Статистика пәні, даму процестері және оны зерттеу әдістері

Жоспар
Кіріспе

Статистика пәні және оны зерттеу әдістері .

Статистика пәні . Статистика қоғамдық құбылыстардың , процестің , өзгерістің көлемін , шамасын , деңгейін есептеу-санақ мәселелерін , өркендеп-дамудың қарқынын зерттейді . Мысалы , халықтың жалпы санын , оның жынысын , ұлттық құрамын , географиялық орналасу дәрежесін , кәсібі мен шаруашылық түрін зерттейді . Белгілі бір аумақтағы өндірілген өнімді , ұлттық табыс мөлшері , оның тұтынуға сақталған қорын , тасымалданған жүктің мөлшері мен санын тағы сол сияқты қоғамдық құбылыстардың сипатын анықтайды .
Статистика жеке ғылым ретінде құбылыстың , өзгерістің сан жөнінен қалыптасуының , өзгеруінің заңдылығын , олардың сапалық мәнімен байланыстыра зерттейді . Өнеркәсіп орнын дамыту мүмкіндігіне және ондағы еңбеккерлердің санына қарай жалақы қорына пайдаланылатын қаржы көлемін саралайды . Ғылыми-техникалықпен табиғи жағдаймен қатар жетілдірілген ғылыми-техникалық өндірістің тигізетін әсері белгілі . Агротехникалық шараны уақытында жүргізуімен жердің құнарлылығы және қолайлы ауа райы дақыл түсімділігін арттырады . Тиісті экологиялық норманы сақтамаған өнеркәсіп табиғатқа , қоршаған ортаға орасан зор зиян тигізеді Мәселен , өнеркәсіптен бөлінген дұрыс тазартылмаған улы қалдық ауаны , суды былғайды . Мұның әсері өсімдік әлеміне , жан-жануар дүниесіне өте үлкен зиян келтіреді . Осылайша статистиканың бір саласы құбылыстың шамасын , олардың тепе-теңдік қатынасын және өзгеру заңдылығын зерттейді . Қоғамдық өзгерістің табиғи және техникалық дамуын және ғылым мен техниканың жетілуінің қоғамдық өзгеріске қаншалықты ықпалы бар екенін анықтайды .
Басқаша айтсақ , статистика пәні халықты , экономикалық және табиғи жиынтықтарды зерттейді . Бұл жиынтықтардағы өзгерістердің бағытын , заңдылығын анықтау үшін оның көптеген бірліктерін немесе ғылыми қағида бойынша іріктеліп алынған өкілдерін зерттеуге қатыстыру керек .

Пән: Статистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР:
Статистика пәні , даму процестері және оны зерттеу әдістері .

1. Нарықтық экономикаға өту кезіндегі статистиканың негізгі міндеттеріне
не жатады .

2 . Стаистикалық органның ұйымдастырылу принциптерінің және оның
негізін көрсетіңіз .

Статистикалық бақылау

3 . Статистикалық бақылаудың формалары және оған түсмініктеме беріңдер .
Статистикалық мәліметтерді жинақтау , топтау және кесте құру .

1 . Мәліметтерді жинақтау және оның түрлері .
2 . Топтаудың түрлері және негізгі міндеттері , деңгей аралығын анықтау .
3 . Қайта топтау және оның тәсілдері .

Нақты және қатысты шамалар . Статистикадағы графиктік әдіс .
1 . Нақтышама , оның мәні мен маңызы , түрлері , өлшем бірліктеріне
түсініктеме беріңдер .

Статистика пәні және оны зерттеу әдістері .

Статистика пәні . Статистика қоғамдық құбылыстардың , процестің ,
өзгерістің көлемін , шамасын , деңгейін есептеу-санақ мәселелерін ,
өркендеп-дамудың қарқынын зерттейді . Мысалы , халықтың жалпы санын , оның
жынысын , ұлттық құрамын , географиялық орналасу дәрежесін , кәсібі мен
шаруашылық түрін зерттейді . Белгілі бір аумақтағы өндірілген өнімді ,
ұлттық табыс мөлшері , оның тұтынуға сақталған қорын , тасымалданған
жүктің мөлшері мен санын тағы сол сияқты қоғамдық құбылыстардың сипатын
анықтайды .
Статистика жеке ғылым ретінде құбылыстың , өзгерістің сан жөнінен
қалыптасуының , өзгеруінің заңдылығын , олардың сапалық мәнімен
байланыстыра зерттейді . Өнеркәсіп орнын дамыту мүмкіндігіне және ондағы
еңбеккерлердің санына қарай жалақы қорына пайдаланылатын қаржы көлемін
саралайды . Ғылыми-техникалықпен табиғи жағдаймен қатар жетілдірілген
ғылыми-техникалық өндірістің тигізетін әсері белгілі . Агротехникалық
шараны уақытында жүргізуімен жердің құнарлылығы және қолайлы ауа райы дақыл
түсімділігін арттырады . Тиісті экологиялық норманы сақтамаған өнеркәсіп
табиғатқа , қоршаған ортаға орасан зор зиян тигізеді Мәселен ,
өнеркәсіптен бөлінген дұрыс тазартылмаған улы қалдық ауаны , суды былғайды
. Мұның әсері өсімдік әлеміне , жан-жануар дүниесіне өте үлкен зиян
келтіреді . Осылайша статистиканың бір саласы құбылыстың шамасын , олардың
тепе-теңдік қатынасын және өзгеру заңдылығын зерттейді . Қоғамдық
өзгерістің табиғи және техникалық дамуын және ғылым мен техниканың
жетілуінің қоғамдық өзгеріске қаншалықты ықпалы бар екенін анықтайды .
Басқаша айтсақ , статистика пәні халықты , экономикалық және табиғи
жиынтықтарды зерттейді . Бұл жиынтықтардағы өзгерістердің бағытын ,
заңдылығын анықтау үшін оның көптеген бірліктерін немесе ғылыми қағида
бойынша іріктеліп алынған өкілдерін зерттеуге қатыстыру керек . Айта
кететін жағдай , кездейсоқтық әдіспен өте аз бірліктері талданса , одан
алынған көрсеткіш даму заңдылығын қатынасын дәлме-дәл көретпеуі мүмкін .
Мысалы , Қазақстан Республикасында 1993 жылы туған әрбір 1000 балаға
шаққанда 28,8 бір жасқа толмаған бала шетінеген . Бұл , өкінішке орай ,
жоғары кеөрсеткіш . Ал бұл көрсеткіші бір аймақ бойынша ғана есептесек ,
10001000 болуы мүмкін . Егер бір өңірде туған жалғыз бала шетінеп кетсе ,
керісінше туған жалғаз бала тірі болса , 01000 болады . Қорыта айтсақ ,
құбылыс жиынтығының тән тұжырым жасауға болмайды . Статистикалық зерттеу
құбылыс иесінің барынша көп бірліктерімен айналысады . Сонда ғана құбылыс
иесі бірліктерінің көбіне тән нышанды қасиетті тауып , заңдылықты анықтауға
болады Халықтың ұдай дамуын , экономиканың нарықтық дәуіріндегі өзгерісін
зерттейтін статистиканың ықтималды ілімге негізделген бөліктері де кең
пайдаланып , өрісін кеңейтті . Ықтималды ілім қағидасын сүйенген
статистиканың күрделі әдістері әлеуметтік-экономикалық тәжірибенің
өзгерістерін зерттеуде кең қолданылады . Әсіресе халықтың әл-ауқатын ,
күнкөрісін , айлық табысын , тауардың сапасын , қауіпсіздендіру ісін
зерттеуде статистика үлкен рөль атқарады . Қазірде жалпы статистикалық
әдістің пайдаланылмайтын жері жоқ . Қауіпсіздендіру ісінде бәсекенің
мөлшерін , қаржылық , іскерлік тәуекелдіктің дәрежесін және сауда ісін
болжамдауда кеңінен қолданылады . Сонымен қатар , статистикалық күрделі
әдіс биологияда , психологияда , денсаулық сақтау , спорт саласында да
пайдаланады .
Статистиканың жалпы ілімінің , әсіресе ықтималдылық ілімінің тұжырымына
негізделген әдістері сан-қилы мақсатқа пайдаланылады . Статистикалық
әдістер қарапайым және күрделі болып екі түрге бөлінеді . Бұл оқулықта
экономикаға қатысты бар кез келген маманның жадында жүретін , күнделікті
тұрмыста көбірек пайдаланылатын статистиканың қарапайым әдісі көбірек
жазылған .

1 . Статистикалық әдістемелер мен зерттеу сатыларын түсіндір .
Әдістер өздерінің қолданылуына және бірінен соң бірі жалғасуына қарай үш
сатыға бөлінеді :
а .статистикалық бақалау , яғни бастапқы мәліметтерді жинау
б .жиналған мәліметтерді өздеріне тән ерекшелігіне қарай топтау , өңдеу ,
жинақтау
в .жинақталған , өңделген мәліметтерге талдау және қорытынды жасау
Осы көрсетілген әдістерінің жиынтығын статистикалық әдістемелер немесе
зерттеу кезеңі деп аталады .
Статистикалық әдістеменің құрамына жалпылай және ішінара байқау , топтау
және тұжырымдамалары сипттама жасау ұғымдары кіреді .
Өмірдегі құбылыстың санын , оның сандық қатынасын зерттеу үшін ең әуелі
олар жайында мәлімет жинау керек . Экономикалық өмірде мыңдаған кәсіпорын ,
ұйым , мекеме үздіксіз жұмыс істеп тұрса ғана өнім , көрсетілген қызмет
заттай немесе ақшалай түрде айналымға шығады . Өнім өнідіруге , қызмет
көрсетуге кеткен жұмыс уақыты , шығарылған шығын жайында , еңбектің
өнімділігі , өнімнің , қызметтің құны , оның сапасы жөнінде мәліметтер
жинау қажет . Осындай мәліметтер жинауды статистикалық жалпылама байқау деп
атайды . Байқаудың мысалы ретінде халық санағын , темір жолдағы вагон
санағын келтіруге болады Жалпылама байқауда жиналған мәліметтерден тұжырым
жасау үшін , оны белгіленген ғылыми тәртіппен өңдеу керек . Өңдеудің
негізінде топтау алынады .
2. Статистикалық жиын дегенді қалай түсінесін ?
Белгілі жердегі және уақыттағы біртекті нышан иесінің көп бірлігін
статистикалық жиын деп атаймыз .
Нышан иесінің бірін немесе шағын тобын зерттеу арқылы статистикалық
заңдылық тұрғысынан тұжырым жасауға болмайды .
Халықтың бірлігіне – адам тұрғыдан , өнеркәсіптің бірлігіне – кәсіпорын ,
ауыл шаруашылығының бірлігіне фирма , жеке шаруашылық иесі жатады .
Адамның , кәсіпорынның , жеке шаруаның жалпы бірлігі статистикалық
жиынтықты құрайды . Статистикалық зерттеу мүддесінде жиынтық бірлігін (
немесе бірнешеуін ) тексеріп , статистикалық заңдылық жайында түйін жасауға
болмайды . Мысалы , бір топтың шәкірттерінің сабақ үлгерімін тексеріп ,
барлық топтың немесе мектептің , немесе институттың үлгерімі жөнінде
тұжырым жасауға болмайды . Өйткені бір топ біріңғай жақсы оқитындар немесе
нашар оқитынар болуы мүмкін . Зерттеу кезінде жасалған тұжырым ақиқат болуы
үшін жиынтықтың едәуірін кездейсоқ әдіспен іріктеу керек .

Ұлттық статистика агенттігінің ұйымдастыруы және оның негізгі
міндеттері .

1. Ұлттық экономикаға өту кезіндегі статистиканың негізгі міндеттеріне
не жатады .
Қазақстанның , ТМД –ның басқа да елдері сияқты , нарықтық қатынасқа Ұлттық
көшуі статистика мен есепке алуды түбегейлі қайта құруды талап етті .
экономикады қолданылатын статистикалық көрсеткіштердің жүйесін зерделеу ,
оларды есептеудің әдістемесін меңгеру , экономикалық дамыған елдердің
жинақтаған практикалық тәжірибесін игеру , статистика мен есепке алуда
пайдаланылатын халықаралық стандартты енгшізу қажет болды . Осының барлығы
1992 жылы Үкімет қабылдаған Есепке алу мен статистиканың халықаралық
практикада қабылданған жүйесіне көшудің республикалық бағдарламасына негіз
болды .
Бірінші кезектегі және негіз қалаушы міндеттер ретінде мемлекеттік
статистиканың жалпы әдіснамалық және ұйымдастырунегіздерін , аса маңызды
көрсеткіші жалпы ішкі өнім ( ЖӨ ) болып табылатын ұлттық шоттар жүйесінің
( ҰШЖ ) талаптарына сәйкес реформалау , оған ұлттық экономикалық қызметтің
негізгі сипаттамасы мәртебесін беру көзделді .
Республиканың статистикалық органдары біршама қысқа мерзім ішінде
статистика мен есепке алудың дүние жүзілік практикада қабылданған
әдіснамасына көшті , статистика органдарының техникалық базасын кешенді
жаңғыртуды қамтамасыз етті .
2 . Стаистикалық органның ұйымдастырылу принциптерінің және оның
негізін көрсетіңіз .
Қазақстан Республикасында статистикалық жұмыс мына төмендегідей ұйымдастыру
және әдістемелік негізде жүргізіледі :
- жалпы мемлекеттік статистика жүйесі болып құралып , статистика және
талдау жұмысы Экономика және сауда министірлігінің Ұлттық статистика
агенттігі арқылы тікелей басқарылады ;
Статистикалық мәліметтерді жинау , талдау , біріңғай ережелер және
әдістемелік жолмен жүргізіледі . Статистика мекемелері жергілікті
экономикалық мекемелермен тығыз байланысты . Министрліктерде және
ведомстволарда , кәсіпорындарда бөлімше немесе бірнеше қызметкер бұл іспен
айналысады . Оны ведемстволық статистика деп атайды . Қазіргі Қазақстан
Республикасында жалпы мемлекеттік статистикалық іспен Қазақстан
Республикасы Экономика және сауда министірлігінің Ұлттық статистика
агенттігі шұғылданады . Облыстарда , Алматы және Ақмола қалаларында
статистика басқармасы , ол басқа қалаларда , аудандарда – статистика
инспектурасы немесе есептеу орындары статистикалық іспен айналысады .
Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика агенттігінің негізгі міндеттері
мыналар :
- статистикалық көрсеткіштердің жүйесін белгілеу және оның есептеу
әдістемелік мәселелерін шешу ;
- статистикалық есептемелерді жинаудың , оның мәліметтерін өңдеудің ,
құрастырудың тәртібін белгілеу және статистикалық есептемені жнтілдіріп
отыру және оған тиісті шара қолдану ;
Мемелкет органына және министірліктерге , ведомсволарға халық
шаруашылығының дамуы , экономикалық және әлеуметтік болжамдардың орындалуы
, еліміз экономикасының және мәдениетінің дамуы жөнінде , халық тұрмысының
жағдайы , халық шаруашылығына ғылымның және техниканың жетістіктерін енгізу
жайында , адам күшінің , материалдық және қаржылық мүмкіншілктерін
пайдалану жөнінде ақиқат дәлелді , сенімді мәліметтерді тиісті уақытында
беріп отыру ;
- статистикалық ақпаратты , мәліметтерді жан-жақты талдау оларды пайдалана
отырып , халық шаруашылығының әр түрлі есептік теңдестіктерін , әр түрлі
есепті талдауларын жасау ; статистикалық мәліметтерді жариялау , есептік
статистикалық жұмысты машина арқылы жүргізу , оны ұдайы жетілдіріп қолдану
жатады . Қоғамның әлеуметтік , экономикалық даму жайында статистикалық
мәліметтерді , ақпарларды қалың бұқарға , оқырмандарға әдейілеп шығарылатын
әр түрлі жинақтар , газеттер және журналдар арқылы жеткізу . Қазіргі
тәжірибеде республика , аймақ , аудан деңгейінде ресми түрде әр түрлі
көлемде , белгіленген бағдарлама бойынша ақпараттар жарияланып тұрады .
Әдетте , жыл , тоқсан , ай , тәулік мерзіміндегі қоғамның әлеуметтік-
экономикалық дамуын сипаттайтын мәліметтер жарияланады .
Қазақстан Республикасының халық шаруашылық , мәдени-әлеуметтік салаларының
статистикалық жинақтары , халық санағы қорытындыларының жинақтары сияқты
мәліметтер жарияланып тұрады .
Кеңес уақыты кезінде елімізде , әсіресе , облыстар және халық шаруашылығы
салалары бойынша өте аз мәліметтер жарияланатын, соның өзінде өсіңкілік
қатармен қатысты шамада беріліп , пайдалануды қиындататын . Егемендік
алғаннан бері статистикалық жариялалылық сипатқа ие бола бастады .
Үстіміздегі статистика жылында жылнамалықтардан басқа еліміздің өнеркәсібі
, ауыл шаруашылығы , құрылысы қаржысы , шетелмен саудасы , еңбек және еңбек
қоры , демографиялық жылнама , ұлттық шот жүйесі , баға жөніде
жинақтар жарық көрмек .

2 .Біртұтас есеп жүйесі және стаистика туралы түсініктеме беріңдер .

Бақылауға қажетті мәліметтерді кәсіпорындардың ұйымдар мен мекемелердің ,
шаруашылықтардың , фирмалардың әр түрлі есептеу жолдар арқылы , яғни
оперативті жедел , бухгалтерлік есеп беру жүйелері арқылы жинақталады ,
өңделеді және талдау жасалынады .
Оперативті жедел немесе оперативті техникалық есеп .
Оперативті жедел немесе оперативті техникалық есептің негізгі мақсаты – сол
кәсіпорындардың , шарушылықтың бөліктері мен цехтарында болған жұмыс
көрсеткіштеріне күнделікті бақылау жасау үшін жүргізіледі .
Бухгалтерлік есептің бұл түрі барлық кәсіпорындардың кооператив пен
ұжымдарда жүргізіледі . Бухгалтерлік есеп бухгалтерлік есеп арқылы барлық
кәсіпорындар бойынша ақша қаржыларының қозғалысын өндірілген өнімнің
өзіндік құнын , материалдық шығындар мен пайдалануын еңбек ақы мөлшерін
кіріс пен шығыс және тағы басқа көрсеткіштің нақты есебі жүргізіледі .
Бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты – жүйелі түрде біріңғай ережелер мен
әдістерді қолдана отырып , шаруашылық операция туралы мәліметтерді
жинақтайды . Басқаруға қажет болатын көрсеткіштерді өз ішінде қолданады
және сол арқылы белгілі бір шешім қабылдайды . Есептің бұл түрінің негізгі
әдістері мыналар – бухгалтерлік баланс , тікеу , бағалау , калкуляциялау .
Статистикалық есеп – бұл есепте қоғам өмірінде болып жатқан әлеуметтік-
экономикалық процестердің барлық сандық көрсеткіштер мен сапалық жақтары
есепке алынады , жинақталады , өздеріне тән белгілеріне қарай топталады
және оған талдау жасалынады . Статистикалық есеп бухгалтерлік және
оперативтік жедел есептер арқылы құжат бойынша жинақталады . Статистикалық
есептің басқа есептерімен салыстырғанда өзіне тән ерекшеліктері бар .
Олар : мәліметтерді жинау , топтау , өңду , талдау және нақты қатысты
орташа шамалармен бірге индекстік , баланстық , копеляциялық , графиктік
қолданылатындығы .

Статистикалық бақылау

1. Статистикалық бақылау дегенді қалай түсінесің ?
Статистикалық бақылау деп – қоғамдық өмірдің көптеген құбылыстары мен
процестері туралы бастапқы мәліметтерді алдын ала жасалынған бағдарлама
бойынша ғылыми ұйымдастырылған жүйе тіркеу , жинау тәсілін айтады .
Бақылау – статистикалық зерттеулің алғашқы сатысы . Құбылыс , зат жөніндегі
бастапқы мәлімет байқау кезеңінде жиналады . Одан ол мәлімет жинақталады ,
өңделеді , талданады , зерттеледі , қорытынды жасалып , түсіндіріледі ,
қажет деп табылса , келешекке болжам да жасалынады . Қазіргі статистикалық
тәжірибеде байаудың әр түрлі тәсілі , жолы бар .
Статистикалық бақылау жүргізілген уақытында және бақылауға жиынтық бірлікті
қамту тұрғысынан екіге бөлінеді . Бақылау жүргізудің уақыты үзіліссіз (
ағымды ) , дүркін-дүркін және бір жолғы болып үш түрге бөлінеді .
Үзіліссіз ағымды байқауда туындаған құбылыс күнбе-күн , әрдайым , әрқашан ,
үнемі тұрақты жүргізіледі . Мысалы , кәсіпорында шығарылған өнім , берешек
, борышатр , адамның есеп айырысуы , туу мен өлім-жітім , некелесу ,
айырылысу үнемі бақылауға , тіркеуге , есепке алынып отырады . Дүркінді
бақылау арнайы белгілеген уақытта мезгіл-мезгіл жүргізіледі . Мысалы ,
қоймадағы бұйымның қалдығын мезгіл-мезгіл байқау . Шәкірттердің сабақ
үлгеруін семесрт сайын сараптау байқаудың осы түріне жатады .
2. Статистикалық бақылаудың бағдарламасы мен ұйымдастыру мәселесіне не
жатады ?
Бақылауға жататын құбылыстың тіркелуге тиісті нышанының тізбегі байқаудың
бағдарламасы балып табылады . Бағдарламаны дұрыс жасау үшін құбылыстың
сапалық негізін терең білу қажет . Бақылау бағдарламасы зерттеудің алдына
қойылған мақсатына , құбылыс бітімі негізіне тығыз байланысты .
Бағдарламаға құбылыстың негізгі нышаны түгелдей кіргені шарт .
Бақылау бағдарламасының өзіндік негізгі нышаны болады . Оған қоса негізгі
емес нышаны беріледі . Ол екі топқа бөлінеді .
Біріншісі – тану нышаны ( белгілері ) Екіншісі – бақылау нышаны .
Тану нышанына бағдарламадағы тұрғындардың жеке белгілері кіреді . Мысалы ,
нышанның аты -жөні , тұрағы , кәсіпорынның атауы , оның қай салаға кіретіні
, кімге бағынатыны , тағы басқа мәліметтер тану белгілеріне жатады .
Бағдарламаның тану белгілері бақылауды ұйымдасмтыруға , бақылау
мәліметтеріндегі көзге түскен қателерді жөндеу үшін керек .
Әлеуметтік зерттеу бойынша жүргізілген сауал иесінің аты-жөні көрсетілмейді
.
Сауал есептен тыс қалмауы немесе екі рет саналмауы үшін нөмір қойылады .
Бақылау нышаны тіркелген мәліметтің дұрыстығын анықтауға пайдаланады .
Мысал , халық санағының бағдарламасында адам жасы , білімі , отбасы
балаларының саны олардың жасы , білімі жайында сауалдар бар . Бұл сұрақтар
тану белгісінің де , бақылау нышанының да міндетін атқарады . Қазіргі
тәжірибеде сауалдың жауабы сараптауға , жинақтауға жеңіл болуы шарт . Ол
үшін жауап нұсқасына шартты белгі немесе код қойылады . Сауал-жауап бірнеше
түрлі болса , шартты белгі қолданылады .
Мұны санды жауап деуге болады . Санақта жас мөлшері жөнінде сұраққа нақты
толған жасы қойылады . Жұмыс істеген уақыттың мерзімін де сан белгісімен
көрсетіледі . Белгілі бір сауалға жауап балама жауап болса, ия немесе
жоқ деп жазасыз .
Сауалға жауап әр түрлі болатын болса , олар нөмірленеді . Жауапты дұрыс
сараптау үшін және жеңілдету үшін жауаптың нөмірленген нұсқасы беріледі .
Мұнда керекті нөмірді белгілейсің .
Бақылаудың бағдарламасын жасау – жауапты және күрделі іс . Ол бақылаудың
алдына қойған міндеттің бәріне жауап бере алатындай болуы керек . Мысалы ,
халық санағының бағдарламасы халақ шаруашылығын дамытудың келешегіне керек
деректер жиналуын қамтамасыз ету керек . Әсіресе , қазіргі нарықтық
экономикаға көш укезенінде санақ бағдарламасына кімнің қандай қарекет
жасайтыны , күн көрісінің көзі жайында , меншігіндегі қозғалмайтын мүлік
жөнінде сұрақтар кіргізілгені жөн .
Санақтың бағдарламасын жасағанда шетелдің , әсіресе экономикасы дамыған
елдің санақ бағдарламасын зерттеп , оны біздің жағдайымызға сәйкестендіріп
пайдаланған жөн . Бақылаудың құралына керек-жарақ , әдістеме кіреді . Басты
құралға – бланк сауал қағаз ( анкета ) жатады . Бланктің бір бағанасына
санақ бағдарламасындағы сұрақтар басылып , екінші бағанысан жауап
толтыратын орын қалдырылады . Бланктің жоғарғы жағында тану нышанына
жазылады .
Бақылау сұрағы толтырма парақ немесе толтырма тізбек түрінде болады .
Бақылау сұрағынан нақты жауап алынуы шарт . Бұл нұсқалар тәсілнамада
жекелей беріледі немесе бланктің екінші бетінде беріледі .
Байқылау жүргізер алдында оның мақсаты , не үшін қажеттігі жүргізу
бағдарламасы , байқылау жүргізілетін құбылыс , оның орны , байқылау бірлігі
анықталады .
Тәжірибе тұсында байқылау жататын құбылыс анықтау дегеніміз бақылау
бірлігін , жүргізілетін аумақты және уақытты алдын-ала белгілеу .
Тіркелеуге арналатын құбылыс нышанының біреуі бақылау бірлігі деп аталады .
Бақылау бірліктерінің жиынтығы бауқау құбылысын құрайды . Байқауда
құбылысты анықтау үшін оның шегін белгілеу қажет аса маңызды . Бақылау
шегінің құбылысының шегін белгілеу үшін тіркелетін құбылыс нышанының
шамасын анықтап алу қажет . Бақылау бірлігігін белгілеу – бақылауға жататын
жиынтық құрамына және тексерудің алдына қойған мақсатына тығыз байланысты .
Мысалы , өнеркәсіпті зерттеу керек болса , кәсіпорындар бақылаудың бірлігі
болып табылады . Ауыл шаруашылығының жағдайын білуге арналған бақылау
жүргізілсе , бақылау бірлігіне бақылау ұжымдық , жеке шаруашылық алынады .
Еңбек өнімділігін немесе жалақының шамасын , даму қарқынын зерттеу керек
болса , бақылау бірлігі ретінде еңбеккер алынады .
Байқаудың бірлігі кейде бір емес , бірнещеу болуы мүмкін . Мысалы , халық
санағын жүргізгенде байқау бірлігі ретінде отбасы және жеке тұрғын алынады
. Шаруа шаруашылығы – кәсіпорын , ұйым , мекеме бақылау нысанына жатады .
Бақылау нысанын анықтау үшін зерттелетін құбылыс жиынтығын ғылыми тұрғыдан
терең білу білу керек . Бақылау нысанын анықтау үш тұрғыдан жүргізілуі
керек .
Бірінші мағынасы , мәні , сапасы тұрғысынан бақылауға жататын нысанды
анықтау .
Екінші мағынасы – қай аумақта .
Үшінші – қай уақытта ( мезгілде ) нысан тіркелуі керек .
Бауқылау кезінде құбылыс шегін дұрыс саралауға көңіл бөлінуі қажет .
Мәселен , темір жолды байқылауға жататын құбылыс ретінде алсақ , оның
құрамындағы кейбір кәсіпорын халық шаруашылығының басқа саласына жатады .
Мұндайды негізгі ерекшелігіне , нышанына қарай тиісті салаға жатқызу керек
. Айталық , Бізде қолданылып жүрген заң бойынша кімнің сайлауға құқығы бар
? Қазақстанның 18 жасқа толған , сот орындары тарапынан алғанда , өз бас
бостандығына айырылмаған азамат сайлауға құқығы бар . Келтірілген екі нышан
сайлау құбылысының негізгі нышанына жатады . Мұнда 18 жас нышанның төменгі
шегі болып табылады . мұны шектеме деп атайды . Сайлаушылардың санын
анықтау үшін одан кейін оның қай аумақта байқылау бірлігінің тараған жерін
түгел қамту қажет .
Жиналуға жататын құбылыстың болған уақытын бақылау уақыты деп аталады .
Бақылау уақыты деп оны жүргізетін уақытты , басқаша айтқанда , құбылысты
тіркейтін уақытты айтады . Саны , жәйті үнемі өзгеріп тұратын нышан иесінің
бірлігін байқау үшін арнайы бір мезгіл белгіленеді .Оны статистикалық
тәжірибеде шартты мезет деп атайды .
3 . Статистикалық бақылаудың формалары және оған түсмініктеме беріңдер .
4 . Статистикалық бақылаудың түрлері мен тәсілдеріне не жатады ?
Статистикалық бақылау түрлері :
1. Жаппай бақылау кезінде зерттелуге жататын жиынтық бірліктері толығымен
тіркеуге алынады .
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.