Стратегиялық менеджмент пәніне кіріспе
Стратегия бәсекеге қабілетті көптеген іс-әрекет пен бизнес тәсілдерінен тұрады. Фирманы басқару соларға байланысты. Жалпы алғанда, стратегия - бағыт-тұғырын (позициясын) ны-ғайтуға бағытталған фирманы басқару жоспары, тұтынушыларды қанағаттандыру мен қойылған мақсаттарға жету.
Менеджерлер компанияның қандай бағытта дамитындығын айқыңдап, іс-әрекет тәсілін таңдауда негізгі шешімдер қабылдау үшін стратегия жасайды.
Менеджерлердің нақты стратегия таңдауы барлық ықтимал даму мен іс-әрекет тәсілдері ішінде компания дамитын бір бағыт алынғанын білдіреді. Стратегиясыз менеджердің ойланып-тол-ғанған іс-әрекет жоспары және қалайтын нәтижелерге жетудің біртұтас бағдарламасы да болмайды.
Фирма стратегиясын жасау мен жүзеге асырғанда мынадай міндеттерді бөліп көрсетеді.
1. Коммерциялық іс-әрекет түрін анықтау және оның да-муының стратегиялық бағыттарын қалыптастыру. Басқаша айтсақ, мақсаттар мен дамудың ұзақ мерзімді болашағын белгілеу қажет.
2. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша айқындау.
3. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша жүзеге асыра білу.
4. Таңдалған стратегияны тиімді жүзеге асыру.
5. Істелген жүмысты бағалау, нарықтағы ахуалды талдау, қызмет, мақсат, стратегияның ұзақ мерзімді негізгі бағыттарына түзетулер енгізу.
Мақсаттың екі түрі болады: қаржылық және стратегиялық.
Қаржылық мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компа-нияның қаржылық құралы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы мүмкін. Қаржылық мақсаттар мынадай көрсеткіштердің үлғаюын көздейді:
- пайда көлемі;
- инвестиция қайтарымы;
- қолма-қол ақша түсімі;
- қарыздар мен дивидендтер мелшері.
Стратегиялық мақсаттар компанияның нарықтағы бәсекелік позициясын нығайту үшін керек. Олар фирманың бәсекеге қабілеттілігіне жатады және мыналарға бағытталған:
- сала бойынша орташаға қарағанда, өсудің ең жоғары қарқынын қамтамасыз ету;
- нарық үлесін ұлғайту:
- өнімнің және бәсекелестермен салыстырғанда ұсынылатын қызмет
Менеджерлер компанияның қандай бағытта дамитындығын айқыңдап, іс-әрекет тәсілін таңдауда негізгі шешімдер қабылдау үшін стратегия жасайды.
Менеджерлердің нақты стратегия таңдауы барлық ықтимал даму мен іс-әрекет тәсілдері ішінде компания дамитын бір бағыт алынғанын білдіреді. Стратегиясыз менеджердің ойланып-тол-ғанған іс-әрекет жоспары және қалайтын нәтижелерге жетудің біртұтас бағдарламасы да болмайды.
Фирма стратегиясын жасау мен жүзеге асырғанда мынадай міндеттерді бөліп көрсетеді.
1. Коммерциялық іс-әрекет түрін анықтау және оның да-муының стратегиялық бағыттарын қалыптастыру. Басқаша айтсақ, мақсаттар мен дамудың ұзақ мерзімді болашағын белгілеу қажет.
2. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша айқындау.
3. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша жүзеге асыра білу.
4. Таңдалған стратегияны тиімді жүзеге асыру.
5. Істелген жүмысты бағалау, нарықтағы ахуалды талдау, қызмет, мақсат, стратегияның ұзақ мерзімді негізгі бағыттарына түзетулер енгізу.
Мақсаттың екі түрі болады: қаржылық және стратегиялық.
Қаржылық мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компа-нияның қаржылық құралы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы мүмкін. Қаржылық мақсаттар мынадай көрсеткіштердің үлғаюын көздейді:
- пайда көлемі;
- инвестиция қайтарымы;
- қолма-қол ақша түсімі;
- қарыздар мен дивидендтер мелшері.
Стратегиялық мақсаттар компанияның нарықтағы бәсекелік позициясын нығайту үшін керек. Олар фирманың бәсекеге қабілеттілігіне жатады және мыналарға бағытталған:
- сала бойынша орташаға қарағанда, өсудің ең жоғары қарқынын қамтамасыз ету;
- нарық үлесін ұлғайту:
- өнімнің және бәсекелестермен салыстырғанда ұсынылатын қызмет
Стратегиялық менеджмент пәніне кіріспе
Стратегия бәсекеге қабілетті көптеген іс-әрекет пен бизнес
тәсілдерінен тұрады. Фирманы басқару соларға байланысты. Жалпы алғанда,
стратегия - бағыт-тұғырын (позициясын) ны-ғайтуға бағытталған фирманы
басқару жоспары, тұтынушыларды қанағаттандыру мен қойылған мақсаттарға
жету.
Менеджерлер компанияның қандай бағытта дамитындығын айқыңдап, іс-
әрекет тәсілін таңдауда негізгі шешімдер қабылдау үшін стратегия жасайды.
Менеджерлердің нақты стратегия таңдауы барлық ықтимал даму мен іс-
әрекет тәсілдері ішінде компания дамитын бір бағыт алынғанын білдіреді.
Стратегиясыз менеджердің ойланып-тол-ғанған іс-әрекет жоспары және қалайтын
нәтижелерге жетудің біртұтас бағдарламасы да болмайды.
Фирма стратегиясын жасау мен жүзеге асырғанда мынадай міндеттерді
бөліп көрсетеді.
1. Коммерциялық іс-әрекет түрін анықтау және оның да-муының
стратегиялық бағыттарын қалыптастыру. Басқаша айтсақ, мақсаттар мен дамудың
ұзақ мерзімді болашағын белгілеу қажет.
2. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша айқындау.
3. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша жүзеге асыра білу.
4. Таңдалған стратегияны тиімді жүзеге асыру.
5. Істелген жүмысты бағалау, нарықтағы ахуалды талдау, қызмет,
мақсат, стратегияның ұзақ мерзімді негізгі бағыттарына түзетулер енгізу.
Мақсаттың екі түрі болады: қаржылық және стратегиялық.
Қаржылық мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компа-нияның қаржылық
құралы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы
мүмкін. Қаржылық мақсаттар мынадай көрсеткіштердің үлғаюын көздейді:
- пайда көлемі;
- инвестиция қайтарымы;
- қолма-қол ақша түсімі;
- қарыздар мен дивидендтер мелшері.
Стратегиялық мақсаттар компанияның нарықтағы бәсекелік позициясын
нығайту үшін керек. Олар фирманың бәсекеге қабілеттілігіне жатады және
мыналарға бағытталған:
- сала бойынша орташаға қарағанда, өсудің ең жоғары қарқынын
қамтамасыз ету;
- нарық үлесін ұлғайту:
- өнімнің және бәсекелестермен салыстырғанда ұсынылатын қызмет
сапаларын арттыру;
- шығындардың төменгі деңгейіне жету және фирма беделін
көтеру.
Стратегиялық мақсаттарға сонымен қатар мыналар кіреді:
- шетелдік нарыққа ену;
- озық технологияны қолдану;
- өсудің әр түрлі мүмкіндіктерін дамыту.
Осылайша, мақсаттарды анықтағанда жақсы қаржылық көр-сеткіштерге
жетуді ғана емес, бизнестің ұзақ мерзімді дамуын да каперге алған жөн.
Әдетте компания стратегиясы мыналардан тұрады:
1) ойланып-толанған мақсатқа бағытталған іс-әрекеттерден;
2) оқиғалардың ойда болмаған, кездейсоқ дамуына әсер ету, жауап
беру;
3) күшейген бәсекелестік күреске жауап қату.
Басқарудың жүзеге асуына арналған көптеген тәсілдер бар және олардың
арасында стратегиялық тәсіл ерекше мәнге ие болады. Стратегиялық ойлаудың
артықшылықтары мыналар:
1) біз не істегіміз келеді және неге жетуге тырысамыз? дегенге
саятын стратегияның негізгі аспектісіне барлық ұйымды бағыттау;
2) менеджерлердің пайда болған өзгерістерге, жаңа мүм-кіндіктерге
және қауіп төндіретін тенденцияларға айқын үн қатуы;
3) менеджерлердің күрделі каржының баламалы нұсқаларын бағалау
мүмкіндігі, яғни оларды тиімділігі жоғары жобаларға бағыттау;
4) басқарудың стратегиямен байланысты барлық деңгей-леріндегі
басшылардың шешімін біріктіру мүмкіндігі:
5) белсенді басшылық жасау үшін қолайлы, жағдайлы орта құру.
Бизнес тарихынан белгілі болғандай жоғары нәтижелерге өзгерген
жағдайларға жай ғана қарап қоятындар емес бастамашыл және жетекші
бизнесмендер ғана жетеді.
Стратегиялық пирамида деп аталатын бар. Бұған мынадай түрлер кіреді.
1. Корпорациялық стратегия (компанияға және тұтастай қызмет ауқымына
арналған стратегия).
2. Іскерлік стратегиясы (компания іс-әрекетінің әрбір жеке түрі
үшін).
3. Функциональды стратегия (қызметтің белгілі бір ауқы-мының әрбір
функциональды бағыты үшін). Қызметтің әрбір ауқымының өндірістік
стратегиясы, маркетинг, қаржының стра-тегиясы және т.б. болады.
4. Операциялық стратегия (негізгі құрылымдық бірліктердің тар ауқымды
стратегиясы: заводтар, бөлімдер және т.б.).
Корпорациялық стратегия - компанияның жан-жақты да-муына
(әртараптануына) арналған басқарудың жалпы жоспары. Ол компанияға түгелдей
қатысты, шұғылданатын қызметтің барлық бағытгтарын қамтиды.
Корпорациялық стратегия компанияның әр қилы саладағы өзінің іскерлік
принциптерін қалайша бекітетінінен тұрады.
Жан-жақты дамыған компания үшін копорациялық стратегия әзірлеу іс-
әрекеттің төрт түрін көздейді:
1. Жан-жақты дамуға (диверсификациялауға) жету жолын-дағы іс-
әрекеттер - сан алуандық, жан-жақты даму; өндірісті әр тараптандыру
(диверсификациялау) - өндірістің өзара байла-нысқан, көптеген түрлерін бір
мезгілде дамыту, өндірілетін өнімнің ассортиментін кеңейту);
әртараптандырудың бірінші мәселесі - қызмет ауқымын, сонымен бірге
компанияның өнер-кәсіптің қай саласында жұмыс істейтіндігін анықтау.
2. Фирманың жүмыс істейтін салалардағы жұмыс көрсет-кіштерін
жақсарту жолындағы қадамдары.
3. Тектес шаруашылық бөлімшелері арасында синергети-калық
тиімділікті (қосылу мен жұтылудың нәтижесінде қол жеткізген үлкен
тиімділікті) алуды іздеп, табу.
4. Инвестициялық басымдылықтарды және корпорация ре-сурстарын
келешегі зор салаға кұю.
Корпорациялық стратегияны жоғары буын басшылары әзірлейді.
Дәріс 2
Экономикалық пәндерді, жалпы сонымен бірге іскерлік басқаруды оқып-
білу, жете зерттеу, зерделеу бизнестегі құзы-реттіліктің деңгейін арттыруға
мүмкіндік береді. Алайда, түптеп келгенде экономикалық жете зерттеу ең
алдымен ресурстарды басқаруға жетелейді. Сонымен бірге, қазіргі заманғы
бизнес ресурстарды ұтымды пайдалану проблемаларымен қатар өнімнің
тұтынушылық бағасының мәселелері де назарда ұсталуын талап етеді. Дұрыс
шешім капитал мен еңбекті ұтымды пайдалану талаптары мен адамгершілік
түсінік арасындағы ымыраға негізделуі тиіс.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында кәсіпкерлік жаман атаққа ие
болды, өйткені капитал еңбекті аяусыз қолданды. Дәл сол шақтарда Карл Маркс
өз заманындағы шынайы фактілерге сүйеніп, капиталдың жөн-жүйесін зерделеп,
болашақта болатын оқиғалар мен тенденцияларға ұзақ мерзімдік болжау жасады.
Іскерлік стратегиясы бизнестің бір өзгеше саласындағы та-бысты іс-
әрекетке бағытталған басқарумен байлынысты іс-әрекет пен амалдарға баса
назар аударады. Іскерлік стратегиясы компа-нияның нарықтағы ұзақ мерзімді
бәсекеге мүмкіншілікті пози-циясын орнатуды және нығайтуды көздейді.
Бұл мақсатқа жету үшін іскерлік стратегиясы мынадай негізгі бағыттар
бойынша жасалады:
1) осы салада, жалпы экономикада және басқа да маңызды салаларда болып
жатқан өзгерістер әсерін сезіну, соларға сай болу;
2) бәсекелестер алдында мерейі үстем болуы үшін артық-шылықтар беретін
нарықтық тәсілдер мен бәсекеге жарайтындай шаралар мен іс-әрекеттерді
әзірлеу;
3) функциональды бөлімдердің стратегиялық бастамаларын біріктіру;
4) сол сәттегі өзекті нақты стратегиялық мәселелерді шешу.
Стратегиялық басқарудың мүмкіншіліктері бес элементтің
бар болуын көздейді:
1. Ахуалдың үлгісін (моделін) жасай білу. Нақтылықтан абстрактылыға
көшу мен теріс бағытта жылжи білу қабілеті стратегия мәселелеріндегі
құзыреттіліктің маңызды шарты болып табылады.
2. Өзгерістердің қажеттілігін анықтай білу қабілеті (тенден-цияларға
әсерленіп, жауап қату (реакция), шығармашылық тәсіл.
3. Өзгерістер стратегиясын әзірлей білу .
4. Өзгерістер барысында сенімді тәсілдерді қолдана білу.
5. Стратегияны өмірге енгізе білу.
2000 жылдан астам уақыт бұрын кытайдың атақты қол-басшысы Сун-Цзы
Әскери өнер туралы трактат сияқты эскери стратегия туралы классикалық
еңбек жазды. Шет елдердің стратегиялық менеджмент саласының кейбір өкілдері
оның доктринасы эскери ауқымнан шығып, бизнес әлемінде кең қолданыс тапты
деп санайды. Бизнестің мақсаты – бәсекелестік болғандықтан, Сун Цзыдың
принциптері бәсекелестік күрес жағдайына ете тамаша келісе кетеді.
Дәріс 3
Қаржылық менеджмент жөніндегі іс-әрекеттің ауқымы кең. Оның ең басты
саласы - инвестициялық саясат. Қаржылық менеджментті тәжірибеде қолдану
үшін белгілі бір өлшем-белгілер керек.
Қаржыны өндіріске, кұнды қағаздарға салу мынадай жағ-дайларда
инвестициялаудың өлшем-белгілері болып саналады;
1) бұл салымнан түсетін таза пайда қаржыны банк депозитіне
орналастырудан түсетін таза пайдадан артса;
2) инвестицияның пайдалылығы инфляция деңгейінен жоғары;
3) бұл жобаның уақыт факторы мен (ақшаның уақытша құны) есепке
алғандағы пайдалылығы балама жобалардың тиім-ділігінен жоғары болса;
4) кәсіпорын активтерінің тиімділігі жобаны іске асырғаннан кейін
ұлғаяды (немесе, тым болмаса, кемімейді және кез келген жағдайда қарыздық
қаражат бойынша орташа есептік мөлшерлемені (яғни, қаржылық тетіктің
дифференциациясы жа-ғымды болады) көтереді;
5) қаралатын жоба шығын кайтарылатын мерзім, өндірістін ұтымды
ассортименттік құрылымын қалыптастыру және т.б. тұрғысынан кәсіпорынның
стратегиялық жүйесіне сай келеді.
Қай кәсіпорынның болса да басты өлшем-белгілерін анықтау өзінше дара.
Ол сол кезеңде көзделетін стратегиялық қаржылық мақсаттарға байланысты.
Қаржылық менеджмент стратегиясының міндетті қызметте-рінің бірі -
инвестициялық жобаны талдау. Бұрыннан белгілі, инвестиция -уақыт жағынан
ұзаққа созылатын процесс. Бұл қар-жылық менеджерге инвестициялық жобаларды
талдау кезінде бірқатар жағдайларды ескеру қажеттігін еріксіз еске салады:
- біріншіден, жобалардың тәуекелшілдігі, өйткені қайта-рымдылық
мерзімі ұзақ болған сайын жоба тәуекелді бола түседі;
- екіншіден, ақшаның уақытша құнын, өйткені уақыт өте келе ақша
өзінің кұндылығын өзгертеді;
- үшіншіден, жобалар кэсіпорын акционерлерінің мүлкі мен кірістерді
ең көп шамаға жеткізу жағынан алғанда, қаржы салымының баламалы
мүмкіндіктерімен салыстырғанда, тартымды-ақ.
Нақ сол инвестициялық саясаттың көмегі арқылы кәсіпорын өзінің
мүмкіндіктерін экономикалық дамудың ұзак мерзімді тенденциялары мен оларға
бейімделуді болжауға (алдын ала білуге) орай жүзеге асырады.
Дәріс 4
Банктің стратегиялық жоспарлауы. Стратегиялық жоспар-лау ретінде ең
алдымен ағымдағы және келешектік жоспар мен олардың уақтылы орындалуына
бақылау жасалуы түсініледі. Банктердің көпшілігінде басқару процесі үш
деңгейде өтеді. Шешімдерді мыналар қабылдайды:
а) жоғары басшылық; ә) бөлімше басшылары;
б) мамаңдандырылған функциональды бөлімдердің басшылары.
Стратегиялық жоспарлар, әдетте, 3-5 жыл мерзімге дейін
құрылады.
Стратегиялық жоспарлаудың кейбір жалпы жағдайлары бар:
- банктің жалпы стратегиясын эксперттер тобы әзірлейді және алғашқы
инвестиция бөлінгенге дейін жоғары басшылық макұлдап, қолдауы тиіс;
- стратегия жасап шығару барысында нақтылы іске асатын мақсаттар
қойылып, оларға жетудің нақты жоспарлары жасалады;
- ұсынылатын жұмысты орындайтын мамандар аясы анықталады;
- қызметкерлерді, менеджерлерді және техникалық еңбек-керлерді
даярлаудың стратегиясы ойластырылады;
- стратегиялық және ағымдағы жоспарлар үйлестіріледі;
- негізгі құрам мен тиісті тәртіппен даярланады;
- жоғары басшылық тарапынан стратегиялық жоспарлардың орындалуын
үнемі бақылау жүзеге асырылады.
Банктегі қаржылық менеджмент мыналарды басқарады:
- банктің меншікті капиталын;
- активтерін;
- қарыздың (заем) қаражатын;
- пассивтерін;
- пайданы;
- инвестициялық қоржынды;
- коммерциялық банктің өтемпаздығы.
Меншікті капитал - АҚ, не болмаса ЖШС (жауапкершілігі шектеулі
серіктестік) нысанында құрылған коммерциялық банктің қай-қайсысының да
қаржылық ресурстарының қажетті, ажы-рағысыз бөлігі. Меншікті капиталды
жарғылық қор түрінде ка-лыптастыру дегеніміз - коммерциялық банктің іс-
әрекеті басталуы алдындағы ізашар, міндетті түрде болатын кезең.
Меншікті капиталды басқару сапасы былайша бағаланады:
а) тартылған капиталдың (облигациялар, ұзақ мерзімді си-паттағы
вексельдер) акционерлікке қатынасын анықтау (50%-тен аспауы тиіс);
ә) дивиденд төлемдерін ұқсас банктер тобы бойынша тиісті орташа
көрсеткіштермен салыстырумен.
Әлемдік банк тәжірибесінде банк капиталының жеткілік-тілігін
бағалаудың негізгі көрсеткіштері мыналар:
- банк жарғылық капиталының ең аз шамасы;
- I және II деңгейдегі капитал арасындағы арақатынас (негізгі және
екінші реттегі);
- тәуекелді ескеріп, безбенделген, I деңгейдегі капиталдың
активтерге қатынасы ретінде есептелетін капиталдын жеткіліктілік
коэффициенті;
- левереджа (тетік) коэффициенті;
- жиынтық капитал мен активтердің өсуі қарқының ара-қатынасы;
- активтердің сапасы.
Отандық тәжірибеде банктің меншікті капиталына мыналар кіреді:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- әр түрлі қорлар;
- ағымдағы жылдың пайдасы.
Банктің белсенді операциялары банктің елеулі және белгілі бір бөлігін
құрайды.
Активтерді басқарудың негізгі принциптеріне мыналар жатады:
- активтер құрылымының мақсатқа сәйкес жөн-жосығын сақтау;
- белсенді операцияларды әртараптандыру (диверсифика-циялау);
- тәуекелділікті бақылау және резервтер құру;
- активтердің табысты болуын қалау.
Басқару жүйесіндегі коммерциялық банк. Стратегиялық менеджмент
коммерциялық банкті басқару мәселелерін қаржы нарығының объектісі ретінде
қамтиды.
Отандық банк жүйесін реформалау процесі елдің қаржылық секторын
дамытуда өзінің жетекші орында екендігін көрсетті. 2003 жылдың 1 қаңтарында
Қазақстанда жұмыс істейтін банктердің жалпы саны 38-ге жетті, оның ішінде
мемлекеттік - 2,
2002 жылдың ішінде банктердің жиынтық мемлекеттік капиталы 32%-ға
(37,9 млрд теңге) асты және 161,2 млрд теңгені құрады. Банк капиталдануының
айтарлықтай өсуі жалпы банк жүйесінің баянды тұрақтылығының артуын
айғақтайды. Сонымен бірге, 2003 жылдың 1 қаңтарында 33 банктің жиынтық
меншікті капиталы 1 млрд теңгеге тең болды немесе артты. Капиталдандыру мен
банктердің ресурстық базасының өсуі жағдайында депозиттердің едәуір түсімі
есебінен банк активтерінін ұлғаюы жалғаса береді. 2002 ж. ішінде банктің
жиынтық активтері 40,2%-ке өсті және 1145 млрд теңге сомасын құрады.
Республикада банк жүйесінің нығаюы мен қаржылық қызмет көрсететін
қазақстандық сатушылардың клиенттерінің мүддесін корғауға мүмкіндік беретін
шаралар қабылдануда. Оларға мыналар жатады, мысалы:
- халықтың және зейнетақы қорларының ақшалай салымын 1999 ж. теңгенің
құбылмалы бағамын енгізу кезінде кұнсызданудан корғау мақсатымен теңгелік
депозиттерді айырбастау (конвертация) (бір валютаны қолданыстағы валюталық
бағам бойынша басқасына айырбастау; қағаз ақшаны алтынға айырбастау
мүмкіндігі);
- депозиттердің (оның ішінде заттай және талап етілгенге) кепілді
міндетті сақтандыру қорының пайда болуы;
- 2000 ж. наурызында ҚР-ның банк құпиялары мәселелері жөніндегі
кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР
Заңын қабылдау.
Коммерциялық банк стратегиясын құрудың типтік схе-масына
мыналар кіреді:
а) жалпы мақсат;
ә) уақытша ауқым;
б) стратегиялық бағдар:
- банктің болашақтағы рөлі;
- басқару міндеттері;
в) банктің жағдайын талдау:
- банктің жағдайын (статусын) бағалау;
- бәселестік позиция;
- клиенттермен қарым-қатынас;
- қаржылық жағдай;
г) іс-әрекеттің жаңа ауқымын игеруде артықшылықтарды анықтау:
- жаңа қаржылық қызмет көрсету;
- жаңа қаржылық құралдар;
- жаңа клиенттер;
ғ) жаңа өндірісті құру жоспарын жасау;
д) нақты каржылық міндеттерді анықтау;
е) банктік әлеуеттің дамуы;
ж) стратегиялық жоспарлау мен жедел жоспарларды үйлестіру;
з) қосарланушы талдау жүргізу.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын басқаруға мыналар кіреді:
1) несиелік қатынастар технологиясы;
2) несиелік тәуекелділік.
Коммерциялық банктің пайдасын басқарудың құрамдас элементтері - бұлар:
- банк кірістерін басқару;
- банк пайдасын қалыптастыруды бақылау;
- сандық және сапалық тұрғыдан алғанда банктің табыс-тылығы мен пайда
деңгейін бағалау;
- банктік өнім мен көрсетілетін қызметтің тиімділігін ба-ғалау.
Коммерциялық банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне
берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің
активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың
қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді.
Дәріс 5
Құнды қағаздар экономикалық категория ретінде - заңды мәртебеден гөрі,
оның мүліктік жағдайына байланысты ерек-шелікті әмбебап тауар, оны қарызға
алып немесе инвестиция-лайтын иесі кәсіпкерлік кіріс (дивиденд немесе
процент) алу мүмкіндігіне ие болады.
Құнды қағаздардың экономикалық рөлі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Стратегия бәсекеге қабілетті көптеген іс-әрекет пен бизнес
тәсілдерінен тұрады. Фирманы басқару соларға байланысты. Жалпы алғанда,
стратегия - бағыт-тұғырын (позициясын) ны-ғайтуға бағытталған фирманы
басқару жоспары, тұтынушыларды қанағаттандыру мен қойылған мақсаттарға
жету.
Менеджерлер компанияның қандай бағытта дамитындығын айқыңдап, іс-
әрекет тәсілін таңдауда негізгі шешімдер қабылдау үшін стратегия жасайды.
Менеджерлердің нақты стратегия таңдауы барлық ықтимал даму мен іс-
әрекет тәсілдері ішінде компания дамитын бір бағыт алынғанын білдіреді.
Стратегиясыз менеджердің ойланып-тол-ғанған іс-әрекет жоспары және қалайтын
нәтижелерге жетудің біртұтас бағдарламасы да болмайды.
Фирма стратегиясын жасау мен жүзеге асырғанда мынадай міндеттерді
бөліп көрсетеді.
1. Коммерциялық іс-әрекет түрін анықтау және оның да-муының
стратегиялық бағыттарын қалыптастыру. Басқаша айтсақ, мақсаттар мен дамудың
ұзақ мерзімді болашағын белгілеу қажет.
2. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша айқындау.
3. Жалпы мақсаттарды бағыттар бойынша жүзеге асыра білу.
4. Таңдалған стратегияны тиімді жүзеге асыру.
5. Істелген жүмысты бағалау, нарықтағы ахуалды талдау, қызмет,
мақсат, стратегияның ұзақ мерзімді негізгі бағыттарына түзетулер енгізу.
Мақсаттың екі түрі болады: қаржылық және стратегиялық.
Қаржылық мақсаттардың болуы міндетті, өйткені компа-нияның қаржылық
құралы жетіспесе оның өсуі мен өркендеуі үшін қажетті ресурстарсыз қалуы
мүмкін. Қаржылық мақсаттар мынадай көрсеткіштердің үлғаюын көздейді:
- пайда көлемі;
- инвестиция қайтарымы;
- қолма-қол ақша түсімі;
- қарыздар мен дивидендтер мелшері.
Стратегиялық мақсаттар компанияның нарықтағы бәсекелік позициясын
нығайту үшін керек. Олар фирманың бәсекеге қабілеттілігіне жатады және
мыналарға бағытталған:
- сала бойынша орташаға қарағанда, өсудің ең жоғары қарқынын
қамтамасыз ету;
- нарық үлесін ұлғайту:
- өнімнің және бәсекелестермен салыстырғанда ұсынылатын қызмет
сапаларын арттыру;
- шығындардың төменгі деңгейіне жету және фирма беделін
көтеру.
Стратегиялық мақсаттарға сонымен қатар мыналар кіреді:
- шетелдік нарыққа ену;
- озық технологияны қолдану;
- өсудің әр түрлі мүмкіндіктерін дамыту.
Осылайша, мақсаттарды анықтағанда жақсы қаржылық көр-сеткіштерге
жетуді ғана емес, бизнестің ұзақ мерзімді дамуын да каперге алған жөн.
Әдетте компания стратегиясы мыналардан тұрады:
1) ойланып-толанған мақсатқа бағытталған іс-әрекеттерден;
2) оқиғалардың ойда болмаған, кездейсоқ дамуына әсер ету, жауап
беру;
3) күшейген бәсекелестік күреске жауап қату.
Басқарудың жүзеге асуына арналған көптеген тәсілдер бар және олардың
арасында стратегиялық тәсіл ерекше мәнге ие болады. Стратегиялық ойлаудың
артықшылықтары мыналар:
1) біз не істегіміз келеді және неге жетуге тырысамыз? дегенге
саятын стратегияның негізгі аспектісіне барлық ұйымды бағыттау;
2) менеджерлердің пайда болған өзгерістерге, жаңа мүм-кіндіктерге
және қауіп төндіретін тенденцияларға айқын үн қатуы;
3) менеджерлердің күрделі каржының баламалы нұсқаларын бағалау
мүмкіндігі, яғни оларды тиімділігі жоғары жобаларға бағыттау;
4) басқарудың стратегиямен байланысты барлық деңгей-леріндегі
басшылардың шешімін біріктіру мүмкіндігі:
5) белсенді басшылық жасау үшін қолайлы, жағдайлы орта құру.
Бизнес тарихынан белгілі болғандай жоғары нәтижелерге өзгерген
жағдайларға жай ғана қарап қоятындар емес бастамашыл және жетекші
бизнесмендер ғана жетеді.
Стратегиялық пирамида деп аталатын бар. Бұған мынадай түрлер кіреді.
1. Корпорациялық стратегия (компанияға және тұтастай қызмет ауқымына
арналған стратегия).
2. Іскерлік стратегиясы (компания іс-әрекетінің әрбір жеке түрі
үшін).
3. Функциональды стратегия (қызметтің белгілі бір ауқы-мының әрбір
функциональды бағыты үшін). Қызметтің әрбір ауқымының өндірістік
стратегиясы, маркетинг, қаржының стра-тегиясы және т.б. болады.
4. Операциялық стратегия (негізгі құрылымдық бірліктердің тар ауқымды
стратегиясы: заводтар, бөлімдер және т.б.).
Корпорациялық стратегия - компанияның жан-жақты да-муына
(әртараптануына) арналған басқарудың жалпы жоспары. Ол компанияға түгелдей
қатысты, шұғылданатын қызметтің барлық бағытгтарын қамтиды.
Корпорациялық стратегия компанияның әр қилы саладағы өзінің іскерлік
принциптерін қалайша бекітетінінен тұрады.
Жан-жақты дамыған компания үшін копорациялық стратегия әзірлеу іс-
әрекеттің төрт түрін көздейді:
1. Жан-жақты дамуға (диверсификациялауға) жету жолын-дағы іс-
әрекеттер - сан алуандық, жан-жақты даму; өндірісті әр тараптандыру
(диверсификациялау) - өндірістің өзара байла-нысқан, көптеген түрлерін бір
мезгілде дамыту, өндірілетін өнімнің ассортиментін кеңейту);
әртараптандырудың бірінші мәселесі - қызмет ауқымын, сонымен бірге
компанияның өнер-кәсіптің қай саласында жұмыс істейтіндігін анықтау.
2. Фирманың жүмыс істейтін салалардағы жұмыс көрсет-кіштерін
жақсарту жолындағы қадамдары.
3. Тектес шаруашылық бөлімшелері арасында синергети-калық
тиімділікті (қосылу мен жұтылудың нәтижесінде қол жеткізген үлкен
тиімділікті) алуды іздеп, табу.
4. Инвестициялық басымдылықтарды және корпорация ре-сурстарын
келешегі зор салаға кұю.
Корпорациялық стратегияны жоғары буын басшылары әзірлейді.
Дәріс 2
Экономикалық пәндерді, жалпы сонымен бірге іскерлік басқаруды оқып-
білу, жете зерттеу, зерделеу бизнестегі құзы-реттіліктің деңгейін арттыруға
мүмкіндік береді. Алайда, түптеп келгенде экономикалық жете зерттеу ең
алдымен ресурстарды басқаруға жетелейді. Сонымен бірге, қазіргі заманғы
бизнес ресурстарды ұтымды пайдалану проблемаларымен қатар өнімнің
тұтынушылық бағасының мәселелері де назарда ұсталуын талап етеді. Дұрыс
шешім капитал мен еңбекті ұтымды пайдалану талаптары мен адамгершілік
түсінік арасындағы ымыраға негізделуі тиіс.
XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында кәсіпкерлік жаман атаққа ие
болды, өйткені капитал еңбекті аяусыз қолданды. Дәл сол шақтарда Карл Маркс
өз заманындағы шынайы фактілерге сүйеніп, капиталдың жөн-жүйесін зерделеп,
болашақта болатын оқиғалар мен тенденцияларға ұзақ мерзімдік болжау жасады.
Іскерлік стратегиясы бизнестің бір өзгеше саласындағы та-бысты іс-
әрекетке бағытталған басқарумен байлынысты іс-әрекет пен амалдарға баса
назар аударады. Іскерлік стратегиясы компа-нияның нарықтағы ұзақ мерзімді
бәсекеге мүмкіншілікті пози-циясын орнатуды және нығайтуды көздейді.
Бұл мақсатқа жету үшін іскерлік стратегиясы мынадай негізгі бағыттар
бойынша жасалады:
1) осы салада, жалпы экономикада және басқа да маңызды салаларда болып
жатқан өзгерістер әсерін сезіну, соларға сай болу;
2) бәсекелестер алдында мерейі үстем болуы үшін артық-шылықтар беретін
нарықтық тәсілдер мен бәсекеге жарайтындай шаралар мен іс-әрекеттерді
әзірлеу;
3) функциональды бөлімдердің стратегиялық бастамаларын біріктіру;
4) сол сәттегі өзекті нақты стратегиялық мәселелерді шешу.
Стратегиялық басқарудың мүмкіншіліктері бес элементтің
бар болуын көздейді:
1. Ахуалдың үлгісін (моделін) жасай білу. Нақтылықтан абстрактылыға
көшу мен теріс бағытта жылжи білу қабілеті стратегия мәселелеріндегі
құзыреттіліктің маңызды шарты болып табылады.
2. Өзгерістердің қажеттілігін анықтай білу қабілеті (тенден-цияларға
әсерленіп, жауап қату (реакция), шығармашылық тәсіл.
3. Өзгерістер стратегиясын әзірлей білу .
4. Өзгерістер барысында сенімді тәсілдерді қолдана білу.
5. Стратегияны өмірге енгізе білу.
2000 жылдан астам уақыт бұрын кытайдың атақты қол-басшысы Сун-Цзы
Әскери өнер туралы трактат сияқты эскери стратегия туралы классикалық
еңбек жазды. Шет елдердің стратегиялық менеджмент саласының кейбір өкілдері
оның доктринасы эскери ауқымнан шығып, бизнес әлемінде кең қолданыс тапты
деп санайды. Бизнестің мақсаты – бәсекелестік болғандықтан, Сун Цзыдың
принциптері бәсекелестік күрес жағдайына ете тамаша келісе кетеді.
Дәріс 3
Қаржылық менеджмент жөніндегі іс-әрекеттің ауқымы кең. Оның ең басты
саласы - инвестициялық саясат. Қаржылық менеджментті тәжірибеде қолдану
үшін белгілі бір өлшем-белгілер керек.
Қаржыны өндіріске, кұнды қағаздарға салу мынадай жағ-дайларда
инвестициялаудың өлшем-белгілері болып саналады;
1) бұл салымнан түсетін таза пайда қаржыны банк депозитіне
орналастырудан түсетін таза пайдадан артса;
2) инвестицияның пайдалылығы инфляция деңгейінен жоғары;
3) бұл жобаның уақыт факторы мен (ақшаның уақытша құны) есепке
алғандағы пайдалылығы балама жобалардың тиім-ділігінен жоғары болса;
4) кәсіпорын активтерінің тиімділігі жобаны іске асырғаннан кейін
ұлғаяды (немесе, тым болмаса, кемімейді және кез келген жағдайда қарыздық
қаражат бойынша орташа есептік мөлшерлемені (яғни, қаржылық тетіктің
дифференциациясы жа-ғымды болады) көтереді;
5) қаралатын жоба шығын кайтарылатын мерзім, өндірістін ұтымды
ассортименттік құрылымын қалыптастыру және т.б. тұрғысынан кәсіпорынның
стратегиялық жүйесіне сай келеді.
Қай кәсіпорынның болса да басты өлшем-белгілерін анықтау өзінше дара.
Ол сол кезеңде көзделетін стратегиялық қаржылық мақсаттарға байланысты.
Қаржылық менеджмент стратегиясының міндетті қызметте-рінің бірі -
инвестициялық жобаны талдау. Бұрыннан белгілі, инвестиция -уақыт жағынан
ұзаққа созылатын процесс. Бұл қар-жылық менеджерге инвестициялық жобаларды
талдау кезінде бірқатар жағдайларды ескеру қажеттігін еріксіз еске салады:
- біріншіден, жобалардың тәуекелшілдігі, өйткені қайта-рымдылық
мерзімі ұзақ болған сайын жоба тәуекелді бола түседі;
- екіншіден, ақшаның уақытша құнын, өйткені уақыт өте келе ақша
өзінің кұндылығын өзгертеді;
- үшіншіден, жобалар кэсіпорын акционерлерінің мүлкі мен кірістерді
ең көп шамаға жеткізу жағынан алғанда, қаржы салымының баламалы
мүмкіндіктерімен салыстырғанда, тартымды-ақ.
Нақ сол инвестициялық саясаттың көмегі арқылы кәсіпорын өзінің
мүмкіндіктерін экономикалық дамудың ұзак мерзімді тенденциялары мен оларға
бейімделуді болжауға (алдын ала білуге) орай жүзеге асырады.
Дәріс 4
Банктің стратегиялық жоспарлауы. Стратегиялық жоспар-лау ретінде ең
алдымен ағымдағы және келешектік жоспар мен олардың уақтылы орындалуына
бақылау жасалуы түсініледі. Банктердің көпшілігінде басқару процесі үш
деңгейде өтеді. Шешімдерді мыналар қабылдайды:
а) жоғары басшылық; ә) бөлімше басшылары;
б) мамаңдандырылған функциональды бөлімдердің басшылары.
Стратегиялық жоспарлар, әдетте, 3-5 жыл мерзімге дейін
құрылады.
Стратегиялық жоспарлаудың кейбір жалпы жағдайлары бар:
- банктің жалпы стратегиясын эксперттер тобы әзірлейді және алғашқы
инвестиция бөлінгенге дейін жоғары басшылық макұлдап, қолдауы тиіс;
- стратегия жасап шығару барысында нақтылы іске асатын мақсаттар
қойылып, оларға жетудің нақты жоспарлары жасалады;
- ұсынылатын жұмысты орындайтын мамандар аясы анықталады;
- қызметкерлерді, менеджерлерді және техникалық еңбек-керлерді
даярлаудың стратегиясы ойластырылады;
- стратегиялық және ағымдағы жоспарлар үйлестіріледі;
- негізгі құрам мен тиісті тәртіппен даярланады;
- жоғары басшылық тарапынан стратегиялық жоспарлардың орындалуын
үнемі бақылау жүзеге асырылады.
Банктегі қаржылық менеджмент мыналарды басқарады:
- банктің меншікті капиталын;
- активтерін;
- қарыздың (заем) қаражатын;
- пассивтерін;
- пайданы;
- инвестициялық қоржынды;
- коммерциялық банктің өтемпаздығы.
Меншікті капитал - АҚ, не болмаса ЖШС (жауапкершілігі шектеулі
серіктестік) нысанында құрылған коммерциялық банктің қай-қайсысының да
қаржылық ресурстарының қажетті, ажы-рағысыз бөлігі. Меншікті капиталды
жарғылық қор түрінде ка-лыптастыру дегеніміз - коммерциялық банктің іс-
әрекеті басталуы алдындағы ізашар, міндетті түрде болатын кезең.
Меншікті капиталды басқару сапасы былайша бағаланады:
а) тартылған капиталдың (облигациялар, ұзақ мерзімді си-паттағы
вексельдер) акционерлікке қатынасын анықтау (50%-тен аспауы тиіс);
ә) дивиденд төлемдерін ұқсас банктер тобы бойынша тиісті орташа
көрсеткіштермен салыстырумен.
Әлемдік банк тәжірибесінде банк капиталының жеткілік-тілігін
бағалаудың негізгі көрсеткіштері мыналар:
- банк жарғылық капиталының ең аз шамасы;
- I және II деңгейдегі капитал арасындағы арақатынас (негізгі және
екінші реттегі);
- тәуекелді ескеріп, безбенделген, I деңгейдегі капиталдың
активтерге қатынасы ретінде есептелетін капиталдын жеткіліктілік
коэффициенті;
- левереджа (тетік) коэффициенті;
- жиынтық капитал мен активтердің өсуі қарқының ара-қатынасы;
- активтердің сапасы.
Отандық тәжірибеде банктің меншікті капиталына мыналар кіреді:
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- әр түрлі қорлар;
- ағымдағы жылдың пайдасы.
Банктің белсенді операциялары банктің елеулі және белгілі бір бөлігін
құрайды.
Активтерді басқарудың негізгі принциптеріне мыналар жатады:
- активтер құрылымының мақсатқа сәйкес жөн-жосығын сақтау;
- белсенді операцияларды әртараптандыру (диверсифика-циялау);
- тәуекелділікті бақылау және резервтер құру;
- активтердің табысты болуын қалау.
Басқару жүйесіндегі коммерциялық банк. Стратегиялық менеджмент
коммерциялық банкті басқару мәселелерін қаржы нарығының объектісі ретінде
қамтиды.
Отандық банк жүйесін реформалау процесі елдің қаржылық секторын
дамытуда өзінің жетекші орында екендігін көрсетті. 2003 жылдың 1 қаңтарында
Қазақстанда жұмыс істейтін банктердің жалпы саны 38-ге жетті, оның ішінде
мемлекеттік - 2,
2002 жылдың ішінде банктердің жиынтық мемлекеттік капиталы 32%-ға
(37,9 млрд теңге) асты және 161,2 млрд теңгені құрады. Банк капиталдануының
айтарлықтай өсуі жалпы банк жүйесінің баянды тұрақтылығының артуын
айғақтайды. Сонымен бірге, 2003 жылдың 1 қаңтарында 33 банктің жиынтық
меншікті капиталы 1 млрд теңгеге тең болды немесе артты. Капиталдандыру мен
банктердің ресурстық базасының өсуі жағдайында депозиттердің едәуір түсімі
есебінен банк активтерінін ұлғаюы жалғаса береді. 2002 ж. ішінде банктің
жиынтық активтері 40,2%-ке өсті және 1145 млрд теңге сомасын құрады.
Республикада банк жүйесінің нығаюы мен қаржылық қызмет көрсететін
қазақстандық сатушылардың клиенттерінің мүддесін корғауға мүмкіндік беретін
шаралар қабылдануда. Оларға мыналар жатады, мысалы:
- халықтың және зейнетақы қорларының ақшалай салымын 1999 ж. теңгенің
құбылмалы бағамын енгізу кезінде кұнсызданудан корғау мақсатымен теңгелік
депозиттерді айырбастау (конвертация) (бір валютаны қолданыстағы валюталық
бағам бойынша басқасына айырбастау; қағаз ақшаны алтынға айырбастау
мүмкіндігі);
- депозиттердің (оның ішінде заттай және талап етілгенге) кепілді
міндетті сақтандыру қорының пайда болуы;
- 2000 ж. наурызында ҚР-ның банк құпиялары мәселелері жөніндегі
кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ҚР
Заңын қабылдау.
Коммерциялық банк стратегиясын құрудың типтік схе-масына
мыналар кіреді:
а) жалпы мақсат;
ә) уақытша ауқым;
б) стратегиялық бағдар:
- банктің болашақтағы рөлі;
- басқару міндеттері;
в) банктің жағдайын талдау:
- банктің жағдайын (статусын) бағалау;
- бәселестік позиция;
- клиенттермен қарым-қатынас;
- қаржылық жағдай;
г) іс-әрекеттің жаңа ауқымын игеруде артықшылықтарды анықтау:
- жаңа қаржылық қызмет көрсету;
- жаңа қаржылық құралдар;
- жаңа клиенттер;
ғ) жаңа өндірісті құру жоспарын жасау;
д) нақты каржылық міндеттерді анықтау;
е) банктік әлеуеттің дамуы;
ж) стратегиялық жоспарлау мен жедел жоспарларды үйлестіру;
з) қосарланушы талдау жүргізу.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын басқаруға мыналар кіреді:
1) несиелік қатынастар технологиясы;
2) несиелік тәуекелділік.
Коммерциялық банктің пайдасын басқарудың құрамдас элементтері - бұлар:
- банк кірістерін басқару;
- банк пайдасын қалыптастыруды бақылау;
- сандық және сапалық тұрғыдан алғанда банктің табыс-тылығы мен пайда
деңгейін бағалау;
- банктік өнім мен көрсетілетін қызметтің тиімділігін ба-ғалау.
Коммерциялық банктің өтеу алатындығы (өтемпаздығы) оның іс-әрекетіне
берілетін сапалық сипаттама болып табылады. Ол коммерциялық банктің
активтерді ақшалай қаражатқа уақтылы және шығынсыз есебінен салымшылардың
қажеттіліктілектерін қанағаттандыруға қабілеттілігін көрсетеді.
Дәріс 5
Құнды қағаздар экономикалық категория ретінде - заңды мәртебеден гөрі,
оның мүліктік жағдайына байланысты ерек-шелікті әмбебап тауар, оны қарызға
алып немесе инвестиция-лайтын иесі кәсіпкерлік кіріс (дивиденд немесе
процент) алу мүмкіндігіне ие болады.
Құнды қағаздардың экономикалық рөлі - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz