Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
II. Негізгі бөлім
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Қоғамдық қатынастар жүйесінде кәсіпкерлік қызметті реттеу бойынша, бір жағынан қолданыстағы заңдарға сәйкес кәсіпкер мәртебесін иеленуші жеке тұлғалар және заңды тұлғалар , екінші жағынан уәкілетті мемлекеттік органдар (министрліктер, комитеттер және т.с.с.) шығады. Оған қоса көрсетілген субьектілер арасында қалыптасатын қоғамдық қатынастар тұтастай және толық билікке және бағыныштылыққа құрылған сатылас қатынастар ( мысалы , лицензиялау, сертификаттау саласындағы және т.б. қатынастар) да, ешқандай бағыныштылық жоқ (мысалы келісім-шарт қатынастары ) деңгейлес қатынастар да болуы мүмкін. Алғашқы жағдайда көпшілік – құқықтық қатынастар, ал екінші жағдайда жеке–құқықтық қатынастар туралы сөз болмақ.
1. Предпринимательское право. Курс лекций/ Под ред.Н.И.Клейн. М., 2003 г.
2. Кулагин М.И. Предпринимательство и право. опыт Запада. М., 2005 г.
3. Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық С.П. Мороз Алматы «Бастау» баспасы 2009ж
4. ҚР Конституциясы. Алматы, 1995ж 30тамыз. (1998 және 2007ж өзгертулер мен толықтырулар енгізілген).
5. ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). 1994ж. 24 желтоқсан.
6.Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР Заңы 2006ж. 31 қаңтар (2010.30.06. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
2. Кулагин М.И. Предпринимательство и право. опыт Запада. М., 2005 г.
3. Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық С.П. Мороз Алматы «Бастау» баспасы 2009ж
4. ҚР Конституциясы. Алматы, 1995ж 30тамыз. (1998 және 2007ж өзгертулер мен толықтырулар енгізілген).
5. ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім). 1994ж. 24 желтоқсан.
6.Жеке кәсіпкерлік туралы ҚР Заңы 2006ж. 31 қаңтар (2010.30.06. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
Жоспары:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қоғамдық қатынастар жүйесінде кәсіпкерлік қызметті реттеу бойынша, бір жағынан қолданыстағы заңдарға сәйкес кәсіпкер мәртебесін иеленуші жеке тұлғалар және заңды тұлғалар , екінші жағынан уәкілетті мемлекеттік органдар (министрліктер, комитеттер және т.с.с.) шығады. Оған қоса көрсетілген субьектілер арасында қалыптасатын қоғамдық қатынастар тұтастай және толық билікке және бағыныштылыққа құрылған сатылас қатынастар ( мысалы , лицензиялау, сертификаттау саласындағы және т.б. қатынастар) да, ешқандай бағыныштылық жоқ (мысалы келісім-шарт қатынастары ) деңгейлес қатынастар да болуы мүмкін. Алғашқы жағдайда көпшілік - құқықтық қатынастар, ал екінші жағдайда жеке - құқықтық қатынастар туралы сөз болмақ.
Қолданыстағы жеке кәсіпкерлік туралы заңдарда жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары ретінде: 1) жеке кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар жасау; 2) мемлекеттің мүддлері мен тұтынушылардың құқықтарын жеке кәсіпкерлікті әкімшілік басқаруды енгізу жолымен қорғау шаралары аталған. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қатысты айтатын болсақ, онда оларға: жеке кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын адамдардың денсаулығына арналған өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету олардың мүлкін қорғау, қоршаған ортаның қауіпсіздігін және ҚР ұлттық қауіпсіздігін қорғау; алдап арбау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу; ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көтеру жатқызылады.
Мемлекеттік реттеу түрлерін аумақтық белгісі бойынша, яғни ықпал ету құралдарының қандай да түрлерін қолдану аумағына байланысты жіктеуге болады. Соған байланыты мемлекеттік реттеуді республикалық деңгейде, аймақтық деңгейде, жергілікті деңгейде бөлуге болады.
Сонымен қатар ықпал етудің қолданылатын тәсілдерінің сипатына қарай, тікелей және тікелей емес мемлекеттік реттеуді бөліп қарауға болады. Тікелей мемлекеттік реттеу реттеудің әкімшілік әдістерін пайдалануға негізделген, ал жанама мемлекеттік реттеу ықпал етудің экономикалық әдістердің көмегімен жүзеге асырылады.
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
Мемлекеттік кәсіпкерлік қатынастарды реттей отырып, кәсіпкерлік субьектілердің мінез-құлқына әсер етудің сан алуан түрлері мен тәсілдерін пайдаланады. Нарықтық қатынастарды мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттігі көпшілік мүделерді қорғау қажеттілігінен туады, себебі тек мемлекет қана өз органдары атынан қоғамдық мүдделерді қорғай алады және қорғауға тиіс.
Қоғамдық қатынастар жүйесінде кәсіпкерлік қызметті реттеу бойынша, бір жағынан қолданыстағы заңдарға сәйкес кәсіпкер мәртебесін иеленуші жеке тұлғалар және заңды тұлғалар , екінші жағынан уәкілетті мемлекеттік органдар (министрліктер, комитеттер және т.с.с.) шығады. Оған қоса көрсетілген субьектілер арасында қалыптасатын қоғамдық қатынастар тұтастай және толық билікке және бағыныштылыққа құрылған сатылас қатынастар ( мысалы , лицензиялау, сертификаттау саласындағы және т.б. қатынастар) да, ешқандай бағыныштылық жоқ (мысалы келісім-шарт қатынастары ) деңгейлес қатынастар да болуы мүмкін. Алғашқы жағдайда көпшілік - құқықтық қатынастар, ал екінші жағдайда жеке - құқықтық қатынастар туралы сөз болмақ.
Қолданыстағы жеке кәсіпкерлік туралы заңдарда жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары ретінде: 1) жеке кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар жасау; 2) мемлекеттің мүддлері мен тұтынушылардың құқықтарын жеке кәсіпкерлікті әкімшілік басқаруды енгізу жолымен қорғау шаралары аталған. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қатысты айтатын болсақ, онда оларға: жеке кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын адамдардың денсаулығына арналған өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету олардың мүлкін қорғау, қоршаған ортаның қауіпсіздігін және ҚР ұлттық қауіпсіздігін қорғау; алдап арбау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу; ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көтеру жатқызылады.
Мемлекеттік әкімшілік басқару түрлері мынылар:
1) ҚР заңдарының жеке кәсіпкерлік өніміне, үдерістеріне талаптар белгілеуі (мемлекет ҚР заңдары арқылы өнімге, үдерістерге жеке кәсіпкерлік субъектілерінің барлығы орындауға міндетті талаптар белгілейді)
2) Сәйкестігін растау бойынша, тексеру калибрік және сынақ зертханаларын (орталықтарын) тіркеу (сәйкестігін растау бойынша , тексеру, калибрік және сынақ зертханаларын (орталықтарын) тіркеу ҚР заңдарына сәйкес жүргізіледі);
3)өнімнің жекелеген түрлерінің ҚР заңдарына сәйкестігін міндетті растау (өнімнің жекелеген түрлерінің, үдерістердің ҚР заңдарына сәйкестігін міндетті растау белгіленеді, егер бұл ҚР техникалық реттеу заңымен белгіленген мақсаттарға жету үшін қажет болса);
4) жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік бақылау (жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік бақылау ҚР заңдарымен өнімге, үдерістерге қойылған талаптардың орындалуы өнімнің жекелеген түрлерінің, үдерістердің сәйкестігін растау бойынша талаптардың орындалуы мемлекеттік әкімшілік мақсаттары үшін жеткіліксіз болғанда белгіленеді);
5) жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялау (егер жеке кәсіпкерлік субъектісі уәкілетті органға лицензия алу үшін қажетті құжаттарды табыс етсе, жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жеке кәсіпкерлік субъектісіне ол өтініш білдірген қызмет түрін жүзеге асыруға лицензия беруге немесе негізді түрде лицензиялау туралы ҚР заңдарымен көзделген мерзімдерде лицензия беруден бас тартуға міндетті);
6) ҚР заңдарына сәйкес жеке кәсіпкерлік субъектілерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (егер мемлекеттік әкімшілік басқару түрлерін қолдану мемлекеттік әкімшілік басқару түрлерін қолдану мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз етпесе, ҚР заңдарымен жеке кәсіпкерлік субъектілерімен азаматтық - құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру белгіленеді);
7) ҚР заңдарымен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің , мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғаларының жауапкершілігін тағайындау (жеке кәсіпкерлік субъектілерінің, мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі ҚР заңдарымен тағайындалады).
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
Мемлекеттік реттеу түрлерін жіктеу экономиканың әртүрлі салаларында қандай да бір қатынастарға мемлекеттің ықпал ету дәрежесіне негізделеді. Атап айтқанда , экономиканы мемлекеттік реттеудің ең жоғарғы , орташа және ең төменгі деңгейін бөлуге болады. Ең жоғарғы деңгей мемлекет реттеудің барлық немесе көпшілік құралдарын пайдалану дегенді білдіреді. Ол, мысалы, табиғи монополияларға қатысты белгіленген. Мемлекеттік реттеудің ең төменгі деңгейі шығармашылық деңгейге байланысты кәсіпкерлікті реттеуге бағытталған.
Мемлекеттік реттеу түрлерін аумақтық белгісі бойынша, яғни ықпал ету құралдарының қандай да түрлерін қолдану аумағына байланысты жіктеуге болады. Соған байланыты мемлекеттік реттеуді республикалық деңгейде, аймақтық деңгейде, жергілікті деңгейде бөлуге болады.
Сонымен қатар ықпал етудің қолданылатын тәсілдерінің сипатына қарай, тікелей және тікелей емес мемлекеттік реттеуді бөліп қарауға болады. Тікелей мемлекеттік реттеу реттеудің әкімшілік әдістерін пайдалануға негізделген, ал жанама мемлекеттік реттеу ықпал етудің экономикалық әдістердің көмегімен жүзеге асырылады ( әдетте ынталандырушы сипатта)
Экономика саласында мемлекеттік реттеудің басқа да жіктеу түрлері болуы мүмкін.
Жалпы құзірет органдарына, бірінші кезекте, ҚР Үкіметі жатады. Жеке кәсіпкерлік қызмет туралы Заңның 14-бабына сәйкес ол :
1)мемлекеттік саясаттың жеке кәсіпкерлікті қолдану және дамыту саласындағы негізгі бағыттарды әзірлейді ;
2)жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3)үкімет жанындағы жеке кәсіпкерлі мәселелері бойынша консультациялық - кеңесушілік органдарын құрады және таратады;
4)сараптама кеңестерінің орталық мемлекеттік және жергілікті атқару органдары әзірлеген жеке кәсіпкерлік мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерді қарауын ұйымдастырады;
5)мемлекеттік қажеттіліктер үшін жеке кәсіпкерлік субьектілерінен сатып алынған тауарлардың ( жұмыстардың , қызметтердің ) номенклатурасын және олардың көлемін ( пайыздық түрде ) бекітеді.
6)Шағын және орташа кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады.
7)Жеке кәсіпкерлік субьектілерінің меншігіне өнеркәсіптік өндіріс және халыққа қызмет көрсету саласын дамыту үшін жалға немесе сенімділікпен басқаруға берілген нысандарды өтеусіз беру тәртібін анықтайды;
8)Бәсекеге қабілетті салаларды құру және жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік субьектілерін өркендетуді және солар өндіретін өнімнің сапасын көтеруді ынталандыратын мемлекеттік саясаты белгілейді және жүзеге асырады;
9)Бәсекенің дамуына және инновациядағы инвестицияларды, материалдық активтерді, сонымен қатар ұзақ мерзімді инвестицияларды ынталандыруға себепші болған нормативтік - құқықтық актілерді әзірлейді;
Жалпы құзірет органдары қатарына сонымен бірге ҚР жергілікті уәкілеттік және атқару органдары жатады. Жергілікті өкілеттік органдар :
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың аймақтық бағдарламаларын бекітеді;
2) жергілікті атқару органдары басшыларының Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мәселелері бойынша есеп - қисаптарын қарайды.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
Қазіргі таңда нарықты қалыптастырудың негізге алынатын бастаулары ретіндегі меншік формалары мен қатынастарын түрлендірумен қатар, экономиканы монополиясыздандыру және бәсекелестікті дамыту бойынша шаралар жүзеге асырылуда, ал олардың ішінде монополияға қарсы реттеу маңызды орын алады. Бәсекелестікті құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының тауар нарықтарында әділетті бәсекелестік үшін қолайлы шарттар құруға және қолдауға бағытталған.
Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларына төмендегілер бойынша қызметтер (тауарлар, жұмыстар) жатқызылады:
1) мұнай және (немесе) мұнай өнімдерін тасымалдау;
2) газ немесе газ конденсатын сақтау, басты және (немесе) тарату құбыршектері бойынша тасымалдау, газ тарату қондырғылары және соларға байланысты газ тарату құбыршектерін пайдалану;
3) электр энергиясын беру және (немесе) тарату;
4) жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) жабдықтау;
5) электр энергиясын желіге жіберу және тұтынуды техникалық диспетчерлендіру;
6) магистралдық теміржол желілері;
7) кірме жолдар;
8) аэронавигация;
9) порттар, әуежайлар;
10)технологиялық мүмкін еместігі себепті бәсекелес байланыс операторының жоқ болуы немесе аталған қызметтерді көрсетудің экономикалық тиімсіздігіне байланысты (телекоммуникациялардың жалпылай қызметтерін қоспағанда) телекоммуникациялар;
11) мүліктік жалдау немесе кабельдік канализацияны және басқадай телекоммуникация желілерін ортақ пайдалану телекоммуникацияларына қосуға технологиялық байланысты негізгі құралдарды пайдалануға беру;
12) су шаруашылығы және (немесе) канализация жүйелері;
13) пошта қызметінің жалпыға ортақ қызметтері ( Табиғи монополиялар туралы Заңның 4-бабының 1-тармағы).
Қолданыстағы заңдарға сәйкес табиғи монополия субъектісіне:
1) төмендегідей қызметтерден басқа табиғи монополиялар салаларына жатпайтын қызметтер көрсетуге және өзгедей қызметпен айналысуға тыйым салынады:
- реттелетін қызметтермен (тауарлармен, жұмыстармен) технологиялық түрде байланысқан;
- ҚР пошта туралы заңымен белгіленген;
- реттелетін қызметтерден (тауарлардан, жұмыстардан) түсетін табыстар табиғи монополия субъектісінің бір күнтізбелік жыл ішіндегі барлық қызметінің бір пайызынан аспайтын жағдайда;
- басқа қызметтен түсетін табыстар табиғи монополия субъекетісінің бір күнтізбелік жыл ішіндегі барлық қызметінің бес пайызынан аспайтын жағдайда;
- қызмет (тауарлар, жұмыстар) көрсететін құрылымдық бөлім-шенің ұйымдық және аумақтық оқшаулануы мүмкін болмаған жағдайда;
2) табиғи монополия субъектісінің құдық меншігінде және (немесе) шаруашылық жүргізуде өндірумен және реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) көрсетумен, сонымен қатар табиғи монополия субъектісінің заңмен рұқсат етілген қызметке байланысы жоқ мүлкінің болуына;
3) акциялар (үлестер) иеленуге немесе басқадай түрде (мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларынан басқа) коммерциялық ұйымдардың, арнайы қаржы компанияларының, сондай-ақ табиғи монополия субъектісі үшін заңмен рұқсат етілген қызметті жүзеге асыратын басқа да ұйымдардың қызметіне қатысуға;
4) реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшін уәкілетті орган тағайындаған көлемнен асатын ақы өндіріп алуға;
5) табиғи монополиялар субъектілерінің реттелетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) қол жеткізу шарттарын тықпалауға немесе тұтынушыларды кемсітуге жеткізетін басқадай әрекеттер жасауға;
5-1) меншік құдығымен немесе басқадай заңдық негізде иеленетін, реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) өндіру кезінде технологиялық кезеңде пайдаланылатын мүлікті сенімгерлікпен басқаруға, мүліктік жалдауға (лизингті қосқанда) беруге;
6) реттелетін қызметтер көрсетуге байланысты талап құқығына кеңшілік беруге (арнайы қаржы компанияларының секьюритизация мәмілелері бойынша талап құқығына кеңшілік беруін есепке алмағанда, егер бұл табиғи монополия субъектісінің реттелетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердің (бағалардың, алым мөлшерлемелерінің) көтерілуіне келтірмесе);
7) жауапкершіліксіз тұтынушылардың реттелетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) пайдаланылған көлеміне ақша төлемеуіне байланысты ыждағатты тұлынушыларға реттелетін қызмет (тауарлар, жұмыстар) көрсетуден бас тартуға;
8) реттелетін қызметтер тарифтеріне (бағаларына, алым мөлшерлемелеріне) немесе олардың шекті деңгейлеріне қызметтер (тауарлар, жұмыстар) көрсетуге байланыссыз шығындарды енгізуге;
9) реттелетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) сапасына өз құзыреттері шегінде мемлекеттік органдар белгілеген талаптарға сай келмей көрсетілген реттелетін қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) ақы төлеуді талап етуге;
10) мынадай:
- тарифтік сметада бар ақпаратты;
- реттелетін коммуналдық қызметтерді есепке алатын аспаптарды сатып алуға және орнатуға кеткен шығындар және ақы өндіріп алу механизмі туралы, реттелетін коммуналдық қызметтерді есепке алатын аспаптарды сатып алу және орнату туралы ақпаратты;
- көрсетілетін реттелетін коммуналдық қызметтер (тауарлар, жұмыстар) туралы ақпаратты коммерциялық құпия деп тануға.
ҚР Конституциясы, азаматтық заңдар және арнайы нормативтік актілер монополиялауға және әділетсіз бәсекеге бағытталған экономикалық қызметке тыйым салады. Атап айтқанда, ҚР АК 11-бабында тікелей заңды бәсекелестікті шектеуге немесе құртуға, негізсіз артықшылықтар иеленуге, тұлынушылардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қысым жасауға жол берілмейтіні көрсетілген.
Монополияға қарсы заң құқық құралдары арқылы бәсекелестіктің, яғни кәсіпкерлердің тауар нарықтарында әрбір жеке кәсіпкердің тауарлардың (қызметтердің) айналысының жалпы ережелеріне теріс ықпал ету мүмкіндіктерін шектейтін және тұтынушыға қажетті тауарлар мен қызметтерді өндіруге ынталандыратын жарысушылықтың дамуына себепкер болуға тиіс.
Сөйтіп, монополияға қарсы реттеу мемлекеттің және оның органдарының тауар нарықтарында әділетті бәсекелестікті қорғау мақсатында экономикалық қызметті жүргізу ережелерін белгілеу және жүзеге асыру бойынша атқаратын жүйелі қызметі болып табылады.
Кез келген мемлекетке оның қызметтерін жүзеге асыру үшін негізгі қайнар көзі салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер болып табылатын қаржы қаражаттары қажет. Соған байланысты кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің салық міндеттерін және тиісінше салықтық реттеуді ыждағатты және уақытында орындауының орасан зор маңызы бар.
Жалпы алғанда, валюталық реттеу және валюталық бақылау экономиканың дамуына елеулі әсер етеді, өйткені олар елдің төлем теңгерімін жақсартуға, экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, экономикалық қызметтің басым түрлерін ынталандыру үшін жағдайлар туғызуға және тауар және ақша жиындарының айналыс үдерісін бақылауға септігін тигізеді.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің тағы бір бағыты -лицензиялау. 2007 ж. қаңтардың 11-індегі № 214-ІП Лицензиялау туралы ҚР Заңының 4-бабына сәйкес, лицензия беру қызметтің аталған түрі үшін белгіленген талаптарға жауап беретін барлық тұлғалар үшін тең негіздемелерде және тең шарттарда жүзеге асырылады. Қызметтің жекелеген түрлері бойынша лицензиялық тәртіп енгізу ұлттық қауіпсіздікті, құқық тәртібін қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірлерін, денсаулықтарын қорғау мақсатында тағайындалады.
Лицензиялау туралы заң лицензиялауға жататын қызметтің түрлерінің, қосымша түрлерінің жете қарастырылған тізбесін белгілейді. Сөйтіп, Лицензиялау туралы Заңның 11-бабына сәйкес, лицензиялауга төмендегі салалардағы қызметтің жекелеген түрлері жатқызылады:
1) өнеркәсіп;
2) атом энергиясын пайдалану;
3) улы заттар айналымы;
4) техникалық қауіпсіздік;
5) көлік;
6) есірткі, психикаға әсер ететін заттар, прекурстар;
7) ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
8) жедел іздестіру шараларын өткізу үшін арнайы техникалық құралдар;
9) қаруландыру, әскери техника және қарудың жекелеген түрлері, жарылғыш заттар және олар пайдаланылатын бұйымдар айналымы;
10) ғарыш кеңістігін пайдалану;
11) ақпараттандыру және байланыс;
12) білім беру;
13) бұқаралық ақпарат құралдары;
14)ауыл және орман шаруашылықтары, жерге орналастыру, геодезия және картография;
15) денсаулық сақтау;
16) жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсету;
17) ойын бизнесі;
18) ветеринария;
19) сот-сараптау;
20) мәдениет;
21) қаржы саласы және қаржы ресурстарын шоғырландыруға байланысты қызмет;
22) сәулет, қала құрылысы және құрылыс;
23) ҚР мемлекеттік рәміздерін әзірлеу;
24) кеден ісі;
25) этил спирті мен алкоголь өнімі өндірісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
III. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қоғамдық қатынастар жүйесінде кәсіпкерлік қызметті реттеу бойынша, бір жағынан қолданыстағы заңдарға сәйкес кәсіпкер мәртебесін иеленуші жеке тұлғалар және заңды тұлғалар , екінші жағынан уәкілетті мемлекеттік органдар (министрліктер, комитеттер және т.с.с.) шығады. Оған қоса көрсетілген субьектілер арасында қалыптасатын қоғамдық қатынастар тұтастай және толық билікке және бағыныштылыққа құрылған сатылас қатынастар ( мысалы , лицензиялау, сертификаттау саласындағы және т.б. қатынастар) да, ешқандай бағыныштылық жоқ (мысалы келісім-шарт қатынастары ) деңгейлес қатынастар да болуы мүмкін. Алғашқы жағдайда көпшілік - құқықтық қатынастар, ал екінші жағдайда жеке - құқықтық қатынастар туралы сөз болмақ.
Қолданыстағы жеке кәсіпкерлік туралы заңдарда жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары ретінде: 1) жеке кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар жасау; 2) мемлекеттің мүддлері мен тұтынушылардың құқықтарын жеке кәсіпкерлікті әкімшілік басқаруды енгізу жолымен қорғау шаралары аталған. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қатысты айтатын болсақ, онда оларға: жеке кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын адамдардың денсаулығына арналған өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету олардың мүлкін қорғау, қоршаған ортаның қауіпсіздігін және ҚР ұлттық қауіпсіздігін қорғау; алдап арбау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу; ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көтеру жатқызылады.
Мемлекеттік реттеу түрлерін аумақтық белгісі бойынша, яғни ықпал ету құралдарының қандай да түрлерін қолдану аумағына байланысты жіктеуге болады. Соған байланыты мемлекеттік реттеуді республикалық деңгейде, аймақтық деңгейде, жергілікті деңгейде бөлуге болады.
Сонымен қатар ықпал етудің қолданылатын тәсілдерінің сипатына қарай, тікелей және тікелей емес мемлекеттік реттеуді бөліп қарауға болады. Тікелей мемлекеттік реттеу реттеудің әкімшілік әдістерін пайдалануға негізделген, ал жанама мемлекеттік реттеу ықпал етудің экономикалық әдістердің көмегімен жүзеге асырылады.
1. Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу, түсінігі, әдістері.
Мемлекеттік кәсіпкерлік қатынастарды реттей отырып, кәсіпкерлік субьектілердің мінез-құлқына әсер етудің сан алуан түрлері мен тәсілдерін пайдаланады. Нарықтық қатынастарды мемлекеттік реттеудің обьективті қажеттігі көпшілік мүделерді қорғау қажеттілігінен туады, себебі тек мемлекет қана өз органдары атынан қоғамдық мүдделерді қорғай алады және қорғауға тиіс.
Қоғамдық қатынастар жүйесінде кәсіпкерлік қызметті реттеу бойынша, бір жағынан қолданыстағы заңдарға сәйкес кәсіпкер мәртебесін иеленуші жеке тұлғалар және заңды тұлғалар , екінші жағынан уәкілетті мемлекеттік органдар (министрліктер, комитеттер және т.с.с.) шығады. Оған қоса көрсетілген субьектілер арасында қалыптасатын қоғамдық қатынастар тұтастай және толық билікке және бағыныштылыққа құрылған сатылас қатынастар ( мысалы , лицензиялау, сертификаттау саласындағы және т.б. қатынастар) да, ешқандай бағыныштылық жоқ (мысалы келісім-шарт қатынастары ) деңгейлес қатынастар да болуы мүмкін. Алғашқы жағдайда көпшілік - құқықтық қатынастар, ал екінші жағдайда жеке - құқықтық қатынастар туралы сөз болмақ.
Қолданыстағы жеке кәсіпкерлік туралы заңдарда жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары ретінде: 1) жеке кәсіпкерліктің дамуына қолайлы жағдайлар жасау; 2) мемлекеттің мүддлері мен тұтынушылардың құқықтарын жеке кәсіпкерлікті әкімшілік басқаруды енгізу жолымен қорғау шаралары аталған. Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қатысты айтатын болсақ, онда оларға: жеке кәсіпкерлік субъектісі өндіретін және сататын адамдардың денсаулығына арналған өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету олардың мүлкін қорғау, қоршаған ортаның қауіпсіздігін және ҚР ұлттық қауіпсіздігін қорғау; алдап арбау практикасының алдын алу, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу; ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін көтеру жатқызылады.
Мемлекеттік әкімшілік басқару түрлері мынылар:
1) ҚР заңдарының жеке кәсіпкерлік өніміне, үдерістеріне талаптар белгілеуі (мемлекет ҚР заңдары арқылы өнімге, үдерістерге жеке кәсіпкерлік субъектілерінің барлығы орындауға міндетті талаптар белгілейді)
2) Сәйкестігін растау бойынша, тексеру калибрік және сынақ зертханаларын (орталықтарын) тіркеу (сәйкестігін растау бойынша , тексеру, калибрік және сынақ зертханаларын (орталықтарын) тіркеу ҚР заңдарына сәйкес жүргізіледі);
3)өнімнің жекелеген түрлерінің ҚР заңдарына сәйкестігін міндетті растау (өнімнің жекелеген түрлерінің, үдерістердің ҚР заңдарына сәйкестігін міндетті растау белгіленеді, егер бұл ҚР техникалық реттеу заңымен белгіленген мақсаттарға жету үшін қажет болса);
4) жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік бақылау (жеке кәсіпкерлікке мемлекеттік бақылау ҚР заңдарымен өнімге, үдерістерге қойылған талаптардың орындалуы өнімнің жекелеген түрлерінің, үдерістердің сәйкестігін растау бойынша талаптардың орындалуы мемлекеттік әкімшілік мақсаттары үшін жеткіліксіз болғанда белгіленеді);
5) жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялау (егер жеке кәсіпкерлік субъектісі уәкілетті органға лицензия алу үшін қажетті құжаттарды табыс етсе, жеке кәсіпкерліктің жекелеген түрлерін лицензиялауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жеке кәсіпкерлік субъектісіне ол өтініш білдірген қызмет түрін жүзеге асыруға лицензия беруге немесе негізді түрде лицензиялау туралы ҚР заңдарымен көзделген мерзімдерде лицензия беруден бас тартуға міндетті);
6) ҚР заңдарына сәйкес жеке кәсіпкерлік субъектілерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру (егер мемлекеттік әкімшілік басқару түрлерін қолдану мемлекеттік әкімшілік басқару түрлерін қолдану мемлекеттік әкімшілік басқару мақсаттарына қол жеткізуді қамтамасыз етпесе, ҚР заңдарымен жеке кәсіпкерлік субъектілерімен азаматтық - құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру белгіленеді);
7) ҚР заңдарымен жеке кәсіпкерлік субъектілерінің , мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғаларының жауапкершілігін тағайындау (жеке кәсіпкерлік субъектілерінің, мемлекеттік органдардың және олардың лауазымды тұлғалардың жауапкершілігі ҚР заңдарымен тағайындалады).
2. Кәсіпкерлік қызмет пен мемлекеттік реттеудің жалпы кағидаларының қатынасы.
Мемлекеттік реттеу түрлерін жіктеу экономиканың әртүрлі салаларында қандай да бір қатынастарға мемлекеттің ықпал ету дәрежесіне негізделеді. Атап айтқанда , экономиканы мемлекеттік реттеудің ең жоғарғы , орташа және ең төменгі деңгейін бөлуге болады. Ең жоғарғы деңгей мемлекет реттеудің барлық немесе көпшілік құралдарын пайдалану дегенді білдіреді. Ол, мысалы, табиғи монополияларға қатысты белгіленген. Мемлекеттік реттеудің ең төменгі деңгейі шығармашылық деңгейге байланысты кәсіпкерлікті реттеуге бағытталған.
Мемлекеттік реттеу түрлерін аумақтық белгісі бойынша, яғни ықпал ету құралдарының қандай да түрлерін қолдану аумағына байланысты жіктеуге болады. Соған байланыты мемлекеттік реттеуді республикалық деңгейде, аймақтық деңгейде, жергілікті деңгейде бөлуге болады.
Сонымен қатар ықпал етудің қолданылатын тәсілдерінің сипатына қарай, тікелей және тікелей емес мемлекеттік реттеуді бөліп қарауға болады. Тікелей мемлекеттік реттеу реттеудің әкімшілік әдістерін пайдалануға негізделген, ал жанама мемлекеттік реттеу ықпал етудің экономикалық әдістердің көмегімен жүзеге асырылады ( әдетте ынталандырушы сипатта)
Экономика саласында мемлекеттік реттеудің басқа да жіктеу түрлері болуы мүмкін.
Жалпы құзірет органдарына, бірінші кезекте, ҚР Үкіметі жатады. Жеке кәсіпкерлік қызмет туралы Заңның 14-бабына сәйкес ол :
1)мемлекеттік саясаттың жеке кәсіпкерлікті қолдану және дамыту саласындағы негізгі бағыттарды әзірлейді ;
2)жеке кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік жүйесін қалыптастырады;
3)үкімет жанындағы жеке кәсіпкерлі мәселелері бойынша консультациялық - кеңесушілік органдарын құрады және таратады;
4)сараптама кеңестерінің орталық мемлекеттік және жергілікті атқару органдары әзірлеген жеке кәсіпкерлік мүдделерін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерді қарауын ұйымдастырады;
5)мемлекеттік қажеттіліктер үшін жеке кәсіпкерлік субьектілерінен сатып алынған тауарлардың ( жұмыстардың , қызметтердің ) номенклатурасын және олардың көлемін ( пайыздық түрде ) бекітеді.
6)Шағын және орташа кәсіпкерліктің дамуын ынталандырады.
7)Жеке кәсіпкерлік субьектілерінің меншігіне өнеркәсіптік өндіріс және халыққа қызмет көрсету саласын дамыту үшін жалға немесе сенімділікпен басқаруға берілген нысандарды өтеусіз беру тәртібін анықтайды;
8)Бәсекеге қабілетті салаларды құру және жетілдіруді, жеке кәсіпкерлік субьектілерін өркендетуді және солар өндіретін өнімнің сапасын көтеруді ынталандыратын мемлекеттік саясаты белгілейді және жүзеге асырады;
9)Бәсекенің дамуына және инновациядағы инвестицияларды, материалдық активтерді, сонымен қатар ұзақ мерзімді инвестицияларды ынталандыруға себепші болған нормативтік - құқықтық актілерді әзірлейді;
Жалпы құзірет органдары қатарына сонымен бірге ҚР жергілікті уәкілеттік және атқару органдары жатады. Жергілікті өкілеттік органдар :
1) жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың аймақтық бағдарламаларын бекітеді;
2) жергілікті атқару органдары басшыларының Қазақстанда жеке кәсіпкерлікті қолдау және дамыту мәселелері бойынша есеп - қисаптарын қарайды.
3. Кәсіпкерлік қызметті құқықтық реттеу шегі.
Қазіргі таңда нарықты қалыптастырудың негізге алынатын бастаулары ретіндегі меншік формалары мен қатынастарын түрлендірумен қатар, экономиканы монополиясыздандыру және бәсекелестікті дамыту бойынша шаралар жүзеге асырылуда, ал олардың ішінде монополияға қарсы реттеу маңызды орын алады. Бәсекелестікті құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының тауар нарықтарында әділетті бәсекелестік үшін қолайлы шарттар құруға және қолдауға бағытталған.
Қазақстан Республикасындағы табиғи монополиялар салаларына төмендегілер бойынша қызметтер (тауарлар, жұмыстар) жатқызылады:
1) мұнай және (немесе) мұнай өнімдерін тасымалдау;
2) газ немесе газ конденсатын сақтау, басты және (немесе) тарату құбыршектері бойынша тасымалдау, газ тарату қондырғылары және соларға байланысты газ тарату құбыршектерін пайдалану;
3) электр энергиясын беру және (немесе) тарату;
4) жылу энергиясын өндіру, беру, тарату және (немесе) жабдықтау;
5) электр энергиясын желіге жіберу және тұтынуды техникалық диспетчерлендіру;
6) магистралдық теміржол желілері;
7) кірме жолдар;
8) аэронавигация;
9) порттар, әуежайлар;
10)технологиялық мүмкін еместігі себепті бәсекелес байланыс операторының жоқ болуы немесе аталған қызметтерді көрсетудің экономикалық тиімсіздігіне байланысты (телекоммуникациялардың жалпылай қызметтерін қоспағанда) телекоммуникациялар;
11) мүліктік жалдау немесе кабельдік канализацияны және басқадай телекоммуникация желілерін ортақ пайдалану телекоммуникацияларына қосуға технологиялық байланысты негізгі құралдарды пайдалануға беру;
12) су шаруашылығы және (немесе) канализация жүйелері;
13) пошта қызметінің жалпыға ортақ қызметтері ( Табиғи монополиялар туралы Заңның 4-бабының 1-тармағы).
Қолданыстағы заңдарға сәйкес табиғи монополия субъектісіне:
1) төмендегідей қызметтерден басқа табиғи монополиялар салаларына жатпайтын қызметтер көрсетуге және өзгедей қызметпен айналысуға тыйым салынады:
- реттелетін қызметтермен (тауарлармен, жұмыстармен) технологиялық түрде байланысқан;
- ҚР пошта туралы заңымен белгіленген;
- реттелетін қызметтерден (тауарлардан, жұмыстардан) түсетін табыстар табиғи монополия субъектісінің бір күнтізбелік жыл ішіндегі барлық қызметінің бір пайызынан аспайтын жағдайда;
- басқа қызметтен түсетін табыстар табиғи монополия субъекетісінің бір күнтізбелік жыл ішіндегі барлық қызметінің бес пайызынан аспайтын жағдайда;
- қызмет (тауарлар, жұмыстар) көрсететін құрылымдық бөлім-шенің ұйымдық және аумақтық оқшаулануы мүмкін болмаған жағдайда;
2) табиғи монополия субъектісінің құдық меншігінде және (немесе) шаруашылық жүргізуде өндірумен және реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) көрсетумен, сонымен қатар табиғи монополия субъектісінің заңмен рұқсат етілген қызметке байланысы жоқ мүлкінің болуына;
3) акциялар (үлестер) иеленуге немесе басқадай түрде (мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларынан басқа) коммерциялық ұйымдардың, арнайы қаржы компанияларының, сондай-ақ табиғи монополия субъектісі үшін заңмен рұқсат етілген қызметті жүзеге асыратын басқа да ұйымдардың қызметіне қатысуға;
4) реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшін уәкілетті орган тағайындаған көлемнен асатын ақы өндіріп алуға;
5) табиғи монополиялар субъектілерінің реттелетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) қол жеткізу шарттарын тықпалауға немесе тұтынушыларды кемсітуге жеткізетін басқадай әрекеттер жасауға;
5-1) меншік құдығымен немесе басқадай заңдық негізде иеленетін, реттелетін қызметтер (тауарлар, жұмыстар) өндіру кезінде технологиялық кезеңде пайдаланылатын мүлікті сенімгерлікпен басқаруға, мүліктік жалдауға (лизингті қосқанда) беруге;
6) реттелетін қызметтер көрсетуге байланысты талап құқығына кеңшілік беруге (арнайы қаржы компанияларының секьюритизация мәмілелері бойынша талап құқығына кеңшілік беруін есепке алмағанда, егер бұл табиғи монополия субъектісінің реттелетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердің (бағалардың, алым мөлшерлемелерінің) көтерілуіне келтірмесе);
7) жауапкершіліксіз тұтынушылардың реттелетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) пайдаланылған көлеміне ақша төлемеуіне байланысты ыждағатты тұлынушыларға реттелетін қызмет (тауарлар, жұмыстар) көрсетуден бас тартуға;
8) реттелетін қызметтер тарифтеріне (бағаларына, алым мөлшерлемелеріне) немесе олардың шекті деңгейлеріне қызметтер (тауарлар, жұмыстар) көрсетуге байланыссыз шығындарды енгізуге;
9) реттелетін қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) сапасына өз құзыреттері шегінде мемлекеттік органдар белгілеген талаптарға сай келмей көрсетілген реттелетін қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) ақы төлеуді талап етуге;
10) мынадай:
- тарифтік сметада бар ақпаратты;
- реттелетін коммуналдық қызметтерді есепке алатын аспаптарды сатып алуға және орнатуға кеткен шығындар және ақы өндіріп алу механизмі туралы, реттелетін коммуналдық қызметтерді есепке алатын аспаптарды сатып алу және орнату туралы ақпаратты;
- көрсетілетін реттелетін коммуналдық қызметтер (тауарлар, жұмыстар) туралы ақпаратты коммерциялық құпия деп тануға.
ҚР Конституциясы, азаматтық заңдар және арнайы нормативтік актілер монополиялауға және әділетсіз бәсекеге бағытталған экономикалық қызметке тыйым салады. Атап айтқанда, ҚР АК 11-бабында тікелей заңды бәсекелестікті шектеуге немесе құртуға, негізсіз артықшылықтар иеленуге, тұлынушылардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қысым жасауға жол берілмейтіні көрсетілген.
Монополияға қарсы заң құқық құралдары арқылы бәсекелестіктің, яғни кәсіпкерлердің тауар нарықтарында әрбір жеке кәсіпкердің тауарлардың (қызметтердің) айналысының жалпы ережелеріне теріс ықпал ету мүмкіндіктерін шектейтін және тұтынушыға қажетті тауарлар мен қызметтерді өндіруге ынталандыратын жарысушылықтың дамуына себепкер болуға тиіс.
Сөйтіп, монополияға қарсы реттеу мемлекеттің және оның органдарының тауар нарықтарында әділетті бәсекелестікті қорғау мақсатында экономикалық қызметті жүргізу ережелерін белгілеу және жүзеге асыру бойынша атқаратын жүйелі қызметі болып табылады.
Кез келген мемлекетке оның қызметтерін жүзеге асыру үшін негізгі қайнар көзі салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер болып табылатын қаржы қаражаттары қажет. Соған байланысты кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің салық міндеттерін және тиісінше салықтық реттеуді ыждағатты және уақытында орындауының орасан зор маңызы бар.
Жалпы алғанда, валюталық реттеу және валюталық бақылау экономиканың дамуына елеулі әсер етеді, өйткені олар елдің төлем теңгерімін жақсартуға, экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, экономикалық қызметтің басым түрлерін ынталандыру үшін жағдайлар туғызуға және тауар және ақша жиындарының айналыс үдерісін бақылауға септігін тигізеді.
Кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеудің тағы бір бағыты -лицензиялау. 2007 ж. қаңтардың 11-індегі № 214-ІП Лицензиялау туралы ҚР Заңының 4-бабына сәйкес, лицензия беру қызметтің аталған түрі үшін белгіленген талаптарға жауап беретін барлық тұлғалар үшін тең негіздемелерде және тең шарттарда жүзеге асырылады. Қызметтің жекелеген түрлері бойынша лицензиялық тәртіп енгізу ұлттық қауіпсіздікті, құқық тәртібін қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, азаматтардың меншігін, өмірлерін, денсаулықтарын қорғау мақсатында тағайындалады.
Лицензиялау туралы заң лицензиялауға жататын қызметтің түрлерінің, қосымша түрлерінің жете қарастырылған тізбесін белгілейді. Сөйтіп, Лицензиялау туралы Заңның 11-бабына сәйкес, лицензиялауга төмендегі салалардағы қызметтің жекелеген түрлері жатқызылады:
1) өнеркәсіп;
2) атом энергиясын пайдалану;
3) улы заттар айналымы;
4) техникалық қауіпсіздік;
5) көлік;
6) есірткі, психикаға әсер ететін заттар, прекурстар;
7) ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
8) жедел іздестіру шараларын өткізу үшін арнайы техникалық құралдар;
9) қаруландыру, әскери техника және қарудың жекелеген түрлері, жарылғыш заттар және олар пайдаланылатын бұйымдар айналымы;
10) ғарыш кеңістігін пайдалану;
11) ақпараттандыру және байланыс;
12) білім беру;
13) бұқаралық ақпарат құралдары;
14)ауыл және орман шаруашылықтары, жерге орналастыру, геодезия және картография;
15) денсаулық сақтау;
16) жеке және заңды тұлғаларға қызмет көрсету;
17) ойын бизнесі;
18) ветеринария;
19) сот-сараптау;
20) мәдениет;
21) қаржы саласы және қаржы ресурстарын шоғырландыруға байланысты қызмет;
22) сәулет, қала құрылысы және құрылыс;
23) ҚР мемлекеттік рәміздерін әзірлеу;
24) кеден ісі;
25) этил спирті мен алкоголь өнімі өндірісі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz