Темперамент пен мінез-құлықты психогенетикалық зерттеу туралы

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТТІ

СӨЖ

Тақырыбы: « Темперамент пен мінез-құлықты психогенетикалық зерттеу »

Орындаған: Каденова М. И

Группа: ПХ-415

Тексерген: Абдуллина Г. К

Семей 2015 жыл

Адамның даралығын көрсететін (қабілет, мінез, темперамент, қызығу) кейбір анатомиялық-физиологиялық тума қасиеттерімен де орайлас көрініп отырады. Әр адамның жеке басына тән дара өзгешеліктің бірі ретінде темперамент саналады. Темперамент - организмнің физиологиялық өзгешеліктерімен, әсіресе жоғары нерв қызметінің тума қасиеттерімен шарттас психикалық құбылыс. Темперамент адамның жалпы қозғалысынан да, психиканың күші мен тереңдігінен де, адамның көңіл-күй ерекшелігінен де, эмоция сезімдерінен де жақсы байқалып отырады.

$E:\РТТПТТ.jpg$

«Темперамент (лат. т. ауд. Temperamentum - бөлшектердің тиісті қатынасы) - тұлғаның психикалық құбылыстарының динамикасын сипаттайтын тұлғаның тұрақты индивидуалды қасиеттерінің заңдық қатынасы. ».

Темперамент - жеке адамның әлеуметтік тұлға ретінде қалыптасуының биологиялық, яғни табиғи ірге тасы. Темпераменттің әрқилы қасиеттері заңдылықтар негізінде белгілі бір құрылымды түзеді. Темперамент көбіне адамға тума берілген әрекет-қылығының ұдайы қозғалыстағы сипатын бейнелейді.

Темперамент туа пайда болғанымен, адамның бүкіл өмірі барысында көптеген өзгерімтерге ұшырайды. Біз бір темперамент типін жақсы, ал басқасын-жаман деп айыра алмаймыз, себебі әрқайсысының ерекшеліктері орасан зор. Әр адам өз темпераментінің жақсы жақтарын айырып, жаманынан айырылуға күш салуы керек. Өз темпераментін білуі керек, себебі ол басқалармен қарым-қатынаста, іскерлік барысында орасан зор септігін тигізеді.

Индивидке тән динамикалық қасиеттер бір-бірімен байланысып өзіндік бір құрылымды түзеді. Психиканың өзіндік индивидуалдық және табиғи шартталған динамикалық құбылыстар жиынтығын темперамент деп атайды. Темперамент қасиеттерін адамның тұлғалық қасиеттер қатарына шартты түрде ғана кіргізуге болады, көбінесе олар биологиялық шартталған және туа пайда болатындықтан оның даралық ерекшеліктерін құрайды. Ол ағза, тұлға және танымдық процестер арасындағы «көпір» ретінде жұмыс атқарады.

Неміс психиатры Э. Кречмер индивидтің психикалық құрылысы оның дене құрылымына сәйкес деген. Бұл конституциялық типология теориясының мәні: әр адам өз дене құрылымына орай өзіндік психикалық ерекшелікке ие. Осыдан, дене мүшелерінің (қол, аяқ, бас, кеуде т. б. ) сырттай өлшемдеріне байланысты 4 конституционалды психикалық тип белгіленген:

$E:\РТРРРЬЬР.jpg$

Көне грек медигі Гиппократ (б. з. д. V ғ. ) ілімі бойынша, ағза күйі негізінен оның ішіндегі сұйықтықтың мөлшер қатынасына тәуелді деген (қан, лимфа, өт) . Бұл сұйықтықтарды араластырғандағы шығатын пропорциялар грекше «красис» деп аталады. Бірнеше ғасырлар өткен соң римдік емшілер бұл түсінікті латынша temperamentum деді («бөліктердің керекті сәйкестігі»), осыдан «темперамент» сөзі шыққан. Кейіннен антикалық дәуірде адамның психикалық ерекшелігі осы красис немесе темпераменттен, яғни пропорциялардан тәуелді екендігі мойындалды. Римдік анатом және дәрігер Клавдий Гален (б. з. д. II ғ. ) темпераменттің алғаш кеңейтілген классификациясын 13 типке бөліп берді. Кейін 4 типке дейін қысқартылды.

Ерте кездегі темпераменттің органикалық негізі туралы деректер қазір тек тарихи қызығушылықты тудырады. Алайда индивидуалдық құрылымы әр түрлілігімен сипатталатын психиканың динамикалық құбылыстарында типтік варианттарды байқауға болады.

Көп ғасырлар бойы психиканың динамикалық құбылыстар тұрғысынан айырмашылық себептерін түсінгісі келген көптеген гипотезалар шықты. Гуморальдық жүйелерге назар аударылды. Неміс философы И. Кант (18 ғ. аяғы) темпераменттің табиғи негізі болып қанның индивидуылдық ерекшелігі саналады деген. Бұған жақын орыс педагогы, анатом және дәрігері П. Ф. Лесгафт (1837-1909) темперамент қан сауыттарының жуандығы мен кеңдігіне байланысты деп тұжырымдады. Бұл теорияға сәйкес қан айналымның жылдамдығы мен күші әр түрлі стимулдарға жауап ретінде ағзаның индивидуалдық қозу және реакция ұзақтығына байланысты.

Лептосоматик - бойшаң, нәзік денелі, көкірек тұсы жайылыңқы, тар иықты, қол-аяғы ұзын, сидыйған.

Пикник - мығым, семізшең, кіші немесе орта бойлы, қарны қампиған, домалақ бас, қысқа мойын.

Атлетик - бұлшық еттері күшті дамыған, денесі мығым, берік; ұзынша не орта бойлы, кең иықты, жамбас сүйектері тартылған.

Диспластик - дене бітімі қисынсыз. Бұл адамдар - әрқилы мүшелік зақым-сырқаттарға ұшырағандар (сырықтай ұзын, қауға бас, тума аяқ-қолы кемістер) .

Аталған дене құрылымы типтеріне үш темперамент типі сай: шизотомик, иксотомик, циклотомик. Шизотомик - дене құрылымы нәзік, әлсіз дамыған, тұйық, эмоциялары ауыспалы, тұрақсыз, талаптар мен көзқарастар өзгеріміне ере бермейді, осыдан қоршаған ортаға икемделуі қиын. Иксотомик - денесі мығым, мінезі байсалды, сезімталдығы кем, ым-ишараға жоқ, ойлау қабілеті шабан, көбінесе майдашыл. Циклотомик - семізшең, домаланған денелі, эмоциялары қайғы мен қуаныштың арасында бірдей, тіл табысқыш, көзқарастары шындықтан ауытқымайды. Дене құрылымының типі мен кейбір психикалық қасиеттерді химиялық құрамымен, ішкі секреция бездері бөлетін гормондармен шартталған деген. Американдық ғалым У. Шелдон да индивидуалдық психологиялық ерекшелігі мен гормондар жүйесімен реттелінетін дене ерекшелігі (эмбриологиялық белгілер) арасындағы тікелей байланысты көрсетті.

Жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу мен тежелу процестерінің үш негізгі белгісінің (күші, тепе-теңдігі, қозғалғыштығы) жиынтығынан құрастырылады. Мысалы, күшті темпераменттің бірі - ұстамсыз тип - жұмыс істеу қабілеті күшті, қозу - тежелу процестері бір-бірімен сәйкес келмейтін ерекше қозғалыстағы тип. Екіншісі - ширақ типтер - қозу мен тежелу бір-біріне тең келіп, тез алмасып отырады. Үшіншісі - қозу мен тежелу бір-біріне тең, бірақ алмасыу сараң. Павлов ашқан жүйке жүйесінің негізгі типтері темпераменттің физиологиялық негіздерін жақсы түсіндіреді. Темперамент (Genotype) - бұл хромосомалардың локализацияланған гендік деңгейде орталық жүйке жүйесіндегі психодинамикалық қасиеттердің типологиялық айырмашылықтарының психофизиологиялық негізі.

Мінез-құлық - адамның тұрақты психикалық ерекшеліктерінің жиынтығы. Мінез-құлық тірі организмнің барлығына ортақ қасиет. Оның басты белгісі - тіршілік иесінің қимыл-қозғалысының түрлі деңгейдегі көріністері. Адам бойындағы Мінез-құлықтың бастапқы көрінісі - қылық. Мұнда әр адамның өмірлік бет алысы, бағыт-бағдары, талғам-сенімі, көзқарасы, мақсат-мұраты көрініс береді. Адам өзін-өзі бақылау жасау арқылы мінезіндегі мінін түзеуге, жағымсыз әрекет пен қылықтардан өзін тыйып ұстауға мүмкіндік алады.

$E:\ИППТИПА.jpg$

Мінез-құлық. адамның өзіне, айналасындағы басқа адамдарға қарым-қатынасынан, жүктелген істі қалай орындайтынынан көрінеді. Бұл оның бүкіл тыныс-тіршілігіне әсер етіп, сыртқы ортамен байланыс жасауын қамтамасыз етеді.

Өз қажеттілігін қанағаттандыруда түзілген психикалық және физиологиялық үдерістер жиынтығын мінез-құлық деп атаймыз. Адамның мінез-құлығын және жануарлардың мінез-қылығын зерттейтін ғылымды этология дейді.

Мінез деген - адамның іс-әрекетінде және мінез-құлқында тұрақты көрініс беретін жеке ерекшеліктерінің жиынтығы. Мінез адамның барлық тіршілігіне әсерін тигізіп тұратын қасиет болғандықтан типологиялық зерттеулерді мінез сипатынан бастаған.

Адамға мінездеме бергенде оның не істегенін ғана айтып қоймай жұмысының сапасын, басқа адамдармен қарым-қатынасын ерекше көрсетеді. (қалай орындағаны үлкен роль атқарады) . Біреулер жалқау, ұяң, бірақ сиысымды, көпшілікті сыйлайды, ізеттілік көрсетеді. Ал біреулер іскер, қатал, тілектестік білдіреді, бірақ жұмысты сапалы орындауды талап етеді. Үшіншілер аз нәрсені шала істеп оны жұртқа түгел мәліметтеп шығады, басқалардың табысын көре алмайды, ашушаң, ызақор, сыйымсыз болады.

Басқа адамға ескерту бергенде басшылардың кейбіреулері жылатып айтады, ал біреулері кеңес беріп, тез үйренуге жәрдемін тигізеді. Адамның жекелік қасиеттерінің барлығына мінез үлкен әсерін тигізіп, оның жалпы адамгершілігін, іскерлігін, қарым-қатынасқа икемділігін, сыйысымдылығын анықтап отырады. Мінез адамның барлық психикалық қасиеттерімен тығыз байланысты, сондықтан оның ерекшеліктерін көптеген жекелік қасиеттердің көрінісі бойынша сипаттауға болады.

Егер адамды танитын, білетін болсаңыз ол өмірдің әр түрлі жағдайында қандай мінез көрсететінін болжамдап айтуға болады. Мінез-құлықты басқаруға, оны басқаларға ыңғайлы, сыйысымды етіп, дұрыс жол көрсетіп отыруға болады. Сондықтан мінез тәрбиеленетін қасиеттерге жатады. Адамдардың мінез-құлқы тарихи-әлеуметтік жағдайға байланысты көрініс береді. Мысалы: өзінің намысын, отбасының намысын қорғау үшін дуэльге шақырып, намысына тиген адамға қастандық, қатыгездік көрсетіп, оны атып тастаған. Вендетто - қанға-қан, жанға-жан деген кек алу дәстүрі т. с. с. қалыптасқан әдет-ғұрып кеңінен орын алады. Қазіргі кезде цивилизацияның дамуымен байланысты ең үлкен құндылық адам өмірі болып саналады. Сондықтан адам өміріне қауіп туғызу немесе өлтіру ең үлкен қылмыс болып есептеледі. Сондықтан өрескіл мінез көрсеткендерге дәл сондай дөрекілік көрсетіп, балағаттап немесе басқа түрлі қастандықтар көрсету кеңінен орын алады. Оның барлығы мінездің теріс көрсеткіштері, сыйысымсыздық, арамзалық деп бағаланады.

Мінез детеминиз ұстанымына сай барлық психикалық қасиеттермен тағыз байланысты. Мінезге темпераменттің тигізетін әсері өте үлкен. Холериктің жеңілтектігі мен қызбалығы, сангвиниктің сөзшеңдігі, флегматиктің байсалдылығы, меланхоликтің тұйықтығы мен ұстамадылығы мінезге әсерін тигізіп тұрады. Мінез бен темпераменттің өте тығыз байланыстылығы психиканың динамикалық ерекшеліктерімен анықталады. Дегенмен темпераментті өзгертуге болмайды, ал мінез тәрбиеленеді. Холерик пен сангвиникке белсенділікті, шығармашылық қасиетті қалыптастыру оңай, ал флегматик ерінбестен оның бәрін меңгеруге шамасы келеді, меланхоликке ашық-жарқын болу өте қиын. Осы ерекшеліктерді ескерсе отырғанда тәрбие нәтижелі болады. Мінез - тәрбие және өзін-өзі тәрбиелеу нәтижесі.
Мінез өзі өте күрделі психикалық қасиет. Ол бірнеше көрсеткіштермен сипатталады. Сондықтан жеке тұлғаға мінездеме бергенде оның ерекшеліктерін басқалармен салыстыра отырып қарама-қарсы көрсеткіштермен сипаттайды: кеңпейілді - іші тар; жеңілтек - байсалды; адал - арам; сыйысымды - сыйысымсыз; қорқақ - батыл, сезімтал - қатыгез т. с. с. Бұл жеке көрсеткіштер мінездің құрамды бөліктері, оның көрсеткіштері болып табылады. Осы көрсеткіштердің ішінде біреу жетекші, доминанта болады. Адамды бағалағанда сол доминантасы бойынша мінездеме береді.

Мінездің барлық көрсеткіштері бір-бірімен тәуелді байланыста. Сондықтан егер адам қорқақ болса ол көп жерде белсенділік көрсетіп жүруі өте қиын. Қорқақтың сыйсымдылығы, басшыларға ерекше ізет көрсетіп, иланушылық (ұйып сенуі), тілалғыштықпен көзге түсіп жүруі мүмкін. Олар өте сараң, материалдық байлықты қорғау үшін басқаларды сатып кетуі, сөзінен айнып кетуі жиі кездесіп тұрады.

Сондай ақ, батыл, шешім қабылдағыш, адам қорқақ болуы мүмкін емес, ол мырзалық көрсете алады, басқалардың пікірін сыйлайды, бірақ кейде тік мінездік көрсетіп, керек емес жерде тәуекелшіл болып, өз өміріне қауіп тудыруы мүмкін. Мінездің бір-бірімен тәуелді байланыстағы көрсеткіштерінің ішінде біреуі доминанта болып, барлық басқа көрсеткіштеріне әсерін тигізіп тұрады. Доминантасының ерекшелігі: мінездің құрамды бөліктерінің ішінен біреуі жетекші және барлығына бағыт беріп тұратын болады, ал қалғандары қосалқы болып негізгінің көрінісін тереңдетіп, құлпыртып тұрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.