Социологиялық парадигмалар
Кез келген ғылым белгілі бір теориялық жүйелерге сүйеніп қалыптасады. Мұндай жүйелер жалпы мойындалған бір немесе бірнеше теорияларды қамтып отыруы мүмкін. Сол сияқты өзінің қалыптасу сәтінен бастап, социология бірнеше теорияларға негізделіп дамып отырды. Социолог-ғалымдардын әр топтары өздерінің ғылыми бағыт-бағдарына қарай, идеялық мақсат, мұраттарына қарай ор түрлі теорияларды басшылыққа алып отырды. Олардың әркайсысының өз методологиялық және методикалық принциптік негіздері болды. Міне, сол теорияларға негіз болған басты шарттар мен принциптердің жиынтығыи парадигмалар деп атайды. Кең мағынада парадигмаларды социологиядағы теориялық концепциядар деп карауға болады. Әр парадигма өзіндік талғампаздық симатымен ерекшеленеді. Олардың коғамдағы әртүрлі факторларға, адамдардың мінез-құлықтарына талдау жасауда маңызы зор. Сондықтан олардың ешқайсысы жеке-дара коғамға толық синаттама бере алмайды. Бірақ олардың әркайсы сының қоғамды тануда білгілі бір косатын үлесі бар.
Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды анализ жасау тәсілдеріне және өздерінің методологиялық принциптеріне қарай үлкен екі топқа бөлуге болады: 1) құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигмалар; 2) интерпретатипті немесе микросоциологиялық парадигмалар. Бірінші топтағы, (кұрылымдық) парадигмалар қоғамды тұтас жүйе ретінде, оны ұйымдастыру, қызметтік мәселелерін және дамуын қарастырады. Ал екінші топтағы парадигмалар негізінен әлеуметтік іс-әрекет ретінде адамның мінез-құлқына баса көңіл бөледі.
Бірінші топтағы құрылымдық парадигмаға жататын парадигмаларға тоқталатын болсақ., олар төмендегідей:
1)функционалдық (қызметтік) парадигмалар;
2)конфликтік (конфликтологиялык) парадигмалар.
Конфликтологиялық парадигманын өзі үш тармаққа бөлінеді:
а) марксистік, б) неомарксистік, в) беймарксистік конфликтологиялық социология.
Екінші топтағы интерпретативті парадигмаларға жататындар:
1) әлеуметтік әрекетті қарастыратын парадигмалар;
2) символикалык интеракционизм;
3) феноменологиялык парадигма;
4) этнометодологиялык парадигмалар.
Олардың әркайсысына кысқаша тоқталатын болсақ, макросоциологиялық парадигмалардың бірі – фуңкционалдық парадигма.
Құрылымдық - функционалдық парадигманың өкілдері: Огюст Конт, Герберт Спенсер, Эмиль Дюркгейм, Талкотт Парсонс, т.б. Олар қоғамды бір-біріне өзара тәуелді құрылымы бар және қоғамдық бүтінді құрайтын тұтас жүйе ретінде қарастырады. Олардың пікірінше, қоғамдық құрылымдағы мемлекет, жанұя, дін сияқты кейбір институттар дербес құрылым бола алмайды, керісінше әлеуметтік жүйенің белгілі бір құрамдас бөлігі ғана болып есептеліп, олар қоғам қасиетіне белгілі бір үлесін қоса алатын организм. Сондықтан қоғамның тіршілігі үшін және ол жалғасуы үшін негіз болатын белгілі бір шартты жағдай қажет деп көрсетеді.
Құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигманың екіншісі - конфликтік (конфликтологиялық) парадигма. Мұның өкілдері де коғамды кұрылымдық тұрғыдан қарастыра отырып, ныңтұтас жүйеекендігін мойындайды. Құрылымдық принципті мойындай отырып, өз теорияларын коғамның әр түрлі топтық кұрылымына, олардын мүдделерініц әр түрлі
Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды анализ жасау тәсілдеріне және өздерінің методологиялық принциптеріне қарай үлкен екі топқа бөлуге болады: 1) құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигмалар; 2) интерпретатипті немесе микросоциологиялық парадигмалар. Бірінші топтағы, (кұрылымдық) парадигмалар қоғамды тұтас жүйе ретінде, оны ұйымдастыру, қызметтік мәселелерін және дамуын қарастырады. Ал екінші топтағы парадигмалар негізінен әлеуметтік іс-әрекет ретінде адамның мінез-құлқына баса көңіл бөледі.
Бірінші топтағы құрылымдық парадигмаға жататын парадигмаларға тоқталатын болсақ., олар төмендегідей:
1)функционалдық (қызметтік) парадигмалар;
2)конфликтік (конфликтологиялык) парадигмалар.
Конфликтологиялық парадигманын өзі үш тармаққа бөлінеді:
а) марксистік, б) неомарксистік, в) беймарксистік конфликтологиялық социология.
Екінші топтағы интерпретативті парадигмаларға жататындар:
1) әлеуметтік әрекетті қарастыратын парадигмалар;
2) символикалык интеракционизм;
3) феноменологиялык парадигма;
4) этнометодологиялык парадигмалар.
Олардың әркайсысына кысқаша тоқталатын болсақ, макросоциологиялық парадигмалардың бірі – фуңкционалдық парадигма.
Құрылымдық - функционалдық парадигманың өкілдері: Огюст Конт, Герберт Спенсер, Эмиль Дюркгейм, Талкотт Парсонс, т.б. Олар қоғамды бір-біріне өзара тәуелді құрылымы бар және қоғамдық бүтінді құрайтын тұтас жүйе ретінде қарастырады. Олардың пікірінше, қоғамдық құрылымдағы мемлекет, жанұя, дін сияқты кейбір институттар дербес құрылым бола алмайды, керісінше әлеуметтік жүйенің белгілі бір құрамдас бөлігі ғана болып есептеліп, олар қоғам қасиетіне белгілі бір үлесін қоса алатын организм. Сондықтан қоғамның тіршілігі үшін және ол жалғасуы үшін негіз болатын белгілі бір шартты жағдай қажет деп көрсетеді.
Құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигманың екіншісі - конфликтік (конфликтологиялық) парадигма. Мұның өкілдері де коғамды кұрылымдық тұрғыдан қарастыра отырып, ныңтұтас жүйеекендігін мойындайды. Құрылымдық принципті мойындай отырып, өз теорияларын коғамның әр түрлі топтық кұрылымына, олардын мүдделерініц әр түрлі
Әдебиеттер тізімі
1. Социология // Тұрғынбаев Ә. Х., Алматы- 2001
2. Қоғамның - әлеуметтік шындық// Тұрғынбаев Ә. Х., Алматы – 2000
3. Социология, Алматы - 1999
1. Социология // Тұрғынбаев Ә. Х., Алматы- 2001
2. Қоғамның - әлеуметтік шындық// Тұрғынбаев Ә. Х., Алматы – 2000
3. Социология, Алматы - 1999
Социологиялық парадигмалар
Кез келген ғылым белгілі бір теориялық жүйелерге сүйеніп қалыптасады.
Мұндай жүйелер жалпы мойындалған бір немесе бірнеше теорияларды қамтып
отыруы мүмкін. Сол сияқты өзінің қалыптасу сәтінен бастап, социология
бірнеше теорияларға негізделіп дамып отырды. Социолог-ғалымдардын әр
топтары өздерінің ғылыми бағыт-бағдарына қарай, идеялық мақсат,
мұраттарына қарай ор түрлі теорияларды басшылыққа алып отырды. Олардың
әркайсысының өз методологиялық және методикалық принциптік негіздері болды.
Міне, сол теорияларға негіз болған басты шарттар мен принциптердің
жиынтығыи парадигмалар деп атайды. Кең мағынада парадигмаларды
социологиядағы теориялық концепциядар деп карауға болады. Әр парадигма
өзіндік талғампаздық симатымен ерекшеленеді. Олардың коғамдағы әртүрлі
факторларға, адамдардың мінез-құлықтарына талдау жасауда маңызы зор.
Сондықтан олардың ешқайсысы жеке-дара коғамға толық синаттама бере алмайды.
Бірақ олардың әркайсы сының қоғамды тануда білгілі бір косатын үлесі бар.
Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды анализ жасау тәсілдеріне
және өздерінің методологиялық принциптеріне қарай үлкен екі топқа бөлуге
болады: 1) құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигмалар; 2)
интерпретатипті немесе микросоциологиялық парадигмалар. Бірінші
топтағы, (кұрылымдық) парадигмалар қоғамды тұтас жүйе ретінде, оны
ұйымдастыру, қызметтік мәселелерін және дамуын қарастырады. Ал екінші
топтағы парадигмалар негізінен әлеуметтік іс-әрекет ретінде адамның мінез-
құлқына баса көңіл бөледі.
Бірінші топтағы құрылымдық парадигмаға жататын парадигмаларға
тоқталатын болсақ., олар төмендегідей:
1)функционалдық (қызметтік) парадигмалар;
2)конфликтік (конфликтологиялык) парадигмалар.
Конфликтологиялық парадигманын өзі үш тармаққа бөлінеді:
а) марксистік, б) неомарксистік, в) беймарксистік конфликтологиялық
социология.
Екінші топтағы интерпретативті парадигмаларға жататындар:
1) әлеуметтік әрекетті қарастыратын парадигмалар;
2) символикалык интеракционизм;
3) феноменологиялык парадигма;
4) этнометодологиялык парадигмалар.
Олардың әркайсысына кысқаша тоқталатын болсақ, макросоциологиялық
парадигмалардың бірі – фуңкционалдық парадигма.
Құрылымдық - функционалдық парадигманың өкілдері: Огюст Конт, Герберт
Спенсер, Эмиль Дюркгейм, Талкотт Парсонс, т.б. Олар қоғамды бір-біріне
өзара тәуелді құрылымы бар және қоғамдық бүтінді құрайтын тұтас жүйе
ретінде қарастырады. Олардың пікірінше, қоғамдық құрылымдағы мемлекет,
жанұя, дін сияқты кейбір институттар дербес құрылым бола алмайды, керісінше
әлеуметтік жүйенің белгілі бір құрамдас бөлігі ғана болып есептеліп, олар
қоғам қасиетіне белгілі бір үлесін қоса алатын организм. Сондықтан қоғамның
тіршілігі үшін және ол жалғасуы үшін негіз болатын белгілі бір шартты
жағдай қажет деп көрсетеді.
Құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигманың екіншісі -
конфликтік (конфликтологиялық) парадигма. Мұның өкілдері де коғамды
кұрылымдық тұрғыдан қарастыра отырып, ныңтұтас жүйеекендігін мойындайды.
Құрылымдық принципті мойындай отырып, өз теорияларын коғамның әр түрлі
топтық кұрылымына, олардын мүдделерініц әр түрлі болуына және бірі
екіншісін пайдалану арқылы пайда табу әрекеттеріне талдау жасауға
негіздейді.
Міне, сол топтардың мүдделерінің әр түрлі болуына байланысты
конфликтердің болатындығын көрсетіп, ал ол өз тарапынан қоғамдағы
әлеуметтік-саяси тұрақсыздық тудырып отыратындығын анықтау мақсаты
қойылады. Яғни, олардың пікірінше, әлеуметтік әртүрлі топтардың болуына
және олардың мүдделерінің бір-біріне сәйкес келмеуіне байланысты қоғамда әр
кезде конфликтік потенциалдың болуы табиғи құбылыс болып есептеледі.
Конфликтік парадигмалар қоғамдағы әлеуметтік топтардың бөліну
негізіне және конфликтердің сипатына қарай, марксистік неомарксистік және
беймаркситік конфликтік парадигмаларға бөлінеді.
Марксизм қоғамды тұтас әлеуметтік шындық ретінде қарастырады.
Екіншіден, марксизм халықты қоғамды жасаушы және халық қоғамның даму
нәтижесі ретінде таниды. Сондықтан халыққа әлеуметтік қатынас, идеялар
жүйесі ықпал етіп отыратын болып есептеледі. Демек, қоғамдағы әр түрлі
институттар, әсіресе экономикалық, саяси, құқықтық, және діни институттар
өзара тәуелділікте болатын тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс дейтін
ұстаным басшылыққа алынады.
Үшіншіден, марксизм қоғамның козғалу, өзгеру, даму тарихына
диалектикалық көзқарасты қалыптастырады. Яғни әлеуметтік өзгерістер
қоғамдағы бір-біріне қарсы күштердің өзара күрестері негізінде болатындығын
көрсетеді. Диалектикалық қозғалыс — ол қарама-қарсылықтардың күресі, қарама-
қайшылықтардың конфликтінің жемісі деп көрсетіледі. Сол қайшылық немесе
одан туатын конфликт қоғам дамуының қайнар көзі дейтін пікірді мойындайды
марксизм. Әсіресе экономикалық жүйедегі қайшылық және конфликт әлеуметтік
өзгерістегі басты фактор болып есептеледі.
Марксистік парадигмада экономикалық конфликт, әсіресе, қоғамның үстем
және тәуелді топтарға бөлінуінен, сондай-ақ олардың арасындағы, ең
алдымен, экономикалық қайшылықтардан туындайтындығына талдау жасауға
басты назар аударылған. Сайып келгенде, марксистік конфликтологиялық
парадигма да қоғамның құрылымдық институттарына және оның топтық жіктерге
бөліну принциптеріне сүйенеді.
Социологиялық жүйелері марксистік теорияның ықпалында болған
ғалымдарды неомарксистерге жатқызамыз. Дегенмен олардың кейбіреулері өз
көзқарастарын қалыптастырды. Неомарксистер, әсіресе, Маркстің коғам даму
тарихын анықтаудағы экономикалық фактордың маңызды немесе шешуші роль
атқарады дейтін көзқарасына қарсы шығады. Неомарксистік парадигманың
негізгі өкілдері қатарына Антонио Грамши П.Уиллис, ... жалғасы
Кез келген ғылым белгілі бір теориялық жүйелерге сүйеніп қалыптасады.
Мұндай жүйелер жалпы мойындалған бір немесе бірнеше теорияларды қамтып
отыруы мүмкін. Сол сияқты өзінің қалыптасу сәтінен бастап, социология
бірнеше теорияларға негізделіп дамып отырды. Социолог-ғалымдардын әр
топтары өздерінің ғылыми бағыт-бағдарына қарай, идеялық мақсат,
мұраттарына қарай ор түрлі теорияларды басшылыққа алып отырды. Олардың
әркайсысының өз методологиялық және методикалық принциптік негіздері болды.
Міне, сол теорияларға негіз болған басты шарттар мен принциптердің
жиынтығыи парадигмалар деп атайды. Кең мағынада парадигмаларды
социологиядағы теориялық концепциядар деп карауға болады. Әр парадигма
өзіндік талғампаздық симатымен ерекшеленеді. Олардың коғамдағы әртүрлі
факторларға, адамдардың мінез-құлықтарына талдау жасауда маңызы зор.
Сондықтан олардың ешқайсысы жеке-дара коғамға толық синаттама бере алмайды.
Бірақ олардың әркайсы сының қоғамды тануда білгілі бір косатын үлесі бар.
Барлық социологиялық парадигмаларды қоғамды анализ жасау тәсілдеріне
және өздерінің методологиялық принциптеріне қарай үлкен екі топқа бөлуге
болады: 1) құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигмалар; 2)
интерпретатипті немесе микросоциологиялық парадигмалар. Бірінші
топтағы, (кұрылымдық) парадигмалар қоғамды тұтас жүйе ретінде, оны
ұйымдастыру, қызметтік мәселелерін және дамуын қарастырады. Ал екінші
топтағы парадигмалар негізінен әлеуметтік іс-әрекет ретінде адамның мінез-
құлқына баса көңіл бөледі.
Бірінші топтағы құрылымдық парадигмаға жататын парадигмаларға
тоқталатын болсақ., олар төмендегідей:
1)функционалдық (қызметтік) парадигмалар;
2)конфликтік (конфликтологиялык) парадигмалар.
Конфликтологиялық парадигманын өзі үш тармаққа бөлінеді:
а) марксистік, б) неомарксистік, в) беймарксистік конфликтологиялық
социология.
Екінші топтағы интерпретативті парадигмаларға жататындар:
1) әлеуметтік әрекетті қарастыратын парадигмалар;
2) символикалык интеракционизм;
3) феноменологиялык парадигма;
4) этнометодологиялык парадигмалар.
Олардың әркайсысына кысқаша тоқталатын болсақ, макросоциологиялық
парадигмалардың бірі – фуңкционалдық парадигма.
Құрылымдық - функционалдық парадигманың өкілдері: Огюст Конт, Герберт
Спенсер, Эмиль Дюркгейм, Талкотт Парсонс, т.б. Олар қоғамды бір-біріне
өзара тәуелді құрылымы бар және қоғамдық бүтінді құрайтын тұтас жүйе
ретінде қарастырады. Олардың пікірінше, қоғамдық құрылымдағы мемлекет,
жанұя, дін сияқты кейбір институттар дербес құрылым бола алмайды, керісінше
әлеуметтік жүйенің белгілі бір құрамдас бөлігі ғана болып есептеліп, олар
қоғам қасиетіне белгілі бір үлесін қоса алатын организм. Сондықтан қоғамның
тіршілігі үшін және ол жалғасуы үшін негіз болатын белгілі бір шартты
жағдай қажет деп көрсетеді.
Құрылымдық немесе макросоциологиялық парадигманың екіншісі -
конфликтік (конфликтологиялық) парадигма. Мұның өкілдері де коғамды
кұрылымдық тұрғыдан қарастыра отырып, ныңтұтас жүйеекендігін мойындайды.
Құрылымдық принципті мойындай отырып, өз теорияларын коғамның әр түрлі
топтық кұрылымына, олардын мүдделерініц әр түрлі болуына және бірі
екіншісін пайдалану арқылы пайда табу әрекеттеріне талдау жасауға
негіздейді.
Міне, сол топтардың мүдделерінің әр түрлі болуына байланысты
конфликтердің болатындығын көрсетіп, ал ол өз тарапынан қоғамдағы
әлеуметтік-саяси тұрақсыздық тудырып отыратындығын анықтау мақсаты
қойылады. Яғни, олардың пікірінше, әлеуметтік әртүрлі топтардың болуына
және олардың мүдделерінің бір-біріне сәйкес келмеуіне байланысты қоғамда әр
кезде конфликтік потенциалдың болуы табиғи құбылыс болып есептеледі.
Конфликтік парадигмалар қоғамдағы әлеуметтік топтардың бөліну
негізіне және конфликтердің сипатына қарай, марксистік неомарксистік және
беймаркситік конфликтік парадигмаларға бөлінеді.
Марксизм қоғамды тұтас әлеуметтік шындық ретінде қарастырады.
Екіншіден, марксизм халықты қоғамды жасаушы және халық қоғамның даму
нәтижесі ретінде таниды. Сондықтан халыққа әлеуметтік қатынас, идеялар
жүйесі ықпал етіп отыратын болып есептеледі. Демек, қоғамдағы әр түрлі
институттар, әсіресе экономикалық, саяси, құқықтық, және діни институттар
өзара тәуелділікте болатын тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс дейтін
ұстаным басшылыққа алынады.
Үшіншіден, марксизм қоғамның козғалу, өзгеру, даму тарихына
диалектикалық көзқарасты қалыптастырады. Яғни әлеуметтік өзгерістер
қоғамдағы бір-біріне қарсы күштердің өзара күрестері негізінде болатындығын
көрсетеді. Диалектикалық қозғалыс — ол қарама-қарсылықтардың күресі, қарама-
қайшылықтардың конфликтінің жемісі деп көрсетіледі. Сол қайшылық немесе
одан туатын конфликт қоғам дамуының қайнар көзі дейтін пікірді мойындайды
марксизм. Әсіресе экономикалық жүйедегі қайшылық және конфликт әлеуметтік
өзгерістегі басты фактор болып есептеледі.
Марксистік парадигмада экономикалық конфликт, әсіресе, қоғамның үстем
және тәуелді топтарға бөлінуінен, сондай-ақ олардың арасындағы, ең
алдымен, экономикалық қайшылықтардан туындайтындығына талдау жасауға
басты назар аударылған. Сайып келгенде, марксистік конфликтологиялық
парадигма да қоғамның құрылымдық институттарына және оның топтық жіктерге
бөліну принциптеріне сүйенеді.
Социологиялық жүйелері марксистік теорияның ықпалында болған
ғалымдарды неомарксистерге жатқызамыз. Дегенмен олардың кейбіреулері өз
көзқарастарын қалыптастырды. Неомарксистер, әсіресе, Маркстің коғам даму
тарихын анықтаудағы экономикалық фактордың маңызды немесе шешуші роль
атқарады дейтін көзқарасына қарсы шығады. Неомарксистік парадигманың
негізгі өкілдері қатарына Антонио Грамши П.Уиллис, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz