Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар мен қорытпалар. Конструкциялық жақсартылатын қосындылы болаттар
I Кіріспе
II Теориялық бөлім
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар мен қорытпалар.
2.2 Конструкциялық жақсартылатын қосындылы болаттар
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі
II Теориялық бөлім
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар мен қорытпалар.
2.2 Конструкциялық жақсартылатын қосындылы болаттар
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі
Химиялық құрамы бойынша болаттарды көміртекті және қоспалы деп бөледі. Құрамындағы көміртекке байланысты қасиеті бар болатты көміртектті деп атайды. Көміртектті болаттар құрамындағы көміртегі бойынша төмен көміртекті(0,25%-ға дейін), орта көміртекті(0,25 – 0,6%) және жоғары көміртекті(0,6%-дан аса) болып бөлінеді. Қоспалы деп талап етілген қасиеттерді беру үшін құрамына арнайы элементтер енгізіліген болаттарды айтамыз. Енгізілген қоспалаушы элементтрдің саны бойынша үш топқа бөледі: төмен қоспалы(2,5%-ға дейін), орташа қоспалы(2,5-10%-ға дейін) және жоғары қоспалы(10% аса). Енгізілген элементтерге байланысты болаттарды — хромды, марганецті, хромникельді деп бөледі. Цементтелетін қоспалы болаттарға (ГОСТ 4543-71)- төмен көміртекті төмен және орташа қоспалы болаттарға жіктеледі. Бұл болаттар үйкеліс жағдайында жұмыс жасайтын машиналар мен құралдардың бөлшектерін жасауға арналған. Мысалы: 15ХА, 18ХГ, 25ХГМ, 20ХН, 20Х2Н4А, 18Х2Н4МА. Жақсартылған қоспалы болаттар(ГОСТ 4542-71) орташа көміртекті және төмен қоспалы болаттар. Қажетті қасиеттерді қамтамасыз ету үшін бұл болаттарды, шыңдауға және жоғары жасытуға итермелеп, жылумен өңдеуді арттырады. Мысалы: 40ХС, 40ХФА, 30ХГСА, 40ХМ2МА.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Ақбасова А.Ж. «Экология», Алматы, Бастау баспасы, 2003, 188-192 беттер
2. Бакенов М. «Қазақстанның минералды ресурстары», Алматы, Қазақстан, 1967, 60 бет
3. Әзиев Ә. «Қазыналы Сарыарқа», Алматы, Қазақстан, 1978, 199 бет
4. Нұралин Н. «Қазыналы қойнаулар», Алматы, Қазақстан, 1983, 160 бет
5. Райхан Н. «Жыл қорытындысы», Ақиқат, 2000, №4, 16-21 бет
6. Құлманова Н.К. «Материалтану», Алматы, TETAPRINT, 2005, 122 бет
7. Жұмабеков Қ. «Бақытты аймақ», Алматы, Қазақстан, 1988, 135 бет
1. Ақбасова А.Ж. «Экология», Алматы, Бастау баспасы, 2003, 188-192 беттер
2. Бакенов М. «Қазақстанның минералды ресурстары», Алматы, Қазақстан, 1967, 60 бет
3. Әзиев Ә. «Қазыналы Сарыарқа», Алматы, Қазақстан, 1978, 199 бет
4. Нұралин Н. «Қазыналы қойнаулар», Алматы, Қазақстан, 1983, 160 бет
5. Райхан Н. «Жыл қорытындысы», Ақиқат, 2000, №4, 16-21 бет
6. Құлманова Н.К. «Материалтану», Алматы, TETAPRINT, 2005, 122 бет
7. Жұмабеков Қ. «Бақытты аймақ», Алматы, Қазақстан, 1988, 135 бет
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы: Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі
болаттар мен қорытпалар. Конструкциялық жақсартылатын қосындылы
болаттар
Орындаған: Дюсембинова М.У
Топ: ХН-221
Тексерген: Тлеуғали Е.Т.
Семей, 2015
Жоспар
I Кіріспе
II Теориялық бөлім
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар мен
қорытпалар.
2.2 Конструкциялық жақсартылатын қосындылы болаттар
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Химиялық құрамы бойынша болаттарды көміртекті және қоспалы
деп бөледі. Құрамындағы көміртекке байланысты қасиеті бар болатты
көміртектті деп атайды. Көміртектті болаттар құрамындағы көміртегі
бойынша төмен көміртекті(0,25%-ға дейін), орта көміртекті(0,25 – 0,6%)
және жоғары көміртекті(0,6%-дан аса) болып бөлінеді. Қоспалы деп талап
етілген қасиеттерді беру үшін құрамына арнайы элементтер
енгізіліген болаттарды айтамыз. Енгізілген қоспалаушы элементтрдің
саны бойынша үш топқа бөледі: төмен қоспалы(2,5%-ға дейін), орташа
қоспалы(2,5-10%-ға дейін) және жоғары қоспалы(10% аса). Енгізілген
элементтерге байланысты болаттарды — хромды, марганецті,
хромникельді деп бөледі. Цементтелетін қоспалы болаттарға (ГОСТ 4543-
71)- төмен көміртекті төмен және орташа қоспалы болаттарға
жіктеледі. Бұл болаттар үйкеліс жағдайында жұмыс жасайтын
машиналар мен құралдардың бөлшектерін жасауға арналған. Мысалы:
15ХА, 18ХГ, 25ХГМ, 20ХН, 20Х2Н4А, 18Х2Н4МА. Жақсартылған қоспалы
болаттар(ГОСТ 4542-71) орташа көміртекті және төмен қоспалы
болаттар. Қажетті қасиеттерді қамтамасыз ету үшін бұл болаттарды,
шыңдауға және жоғары жасытуға итермелеп, жылумен өңдеуді арттырады.
Мысалы: 40ХС, 40ХФА, 30ХГСА, 40ХМ2МА.
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар
мен қорытпалар.
Электр кедергісі жоғары болат пен қорытпа. Қалыпты жағдайда меншікті
электр кедергісі 0,3 10-6 Ом м-ден кем емес өткізгішті электр кедергісі
жоғары материал деп атайды.
Материалдарды үш топқа бөлуге болады:
1) электр қыздырғыштық;
2) резисторлық;
3) термопаралық.
Әр түрлі электр пештері мен аспаптардың қыздыру элементтерін жасау
үшін электр кедергісі жоғары қорытпалар қолданылады. Оларға қойылатын
талаптар: жоғары электр кедергісі мен қызуға төзімділік, жеткілікті
беріктік пен пластикалық.
Көбінесе 1050-1150˚С температураға дейін жұмыс істей алатын
ферронихром Х15Н60, нихромдар Х20Н80, Х20Н80Т және т.б. пайданалынады. Бұл
қорытпалардың кемшілігі: қымбат никель мөлшерінің жоғарылығы. Сондықтан
оларды Х13Ю4 (фехраль), ОХ25Ю5А (хромаль) және т.б. алмастырады. Неғұрлым
алюминий мен хром мөлшері көбейген сайын, қорытпаның жұмыстық температурасы
соғұрлым арта түседі. Х13Ю14 және 1Х17Ю5 болаттары 850-1000˚С температураға
дейін жұмыс атқара алады, 1Х25Ю5-1150˚С, 0Х27Ю5А- 1250˚С.
Реостаттық материалдарға қойылатын негізгі талап: электр кедергісінің
температуралық коэффициенті мүмкіндігінше аз болуы, яғни температура
өзгергенде материалдың электр кедергісі аз өзгеруі керек. Реостат сымы 300-
500˚С температурадан жоғары қызбайды.
Реостаттық қорытпа ретінде мыс қорытпалар – константан (маркасы МН Мц
40-1,5; құрамы 39-41% Ni; 1-2% Mn, қалғаны – Сu),манганин (маркасы МНМц3-
12; құрамы: 2,5-3,5%Ni; 11,5-13,5% Mn, қалғаны – Cu), никелин (30-31%Ni, 2-
3%Mn, қалғаны – Cu), қолданылады, ал техникалық сым резистор ретінде –
мысникельді қорытпалар (мельхиор МН19, нейзильбер МНЦ 15-20) қолданылады.
Балқытылған металл мен өндірістік пештер және т.с.с. температурасын
анықтау үшін термопаралар қолдынылады. Оларға қойылатын талаптар:
термоэлектр қозғағыш күші жоғары және коррозияға төзімді болуы керек.
Сонымен қатар сым жасау үрдісінде жеткілікті беріктік пен пластикалық
керек.
0-2000˚С аралығындағы температураны өлшеу үшін вольфрам-рений ВР520
термопарасы қолданылады, 300-1600˚С аралығында – платинородий –
платинородий ПР 306, 0 – 1300˚С аралығында – платинородий – платина ПР
100.
Ерекше жылулық қасиеті болатын қорытпа. Техниканың көптеген саласы
(аспап пен мәшине жасау және т.б.) белгілі температура аралығында өзінің
өлшемін сақтау қабілеті болатын материалдарды қажет етеді. Сондай
талаптарға ерекше жылулық касиеті болатын қорытпалар сай келеді.
Материалдың сызықтық ұлғаюының температуралық коэффициенті, олардың негізгі
сипаттамасы болып табылады. Қорытпалар ферромагнитті және магнитті емес
болып ажыратылады.
Ферромагнитті қорытпалар Fe – Ni жүйесі негізінде жасалған. Кеңірек
қолданылатын маркасы 36Н инвар (36 % Ni, қалғаны Fe) және т.б. қорытпалар
(32НКД, 35НГК, 32НК, 36НХ).Температура өзгергенде өлшемі өзгермейтін бөлшек
жасау үшін инвар қорытпасы қөптеген аспаптарда қолданылады. Қорытпаның
сызықтық ұлғау температуралық коэффициенті ( мәнін төмендетіп тұрақтандыру
үшін, оны шынықтыру (830--870˚С, су), босаңдату (315˚С) және ескіруден
(95˚С) өткізеді. Инвар қорытпасының сызықтық ұлғаю коэффициентінің аз мәні
((=1,5 10-6˚С-1) -60 – тан +100˚С температура арасында сақталады. 32НКД
маркалы суперинвар қорытпасының сызықтық ұлғаю температуралық
коэффициенті (=1,0 10-6˚С-1 (-60 тан +100˚С арасында).
Қорытпа және онымен дәнекерленетін органикалық емес заттың сызықтық
ұлғаю коэффициенттерінің мәні мүмкіндігінше бір – біріне жақын болып, әрі
материалдар фазалық түрленіске ұшырамау керек. Осындай мақсат үшін 30НКД
(29,5 – 30,5% Ni; 13 – 14,2% Co; 0,05% C; 0,3 – 0,5% Cu; қалғаны Fe) және
29НК (28,8 % Ni; 17,8 % Co; 0,02% C; қалғаны Fe) қорытпалары қолданылады.
Магнитті емес материалдардан маркасы 75НМ, 80НМВ, 70НВД қорытпаларын
атауға болады.
Дәлдігі жоғары аспаптардың серпімді элементтерін (серіппе, спираль,
сильфон және т.б.) жасау үшін серпімділік модулі тұрақты маркасы 44НХТЮ,
43НКТЮ, 45НХТ, 36Н11Х және т.б қорытпалар қолданыс тапты (11.4-кесте).
11.4-кесте – Серпімділік модулі тұрақты қорытпаның қасиеті
Қорытпа маркасы Е (
ГПа ˚С-1
44НХТЮ 177-181 8,0 ⋅ 10-6
43НКТЮ 167-172 8,2⋅ 10-6
36Н11Х 177 9,0 ⋅ 10-6
Пішінін жадында сақтау қабілеті болатын қорытпа. Кейінгі кезде
техникада пішінін жадында сақтай алатын, яғни фазалық түрленіс нәтижесінде
пішінін қалпына келтіре алатын қорытпалар қолданыла бастады. Егер жоғары
температурада сымды спираль түрінде орап, төменгі температурада спиральді
жазып, қорытпаны қайтадан қыздырсақ, онда жазылған сым қайта спираль
қалпына келеді.
Қазіргі кезде Ni-Ti, Ni-Al, Ni-Co, Fe-Ni, Cu–Al–Ni, Cu–Al–Zn және т.б
жүйе негізінде пішінін жадында сақтау қабілеті болатын қорытпалар белгілі.
Көптеген қорытпалардың ішінде жиі қолданыс тапқаны Ti–Ni жүйесінің титан
никелиді немесе нитинол деп аталатын қорытпалар, ал арзанырақ келген
Cu–Al–Ni, Cu–Al–Zn жүйесінің қорытпалары сиректеу қолданылыс тапты. Негізі
мыс қорытпаларының негізгі кемшілігі морттылығының жоғарылығы.
Пішінді жадында сақтау эффектісінде аустениттік күйге дейін қыздырылған
белгілі бір пішінді қорытпаны төменгі мартенситтік түрлену температурасында
деформациялайды. Қорытпаны қыздырсақ кері түрлену үрдісі орын алып,
бастапқы пішіні қалпына келеді.
Пішінді жадында сақтау эффектісі термия серпімді мартенситті
түрленетін, аустенит пен мартенсит торлары когерентті келген, түрлену
гистерезисі кіші және фазалық түрленіс кезінде көлемі өте аз өзгеретін
қорытпаларда орын алады. Кері түрленіс кезінде когерентті фаза аралық
шекараның қайтымды қозғалысында бөлшектің алғашқы пішіні қалпына келеді.
Бөлшек пішіні толықтай қалпына келу үшін мартенситтік түрленіс
кристаллографиялық қайтымды болуы керек. Кристаллографиялық қайтымдылық
кері түрленіске тәуелді кристалды құрылымды қалпына келтірумен қатар
түрленіс алдында фазаның кристаллографиялық бағдарын қалпына келтіреді.
Сонымен қатар қорытпаны деформациялау сырғусыз орын алуы керек, өйткені
сырғу қайтымсыз үрдіс болғандықтан қыздыру кезінде деформация жойылмай
қалады.
Аустениттік күйдегі қорытпаны салқындату кезінде Мб (мартенситтік
түрленіс басы) температурасында мартенсит түзіле бастап, Мс (мартенситтік
түрленіс соңы) температурасында мартенситтің құрылуы аяқталады. Осы
температурадан төмен тек мартенситті фаза ғана термодинамикалық тұрақты.
Бөлшекті қыздырған кезде мартенситтің аустенитке түрленуі
Аб температурасында басталып, Ас температурасында аяқталады. Толық термия
циклдеу үрдісінде гистерезистік тұзақ ( кең не тар келген ) пайда болады.
Ti–Ni жүйесі қорытпаларының кейбір құрамы мен фазалық түрленіс
температуралары 11.5-кестеде келтірілген. Кестеден нитинол аз өзгергеннің
өзінде фазалық түрленіс нүктелері шамасының едәуір және белгісінің
өзгеретінін көреміз.
Мартенситтік түрленіс нүктелері қорытпаның құрамына байланысты.
Нитинолды темір, марганец, хром, ванадий, кобальтпен қоспалау
Мб–Мс нүктелерін – 196әС дейін төмендетсе, қорытпаға цирконий, тантал,
ниобий қосу мартенситтік түрлену температураларын +100әС дейін
жоғарылатады. Мыс пен кремнийдің фазалық түрленіс нүктелеріне әсері аз.
Сонымен қорытпа құрамын өзгерте отырып, фазалық түрленіс нүктелеріне және
гистерезис тұзағының еніне әсер етуге болады.
11.5-кесте – Нитинол құрамы мен фазалық түрленіс нүктелері
Құрамы % Температура, ӘС
Ti Ni Мб Мс Аб Ас
52,8 47,2 90 60 100 135
50,0 50,0 50 20 55 75
49,5 50,5 25 5 35 60
49,25 50,75 0 -20 10 30
49,0 51,0 -55 -90 -50 -25
Нитинолдың кеңірек тараған 2 маркасының құрамы және негізгі қасиеттері
11.6, 11.7 кестелерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
СӨЖ
Тақырыбы: Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі
болаттар мен қорытпалар. Конструкциялық жақсартылатын қосындылы
болаттар
Орындаған: Дюсембинова М.У
Топ: ХН-221
Тексерген: Тлеуғали Е.Т.
Семей, 2015
Жоспар
I Кіріспе
II Теориялық бөлім
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар мен
қорытпалар.
2.2 Конструкциялық жақсартылатын қосындылы болаттар
III Қорытынды
IV Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Химиялық құрамы бойынша болаттарды көміртекті және қоспалы
деп бөледі. Құрамындағы көміртекке байланысты қасиеті бар болатты
көміртектті деп атайды. Көміртектті болаттар құрамындағы көміртегі
бойынша төмен көміртекті(0,25%-ға дейін), орта көміртекті(0,25 – 0,6%)
және жоғары көміртекті(0,6%-дан аса) болып бөлінеді. Қоспалы деп талап
етілген қасиеттерді беру үшін құрамына арнайы элементтер
енгізіліген болаттарды айтамыз. Енгізілген қоспалаушы элементтрдің
саны бойынша үш топқа бөледі: төмен қоспалы(2,5%-ға дейін), орташа
қоспалы(2,5-10%-ға дейін) және жоғары қоспалы(10% аса). Енгізілген
элементтерге байланысты болаттарды — хромды, марганецті,
хромникельді деп бөледі. Цементтелетін қоспалы болаттарға (ГОСТ 4543-
71)- төмен көміртекті төмен және орташа қоспалы болаттарға
жіктеледі. Бұл болаттар үйкеліс жағдайында жұмыс жасайтын
машиналар мен құралдардың бөлшектерін жасауға арналған. Мысалы:
15ХА, 18ХГ, 25ХГМ, 20ХН, 20Х2Н4А, 18Х2Н4МА. Жақсартылған қоспалы
болаттар(ГОСТ 4542-71) орташа көміртекті және төмен қоспалы
болаттар. Қажетті қасиеттерді қамтамасыз ету үшін бұл болаттарды,
шыңдауға және жоғары жасытуға итермелеп, жылумен өңдеуді арттырады.
Мысалы: 40ХС, 40ХФА, 30ХГСА, 40ХМ2МА.
2.1 Қыздыру элементтеріне арналған жоғары электр кедергілі болаттар
мен қорытпалар.
Электр кедергісі жоғары болат пен қорытпа. Қалыпты жағдайда меншікті
электр кедергісі 0,3 10-6 Ом м-ден кем емес өткізгішті электр кедергісі
жоғары материал деп атайды.
Материалдарды үш топқа бөлуге болады:
1) электр қыздырғыштық;
2) резисторлық;
3) термопаралық.
Әр түрлі электр пештері мен аспаптардың қыздыру элементтерін жасау
үшін электр кедергісі жоғары қорытпалар қолданылады. Оларға қойылатын
талаптар: жоғары электр кедергісі мен қызуға төзімділік, жеткілікті
беріктік пен пластикалық.
Көбінесе 1050-1150˚С температураға дейін жұмыс істей алатын
ферронихром Х15Н60, нихромдар Х20Н80, Х20Н80Т және т.б. пайданалынады. Бұл
қорытпалардың кемшілігі: қымбат никель мөлшерінің жоғарылығы. Сондықтан
оларды Х13Ю4 (фехраль), ОХ25Ю5А (хромаль) және т.б. алмастырады. Неғұрлым
алюминий мен хром мөлшері көбейген сайын, қорытпаның жұмыстық температурасы
соғұрлым арта түседі. Х13Ю14 және 1Х17Ю5 болаттары 850-1000˚С температураға
дейін жұмыс атқара алады, 1Х25Ю5-1150˚С, 0Х27Ю5А- 1250˚С.
Реостаттық материалдарға қойылатын негізгі талап: электр кедергісінің
температуралық коэффициенті мүмкіндігінше аз болуы, яғни температура
өзгергенде материалдың электр кедергісі аз өзгеруі керек. Реостат сымы 300-
500˚С температурадан жоғары қызбайды.
Реостаттық қорытпа ретінде мыс қорытпалар – константан (маркасы МН Мц
40-1,5; құрамы 39-41% Ni; 1-2% Mn, қалғаны – Сu),манганин (маркасы МНМц3-
12; құрамы: 2,5-3,5%Ni; 11,5-13,5% Mn, қалғаны – Cu), никелин (30-31%Ni, 2-
3%Mn, қалғаны – Cu), қолданылады, ал техникалық сым резистор ретінде –
мысникельді қорытпалар (мельхиор МН19, нейзильбер МНЦ 15-20) қолданылады.
Балқытылған металл мен өндірістік пештер және т.с.с. температурасын
анықтау үшін термопаралар қолдынылады. Оларға қойылатын талаптар:
термоэлектр қозғағыш күші жоғары және коррозияға төзімді болуы керек.
Сонымен қатар сым жасау үрдісінде жеткілікті беріктік пен пластикалық
керек.
0-2000˚С аралығындағы температураны өлшеу үшін вольфрам-рений ВР520
термопарасы қолданылады, 300-1600˚С аралығында – платинородий –
платинородий ПР 306, 0 – 1300˚С аралығында – платинородий – платина ПР
100.
Ерекше жылулық қасиеті болатын қорытпа. Техниканың көптеген саласы
(аспап пен мәшине жасау және т.б.) белгілі температура аралығында өзінің
өлшемін сақтау қабілеті болатын материалдарды қажет етеді. Сондай
талаптарға ерекше жылулық касиеті болатын қорытпалар сай келеді.
Материалдың сызықтық ұлғаюының температуралық коэффициенті, олардың негізгі
сипаттамасы болып табылады. Қорытпалар ферромагнитті және магнитті емес
болып ажыратылады.
Ферромагнитті қорытпалар Fe – Ni жүйесі негізінде жасалған. Кеңірек
қолданылатын маркасы 36Н инвар (36 % Ni, қалғаны Fe) және т.б. қорытпалар
(32НКД, 35НГК, 32НК, 36НХ).Температура өзгергенде өлшемі өзгермейтін бөлшек
жасау үшін инвар қорытпасы қөптеген аспаптарда қолданылады. Қорытпаның
сызықтық ұлғау температуралық коэффициенті ( мәнін төмендетіп тұрақтандыру
үшін, оны шынықтыру (830--870˚С, су), босаңдату (315˚С) және ескіруден
(95˚С) өткізеді. Инвар қорытпасының сызықтық ұлғаю коэффициентінің аз мәні
((=1,5 10-6˚С-1) -60 – тан +100˚С температура арасында сақталады. 32НКД
маркалы суперинвар қорытпасының сызықтық ұлғаю температуралық
коэффициенті (=1,0 10-6˚С-1 (-60 тан +100˚С арасында).
Қорытпа және онымен дәнекерленетін органикалық емес заттың сызықтық
ұлғаю коэффициенттерінің мәні мүмкіндігінше бір – біріне жақын болып, әрі
материалдар фазалық түрленіске ұшырамау керек. Осындай мақсат үшін 30НКД
(29,5 – 30,5% Ni; 13 – 14,2% Co; 0,05% C; 0,3 – 0,5% Cu; қалғаны Fe) және
29НК (28,8 % Ni; 17,8 % Co; 0,02% C; қалғаны Fe) қорытпалары қолданылады.
Магнитті емес материалдардан маркасы 75НМ, 80НМВ, 70НВД қорытпаларын
атауға болады.
Дәлдігі жоғары аспаптардың серпімді элементтерін (серіппе, спираль,
сильфон және т.б.) жасау үшін серпімділік модулі тұрақты маркасы 44НХТЮ,
43НКТЮ, 45НХТ, 36Н11Х және т.б қорытпалар қолданыс тапты (11.4-кесте).
11.4-кесте – Серпімділік модулі тұрақты қорытпаның қасиеті
Қорытпа маркасы Е (
ГПа ˚С-1
44НХТЮ 177-181 8,0 ⋅ 10-6
43НКТЮ 167-172 8,2⋅ 10-6
36Н11Х 177 9,0 ⋅ 10-6
Пішінін жадында сақтау қабілеті болатын қорытпа. Кейінгі кезде
техникада пішінін жадында сақтай алатын, яғни фазалық түрленіс нәтижесінде
пішінін қалпына келтіре алатын қорытпалар қолданыла бастады. Егер жоғары
температурада сымды спираль түрінде орап, төменгі температурада спиральді
жазып, қорытпаны қайтадан қыздырсақ, онда жазылған сым қайта спираль
қалпына келеді.
Қазіргі кезде Ni-Ti, Ni-Al, Ni-Co, Fe-Ni, Cu–Al–Ni, Cu–Al–Zn және т.б
жүйе негізінде пішінін жадында сақтау қабілеті болатын қорытпалар белгілі.
Көптеген қорытпалардың ішінде жиі қолданыс тапқаны Ti–Ni жүйесінің титан
никелиді немесе нитинол деп аталатын қорытпалар, ал арзанырақ келген
Cu–Al–Ni, Cu–Al–Zn жүйесінің қорытпалары сиректеу қолданылыс тапты. Негізі
мыс қорытпаларының негізгі кемшілігі морттылығының жоғарылығы.
Пішінді жадында сақтау эффектісінде аустениттік күйге дейін қыздырылған
белгілі бір пішінді қорытпаны төменгі мартенситтік түрлену температурасында
деформациялайды. Қорытпаны қыздырсақ кері түрлену үрдісі орын алып,
бастапқы пішіні қалпына келеді.
Пішінді жадында сақтау эффектісі термия серпімді мартенситті
түрленетін, аустенит пен мартенсит торлары когерентті келген, түрлену
гистерезисі кіші және фазалық түрленіс кезінде көлемі өте аз өзгеретін
қорытпаларда орын алады. Кері түрленіс кезінде когерентті фаза аралық
шекараның қайтымды қозғалысында бөлшектің алғашқы пішіні қалпына келеді.
Бөлшек пішіні толықтай қалпына келу үшін мартенситтік түрленіс
кристаллографиялық қайтымды болуы керек. Кристаллографиялық қайтымдылық
кері түрленіске тәуелді кристалды құрылымды қалпына келтірумен қатар
түрленіс алдында фазаның кристаллографиялық бағдарын қалпына келтіреді.
Сонымен қатар қорытпаны деформациялау сырғусыз орын алуы керек, өйткені
сырғу қайтымсыз үрдіс болғандықтан қыздыру кезінде деформация жойылмай
қалады.
Аустениттік күйдегі қорытпаны салқындату кезінде Мб (мартенситтік
түрленіс басы) температурасында мартенсит түзіле бастап, Мс (мартенситтік
түрленіс соңы) температурасында мартенситтің құрылуы аяқталады. Осы
температурадан төмен тек мартенситті фаза ғана термодинамикалық тұрақты.
Бөлшекті қыздырған кезде мартенситтің аустенитке түрленуі
Аб температурасында басталып, Ас температурасында аяқталады. Толық термия
циклдеу үрдісінде гистерезистік тұзақ ( кең не тар келген ) пайда болады.
Ti–Ni жүйесі қорытпаларының кейбір құрамы мен фазалық түрленіс
температуралары 11.5-кестеде келтірілген. Кестеден нитинол аз өзгергеннің
өзінде фазалық түрленіс нүктелері шамасының едәуір және белгісінің
өзгеретінін көреміз.
Мартенситтік түрленіс нүктелері қорытпаның құрамына байланысты.
Нитинолды темір, марганец, хром, ванадий, кобальтпен қоспалау
Мб–Мс нүктелерін – 196әС дейін төмендетсе, қорытпаға цирконий, тантал,
ниобий қосу мартенситтік түрлену температураларын +100әС дейін
жоғарылатады. Мыс пен кремнийдің фазалық түрленіс нүктелеріне әсері аз.
Сонымен қорытпа құрамын өзгерте отырып, фазалық түрленіс нүктелеріне және
гистерезис тұзағының еніне әсер етуге болады.
11.5-кесте – Нитинол құрамы мен фазалық түрленіс нүктелері
Құрамы % Температура, ӘС
Ti Ni Мб Мс Аб Ас
52,8 47,2 90 60 100 135
50,0 50,0 50 20 55 75
49,5 50,5 25 5 35 60
49,25 50,75 0 -20 10 30
49,0 51,0 -55 -90 -50 -25
Нитинолдың кеңірек тараған 2 маркасының құрамы және негізгі қасиеттері
11.6, 11.7 кестелерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz