Шырақ батыр

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім
1. Шырақ . өз отанының ұлы патриоты.
2 . Шырақ батыр дастанының көркемдік ерекшелігі

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Ежелгi түркiлердiң арғы ата-тегi саналатын сақтардың батырлық жырлары арасындағы мазмұн, түр, стиль бiрлiгi көркемдiк дәстүр жалғастығы тұрғысынан ғыл. негiзде дәлелдендi. Сол себептi б.з.б. дәуiрлерде шығарылған “Алып Ер Тоңға”, “Шу” батыр, “Атилла”, “Көк бөрi” және “Ергенеқон” дастандары бүгiнгi Қ. ә-нiң қайнар-бастаулары болып табылады. Сондай-ақ аталған қаһармандық дастандар өзiнен кейiнгi тарихи кезеңдердегi — Түрiк қағандығы тұсындағы (8 ғ.) әдеби жәдiгерлердiң (“Күлтегiн”, “Тоныкөк”, “Бiлге қаған” жырлары) жазылуына үлгi-өнеге, негiз болды. Түрiк қағандығы тұсындағы жазба әдебиет өзiнен бұрынғы сақтар мен ғұндардың ауыз әдебиетi үлгiлерiмен генезистiк, типол., дәстүрлiк үндестiкте дамыды.
Дастанның тұтас, өне бойында ақын үнемі әрбір ірі-ірі тарихи оқиғаларға байланысты немесе поэмада суреттелетін, өрбіп отыратын көркемдік-поэтикалық оқиғалар түйінінде терең де астарлы философиялық жинақтаулар жасап отырады. Әрбір идеялық-тақырыптық түйіндеулерін ой-парасат, иман-тағылым сабақтарымен қорытындылайды. Күллі әлемдегі игілік, байлық, қазына барлығы да бір Жаратқанның иелігінде деп ой түйеді.
Дастанның бас кейіпкері Фируз шаһтың әкесі Шаһсауар патша мен анасы Жаһанбану патшайым тағдырынан тарата отырып, тағдыр сыйы тек бір Алланың қолында екендігін пенделерге ұқтырады. Ұлынан айырылып, тауқымет кешкен, тағдыры тәлкекке түскен патшаның ең соңғы медет тілер тұсы ел, халық екендігін ақын астарлап жеткізеді. Арманына жету жолында әмірші халқына рахымды бола түседі. Әділдіктің ақ жолын таңдайды. Жетім-жесірлерге, мұңды-мұқтаждарға көмек қолын созады. Азапта, қамығуда отырған кінәсіз тұтқындарға азаттық береді. Ендігі тағдырында тек қана рахымшылық, жақсылық, игілік, мейірбандықты таңдаған құдіретті әмірші қол астындағы күллі момындардың разылығын күтеді. Тазару жолы ханға да қараға да біреу, жалғыз. Ол Аллаға барар жол дегенді ұлы ойшыл, данышпан ақын тарихи шындық арқылы, философиялық-поэтикалық тілмен оқырманына әсерлі жеткізеді.
Өз заманының шындығын шынайы және поэтикалық аяда жеткізу мақсатында тақырыптық, стильдік және тілдік-көркемдік айшықтауларға қол ұрады. Оны біз әсіресе ақынның бірде тарихи, енді бірде қиял-ғажайып оқиғаларды бірінен соң бірін төкпелетіп, мазмұндап кететіндігінен (Перизат Назбой сұлудың шарттарын орындау мақсатында ханзаданың, Фируз шаһтың қиял-ғажайып сюжеттерден тұратын оқиғаларды баяндауы, тақтың әңгімесі, үлкен бокалдың әңгімесі, білте шамның әңгімесі, т.б.) немесе бірнеше ұнамды-ұнамсыз тарихи тұлғаларды қатар алып солардың іс-әрекетін, мінез-құлқын тарихи ауқымда кең, жан-жақты түйіндеп, топтап өрбітетін стилінен аңғарамыз. Түйіп айтқанда, дастанның сюжеттік құрылымынан, тақырыпты топтастыруынан, ең бастысы суреттеу, бейнелеу құралдарынан сонау б.з.д. VІІ-VІ ғасырларда, сақ дәуірінде дүниеге келген көне дастандарымыз “Алып Ер Тоңға”, “Шу батыр”, ғұн дәуірінен жазылған “Аттила” (Еділ патша) дастандарының, тіпті берідегі б.з. VІ-VІІІ ғасырларындағы Орхон-Енисей мұралары “Күлтегін”, “Тоныкөк” жырларының дастандық арналары, көркемдік ерекшеліктері анық аңғарылады. Шығыстық қисса-дастандардың сюжеттік желілері де басқаша тарихи шындықтармен астасып биік, мәңгілік дәстүрлік үлгілерде қайталанады.
Қорыта айтқанда, ұлы бабамыз Мырза Мұхаммед Хайдар Дулатидің осыдан бес ғасырға жуық бұрын жазылған құнды мұрасының қайта жарыққа шығуы, ең бастысы, ана тілімізде тұңғыш рет жарық көруі, бабаның бүгінгі тікелей мұрагерлері қазақ оқырманының қолына тиюі, қалың қазақ жұртының жүрегіне жол тартуы, айтулы оқиға деп есептеймін

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Н Келімбетов «Ежелгі дәуір әдебиеті» Атамұра 2005
2. Егемен Қазақстан Республикалық газеті № 43 16 ақпан сенбі 2008 жыл
3. Айқын газеті № 7 тамыз 2006 жыл