Коллизиялық ереже
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
II. Негізгі бөлім
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Коллизиялық норманы талқылаудан бұрын ең алдымен халықаралық жеке құқықтың түсінігіне тоқталайық. Халықаралық жеке құқық – бұл шетел элементімен күрделілендірілген, жеке құқықтық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің унификацияланған (бірегейлендірілген) жеке құқықтық және коллизиялық құқықтық нормаларының жүйесі болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты - әртүрлі елдердің фирмалары мен ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын азаматтық - құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып, коллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы тиісті жағдайларда қолданылатынын анықтауға бағытталған.
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты - әртүрлі елдердің фирмалары мен ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын азаматтық - құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып, коллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы тиісті жағдайларда қолданылатынын анықтауға бағытталған.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл.
2. Л.Нысанбекова «Халықаралық жеке құқық» Оқу тәжірибелік құралы. Алматы 2006 жыл.
3. Г.А.Илясова «Халықаралық жеке құқық» Қарағанды 2010 жыл.
4. М.М.Богуславский «Международное частное право». Учебник для вузов. Юрист 2000 год.
5. Г.К.Дмитриева «Международное частное право» 2000 год.
2. Л.Нысанбекова «Халықаралық жеке құқық» Оқу тәжірибелік құралы. Алматы 2006 жыл.
3. Г.А.Илясова «Халықаралық жеке құқық» Қарағанды 2010 жыл.
4. М.М.Богуславский «Международное частное право». Учебник для вузов. Юрист 2000 год.
5. Г.К.Дмитриева «Международное частное право» 2000 год.
Жоспары:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Коллизиялық норманы талқылаудан бұрын ең алдымен халықаралық жеке құқықтың түсінігіне тоқталайық. Халықаралық жеке құқық - бұл шетел элементімен күрделілендірілген, жеке құқықтық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің унификацияланған (бірегейлендірілген) жеке құқықтық және коллизиялық құқықтық нормаларының жүйесі болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты - әртүрлі елдердің фирмалары мен ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын азаматтық - құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып, коллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы тиісті жағдайларда қолданылатынын анықтауға бағытталған.
Сонымен қатар, халықаралық жеке құқық - құқық салаларының ішінде ерекше саланың бірі болып табылады, өйткені ол бірнеше мемлекеттердің заңнамаларына сүйене отырып, пайда болған коллизиялық мәселені шешеді.
Коллизиялық мәселе - бұл белгілі бір құқықтық қатынастағы қай елдің заңын қолдану керек екені туралы мәселе. Азаматтық қарым-қатынастарға қатысушылар арасында коллизиялық мәселелер туындайды. Мұндай проблемалардың мазмұнында қандай құқық қолдану керек екені туралы мәселе шешіледі, яғни қай мемлекеттің заңын қолдану керектігі мәселесі шешіледі.
Осыған орай, коллизиялық норманың мақсаты - бәсекелестіктегі екі не одан да көп құқықтық жүйе арасындағы коллизияны шешу және шетел элементі бар қатынастарды белгілі бір құқық тәртібіне бағындыру болып табылады. Бірақ, коллизиялық ереже мәселені мәні бойынша өзі шеше алмайды, ол тек тиісті міндетті қарастыратын материалдық ережеге сілтеме жасайды.
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
Халықаралық жеке құқықты реттейтiн шетел элементi бар қарым-қатынастарда кейбiр кездерде коллизиялық мәселелер туындайды. Бұл мәселеде қарама-қайшылықтағы екi заңның қайсысын қолдану керек екенi туралы сұрақты шешу керек. Коллизиялық мәселе - бұл белгiлi бiр құқықтық қатынастағы қай елдiң заңын қолдану туралы мәселе. Бұл мәселе халықаралық жеке құқыққа тән ерекшелiк болып табылады. Халықаралық жеке құқықта коллизиялық мәселе және оны шешу осы құқық саласының негiзгi мазмұнын құрайды. Халықаралық жеке құқықтың өзiне тән реттеу тәсiлдерi мен әдiстерi бар. Азаматтық қарым-қатынастарға қатысушылар арасында коллизиялық мәселелер туындайды. Мұндай мәселелердің мазмұнында қандай құқық қолдану керек екенi туралы сұрақсауал шешiледi, яғни қай мемлекеттiң заңын қолдану керектiгi мәселесi шешiледi.
Бұл мәселелер белгiлi бiр коллизиялық нормалар қолдану арқылы шешiлуi мүмкiн. Коллизия (латын сөзiнен collisio) - ол қақтығыс немесе қайшылық деген мағынаны бiлдiредi. Заңдардың коллизиясын реттеу туралы айтқанда, әр түрлi мемлекеттер арасындағы құқықты таңдау қажеттiгiн айтады. Құқық коллизиясының екi себебi бар:
- жеке құқықтық қатынаста шетел элементiнiң болуы;
- қатынасқа байланысты әр түрлi мемлекет құқығының мазмұндарының ерекшiлiгi.
Коллизиялық норма белгiлi бiр мемлекетте немесе белгiлi жағдайда қай мемлекеттiң құқығын қолдану керектiгiн көрсетедi. Коллизиялық норманың қажеттiлiгi, мына мәселеге байланысты: мемлекеттердiң құқықтық жүйелерi бiр-бiрiне ұқсамауы. Бiрақ тәжiрибе жүзiнде қолданылатын құқық мәселесi құқық қолданушыда белгiлi бiр қиындықтар туғызады, себебi тек қана қандай коллизиялық норма қолдануды, қай мемлекет құқығына сiлтеме жасауды шешіп қана қоймай, сонымен қатар, шетел құқығы таңдалған жағдайда, iстi шетел мемлекетiнiң заңдарына сәйкес шешу қажет.
Коллизиялық норманың мақсаты - қарама-қайшылықтағы екi не одан да көп құқықтық жүйе арасындағы қақтығысты реттеу, шешу және шетел элементi бар қатынастарды белгiлi бiр құқық тәртiбiне бағындыру болып табылады. Бiрақ, коллизиялық норма мәселенi мәнi бойынша өзi шеше алмайды, ол тек тиiстi мiндеттi қарастыратын материалдық нормаға сiлтеме жасайды. Осы тәртiп негiзiнде мәселе шешiледi. Осыдан коллизиялық ереженiң заң әдебиеттерiнде даулы, сiлтемелiк деген анықтамалармен неге қолданылуын байқауға болады.
Сiлтеме жасалған материалдық құқықтық нормамен бiрге коллизиялық норма азаматтық айналым қатысушыларына жүрiс-тұрыс ережесiн анықтайды. Халықаралық жеке құқық құрамында коллизиялық және материалдық құқықтық норманың қосылуы, сипаты бойынша бiртектi қарым-қатынастарды екi түрлi әдiспен реттеу қажеттiлiгi негiзделедi. Халықаралық келiсiмдердегi материалдық құқықтық нормамен бiрге халықаралық жеке құқық iшiне iшкi заңнамадағы материалдық құқықтық нормалар кiредi. Олар шетел элементi бар азаматтық қатынастарды реттеу үшiн арнайы белгiленген. Бұл нормаларға жататындар: сыртқы экономикалық қызметтi реттейтiн норма, инвестициялар режимiне қатысты нормалар, Қазақстан азаматтарының шетелдегi мәртебесiн анықтайтын нормалар, Қазақстан Республикасында азаматтық, неке және еңбек пен iс жүргiзу құқығы аясында шетел азаматтары мен ұйымдардың құқықтық жағдайын анықтайтын нормалар.
Коллизиялық нормаға заңды-техникалық тұрғыдан назар аударсақ - бұл халықаралық жеке құқықтағы қолданылатын ең киын нормалар деп айтуға болады. Бұл мәселе коллизиялық норманың мазмұнын анықтаудағы белгiлi бiр ережелердi қарастыруды талап етедi. Бұл ережелер коллизиялық нормаларды тәжiрибеде қолдану мәселесiн шешуiне көмек көрсетедi.
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
Коллизиялық ереже халықаралық жеке құқықта қолданылатын күрделi ереже болып табылады. Оның жағдайын түсiну үшiн, бiрқатар өзiне тән ерекшелiктерi бар коллизиялық ереженiң құрылымын қарастыру қажет. Коллизиялық ереженiң ерекше табиғаты олардың құрылымының және оны қолданудың ерекшелiктерiн алдын ала айқындайды.
Әрбiр коллизиялық ереже басқа жай құқық ережелерге қарағанда екi бөлiмнен тұрады. Коллизиялық ереженiң екi элементтен құрылуы екi бөлiктен құрылатын гипотеза және диспозиция немесе гипотеза және санкция жалпы ереженiң құрылымына сәйкес келедi. Құқық теориясында әдеттегi үш элементтiк құрылым (гипотеза, диспозиция, санкция) тек әрекет ететiн құқықты логикалық тұрғыдан талдау арқылы құрылатын логикалық ереженi сипаттайды. Ал нормативтiк актiнiң мәтiнiнде көрiнiс тапқан, шын мәнiнде, нақты құқықтық ереженiң екi элементтiк құрылымы болады (гипотеза, санкция).
Сонымен, коллизиялық ереженiң құрылымын қарастырайық. Оның бiрiншi бөлiгi коллизиялық ереженiң көлемi болып табылады, ол коллизиялық ереженiң қандай құқық қатынасында қолданылатыны туралы анықтайды. Мысалы: меншiк құқығы, отбасы құқығы.
Коллизиялық ереженiң екiншi бөлiгi коллизиялық байлам (қағидат, бекiту формуласы) деп аталады. Байлам - бұл тиiстi қарым-қатынаста қолданылатын заңға не құқықтық жүйеге нұсқау, яғни қай елдiң заңын қолдану қажеттiлiгiн көрсетедi.
Коллизиялық ережелерде кездесетiн байламдардың келесi түрлерi бар:
Lex personalis - жеке тұлғаға байланысты ереже. Оның өзi екi түрде қарастырылады:
1) Lex patriae - азаматтыққа байланысты заң;
2) Lex domicilii - тұлғаның тұрақты тұру жерiне байланысты заң.
Lex societatis - бұл заңды тұлғаның ұлтына байланысты байлам. Бұл байлам, егер заңды тұлға бiр елде тiркелген болып, екiншi мемлекетте жұмыс iстеп, ал оның бас органы үшiншi мемлекетте қызмет жасаса, сонда оның ұлтын анықтау қажет. Сонымен, заңды тұлғаның ұлтын анықтау үшiн осы төрт iлiмге, қағидатқа сүйенемiз:
1) инкорпорация немесе тіркелу қағидасы - заңды тұлға қай мемлекетте тiркелсе, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
2) отырықшылық қағидасы - заңды тұлғаның бас органы қай мемлекетте орналасса, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
3) қызмет ету қағидасы - заңды тұлға қай мемлекетте нақты жұмыс iстесе, сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
4)бақылау теориясы - бiр мемлекетте орналасқан кәсiп-орынның құрылтайшысы қай мемлекеттiң тұлғасы болса, сол мемлекеттiң заңын негiз ретiнде алады.
Lex voluntatis - бұл байлам бойынша шарт тараптары, өз ерiктерi бойынша бiр мемлекеттiң заңнамасын таңдауға құқылы.Тараптар қай мемлекеттiң заңын қолданатын шартта нақты көрсету керек.
Lex loci contractus - бұл коллизиялық байлам шарт қай елде бекiтiлгенiн анықтау керек кезде пайда болады. Бұл байлам бо-йынша, шартқа қай мемлекетте қол қойылса, онда сол мемле-кеттiң заңы қолданылады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сыртқы экономикалық мәмiле бойынша шартқа қол қойған жақтардың құқықтары мен мiндеттерi қол қойыл-ған жердiң заңнамасымен анықталады. Бiрақ заң бойынша тараптарға құқық таңдау еркiндiгi берiлген.
Lex venditoris - бұл байлам бойынша сатушы тұратын мемлекеттiң заңын қолдануды қарастырады. Бұл байлам сырт-қы экономикалық мәмiлелерiне тән.
Lex rei sitae - бұл коллизиялық қағидат меншiк құқық саласында қолданылады. Бұл ереже бiр мемлекетте, белгiлi бiр затқа меншiк құқығын анықтауда көмек көрсетедi. Қазақстанның заңнамасында мүлiк қай мемлекетте орналасса, сол мемлекеттiң заңнамасымен меншiк құқығы анықталады. Бiрақ егер мүлiк мұра ретiнде қарастырылса, онда мұрагердiң соңғы тұрғылықты жерiнiң заңнамасымен реттеледi.
Lex loci delictii commissii - бұл коллизиялық байлам құқық бұзушылық жасалған жердiң заңнамасына байланысты. Яғни, сот қай мемлекетте зиян келтiрiлген болса, онда сол мемлекеттiң заңнамасымен iстi қарастырады.
Іех Іосі 1аbогis және Іех Іосі delegationis - жұмысты атқару орнының және және басқарушы ұйымның орналасқан жерінің заңы - тек арнайы сипатқа ие коллизиялық нормалардың бірі, көрінісі оның көбіне еңбектік қатынастарға тән. Олар еңбек қатынастарды реттеуге бағытталған.
Іех Іосі орегаtіоnіs- негізгі қызметті атқару орнының заңы - бұл қағида заңды түлғаның қызметінің атқарылу жері, яғни сол мемлекеттің заңнамасымен реттелетіндігін көрсетеді және заңды тұлғаның жеке мәртебесі қағидасымен жұмыс істейді.
Lex loci selebrationis - бұл байлам отбасы құқығында қолданылады, яғни қай мемлекетте неке қиылды сол мемлекеттiң заңы қолданылады.
Lex fori - сот заңы, яғни дау қай мемлекетте қарастырылса, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады. Бұл қағидатқа сәйкес сот қатынастағы шетел элементiне қарамастан, өз елiнiң заңнамасын қолданады.
Ту заңы (Іех bandeгае). Жүктерді тасымалдау мен оларды басқару қатынастарын реттегенде су немесе әуе кемелеріндегі қай мемлекеттің ту астында болуына байланысты қатынастарды реттейтін қағида.
Төлем валютасынын заңы (Іех monetae) - аталған қағида бойынша валюталық шарттық міндеттемелерде қай валютада шарт жасалса, сол мемлекеттің заңнамасы қолданылады.
Жоғарыда аталған байлам формулаларына сәйкес қарым-қатынастардың қолдануға жататын мемлекет құқығымен заңды немесе фактiлi түрде байланысын ескередi.Тәжiрибеде шетел элементiмен шиеленiскен қарым - қатынасты ұлттық құқық ережелерiне бағындыру мысалдары кездеседi. Бұл ұлттық заңның қолдану шектерiн кеңейту, өзiнiң заңды және жеке тұлғалардың құқықтарын қорғау мен қызметiн жеңiлдетуге тырысуымен түсiндiрiледi.
Коллизиялық ережеде байлам өз бетiнше болуы мүмкiн емес және ол көп жағдайда көлемге байланысты болады. Бұл элементтер арасында белгiлi бiр байланыстар болады, ол қай елмен қатынас тығыз байланысты, сол елдiң құқығына сiлтеме жасайтын коллизиялық формулаға сiлтеме жасаудың мақсаттылығын танудың кең өрiс алуынан байқаймыз.
Коллизиялық байламдар қатарына кейбiр жағдайда қатынас тараптарымен таңдалған елдiң құқығына бағынатын ерiк автономиясын жатқызады. Бiрақ бұл бiр жағынан ұқсас, екiншi жағынан әр түрлi құқық институттарын теңестiру дұрыс емес болып табылады. Ерiк автономиясы кейбiр ғалымдардың айтуы бойынша (мысалы Л. П. Ануфриева) коллизиялық байламдардың түрi болып саналмайды, ол қолданудың өзiне тән ерекшелiктерi бар, кең мағынаға ие қолдану шарттары басқаша болатын, халықаралық жеке құқықтағы дербес құқықтық институт болып табылады. Ерiк автономиясы - бұл коллизиялық байламдарды анықтау және оны тiркеу тәсiлiнiң құқықтық алғышарты болып табылады.
Қазiргi халықаралық жеке құқықта коллизиялық нормалар көп түрлi және көп санды болып табылады. Оларды түрлерге бөлудiң критерийлерi көп. Бұл ерекшелiктер, халықаралық байланыстар кезiнде пайда болатын қатынастар топтардың ерек-шелiктерiн айқындайды және осы нормалардың тәжiрибеде қолдану кезiнде зор маңызға ие.
Ең бiрiншiден, халықаралық-құқықтық бірізділендірілуге бағытталған, ұлттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Коллизиялық норманы талқылаудан бұрын ең алдымен халықаралық жеке құқықтың түсінігіне тоқталайық. Халықаралық жеке құқық - бұл шетел элементімен күрделілендірілген, жеке құқықтық қатынастарды реттейтін, мемлекеттің унификацияланған (бірегейлендірілген) жеке құқықтық және коллизиялық құқықтық нормаларының жүйесі болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың мақсаты - әртүрлі елдердің фирмалары мен ұйымдарының арасындағы іскерлік байланыстарды құқықтық реттеу болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың реттеу пәні халықаралық өмірде пайда болатын азаматтық - құқықтық сипаттағы түрлі қатынастар болып табылады.
Халықаралық жеке құқықтың ерекшелігі осы мемлекеттердің арасындағы айырмашылықты сақтай отырып, коллизиялық деп аталатын нормалардың көмегімен қай мемлекеттің құқығы тиісті жағдайларда қолданылатынын анықтауға бағытталған.
Сонымен қатар, халықаралық жеке құқық - құқық салаларының ішінде ерекше саланың бірі болып табылады, өйткені ол бірнеше мемлекеттердің заңнамаларына сүйене отырып, пайда болған коллизиялық мәселені шешеді.
Коллизиялық мәселе - бұл белгілі бір құқықтық қатынастағы қай елдің заңын қолдану керек екені туралы мәселе. Азаматтық қарым-қатынастарға қатысушылар арасында коллизиялық мәселелер туындайды. Мұндай проблемалардың мазмұнында қандай құқық қолдану керек екені туралы мәселе шешіледі, яғни қай мемлекеттің заңын қолдану керектігі мәселесі шешіледі.
Осыған орай, коллизиялық норманың мақсаты - бәсекелестіктегі екі не одан да көп құқықтық жүйе арасындағы коллизияны шешу және шетел элементі бар қатынастарды белгілі бір құқық тәртібіне бағындыру болып табылады. Бірақ, коллизиялық ереже мәселені мәні бойынша өзі шеше алмайды, ол тек тиісті міндетті қарастыратын материалдық ережеге сілтеме жасайды.
1. Коллизиялық ереженiң (норманың) түсiнiгi және маңызы
Халықаралық жеке құқықты реттейтiн шетел элементi бар қарым-қатынастарда кейбiр кездерде коллизиялық мәселелер туындайды. Бұл мәселеде қарама-қайшылықтағы екi заңның қайсысын қолдану керек екенi туралы сұрақты шешу керек. Коллизиялық мәселе - бұл белгiлi бiр құқықтық қатынастағы қай елдiң заңын қолдану туралы мәселе. Бұл мәселе халықаралық жеке құқыққа тән ерекшелiк болып табылады. Халықаралық жеке құқықта коллизиялық мәселе және оны шешу осы құқық саласының негiзгi мазмұнын құрайды. Халықаралық жеке құқықтың өзiне тән реттеу тәсiлдерi мен әдiстерi бар. Азаматтық қарым-қатынастарға қатысушылар арасында коллизиялық мәселелер туындайды. Мұндай мәселелердің мазмұнында қандай құқық қолдану керек екенi туралы сұрақсауал шешiледi, яғни қай мемлекеттiң заңын қолдану керектiгi мәселесi шешiледi.
Бұл мәселелер белгiлi бiр коллизиялық нормалар қолдану арқылы шешiлуi мүмкiн. Коллизия (латын сөзiнен collisio) - ол қақтығыс немесе қайшылық деген мағынаны бiлдiредi. Заңдардың коллизиясын реттеу туралы айтқанда, әр түрлi мемлекеттер арасындағы құқықты таңдау қажеттiгiн айтады. Құқық коллизиясының екi себебi бар:
- жеке құқықтық қатынаста шетел элементiнiң болуы;
- қатынасқа байланысты әр түрлi мемлекет құқығының мазмұндарының ерекшiлiгi.
Коллизиялық норма белгiлi бiр мемлекетте немесе белгiлi жағдайда қай мемлекеттiң құқығын қолдану керектiгiн көрсетедi. Коллизиялық норманың қажеттiлiгi, мына мәселеге байланысты: мемлекеттердiң құқықтық жүйелерi бiр-бiрiне ұқсамауы. Бiрақ тәжiрибе жүзiнде қолданылатын құқық мәселесi құқық қолданушыда белгiлi бiр қиындықтар туғызады, себебi тек қана қандай коллизиялық норма қолдануды, қай мемлекет құқығына сiлтеме жасауды шешіп қана қоймай, сонымен қатар, шетел құқығы таңдалған жағдайда, iстi шетел мемлекетiнiң заңдарына сәйкес шешу қажет.
Коллизиялық норманың мақсаты - қарама-қайшылықтағы екi не одан да көп құқықтық жүйе арасындағы қақтығысты реттеу, шешу және шетел элементi бар қатынастарды белгiлi бiр құқық тәртiбiне бағындыру болып табылады. Бiрақ, коллизиялық норма мәселенi мәнi бойынша өзi шеше алмайды, ол тек тиiстi мiндеттi қарастыратын материалдық нормаға сiлтеме жасайды. Осы тәртiп негiзiнде мәселе шешiледi. Осыдан коллизиялық ереженiң заң әдебиеттерiнде даулы, сiлтемелiк деген анықтамалармен неге қолданылуын байқауға болады.
Сiлтеме жасалған материалдық құқықтық нормамен бiрге коллизиялық норма азаматтық айналым қатысушыларына жүрiс-тұрыс ережесiн анықтайды. Халықаралық жеке құқық құрамында коллизиялық және материалдық құқықтық норманың қосылуы, сипаты бойынша бiртектi қарым-қатынастарды екi түрлi әдiспен реттеу қажеттiлiгi негiзделедi. Халықаралық келiсiмдердегi материалдық құқықтық нормамен бiрге халықаралық жеке құқық iшiне iшкi заңнамадағы материалдық құқықтық нормалар кiредi. Олар шетел элементi бар азаматтық қатынастарды реттеу үшiн арнайы белгiленген. Бұл нормаларға жататындар: сыртқы экономикалық қызметтi реттейтiн норма, инвестициялар режимiне қатысты нормалар, Қазақстан азаматтарының шетелдегi мәртебесiн анықтайтын нормалар, Қазақстан Республикасында азаматтық, неке және еңбек пен iс жүргiзу құқығы аясында шетел азаматтары мен ұйымдардың құқықтық жағдайын анықтайтын нормалар.
Коллизиялық нормаға заңды-техникалық тұрғыдан назар аударсақ - бұл халықаралық жеке құқықтағы қолданылатын ең киын нормалар деп айтуға болады. Бұл мәселе коллизиялық норманың мазмұнын анықтаудағы белгiлi бiр ережелердi қарастыруды талап етедi. Бұл ережелер коллизиялық нормаларды тәжiрибеде қолдану мәселесiн шешуiне көмек көрсетедi.
2. Коллизиялық ереженiң құрылымы және оның түрлерi
Коллизиялық ереже халықаралық жеке құқықта қолданылатын күрделi ереже болып табылады. Оның жағдайын түсiну үшiн, бiрқатар өзiне тән ерекшелiктерi бар коллизиялық ереженiң құрылымын қарастыру қажет. Коллизиялық ереженiң ерекше табиғаты олардың құрылымының және оны қолданудың ерекшелiктерiн алдын ала айқындайды.
Әрбiр коллизиялық ереже басқа жай құқық ережелерге қарағанда екi бөлiмнен тұрады. Коллизиялық ереженiң екi элементтен құрылуы екi бөлiктен құрылатын гипотеза және диспозиция немесе гипотеза және санкция жалпы ереженiң құрылымына сәйкес келедi. Құқық теориясында әдеттегi үш элементтiк құрылым (гипотеза, диспозиция, санкция) тек әрекет ететiн құқықты логикалық тұрғыдан талдау арқылы құрылатын логикалық ереженi сипаттайды. Ал нормативтiк актiнiң мәтiнiнде көрiнiс тапқан, шын мәнiнде, нақты құқықтық ереженiң екi элементтiк құрылымы болады (гипотеза, санкция).
Сонымен, коллизиялық ереженiң құрылымын қарастырайық. Оның бiрiншi бөлiгi коллизиялық ереженiң көлемi болып табылады, ол коллизиялық ереженiң қандай құқық қатынасында қолданылатыны туралы анықтайды. Мысалы: меншiк құқығы, отбасы құқығы.
Коллизиялық ереженiң екiншi бөлiгi коллизиялық байлам (қағидат, бекiту формуласы) деп аталады. Байлам - бұл тиiстi қарым-қатынаста қолданылатын заңға не құқықтық жүйеге нұсқау, яғни қай елдiң заңын қолдану қажеттiлiгiн көрсетедi.
Коллизиялық ережелерде кездесетiн байламдардың келесi түрлерi бар:
Lex personalis - жеке тұлғаға байланысты ереже. Оның өзi екi түрде қарастырылады:
1) Lex patriae - азаматтыққа байланысты заң;
2) Lex domicilii - тұлғаның тұрақты тұру жерiне байланысты заң.
Lex societatis - бұл заңды тұлғаның ұлтына байланысты байлам. Бұл байлам, егер заңды тұлға бiр елде тiркелген болып, екiншi мемлекетте жұмыс iстеп, ал оның бас органы үшiншi мемлекетте қызмет жасаса, сонда оның ұлтын анықтау қажет. Сонымен, заңды тұлғаның ұлтын анықтау үшiн осы төрт iлiмге, қағидатқа сүйенемiз:
1) инкорпорация немесе тіркелу қағидасы - заңды тұлға қай мемлекетте тiркелсе, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
2) отырықшылық қағидасы - заңды тұлғаның бас органы қай мемлекетте орналасса, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
3) қызмет ету қағидасы - заңды тұлға қай мемлекетте нақты жұмыс iстесе, сол мемлекеттiң заңы қолданылады;
4)бақылау теориясы - бiр мемлекетте орналасқан кәсiп-орынның құрылтайшысы қай мемлекеттiң тұлғасы болса, сол мемлекеттiң заңын негiз ретiнде алады.
Lex voluntatis - бұл байлам бойынша шарт тараптары, өз ерiктерi бойынша бiр мемлекеттiң заңнамасын таңдауға құқылы.Тараптар қай мемлекеттiң заңын қолданатын шартта нақты көрсету керек.
Lex loci contractus - бұл коллизиялық байлам шарт қай елде бекiтiлгенiн анықтау керек кезде пайда болады. Бұл байлам бо-йынша, шартқа қай мемлекетте қол қойылса, онда сол мемле-кеттiң заңы қолданылады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сыртқы экономикалық мәмiле бойынша шартқа қол қойған жақтардың құқықтары мен мiндеттерi қол қойыл-ған жердiң заңнамасымен анықталады. Бiрақ заң бойынша тараптарға құқық таңдау еркiндiгi берiлген.
Lex venditoris - бұл байлам бойынша сатушы тұратын мемлекеттiң заңын қолдануды қарастырады. Бұл байлам сырт-қы экономикалық мәмiлелерiне тән.
Lex rei sitae - бұл коллизиялық қағидат меншiк құқық саласында қолданылады. Бұл ереже бiр мемлекетте, белгiлi бiр затқа меншiк құқығын анықтауда көмек көрсетедi. Қазақстанның заңнамасында мүлiк қай мемлекетте орналасса, сол мемлекеттiң заңнамасымен меншiк құқығы анықталады. Бiрақ егер мүлiк мұра ретiнде қарастырылса, онда мұрагердiң соңғы тұрғылықты жерiнiң заңнамасымен реттеледi.
Lex loci delictii commissii - бұл коллизиялық байлам құқық бұзушылық жасалған жердiң заңнамасына байланысты. Яғни, сот қай мемлекетте зиян келтiрiлген болса, онда сол мемлекеттiң заңнамасымен iстi қарастырады.
Іех Іосі 1аbогis және Іех Іосі delegationis - жұмысты атқару орнының және және басқарушы ұйымның орналасқан жерінің заңы - тек арнайы сипатқа ие коллизиялық нормалардың бірі, көрінісі оның көбіне еңбектік қатынастарға тән. Олар еңбек қатынастарды реттеуге бағытталған.
Іех Іосі орегаtіоnіs- негізгі қызметті атқару орнының заңы - бұл қағида заңды түлғаның қызметінің атқарылу жері, яғни сол мемлекеттің заңнамасымен реттелетіндігін көрсетеді және заңды тұлғаның жеке мәртебесі қағидасымен жұмыс істейді.
Lex loci selebrationis - бұл байлам отбасы құқығында қолданылады, яғни қай мемлекетте неке қиылды сол мемлекеттiң заңы қолданылады.
Lex fori - сот заңы, яғни дау қай мемлекетте қарастырылса, онда сол мемлекеттiң заңы қолданылады. Бұл қағидатқа сәйкес сот қатынастағы шетел элементiне қарамастан, өз елiнiң заңнамасын қолданады.
Ту заңы (Іех bandeгае). Жүктерді тасымалдау мен оларды басқару қатынастарын реттегенде су немесе әуе кемелеріндегі қай мемлекеттің ту астында болуына байланысты қатынастарды реттейтін қағида.
Төлем валютасынын заңы (Іех monetae) - аталған қағида бойынша валюталық шарттық міндеттемелерде қай валютада шарт жасалса, сол мемлекеттің заңнамасы қолданылады.
Жоғарыда аталған байлам формулаларына сәйкес қарым-қатынастардың қолдануға жататын мемлекет құқығымен заңды немесе фактiлi түрде байланысын ескередi.Тәжiрибеде шетел элементiмен шиеленiскен қарым - қатынасты ұлттық құқық ережелерiне бағындыру мысалдары кездеседi. Бұл ұлттық заңның қолдану шектерiн кеңейту, өзiнiң заңды және жеке тұлғалардың құқықтарын қорғау мен қызметiн жеңiлдетуге тырысуымен түсiндiрiледi.
Коллизиялық ережеде байлам өз бетiнше болуы мүмкiн емес және ол көп жағдайда көлемге байланысты болады. Бұл элементтер арасында белгiлi бiр байланыстар болады, ол қай елмен қатынас тығыз байланысты, сол елдiң құқығына сiлтеме жасайтын коллизиялық формулаға сiлтеме жасаудың мақсаттылығын танудың кең өрiс алуынан байқаймыз.
Коллизиялық байламдар қатарына кейбiр жағдайда қатынас тараптарымен таңдалған елдiң құқығына бағынатын ерiк автономиясын жатқызады. Бiрақ бұл бiр жағынан ұқсас, екiншi жағынан әр түрлi құқық институттарын теңестiру дұрыс емес болып табылады. Ерiк автономиясы кейбiр ғалымдардың айтуы бойынша (мысалы Л. П. Ануфриева) коллизиялық байламдардың түрi болып саналмайды, ол қолданудың өзiне тән ерекшелiктерi бар, кең мағынаға ие қолдану шарттары басқаша болатын, халықаралық жеке құқықтағы дербес құқықтық институт болып табылады. Ерiк автономиясы - бұл коллизиялық байламдарды анықтау және оны тiркеу тәсiлiнiң құқықтық алғышарты болып табылады.
Қазiргi халықаралық жеке құқықта коллизиялық нормалар көп түрлi және көп санды болып табылады. Оларды түрлерге бөлудiң критерийлерi көп. Бұл ерекшелiктер, халықаралық байланыстар кезiнде пайда болатын қатынастар топтардың ерек-шелiктерiн айқындайды және осы нормалардың тәжiрибеде қолдану кезiнде зор маңызға ие.
Ең бiрiншiден, халықаралық-құқықтық бірізділендірілуге бағытталған, ұлттық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz