады.
Үлкендерді сыйлау мен сыпайылық дағдыларын сіңіруге тәрбиелеудің
басқа да әдістерімен қоса, педагогтар әр түрлі тұрмыстық жағдайларды
бейнелейтін суреттерді көрсетуді пайдаланады, сонымен қатар әдеби
шығармаларды оқуға немесе әңгімелеп беруге де болады.
Әңгімені оқыған соң балалармен пікірлесуге болады.
Н.Ходзаның Кім шатыстырды? (Кто напутал?) атты әңгімесі бес жасар
баланы қатты қызықтырады. Өмірде кездестіретін жайлардағы сәлеметсіз бе,
рақмет, жайлы жатып, жақсы тұрыңыз, тілеуің берсін деген сөздер
оларға таныс, ал кішкентай Таняға оның өзі белгілі бір қиындықтар туғызады.
Төрт жасар балаға өзін үлкендерше сезінуінің мәні зор (әңгімені қыркуйек,
қараша айларында оқығаны дұрыс). Әңгіме оқылып болған соң, балалардан таныс
адамға кездескенде, таңертеңгі, түскі, кешкі тамақтан соң не деу керек,
олар жатарда мамасы мен папасына қайырлы кешті тілей ме - осылар жөніне
балалардан сұрау керек.
Кім шатыстырды?
Мамасы Таняны қорадағы бақшаға әкеліп, орындыққа отырғызып. Мені
осында күт, қызым. Мен нан дүкеніне барып келейін, - деп айтты да кетіп
қалды.
Қасынан көршісі Варя апай өтті.
- Неге сен үндемейсің, Таняжан - деп сұрайды Варя апай.
- Сен енді екі жастасың ғой. Шынымен сен не айтуды білмейсің бе?
- Білмеймін, - дейді Таня бұртиып.
- Сәлеметсіз бе, - деп айту керек.
- Сәлеметсіз бе! - деп қайталады Таня.
- Міне, ақылдылық, үнемі осылай айт!!!
Мамасы нан дүкенін келіп, олар таңертеңгі тамақты ішуге кетті. Таняжан
тамақтан соң, орындықтан ұшып тұрды. Ал мамасы: Не айту керек, қызым, -
деді.
- Сәлеметсіз бе, - деу керек.
- Сен, бір нәрсені шатыстырып тұрсың. Рақмет, - деп айтуға
тиіссің, - деп мамасы түзетті.
Кешке мамасы кетіп, Таня әкесімен екеуі қалды. Олар отырып
әңгімелесті, кітап оқыды, содан кейін папасы: Е, біреудің ұйықтауы керек,
оның көзі ашылып-жұмылып отыр, - деді.
Таняжан тіл алғыш қыз еді. Папасының тізесінен түсіп, өз кереуітіне
барғанда, папасы тоқтатып:
- Ұйықтауға кетіп бара жатқанда, не деу керек, - деп сұрады.
- Рақмет, - деп айту керек.
- Жоқ, деп папасы күлді де: Рақмет емес, Жайлы жатып, жақсы
тұрыңыз, - деу керек.
- Жоқ, рақмет деп айтады, мені мамам солай үйретті.
- Рақмет емес, Жайлы жатып, жақсы тұрыңыз, - дейді.
- Міне, сөйтІп, Таня мұны айтқан Варя апайы ма, мамасы ма, әлде
папасы ма, түсіне алмады.
Ал, сендер қалай ойлайсыңдар, балалар?
Өйткені балалар бақшасындағы тұрмыстық іс-әрекет режимінің уақытын
алатындықтан, балалардың пайдалы істермен айналысуына бас көңіл бөлу қажет.
Таңертең балалар бақшаға келгенде, таңертеңгі астан кейінгі сабақ
басталғанға дейін және күннің екінші жартысында - ұйқыдан соң - балалар
өміріндегі әрбір жайлар туралы әңгіме өткізуі тиіс, кітап оқуы, сынған
қуыршақтарды балалармен бірігіп құрастыру, кітаптарды желімдеуі, сабаққа
қыл қаламмен, қарындашты дайындауы тиіс. Балалармен бірге осындай
жұмыстардың барлығын істей отырып, тәрбиеші олардың арасында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... 5
2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ...
12
3. Еңбекте
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
18
4. Ойын кезінде
тәрбиелеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... . 28
Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 33
КІРІСПЕ
Педагогика рухани мәдениетті қалыптастыруды бала өмірінің алғашқы
жылынан бастап моральдық сананы, адамгершілік сезімдер мен әдеттерді,
адамгершілік мінез-құлықты қалыптастырудың мақсатқа бағытталған белсенді
процессі ретінде қарастырады.
Балалар бақшасында бұл процесс мектепке дейінгі балалардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, рухани мәдениетті қалыптастыру принциптерінің
рухында жүзеге асырылады. Рухани мәдениетті қалыптастыру нақты моральдық
қасиеттер негіздерін қалыптастырудан көрінеді.
Адамның рухани мәдениет дамуында ұрпақтан ұрпаққа көшкен, дамыған,
толықтырылған, адамдардың бірлесіп өмір сүру процесінде жасалған
адамгершілік нормаларын игерудің елеулі маңызы бар.
Біздің адамгершілік ең саналы адамгершілік болып есептеледі, өйткені
ол - эгоизмге қарама-қарсы, коллективизмді ұсынады және оны қолдайды.
Коллективизм - коммунистік адамгершіліктің ең ерекше белгісі, ол адамның
шындыққа қатынасының барлық жүйесін, оның бар мінез-құлқын анықтап береді.
Тәуелсіз мемлекетіміздің одан әрі гүлдене беруіне үлес қосу үшін әрбір
адам адал еңбек етуге, тәртіпті болуға, халық байлығын сақтауға және
арттыра беруге, мораль нормаларын бұзушылармен күресуге тиіс. Осындай
позицияны қалыптастыру – рухани мәдениет тәрбие беру ісінің міндеті.
Осынау ортақ міндеттерге сәйкес мектепке дейінгі балаларды тәрбиелеу
жөніндегі жұмыстар да жетілдіріліп отырылуға тиіс. Мектепке дейінгі жаста
қалыптасқан моральдық сана-сезім мен мінез-құлық барлық балалық іс-
әрекеттер мен үлкендер арасындағы өзара қарым-қатынасы комплексіне шешуші
ықпал жасайды.
Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы
тәрбиеленеді. Тәрбиелеу білім беру жұмысының мазмұны мен формалары
балалардың мүмкіндігін еске алу арқылы нақтыланады. Рухани мәдениетке,
адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендерің қолынан
келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде
іске асады. Идеялық-саяси тәрбиенің ең бастапқы формалары педагогтың
балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс-әрекетінде, қоғамдық өмірдің
құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған классикалық және қазіргі
заман әдебиетінің озық шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу
негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке,
колективизм мен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз қолымен
жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің
нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды. Балаларда ортақ пайдалы
жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат
қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады.
Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын айқындайды, оның
өмірге белсенді позициясын бірте-бірте қалыптастырады.
Әр баланың жеке басы - оның моралдық дамуы жөнінде қамқорлық жасау -
бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті
көңіл бөлуі талап етіледі. Осыған орай баланың жеке басының қалыптасуы мен
балалар коллективі міндеттері өзара ұштасып жатады.
Мектепке дейінгі мекемелер балалардың жан-жақты дамуын, олардың
мектепке дайындығын қарастыратын Балалар бақшасындағы тәрбие программасы
бойынша жұмыс істейді.
Балалар бақшасындағы тәрбие программасын жүзеге асыруда басты рол
педагогта жатады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-
қатынасы балалар үшін үлгі болған сайын, педагогтың ықпалы әсерлі болып,
баланың жеке басы қалыптасады, оның ықпалы неғұрлым белсендірек болып,
баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, ал олардың ерік күшін
жұмылдырып, санасына ықпал етеді.
Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани мәдениетінің дамуы балалар
бақшасы мен жанұя арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын
ойдағыдай жүзеге асады. Балалардың рухани мәдениетінің дамуының тамаша
нәтижелерін көбіне ата-аналары Балалар бақшасындағы тәрбие программасын
білетін, тәрбиешілердің ақыл-кеңестерін таңғылықты тыңдайтын жанұялардан
байқауға болады, ол тәрбиешілер жанұя тәрбиесінің жақсы тәжірибесін, жанұя
өмірі жағдайларын зерттеп біледі.
Балаларды рухани мәдениетке тәрбиелеудегі педагогикалық процестерді
ұйымдастыру мен методикалық басшылық ету ерекшеліктерін түсіндірудің
алдында мектепке дейінгі балалық шақтың әр сатысының негізгі міндетін
саралап шығуға мүмкіндік беретін балалардың жас ерекшеліктері сипаты
ескеріледі.
Мектепке дейінгі мекемелерде рухани мәдениет тәрбие комплексті түрде
жүзеге асады, бірақ әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау
үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында - ұнамды әдеттер,
өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады; еңбекте - еңбек
сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік,
парыздық сезімі сияқты қасиеттер; сабақтарда идеялық бағытталудың
бастамалары, қоғамдық өмірдегі құбылыстар, патриоттық сезімдер жайлы
мағлұматтар.
Іс-әрекетке тәрбиелеу принципін қолдану - мектепке дейінгілерді
рухани мәдениет жақтан дамытуда сөз және сөз жүзіндегі методтардың рөлін
авторлар тарапынан бағаламау дегенді білдірмейді, бұл топтағы методтарды
пайдалану - балаларға моралдық праволарды түсінуге мүмкіндік жасайды.
Рухани мәдениет жақтан дамыту методтары көбінесе балалардың рухани
мәдениеттің, адагершіліктің шығар көзін түсінуіне негізделіп, оның сезімі
мен еркіне бір уақытта әсер ету жағын қарастырады. Рухани мәдениетке
тәрбиелеудің алуан түрлі методтарын қолдана отырып, ойын мен еңбектің, ойын
мен оқудың, еңбек пен оқудың өзара байланысын көре білу қажет.
Зерттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі педагогика.
Зерттеу обьектісі – Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеу.
Зерттеу мақсаты – Мектепке дейінгі кезеңіндегі рухани мәдениетке тәрбиелеу
жұмысының әдістемесін ғылыми тұрғыдан негіздеп жасау және оның тиімділігін
анықтау.
Зерттеу болжамы – Рухани мәдениетке тәрбиелеу барысында жүргізілген
әдістемесі оңтайлы жасалса, онда мектепке дейінгі естияр топтағы балаларды
рухани мәденитке тәрбиелей отырып дүниетанымын кеңейтумен бірге басқалармен
қарым-қатынасқа түсуге, рухани мәдениетті толық меңгеруге үмкіндік береді.
Зерттеу міндеттері: - Мектеп жасына дейінгі естияр топ балаларына білім
беру барысында жүргізілетін рухани мәдениетке тәрбиелеу жұмыстық көлемін,
мазмұнын, мақсатын, жүйесін анықтау.
- сабақ кезеңінде рухани мәдениетке тәрбиелеу жұмыстары жүргізілудің ғылыми
негізделген әдіс-тәсілдер жүйесін жасап, оны тәжірибеде қолдану.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: Ұлы философтар мен педагог, психолог
ғалымдрдың рухани мәдениет туралы және оның қоғамдағы рөлі жайла
қағидалары.
Зерттеу әдістері: Ғылыми әдебиеттер, баспасөз материалдары, озат тәжірибені
қолдану.
Зерттеу құрылымы: Кіріспеден, 1 бөлімнен, қорытынды және әдебиеттер тізімін
қамтиды.
I. Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани
мәдениетке тәрбиелеуге сипаттама.
1. 5 жастағы балаларды адамгершілікке тәрбиелеу мен
жетілдірудің ерекшеліктері
Мектепке дейінгі естияр жастағы балаларды рухани мәдениетке
тәрбиелеуді жүзеге асыруда тәрбиеші олардың мүмкіндіктерінің үш-төрт
жастағы балдырғандарға қарағанда анағұрлым көп екендігін қатаң ескеру
қажет. Балалар бақшасына барған балалар төрт жасында белгілі бір тәжірибе
жинақтайды, онымен педагогтың санасқаны жөн. Ең алдымен ол: құрбыларымен
қарым-қатынас тәжірибесі, барлық балаларға ортақ нормалы педагогтық талапты
орындау тәжірибесі. Бұл бірлескен толқулар тәжірибесі, ортақ қуаныш, ортақ
қамқорлық ал кейде әр түрлі себептермен байланысты балдырғандардың
реніштері. Бұл балалардан қимылдарын келісе білуді, бір-біріне көмектесуді
(топ бөлмесін, учаскені тазалау, огородтағы мәдени дақылдарды күту) талап
ететін бірлескен еңбектік іс-әрекет тәжірибесі. Төрт жасар бала бірге
ойнауды, бір-бірінің ойындағы түпкі ойын қостауды, ойыншықты ортақ
пайдалануды үйренеді.
Бес жасар баланың дамуы, салыстырмалы түрде ширақтығы, ептілігі және
қимылының сенімділігі көптеген бірлескен іс-әрекетті жетілдіріп, олардың
өзара түсінүсуіне алғы шарт жасайды.
Бес жасқа жаңа ғана толған баланың салыстырмалы түрдегі ширақтығы,
ептілігі және қимылының сенімділігі көптеген бірлескен іс-әрекетті
жетілдіріп, олардың өзара түсінуіне алғы шарт жасайды.
Бес жасқа жаңа толған баланың салыстыралы түрдегі өз бетімен істеуі
балалар іс-әрекетіне педагогикалық басшылық сипатын өзгертуді, кейбір топ
балаларына олардың өзара қарым-қатынасты өз беттерімен істейтініне,
ойындардың мазұнынын дамытатына сене отырып, балаладың бұл мүмкіндіктерін,
олрдың алғашқы жарты жылдағы өздерін өздері ұйымдастыру табыстары әлі де
тұрақсыз және де балалардың іс-әрекетін тәрбиеші тарапынан үнемі зейін
қоюды талап етеді, ойындар ойнауға материал береді.
Еріктік даму шегі мен ілгерілеуді ескерген жөн. Бұл жастағы балалар
есту және көру белгілеріне өзінің іс-әрекетін бағындыра отырып, оларға тез
жауап қайтарып (тоқтау, қимылды қайталау, сөзбен жауап қайтару т.б.) бірте-
бірте өзінің импульстік қозуын шектеуге, педагог пен құрбыларын
ұстамдылықпен тыңдауға бірте-бірте үйренеді. Бұл - ұстамдылыққа, мінез-
құлықты ұйымдастыруға тәрбиелеу үшін алғы шарт жасайды.
Бес жасар баланың көпшілігі фонетикалық дыбыс ырғағын дұрыс меңгеріп,
дауыс ырғағы грамматикалық және синтаксистік тұрғыдан дұрыс болады, бұл -
балалардың өзар жеңіл, еркін түсінісіп, ойынның түпкі мазмұны туралы
келісіп, өз сөйлеміндегі ойдың дұрыстығын дәлеледейді.
Осы жастағы балалардың мінез-құлқы өте қарама-қайшы. Бұл балалардың
өздеріне-өздерінің сенімсіздігінен және сонымен қатар өз бетімен істеуге
тырысуынан, қиқарлық көрсетуінен, сонымен бірге тәрбиелік шараларға
берілуінен көрінеді. Психологтар мен педагогтар балалардың дамуындағы
өзгерістерді үлкендермен бірге жасаған іс-әрекеттен өз бетімен істейтін іс-
әрекетке көшудің әсерінен деп есептейді.
Балалардың қылықтарынан олардың өзара қарым-қатынасынан жағымды
қасиеттері аңғарылады, олар тұрақты бола отырып, мейірімділіктің,
сыпайылықтың, шыншылдықтың, ұйымшылдықтың және балалар арасындағы достық
қатынастың болуына кедергі келтірудің (өзгелермен санаспау, санасқысы
келмеу, жолдастарын өзіне бағындыру) негізін жасайды.
Тұрақты моральдық мінез-құлықты дамыту және коллективтік өзара қарым-
қатынастың бастамасын қалыптастырудың алғы шарты - балалар бақшасы мен
жанұяның педагогикалық талаптарының тұрақтылығы, үлкендердің тұрақты жақсы
үлгісінің әсері болып табылады. Баланың өзіне тән жеке дара қылығын және
оның көңіл-күйін ол арқылы өз құрбыларымен тез қарым-қатынас жасайды,
олармен бірге ойнағанда ойынды жеңісті түрде дамытады, үлкендердің
еңбектегі тапсырмаларын орындайды. Жағымды өзара қарым-қатынасты дамыту
үшін көп әрі мазмұнды ойнауға, күн сайын еңбектенуге, сабаққа ынтамен
қатысуға, балаларға әр түрлі іс-әрекетте өзін белсенді көрсетуге
мүмкіндік беру өте маңызды. Атап айтқанда, мазмұнды іс-әрекет мұнда
балалардың біріне-бірінің кешірімді болуына өзінің пікір жөнінде
басқалармен үнемі келісуіне болады. Коллективтік өзара қарым-қатынастың
алғашқы тәжірибесін, баланың моральдық көрінісінің негізін, қалыптастырады.
Осы жастағы балаларға қызықты да сыйымды бірігіп жасаған іс-әрекеттер
(бірге ойын ойнау, бірге жалпы сабақтар оқу, тұрмыстық процестерге қатысу
еңбектік міндеттерді орындау) балалардың мейірімді өзара қарым-қатынастарын
қалыптастыратын басты шарт. Іс-әрекет жағымды эмоциялық көрініс тудырады,
ол көрініс әлеуметтік сезімнің дамуына негіз салады және құрбыларының
арасында мінез-құлықтың тұрақты дағдылары мен әдеттерінің алғашқы пайда
болуына мүмкіндік жасайды. Балалардың іс-әрекетіне басшылық ете отырып,
олардың алдына жеке-дара істеуді, бірігіп күш жұмсауды талап ететін белгілі
бір тапсырма қою керек.
Балалардың дұрыс өзара қарым-қатынастарын табысты түрде қалыптастыру
көптеген себептереге: балалардың араласудағы тәжірибесі олардан алған
жағымды және жағымсыз әсерлері жанұядағы тәрбиенің қолайлы немесе қолайсыз
жағдайларынан тәрбиешінің әр баланың даму ерекшеліктерін көре, оның жағымды
қасиеттеріне сүйене білуге байланысты.
Балалардың бір-біріне әсерін ескерудің де маңызы зор. Мұндай әсер
бірге ойнаудан немесе еңбектенуден пайда болатын шағын ғана балалар
бірлестігінде табысты түрде жүзеге асады. Тәрбиеші балалардың араласуын
қолдауға, олардың өз бетімен еркін де шешімді, іс-әрекет жасауына мүмкіндік
береді.
Кішкентай балалардың қолдауа бейімділігін ескере отырып, олардың жақсы
істі үйренуге тырысуын жан-жақты мадақтау, жаман қылықтарға жирене қарауға
тәрбиелеу.
Балалардың өзара қарым-қатынасы жаңадан қалыптаса келе жатқан кезеңде
де тәрбиешінің белсенділік бет алысы қажет-ақ. Алғашқы бірге ойнаудан-ақ
тұрақты достық ниеттің қалыптасуына, тәрбиелік тұрғыдан бағалы нәтижелерге
жетуге қол жеткізу керек.
Қоғамдық мекемелердегі балалардың өмірі олардың бірге ойнауына, оқу
мен еңбектік іс-әрекет процесіне жақсы жағдай туғызады және бірлесе отырып,
күш жұмсаудың арқасында алға қойған мақсаттарға жетуге талаптану мен қол
жеткізуге тәрбиеленеді. Балалардың бірлескен қоғамдық негізге бағытталған
әрекеттерінің әуендері сол іс-әрекеттің өзін және оның нәтижесін жоғарырақ
дәрежеге көтереді. Осы әуендерге сай әрекет ете отырып, балалар мақсатты
және бірлесе еңбектенеді, бір-біріне көмектеседі, туындаған міндеттерді
табысты шешеді.
Тәрбиеші әр баланың өз қалауына, ықыласына, бейімділігіне қарай істі
таңдап алуына, белсенділік пен инициатива көрсетуі жөнінде қамқорлық жасауы
маңызды, мақсатқа бағытталған тәрбиеде бала үш жастың өзінде-ақ белгілі бір
ойындар мен сабақтарға мән береді, мұның өзі оның қызығушылығы, бейімділігі
жөнінде мәліметтер береді.
Төрт жастағы балаларда құрбылармен бірге ойнау талаптары анық
байқалады: бала бірге іс-әрекет жасайтын жолдастарды іздейді, ол тек бірге
ойнаған ойындардың өзінен ғана емес, жолдастарымен араласудан да қуанышқа
бөленеді. Балалардың өзара қарым-қатынасты бір-біріне деген мейрімділіктің
көмек көрсете білудің қалыптасуының, ойын ережесін түсіндірудің,
қуыршақтарды бірлесе жинаудың, топтағы тәртіптің сақталуын қадағалаудың
дәрежесіне қарай беки түседі.
Балалардың өз құрбыларымен араласуына қойылатын талаптарды түсінуі,
бұл талаптарды орындау тәсілдерін меңгеру балалардан тек өз бетімен істеуді
дамытуды ғана қамтамасыз етеді. Құрбыларымен бірге ойнағысы келу ықыласымен
қатар ол өзінің білетінін өзгеге уйретуге тырысуы, өзінің алған әсерлері
жөнінде жолдастарымен пікірлесуі араласуға себеп болады.
Балалардың дамып келе жатқан өз бетімен істеуінің олардың үлкендермен
арадағы қарым-қатынас сипатына да қатысы бар: балаларды киіндіру, шешіндіру
т.б. жөнінде өтініштерді сирек айтады, бірігіп ойнауға белсене қатысады,
ойын барысында өзін қызықтырған танымдық нәрселер туралы, тәрбиешіге сұрақ
қояды, мұның жеке баста қалыптастыруда маңызды шарт екені белгілі. Мектепке
дейінгі ересек балалар жасындағы балалардың танымдық ынталарының өсуі -
олардың рухани мәдениет жақтан дамуының жетекші жүйесіне айналады.
Бес жасқа толғанда балалардың рухани мәдениет өзара қарым-қатынасының
бастамасы педагогтың балалар белсенділігі мен өз бетімен істеуін дамытуға
зейін қойған жағдайда ғана қалыптасады.
Осы жас сатысында балалар өз жеке басының және өз құрдастарының
қылықтарын дұрыс та жеткілікті бағалай алады. Дұрыс және мақсатқа
бағытталған тәрбиенің ықпалымен балалар тек қана бірге ойнауға, құрылыс
салуға, қуыршақты орын-орнына қоюға көңіл аударып қана қоймайды, сондай-ақ
бір-біріне көмек көрсетуге тырысудың да маңызы ерекше. Алайда балаларда
бұл қасиеттердің осы жаста тым орнықсыз екенін ескеріп, педагог тарапынан
жіті зейін қойылып, қолданылып отырылуын естен шығармау қажет.
Көпке ортақ ережелерді балалардың сақтауы, топта тәртіпті сақтай
білуі, келесіде болатын ойын жөнінде құрбыларымен келісіп алуы,
ойыншықтарды бөлісуі, қиыншылыққа кездескенде жолдасқа көмектесе білуі -
осының бәрі коллективтік өзара қарым-қатынастың бастапқы көрінісі.
Тәрбиешінің осыларды көруі, дамытуы, бекіте түсуі маңызды.
Балалар бақшасындағы тәрбие программасында анықталған ережелер
балалардың өзара қарым-қатынасына жағымды бағыт беруге көмектеседі.
Ережелерді меңгеру шамасына байланысты балалар оларға өздерінің іс-
әрекеттері мен құрбыларының арасындағы өзара қарым-қатынас процесінде
оларға сүйене бастайды.
Мінез-құлық нормаларын меңгеру - баланың еркінің дамуына әсерін
тигізеді, импульсті ашуын тежеуге көмектеседі, өзінің қылығы мен қимылын,
ережелерін белгіленген обьективтік талаптарға бағындырады.
Ойын процесінде балалардың үйренетін ережелерінің зор рөлі бар.
Балалар ойын барысында сол ереженің талаптарын орындауды бірте-бірте
меңгеруді үйренеді, оларды ойынға қызықтыруға мүмкіндік жасайды.
Естияр жас тобында қимылды ойындардың ерекше маңызы бар. Бес жастағы
бала жоғарыда көрсеткендей, жақсы қимылдайды, негізгі барлық қимылдарды
жеңіл меңгереді. Сондықтан олар үшін ережелереді тежеуін дамытуға
көзделген мынадай қимылды ойындарды тыңдап алу керек: бұл ойындар бес жасар
балаға қиынға соғады, өйткені онда тежеу процесінен қозу процесі әлі де
әлдеқайда басым болады.
Ойынның ережелерін меңгере отырып, бала өз қимылдарын басқа балалардың
қимылдарымен келістіруді үйренеді.
Мінез-құлық ережелері мен нормаларын басқалардан бұрын меңгерген
балалар осы ережелер мен нормаларды бұзған өз меңгерген балалар осы
ережелер мен нормаларды бұзған өз жолдастары жөнінде тәрбиешіге жиі шағым
жасайтындығы байқалады. Мұндай шағымдардың нашар қылықтың көрінісі емес
екендігін есте ұстау керек. Педагогқа тәртіптің бұзылғандығы туралы белгі
бере отырып, бала өзінің ережені меңгерудегі білімін дәлеледейді. Бірақта
балалардың бір-біріне жиі шағым жасауы - олардың өзара қарым-қатынаста тату
еместікке әкеліп соғуы мүмкін екендігін ескеру қажет: өзінің құрбысы
жөнінде шағым жасаған бала өзінің өзгеден артық екендігі жөнінде шағым
жасаған бала өзінің өзгеден артық екендігі жөнінде түсінік болады. Ал
үстінен арыз айтылған да зәбір шегеді, шағымшыға кектенеді. Тәрбиеші
балалардың бір-біріне мінез-құлық ережелерінің бұзылғанда, бірден
үлкендерге йтпай, әуелі өздері түсінісуіне әдеттендіріп, үйретеді. Мишаның
құтыдағы гүл тұрған терезеге ойнағанын көріп, оған шағым айтқан Сашаға
тәрбиеші: Мишаға көмектесіп, қораптағы мозайканы терезеден столға қойып,
столда ойнаған ыңғайлы болады, - деп ескертеді.
Жыл ортасында естияр жас тобындағы балалар шектен тыс жағдайда ғана
жолдасы жөнінде шағым айтады. Ойыннан соң қуыршақтарды жиюды,
жабыстырғаннан кейін клеенканы жууды ұмытқан балаға, қасықты орнына
қоймаған кезекшіге, балалардың өздері ескертіп, кейде көмектеседі. Тек
ережені орындаудан біреулер бас тартқанда ғана педагогқа айтады.
Жолдасқа ережелерді еске салу, қиын сәтте көмектесу, мейірімділікке
негізделген балалардың қарым-қатынасын нығайтады, кейбір балалардың көзге
түсуге тырысуы өзін басқаға қарсы қоюы, тәрбиешінің зейінін өзіне аудару
дегендер болмайды. Олар өздерінің шағымының педагогтан қолдау таппайтынын
біле бастайды.
Бес жастағы баланы тәрбиелеуде талап қоюдың маңызы ерекше. Осы жас
басқышында баланың өз мінез-құлқын сапалы басқаруына арқа сүйеуге болмайды,
өйткені ол көп нәрсені түсінбейді, мінез-құлықтың дұрыс үлгісін айыра
алмайды, үлкендердің қойған талаптарының ішінен біреулерін ұмытады, енді
біреулерін өзі үшін міндетті деп есептемейді де оған керісінше бірдемелерді
жасайды. Балаларға қойылған талаптар әділ болуға тиіс, ал міндеттер орындай
алатындай дәрежеде болуға тиіс.
Үлкендердің айтқанын орындамау бір балаларға реніш әкеледі, жасқаншақ
болып, ұялады, ал екіншісі - тілазар болып, әдетте тәрбиелеуге көптеген
қиындықтар жасайды.
Балаға бір нәрсеге рұқсат бергенде, немесе тыйым салғанда, шектеудің
мақсатын ойластырған және тапсырманы орындай алатындығына назар салған жөн.
Үнемі балаларға бір нәрсеге (тиіспе, айғайлама, жүгірме, шықпа)
тыйым салушы тәрбиешілерде тәртіп бұзушылар көп кездеседі. Неге? Өйткені
ұсақ-түйектен аса алмаған педагог балаларды да сыйламайды, оларға сенбейді,
өсіп келе жатқан жас ерекшеліктері ескерілмейді. Мұнан басқа осы шектеудің
артында кішкене балалардың жас ерекшеліктерін білмеуді, олардың
ықыластарын жоққа шығарып, артық іспен өздерін шұғылдандырудан аулақ
ұстауды бәрінен де жиі кездестіруге болады. Сонымен қатар шексіз тыйым
салу зиянын тигізеді. Ол - баланың дұрыс дамуына кедергі жасайды, оның
құнын кемітеді, осыдан барып, әсіресе өзімшіл, нәзік сезімді балалар қатты
ренжиді.
Талапты қоя отырып, балаларға белгілі бір жүйелілікті сақтау жөнінде
еске салған жөн, жай міндеттердің бастапқы өте күрделі де қиын міндеттерді,
орындауда балаларға белгілі бір күш жұмсауға тура келеді.
Балаларда мәдени мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін құрбыларымен
өзара дұрыс қарым-қатынасын қалыптастыруда кездесетін кедергінің бірі -
тұрақты талап қоюдың жоқтығы. Тәрбиеші бүгін балалардың бір-бірімен өзара
мәдениетті сөйлесуіне барынша күш жұмсап, жетістікке жетеді, ертеңгісін
дөрекі сөз айтқан кейбір балалардың қасынан үндемей өтеді, бүгін балаларға
құстарды күту жөнінде қамқорлық жасауды: күтуді, тамақтандыруды, торын
тазалауды ұсынса, ал екінші ретте соның бәрін өзі істейді немесе мүлде
олар жөнінде ұмытып кетеді.
Тұрақтылық ықпалы дағдыларды қалыптастырудың алғы шартын жасайды,
педагогтың қосымша ескертуі мен ұсынысынсыз-ақ, балалар көп нәрсені өздері
біліп атқаруына негіз болады.
Балаға қойылған талаптарды әрқашан оның не істеу керектігі жөнінде
қорытындылануы қажет: құрылыс жабдықтарын орнына жинау, жабыстырғаннан кйін
қолды жуу. Осындай жағдайда талапты орындаудың қажеттілігіне мойын ұсынады,
сол арқылы шектеудің өзіне баланың пәрменді көзқарасын оятады.
Тағы да бір маңызды жағдайды ескерген жөн: талаптар мейірімділік үнмен
және балалардың оны орындай алатындығына нық сенім білдіре отырып қойылуға
тиіс. Баланың тырысуын міндетті түрде қолдау керек.
Естияр жас тобындағы балалардың осы жасқа сай ерекшілігі мен олардың
адамгершілік жақтан даму перспективаларын ескергенде адамгершілікке
тәрбиелеудің қандай басты міндеттері шешеілуге тиіс? Өткен жас
сатыларындағы сияқты адамгершілік сезімдерге тәрбиелеу ең басты міндет,
бірақ бес жасар баланың сана-сезімдері белсендірек жетіліп, құрбыларының
қуанышы мен ренішінде бірге қуанып, бірге ренжиді, көмекке келуге талпынып,
басқаларға жақсылық жасауға ұмтылады.
Мәдени мінез-құлық шеберлігін, дағдылары мен әдеттерін қалыптастыру
жұмыстарымен жалғастырылады, ол - басқа балалардың ойын кезеіндегі
ұсыныстарымен, ықыластарымен санаса білуінен, орын беруінен, ортақ
ойыншықтарымен бірге ойнауынан, еңбекке тиянақты араласуынан, тапсырылған
істі өз бетімен орындауынан, таңертеңгілікке, түскі тамаққа стол жасай
білуінен, табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен мекендеушілерді тиянақты күте
білуінен көрінеді. Балаларға автобуста, метрода, қоғамдық орындарда, мәдени
мінез-құлық ережелерін сақтай білуді үйрету қажет.
Балалар қашанда шындықты айтуға тәрбиеленуі тиіс.
Осы жас баспалдағында жинақталған ең маңызды, ерекше мәні бар міндет
үлкендермен, құрбыларымен арадағы қарым-қатынасты қалыптастыру: үлкендерге
сыпайы, зейінді қарау, балалармен тату ойнай білу әлсізді, ренжігенді
қорғау, жолдастарға көмектесу, кішкентайларды қамқорлыққа алу.
Заттарға ұқыпты қарау мінез-құлық нормасына айналуға тиіс, оның өзі
заттарды жөндеуге, түзеуге, тәртіпке келтіруге әзір тұруға тырысуынан
көрінеді, бұның өзі ұйымшылдықтың, ұқыптылықтың бстапқы дамуына әсер етеді.
Балалардың іс-әрекетте тұрақтылығы мен мақсатқа тырысушылығын дамыту
қажет: өз бетімен ойнай білу, үлкенердің тапсырмаларын ықыласымен орындау,
тырысушылықты таныту, кездесетін қиындықтарды өз бетімен жеңуге тырысу,
сабақтарға, еңбекке белсене араласу. Балалардың ата-аналармен айналадағы
үлкендер еңбегіне ықыласын дамыту, оларға көмек көрсетуге дайын тұру кейбір
еңбек процестерінің ойын кезінде бейнеленуін мадақтау қажет.
Балалардың моральдық түсініктері мен түсіну білімі шеңберін кеңейту
туралы ойланған да жөн. Балалар бақшасында балалардың тату-тәтті
жүретіндігін, таласпайтындығын, ойыншықтарды бір-бірімен бөлісетіндігін,
біріне-бірі көмектесетіндігін кішкентайлар жөнінде қамқорлық жасап,
үлкендерді сыйлайтындығын, айтқанын орындайтын балалар білуге тиіс.
Балалар дүние-мүлікті жасауға кеткен адамның еңбегін, еңбектің жемісін
ұқыпты пайдаланып сақтау керектігі жөнінде түсініктер алуы керек. Бұл
түсініктер балаларға ең басты идеяны біздің елімізде барлық адамдардың
жақсы өмір сүруі үшін еңбектенетінін ашуға тиіс.
Идеялық тәрбиенің негізі Отанымыз туралы бастапқы түсініктерден
құралады. Бұл жас баспалдағында В.И.Ленин туралы білімдердің ерекше маңызы
бар. Бұл мағлұматтарды балалар әңгімелесу, сөйлеу, суреттерді көру кезінде
алады. Қоғамдық өмірдегі құбылыстар туралы алғашқы түсініктерді
қалыптастыратын, балалар сезімін оятатын тәрбиешінің әңгімелері, өлеңдерді
жаттау, әңгімелесу, суреттерді қарау - нақтылы образдар жасайды.
Рухани мәдениетке тәрбиелеу барлық педагогикалық процесс арқылы жүзеге
асады. Бірақ күнделікті жұмыс барысында тәрбиеші балаларға нақтылы іс-
әрекет арқылы іске асатын тапсырмаларды бере алады. Сөйтіп, күнделікті
тұрмыстық іс-әрекетте ең алдымен мәдени мінез-құлық дағдылары қалыптасады,
әдептілік ережелері меңгеріледі. Үлкенді құрметтеуге, тіл алғыштыққа
заттарды күтіп ұстауға, құрбыларына зейін қоюға, оларға өз әлінше көмек
көрсетуге тәрбиеленеді.
Ойындарға барлық өзара қарым-қатынастар жеңісті дамып, оларға
мейірімділік рух беріліп, сезімдері дағдылары мен мәдени мінез-құлық
әдеттері дамиды, кейбір моральдық түсініктер анықталады.
Еңбектегі іс-әрекетте, сондай-ақ балалар арасындағы өзара қарым-
қатынас үлкендердің еңбегіне көзқарас қалыптасады. Еңбек сүйгіштіктің,
ұйымшыл мінез-қылықтың, жауапкершілікті сезінудің, пайдалы істі тек өзі
үшін ғана емес, басқалар үшін жасай білуі мен оған деген ықыласының
болуының алғашқы баспалдақтары қаланады.
Сабақтар балаларға түсінікті қоғамдық өмірдің құбылыстары мен
моральдық нормалар жөніндегі түсініктердің қалыптасуы үшін көптеген
мүмкіндіктер жасайды. Балалар өзінің және құрбыларының жетістіктерін әділ
бағалауға, шыдамдылыққа, жинақылыққа, табандыққа үйренеді.
Әрине, мұндай міндеттерді бөлісу өте шартты түрде: педагогикалық
жұмыста бір міндет сабақтарда да тұрмыстық іс-әрекетте де ойындар ойнаған
кезінде де зейін қойылатын бір нәрсе болуы мүмкін.
1.2. Күнделікті тұрмыста тәрбиелеу.
Күн баланың балалар бақшасына келуімен және арнаулы режимге
негізделген күнделікті істерден басталады.
Күнделікті тұрмыстағы басты мәселе - мәдени мінез-құлыққа тәрбиелеу,
ол балалардың ережелерді меңгеруінен көрінеді. Алғашқы кезде ережелерді
үлкендер айтады, бірақ оларды балалар айтқан болып есептеледі. Мектепке
дейінгі жаста тәрбиелеудің қоғамдық жағдайларында балалардың ережелерді
меңгеруі әсіресе маңызды. Олар балаларға өмір нормаларымен таныстырып,
олардың өмірінің жинақы да тәртіпті болуына көмектеседі.
Бірте-бірте ережелер балалардың бірлесіп ойнау кезінде, сабақтарда,
өзара қарым-қатынаста аса қажетіне айналады.
Балалардың ережелерді меңгеру барысында тәрбиешінің әсер ету мәнері
өзгереді де елеусіздеу болады, әр түрлі жанама өзгерістердің мәні көбірек
бола бастайды.
Тәжірибелердің нәтижелері көрсеткендей, ережелерді меңгеруді
жақсартуда балалардың өздерін-өздері жақсы ұстауға баулудың ерекше мәні
бар. Өз тырысушылығын танытқан баланың болымсыз жетістіктеріне де
педагогтың назар аударып, ерекше атау оның жағымды мінез-құлқын
тұрақтандыруға жәрдемдеседі.
Рухани мәдениетке тәрбиелеу міндетін табысты шешу үлкендердің
дәйектілікпен нақты істеген жұмысы балалар бақшасындағы сергек көңіл-күй,
жағымды әуен, талап қоюшылықтыңбалаға көмекке келуге әзір тұрумен ұшталып
жататын тұрмыстық жағдайларды зерек ойластыруды қажет етеді.
Балалар күнделікті өмірінде көптеген ережелер мен әдеттерді меңгереді.
Мұндайда педагог ең алдымен дұрыс қимыл тәсілін балаларға көрсетуге тиіс.
Егер балада теріс тәсіл стихиялы түрде қалыптасса, дағдының пайда болуы
қиынға соғады.
Балалардың мінез-құлқын тәрбиелеуде, олардың тәрбиешімен және
құрбыларымен өзара қарым-қатынас ержесін меңгеруде ең жауапты кезең күзде,
балалар жаңа топқа жиналған кездегі педгогикалық процестің бастапқы кезі
болып табылады. Дәл осы кезеңде олар жалпы талап мөлшеріне сай өзара
қалыптасатын қарым-қатынас негізінде жеке бастың мінез-құлқының бағдарын
алады. Бала бірінші рет топқа келген кезеңде оларды қарапайым ережелермен
таныстырудың мәні ерекше, екі тәрбиешінің келісімімен істелген жұмыс жақсы
меңгеруге жетелейді. Дәл осы кезде балалар бақшасында және жанұяда
балаларға талаптың бір жерден шығу мақсатымен, ата-аналармен жұмыс істей
бастаудың маңызы зор.
Алғашқы екі айда алдыңғы топтарда алған дағдылар мен әдеттерді
тұрақтандыру жұмысы жүргізіледі: өз бетімен киіну және шешіну, тамақ ішу,
қол жуғыштағы, киім ілгіштегі тәртіпті сақтау т.б.
Педагог адамдарға мейірімді қарау үлгісін көрсете отырып, балаларды
рухани мәдениетке тәрбиелеуді жалғастырады. Тәрбиешінің балаларға байсалды,
біркелкі қарауы серуен кезінде, төсек-орын жинау кезінде, кезекшілікті
атқару барысында қиналғандарға т.б. көмек көрсетуге әзір болуы балалардың
өз күшіне сенімін арттырады, қиындықтарды табысты жеңуге жәрдемдеседі, бір-
біріне қол ұшын беруге баулиды.
Балалар өзі меңгерген ережелерді тиянақтауға барынша тырысатындығын
жиі байқауға болады. Мысал келтіреміз:
Сарсен бөлмеде келе жатып аюдың қонжығын аяғынан ұстап ап, сүйретіп
келе жатқанын Айнұр көрді. Оған жақындап: Бұлай сүйретуге болмайды, сен
оның аяғын жұлып аласың. Сонан соң біздің қонжығымыз аяқсыз қалады, сен оны
қайта жалғай алмайсың, - дейді.
Шыңғыс киініп жатып, өзінің көйлегін еденге тастай салды. Арман
байқап қалып: Өз киіміңді жерге тастауға бола ма? Еденді басып жүреміз
ғой, - дейді.
Естияр жас тобындағы балалардың меңгеруге тиісті алғашқы қарастыратын
ережелерінің бірі: Өзіңнің қолыңнан келетін нәрсені - өзің істе, - деу.
Оны балалардың жинақтаған тәжірибесі негізінде жүзеге асырады. Бұл тәжірибе
тұрақсыз балалар бір нәрсені істей алады, ал енді біреуін игермеген.
Тәрбиеші балдырғандарға өздерінің білетінін мойындауларына көмектесуі
қажет.
Балаларды топта тәртіп сақтауды үйрету, кемшіліктерді байқап, оларды
жоюға немесе ол жөнінде үлкендерге хабарлау қажет. Мысалы, балалар ұшы
сынған қарындашты көреді де, тәрбиеші ұштау үшін оларды жеке қорапқа
салады. Шашылған қуыршақтарды бірден көруді балаларға үйрету керек. Бұл
үшін тәрбиеші сабақ алдында серуенге шығарда: Бәрі де орнында ма? - деп
сұрайды. Осындай сұрақты педагог балаларға және бүкіл топқа қояды. Сонымен
қатар ол балалардың ішінен кімдердің бөлмені жинауға белсене қатысқанын,
кімнің қатыспағанын атап айтады. Тағы да барлық заттар өз орнында тұрғанын
не тұрмағанын зейін қойып көруді ұсынады. Кейде кейбір балаларға арнайы
тапсырманы орындауды жүктейді.
Тазалық сақтауға тырысқан балалар әрқашанда педагог тарапынан қолдау
табуға тиіс.
Аурухана ойынын ойнап болған соң Мерей мен Айнұр халаттарын,
косынкаларын шешіп, орындықтың үстіне қоя салды. Мұны Мақсат көрді. Ол
тәрбиешіге келіп. Қыздар халаттарын ілген жоқ, - деп хабарлады.
Тәрбиеші кеңес беріп. Сен оны қайда және қалай ілетінін көрсет, -
деді. Мақсат қыздарды шақырып. Міне, қараңдар, халатты қалай ілу керек
(Әуелі Мақсат жеңін сыртына қайырды, сонан кейін косынканы ұқыпты бүктеді
де қалтасына салды және халатты алып, ілгішке ілді) көрдіңдер ме? - деді.
Мерей қостағандай басын изеп, иә, - деді.
Мақсат көңілденіп ойынға кірісіп кетті.
Жарты жылдан кейін барлық балалар: Әр зат өз орнында деген ережені
жақсы білуге тиіс. Бұл ережеде заттарға ұқыпты қарау жинақылық,
жауапкершілік, өз бетімен істеу сияқты қасиеттердің жиынтығы бар.
Бұл ережені бекіту үшін әңгіме өткізуге болады. Мұндай әңгімені
жазбаша келтірейік:
Программалық мазмұн. Заттардың, ойыншықтардың, киімдердің қайда
сақталатынын білу, оларды өзі ойнап болғаннан кейін өзі жинастыру, әр зат
орнында деген ережені сақтау.
Әңгіме барысы.
Тәрбиеші. Балалар, сендер ұйықтауға жатарда киімдеріңді қайда
қоясыңдар?
Азамат. Орындықтың арқалығына.
Майра. Кішкентай орындыққа.
Тәрбиеші. Киімдеріңді неге кіщкентай орындыққа қоясыңдар?
Жанна. Заттарды шашпау үшін.
Жалғас. Лас болмау үшін.
Айнұр. Бүктелмеу үшін.
Тәрбиеші. Дұрыс, балалар, бірақ тек сол үшін ғана емес. Киімді қайда
қойғаныңды білу үшін де орындыққа қоюға болады. Ал олай істемеген
Машаның қандай күйге ұшырағанын тыңдаңдар.
Тәрбиеші. Л. Воронкованың Ұмытшақ атты әңгімесін оқып, содан кейін
Ұмытшақ деп неліктен атады? деп сұрайды.
Шыңғыс. Себебі, ол бәрін ұмытады.
Аслан. Өйткені Маша киімдерін орындықтың арқалығына қойған жоқ.
Тәрбиеші. Машаны ұмытшақ демес үшін не істеу керек?
Асель. Барлық киімін орындыққа қою керек.
Тәрбиеші. Дұрыс тек киімін ғана емес, жеңіл әрі тез табу үшін балық
заттарды да бір жерге жинап қою керек. Қааңдаршы біздің топта қандай жақсы.
Бәрі де таза. Барлық зттар мен ойыншықтар өз орнында, біз кез келген қажет
нәрсені тез табамыз. Егер маған кітап қажет болса, онда мен оны қайдан таба
аламын?
Асель. Арнаулы кітап сөресінен. Оған барлық кітап қойылған.
Тәрбиеші. Ал егер маған столда отырып ойнайтын ойын қажет болса, онда
мен оны қайдан аламын?
Банура. Шкафтан, онда қарындаштар мен пластилиндер де жатыр.
Тәрбиеші. Ал, енді Роллан бізге құстар үшін жем әкелші. (Роллан жемді
әкеледі) Сен оны қалай тез таптың?
Роллан. Өйткені өз орнында екен.
Тәрбиеші. Мақсат, тілеуіңді берсін, бізге бір қорап қарындаш әкелші.
(Мақсат әкеледі) Сен оны қалай тез таптың?
Мақсат. Өйткені, біз, оны орнына қойғанбыз.
Тәрбиеші. Дұрыс балалар сендер заттардыт ез таптыңдар, өйткені олардың
барлығы да өз орнында жатты. Бүгін біз әр заттың өз орны болғанының, дер
кезінде жинағанның жақсы екеніне көзіміз жетті. Енді, ойыншықтарды, киімді,
кітаптарды, столда ойнайтын ойыншықтарды да өздеріңнен кейін жинап қоюды
ұмытпайсыңдар. Сонда біздің топта әрқашанда тәртіп сақталады, а біз керек
затты іздеп уақыт алмаймыз.
Бес жасар бала үлкендерді сыйлауға тәрбиеленеді. Оған тәрбиелеудің ең
тиімді жолы әдептілік ережелерін орындау болып табылады. Үлкендермен
амандасу, қоштасу, оларды аты-жөнімен толық атау, әдептілікпен өтініш
жасау, көрсеткен қызметіне рахмет айту, олардың әңгімесіне араласпау, егер
байқамай қағып кетсе кешірім сұрау т.б.
Әдептілік ержелерін орындаудың қажеттілігімен бала үнемі ұшырасып
қалады, соның нәтижесінде өзіне қажетті мінез-құлықты ұдайы жаттықтыруға
мүмкіндік алады. Тәрбиешінің өзінің мінез-құлқы басты шарттың бірі болып
табылады. Мысалы, киіну кезінде балалар тәрбиешінің көмектесуін сұрайды, ол
тек қолғабыс тигізіп қана қоймай, тілеуіңді берсін деген ізгі ілтипат
танытуға тиіс. Бұл сыпайылықпен ілтипат танытудың қажет екендігін
ескертеді. Егер сәби ескертусіз-ақ әдептілік байқатса, онда оны басқа
балалардың көзінше мақтау қажет.
Алайда бала салыстырмалы түрде өте сирек кездесетін жағдайлар да бар.
Мысалы, тәрбиешінің өтініші бойынша ол меңгерушінің, медициналық сестраның
бөлмесіне барып, бір нәрсе сұрауы тиіс. Соған орай ол әдептілік ережесін
ұмытпауы қажет. Осы жағдайға байланысты мінез-құлықтың нормаларымен
балаларды таныстыру үшін алдын ала әңгіме өткізуге болады: бала бөлмеге
баруы керек, егер есік жабық болса, қағады, кіруге рұқсат сұрайды,
амандасады, әдеппен сұрақ қояды, жауабын алып, рақмет айтады, бөлмеден
шығып бара жатып қоштасады.
Одан әрі балаға бір нәрсені сұрап келуді тапсыра отырып, оған бұрын
айтылған ережелер жөнінде есіне салу қажет.
Бес жастағы балаға үлкендерге көмектесуді үйретеді. Бастапқыда бала
оны тәрбиешінің өтінішімен жүзеге асырады, л ол әр жолы осындай көмекті
дұрыс бағалайды. Кейіннен, балалармен жүйелі жұмыс жүргізудің барысында,
олар мұндай көмекті өзінің инициативасымен жасайтын болады, мысалы, түсіп
кеткен затты көтереді, қажетті затты әпереді.
Үлкендерге зейін қоюға, сыйлауға тәрбиелегенде педагог сөз жүзіндегі
өсиеттермен шектелмейді, керісінше, белгілі бір қимылдарға қозғау салып,
балалардың мейірімділік сезімін оятады. Бұл мақсатқа орай балалардың мінез-
құлқы - олардың зейін қоюы мен қамқорлық ету арқылы үлкендерді қуанышқа,
рақатқа бөлеуі тиіс. Мысалы, бірінші сменада істейтін тәрбиеші екінші
сменаға келетін педагогқа арнап серуен кезінде гүл шоғын жинап, оны столға
қою туралы кеңес береді, немесе меңгерушіге жаңағы сабақта жаттаған
өлеңдерін айтып береді, немесе демалысқа шыққан қызметкерге сәт сапар
тілеп, шығарып салады және т.б.
Үлкендерді сыйлауға тәрбиелеу тұрмыстық ережелерді орындау кезінде де
жүзеге асырылады; мысалы, үйге кіргенде алашаға аяқты сүртіп кіру,
айналадағыларға бөгет жасамай тыныш, байсалды түрде киіну, ұқыпты жуыну.
Тұрмыстық ережелермен балаларды таныстыра отырып, тәрбиеші сол
ереженің өзін түсіндіруі керек, оны орындаудың жолдарын көрсетеді және
балаға оның адамгершілік мәнін ашады. Мысалы, балалар бақшасына кірерде
аяғыңды кілемшеге сүртіп кіру керек деген ереженің орындалуы үйдегі
тазалықты сақтауға көмектесетінін, сонымен қатар осы тазалықты сақтайтын
үлкендердің еңбегіне деген құрмет екендігінің куәсі. Киіну кезінде киім
шешетін бөлмеде тыныштық сақтау керек деген ереже айналадағылармен санасу,
оларға бөгет жасамау керектігін байқатады.
Үлкендерді сыйлау мен сыпайылық дағдыларын сіңіруге тәрбиелеудің
басқа да әдістерімен қоса, педагогтар әр түрлі тұрмыстық жағдайларды
бейнелейтін суреттерді көрсетуді пайдаланады, сонымен қатар әдеби
шығармаларды оқуға немесе әңгімелеп беруге де болады.
Әңгімені оқыған соң балалармен пікірлесуге болады.
Н.Ходзаның Кім шатыстырды? (Кто напутал?) атты әңгімесі бес жасар
баланы қатты қызықтырады. Өмірде кездестіретін жайлардағы сәлеметсіз бе,
рақмет, жайлы жатып, жақсы тұрыңыз, тілеуің берсін деген сөздер
оларға таныс, ал кішкентай Таняға оның өзі белгілі бір қиындықтар туғызады.
Төрт жасар балаға өзін үлкендерше сезінуінің мәні зор (әңгімені қыркуйек,
қараша айларында оқығаны дұрыс). Әңгіме оқылып болған соң, балалардан таныс
адамға кездескенде, таңертеңгі, түскі, кешкі тамақтан соң не деу керек,
олар жатарда мамасы мен папасына қайырлы кешті тілей ме - осылар жөніне
балалардан сұрау керек.
Кім шатыстырды?
Мамасы Таняны қорадағы бақшаға әкеліп, орындыққа отырғызып. Мені
осында күт, қызым. Мен нан дүкеніне барып келейін, - деп айтты да кетіп
қалды.
Қасынан көршісі Варя апай өтті.
- Неге сен үндемейсің, Таняжан - деп сұрайды Варя апай.
- Сен енді екі жастасың ғой. Шынымен сен не айтуды білмейсің бе?
- Білмеймін, - дейді Таня бұртиып.
- Сәлеметсіз бе, - деп айту керек.
- Сәлеметсіз бе! - деп қайталады Таня.
- Міне, ақылдылық, үнемі осылай айт!!!
Мамасы нан дүкенін келіп, олар таңертеңгі тамақты ішуге кетті. Таняжан
тамақтан соң, орындықтан ұшып тұрды. Ал мамасы: Не айту керек, қызым, -
деді.
- Сәлеметсіз бе, - деу керек.
- Сен, бір нәрсені шатыстырып тұрсың. Рақмет, - деп айтуға
тиіссің, - деп мамасы түзетті.
Кешке мамасы кетіп, Таня әкесімен екеуі қалды. Олар отырып
әңгімелесті, кітап оқыды, содан кейін папасы: Е, біреудің ұйықтауы керек,
оның көзі ашылып-жұмылып отыр, - деді.
Таняжан тіл алғыш қыз еді. Папасының тізесінен түсіп, өз кереуітіне
барғанда, папасы тоқтатып:
- Ұйықтауға кетіп бара жатқанда, не деу керек, - деп сұрады.
- Рақмет, - деп айту керек.
- Жоқ, деп папасы күлді де: Рақмет емес, Жайлы жатып, жақсы
тұрыңыз, - деу керек.
- Жоқ, рақмет деп айтады, мені мамам солай үйретті.
- Рақмет емес, Жайлы жатып, жақсы тұрыңыз, - дейді.
- Міне, сөйтІп, Таня мұны айтқан Варя апайы ма, мамасы ма, әлде
папасы ма, түсіне алмады.
Ал, сендер қалай ойлайсыңдар, балалар?
Өйткені балалар бақшасындағы тұрмыстық іс-әрекет режимінің уақытын
алатындықтан, балалардың пайдалы істермен айналысуына бас көңіл бөлу қажет.
Таңертең балалар бақшаға келгенде, таңертеңгі астан кейінгі сабақ
басталғанға дейін және күннің екінші жартысында - ұйқыдан соң - балалар
өміріндегі әрбір жайлар туралы әңгіме өткізуі тиіс, кітап оқуы, сынған
қуыршақтарды балалармен бірігіп құрастыру, кітаптарды желімдеуі, сабаққа
қыл қаламмен, қарындашты дайындауы тиіс. Балалармен бірге осындай
жұмыстардың барлығын істей отырып, тәрбиеші олардың арасында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz