Өлшемдік типология

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министирлігі

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырып: Өлшемдік типология

Орындаған: Сапархан А. О

Топ: ТК-223

Тексерген: Бауыржанова А. З

Семей қ. 2015 жыл

Жоспар

Типология
Кеуденің айналма өлшемі
Қолданылған әдебиеттер

Қазіргі таңда киім сапасының жоғары болуына, тұтынушылардың денесіне киімнің дұрыс қонуын жақсартуға үлкен мән берілуде. Тұрғындардың өлшем типологиясының тұтас және әртүрлі топтарын жасаудың халық шаруашылығында басты да маңызды мәселе екенін дәлелдеудің қажеті жоқ. Типология стандартты типтік фигуралар тізімін және халық арасында кездесу жиілігін жоғарғы дәлдікпен береді. Осы берілгендерді пайдалана отырып тауар өндірушілер тұтынушылар үшін қажетті өлшемдегі тауарларды өндіре алады.

Типтік фигуралардың кездесу жиілігін анықтауда қателіктерді болдырмау үшін, топтарға жіктеп қарайды. Типтік фигуралардың кездесу жиілігін анықтауға ауытқу шамасы таңдау өлшеміне тәуелді, ары қарай осы шамаға байланысты есептер жүргізіледі.

Дене өлшемінің ауытқуы жоғары екені бәріне де белгілі. Алайда, типологияға үлкен шамадағы типтік фигураларды ендіретін болса (әйелдер үшін 500, ерлер үшін 300) тұрғындардың типтік өлшемдер жүйесін жасауға болады, мұны көп ұлтты елдерде, сонымен қатар бір мезетте бірнеше елдерде пайдалануға болады. Типтік фигуралардың оптимальды параметрлері жасына, ұлттық, аймақтық және кәсіби ерекшеліктеріне байланысты әр топтарда өзгеше болуы мүмкін.

Жасына байланысты ерекшеліктер

Тұрғындардың жасына байланысты біріктірілген топтарындағы тұлғалық ерекшеліктер тек қана жасына ғана байланысты болады деген қате түсінік. Жасына байланысты болатын өзгерістер өмір сүру деңгейінің өзгеруіне де тәуелді, өйткені әр ұрпақ өмірдің ұдайы өзгерістеріне байланысты елеулі өзгеріске ұшырайды.

Жас ерекшелігіне байланысты өлшемдерге талдау жасағанда, басты назар тұлғаны анықтайтын өлшемдерге аударылады. Мұнда тұлға дененің жоғарғы бөлігінің алдыңғы және артқы доғаларының қатынасымен түсіндіріледі. өйткені, дәлелденгендей еңкіштік артқан сайын алдыңғы доға қысқарып, артқы доға ұзарады.

Жас ұлғайған сайын еңкіштік те арта түседі және көбінесе барлық өлшемдерінің кішірейе бастағаны байқалады.

Кіші жас топтарында, мәліметтерге сүйенсек, иық диаметрі енді, бөксе ені кіші болады.

Сүйектердің өсуі ішкі факторлардың әсер етуімен бірге, өмір сүру деңгейіне байланысты. Ішкі факторлар бойдың өсу барысына және оның қарқындылығына әсер етеді, ол өмір сүру деңгейі осы бағдарламаның дұрыс қалыпта өтуін қадағалайды. Үлкен адам денесі қаңқасының соңғы өлшемі өсу барысындағы ішкі және сыртқы факторлардың әсерінің нәтижесі.

Бірақ, қолайлы ішкі факторлар болса да, қаңқаның жеке бөліктерінің өсуі әр жас кезеңінде әртүрлі болады, сондықтан өмір сүру деңгейінің жақсы немесе нашар болуының әсері әр жас кезеңінде әрқилы. Ең сезімтал жас, жыныстық дамуға әсер ететін, балалардың бойының қарқынды өсуіне қажет ететін кезең.

Кәсібіне байланысты ерекшеліктер

Кәсіби топтардың дене құрылысындағы ерекшелік кәсіби таңдауға, мамандықтың әсеріне, топтың жастық құрамына байланысты. Мұнда мамандығына байланысты топтарға жіктеп қарайды. Мысалы, спортпен тұрақты және кәсіби түрде айналысатын адамдардың дене бітімі ірілеу болады. Әрине, мұнда спорттың түріне, саласына тәуелді. Ой жұмысымен айналысатын мамандарда бұл параметрлер төмені әрі еңкіштік басым болады.

Ауыр өнеркәсіпте жұмыс атқаратын жұмысшыларда бойдың және жеке бөліктерінің ұзындығы көп жағдайда төмендеу болады.

Ұлтына, тұрғылықты жеріне тәуелді ерекшеліктер

Ұлтына байланысты ерекшеленетін топтар тұқым қуалаушылық факторларына тәуелді, алайда мұны өмір сүру деңгейінен бөліп қарауға болмайды. Өйткені ұрпақтың өсуі мен даму дәрежесі өмір сүру деңгейіне тікелей байланысты. Өмір сүру деңгейі қоршаған ортаға (географиялық факторлар), сонымен бірге уақытқа тәуелді әсер етеді (ғасырлық өзгерістер), сондықтан ұлттық топтар арасындағы айырмашылықты сипаттағанда өмір сүретін аймағына және уақытына назар аударады.

Қазақтарда бастың айналма өлшемі, жалпы топтағылармен салыстырғанда 1, 2 см-ге үлкен. Дене пропорциясында да айырмашылықтар бар. Аяқтың ұзындығы, басқа топтағылармен салыстырғанда қысқа, қолдың барлық бөліктерінің де ұзындығы қысқа, дененің жоғары бөлігінің ұзындығы, бөксенің диаметрі орташа шамадан үлкен. Иық ені және бөксе ұзындығы шамасы жалпы топтағы шамадан айырмашылығы жоқ. Қазақтар салыстырмалы түрде еңкіштеу болып келеді.

Қырғыздардың басының өлшемі қазақтарға ұқсас болады. Білектің айналма өлшемінің шамасы жоғары. Қырғыздарда иықтың айналма өлшемінің шамасы кіші, дененің жоғарғы бөлігі үлкен, бөксенің, балтырдың, иықтың ұзындығы қысқа. Басқа топтағылармен салыстырғанда қырғыздардың жауырынды есепке ала отырып өлшегендерді арқаның белге дейінгі ұзындығының шамасы үлкен.

Өзбектердің денесінің жоғарғы бөлігі салыстырмалы түрде ұзын, бөксе ұзындығы қысқа, иық ұзындығы қысқа, еңкіштеу, бөксенің айналма өлшемінің шамасы кіші болады.

Орыстар, татарлар, украиндықтар жалпы топтан өзгешеленбейді.

Белорустардың иық ұзындығы үлкендеу, бөксенің айналма өлшемінің шамасы кішілеу болады.

Азербайжандарда жалпы топпен салыстырғанда бөксенің айналма өлшемінің шамасы үлкен, дененің жоғарғы бөлігі ұзындау, бөксенің ұзындығы қысқалау болады.

Грузиндерде мойынның айналма өлшемінің шамасы үлкен, қол айналма өлшемі, балтыр, бөксенің айналма өлшемдері жалпы топпен салыстырғанда едәуір жоғары болады.

Бұдан басқа адам денесінің сырт пішінін сипаттайтын өлшем белгілерге өмір жатқан аймақтың географиялық жағдайы да әсер етеді. Мысалы, экологиялық зиянды деген аймақтарда адам денесінің өсуіне кедергі жасайтын, дененің әртүрлі қолайсыз жағдайларда өзгеруіне әсер ететін факторлар болады. Ал, керісінше, ауасы таза, климаттық жағдайы жақсы аймақтарда адам денесінің дұрыс дамуы байқалады.

Жалпы топтың өзгеруді тұқым қуалаушылық және модификациялық деп бөлуге болады. Генетикалық бірыңғайлылық тұқым қуалаушылыққа байланысты өзгерістерге тікелей тәуелді. Географиялық ортаның факторлары өзгерудің бұл түріне әсер етпейді.

Еңбектің әртүрлі жағдайына, өмір сүруі деңгейіне және тағы да басқа жағдайларға бейімделген өзгерістер тұқым қуалаушылық емес өзгерістерге жатады.

Тұқым қуалаушылық емес факторларға, ұлт аймақтық топтардың алуандығын қамтамасыз ететін тұрмыс, тамақтану, балаларды тәрбиелеу ерекшеліктері жатады.

Тотальды морфологиялық белгілердің өзгеруі

Тотальды белгілерге дененің ірі антропометриялық белгілері жатады: дененің сыртқы пішінін сипаттайтын және дамудың маңызды белгілері болып саналатын-бой, кеуденің айналма өлшемі және салмақ.

Дененің ұзындығы жасқа байланысты, жыныстық, топтық, топаралық және ғасырлық өзгерістерге ұшырайды.

Дене ұзындығының жасқа байланысты өзгеруі

Жаңа туылған нәрестенің денесінің ұзындығы: балаларда 51, 5 см, қыздарда - 51, 0 см. Балалар алғашқы жылдары тез өседі. Бірінші жылы орташа есеппен 24 см-ге өседі. Мұнан кейін өсу баяулайды. Балаларда жылдық өсуі 3 жасқа дейін - 9, 5-10 см, 3 жаста 7 жасқа дейін - 6, 0-6, 5 см. 10 жастан 13 жасқа дейін қыздар ер балалардан жылдамырақ өседі.

Антропологтардың пікірі бойынша, әйелдер 17-18 жасқа дейін, ерлер -18-20 жасқа дейін өседі.

Адам денесінің узындығы 45-50 жасқа дейін бірқалыпты болады, мұнан кейін әр бес жылда 55 жасқа дейін 0, 5 см-ге қысқарады, 55 жастан кейін 0, 7 см-ге қысқарады.

Дененің ұзындығы күні бойы да өзгереді. Кешке шаршаған кезде дене ұзындығы 1, 5-3 см-ге дейін қысқарады.

Дене ұзындығының жыныстық өзгеруі

Әйелдердің дене ұзындығы ерлермен салыстырғанда кіші. Бұл айырмашылық әр аймақтақ топқа байланысты 8-11 см-ді құрайды.

Дене ұзындығы орташа есеппен ерлерде - 165 см, әйелдерде - 154 см.

Дене ұзындығының топтық өзгеруі әр аймақта тұратын әртүрлі ұлт өкілдерінің дене ұзындығының орташа шамасының айырмашылығымен анықталады.

Дене ұзындығының топаралық өзгеруі біртекті ұлттық топтар деңгейіндегі топішіндегі өзгерістері анықтайды.

Дене ұзындығының ғасырлық өзгеруі өмірдің ұдайы өзгерістерге байланысты өлшем белгілердің ауытқуға ұшыраумен сипатталады.

Кеуденің айналма өлшемі

Антропологиялық кеуденің айналма өлшемі негізгі параметрлердің бірі болып саналады.

Адамның жасына байланысты кеуденің айналма-өлшемінің өзгеруі Кеуденің айналма өлшемі жаңа туылған нәрестелерде төмендегіше: ер балаларда - 49 см., қыздарда - 48 см. Кеуденің айналма өлшемі қыздарда 18-20 жаста, ер балаларда 25-26 жаста тұрақталады. Бұл тұрақтылық 25 жастан 40 жасқа дейін созылады, 40 жастан кейін тері астындағы май қабаттарының ұлғаюына байланысты кеуденің айналма өлшемінің шамасы артады. Антропологтардың дәлелдегіндей үлкен жастағы адамдармен салыстырғанда (45-60 жас) кіші жастағы адамдардың (20-29 жас) кеуде айналма өлшемінің шамасы 6-7 см-ге кіші. Көкірек клеткасының периметрі 60 жастан кейін кәрілік инволюция кезеңінің басталуына байланысты кеми түседі.

Кеуде айналма өлшемінің жыныстық өзгеруі

Ерлерде кеуде айналма