Рекреациялық ресурсты зерттеу

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Материалдық өндіріс саласында еңбек өнімділігінің артуына байланысты адам қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін көбірек бос уақыт табылуда. Бұл өз кезегінде зияткерлік талаптарға жоғары сұраныста сипатталатын халықтың материалдық және мәдени деңгейінің артуына әкеледі, мұнда қоршаған әлемді тану мақсатындағы саяхаттар, табиғатпен байланыс, мәдени-тарихи мұралармен танысу қамтылады.

Зияткерлік демалыстың талаптары «рекреация» және «туризм» түсініктерін кірістіріледі. Қазір рекреация қалыпты адам өмірі үшін қажетті шарт ретінде, ширату өтемақысының әдісі, еңбек қабілеттілігін қалпына келтіру үшін қажет таңдамалы қызметтің түрінде анықталады. Бұнда бірінші қанағаттандырылатын, ең жоғары талап адамның рухани әлемін, оның шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту болып табылады. Сондықтан рекреация - дамыған қоғамның ажырамас бөлігі, заманауи өмір үлгісінің құрама элементі.

«Жалпы ұлттық шаралар жоспарына» сәйкес «Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына Жолдауынан 2006 жылдың 1 наурызынан «Қазақстан өзінің даму жолындағы жаңа серпіліс алдында» шаралары орындалды, сонымен қатар «Қазақстан Республикасының 2030 даму стратегиясы», туризмді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы тағайындалды. Бұл Бағдарламаның мақсаты халықты жұмыспен қамтамасыз ететін бәсекеге қабілетті туристтік индустрияны құру, шет елге шығу және ішкі туризм көлемдерін арттыру арқылы мемлекет пен халықтың тұрақты табыс кірісін қамтамасыз ету.

Қазіргі таңда экономикалық, әлеуметтік және саяси жүйелер өзгерді, нарықтық экономика шарттарына сәйкес рекреацияға деген көзқарас та өзгерді. Бұрыңғы нақты аумақтық-рекреациялық жүйелерге халықтың жаппай көші-қоны байқалмайды, сондай-ақ ол жүйелердің алдыңғы мәртебесі де жоқ. Оның орнына өңірлік аумақтарды игеру, өзіндік рекреациялық нысандарды дамыту қажеттілігі, сонымен бірге өзіндік рекреациялық әлеуеттердің мүмкіндіктерін қолдану қажеттіліктері туындауда.

Оңтүстік Қазақстан өңірі туризмді дамыту үшін барлық алғышарттарды қамтиды: әр түрлі ландшафттар, бай мәдени-тарихи мұралар мен халықтың керемет қонақжайлылығы, сонымен қатар оның Ұлы Жібек жолының бойында орналасуы бұл өңірдің рекреация үшін қызығушылығын арттырады.

Осыған байланысты туризм мен демалысты ұйымдастыру үшін нақты ауданның рекреациясын ұйымдастыру мен дамыту өзекті мәселе болып анықталады. Қазір Қазақстанда туризм халық шаруашылығының толық құқықты саласы ретінде қарастырылады. Жаңа ғылым қалыптасуының үрдісі жүруде - туризмология (рекреалогия), оның дамуында үлкен рөлді география атқарады [1] . Егер бұрын география жаңа аумақтардың ашылуы мен олардың табиғи ерекшеліктерін зерттеумен айналысса, енді оның ғылыми зерттеу облысы ретінде тазалық мәселесі мен табиғат біртұтастығы, табиғаттағы адам мәселелері қамтылады. География ғылымының жүйесінде рекреациялық географияның дамуы интегралды - синтетикалық ғылым ретінде бастау алады, ол халықтың рекреациялық қызметінің аумақтық (кеңістіктік) ұйымдастырылуын зерттейді.

Жұмыстың таңдалған тақырыбы нақты ауданның рекреациясын ұйымдастыру мен дамыту үшін өзекті болып табылады, сонымен бірге ол өлкетану үшін де қызығушылық тудырады. Осындай нақты мысалдардан оқушылар бақылауды, сипаттауды, өлшеуді, сауалнама жасауды үйренулері шарт - нақтырақ айтқанда, өзінің түсініктерін, сезім бейнелерін қалыптастыруы қажет [2] .

Жұмыс өсіп келе жатқан буын үшін үйрету және тәрбиелік мән береді. Көптеген нысандарға бару экскурсия болып сипатталады, бұл білім алудың түрі мен әдісі ретінде танылады. Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың Мемлекеттік Бағдарламасы бойынша, жасөспірім-балалар туризмі - ішкі туризмді дамыту мен туристтік мәдениетті тәрбиесінің басты факторларының бірі деп көрсетіледі.

Туризмнің бірнеше түрлерімен айналысу қонақжайлылық тәртібін, өскелең ұрпақтың еркіндігі мен рухани дүниесін арттырады, сонымен қатар табиғатпен қарым-қатынасы арқылы салауатты өмірге деген құштарлығын арттырады, туған өлкесін тәжірибелік тұрғыда тануға, қоршаған ортамен, тарих пен мәдениет ескерткіштерімен кеңінен танысуға мүмкіндік береді.

ОҚО-да халық санының өсуі (ҚР әрбір 5-бала біздің облыста дүниеге келеді), адамдардың өмір деңгейінің артуы мен көлік байланыс жүйелерінің іске асуына байланысты туризмнің даму мүмкіндігі жоғары.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері:

Жұмыстың басты мақсаты - Оңтүстік Қазақстан өңірінің туризм мен демалысты ұйымдастыру үшін облыстың ландшафттық сараптамасын жасау және рекреациялық әлеуетін бағалау.

Бұл жұмыстың барысында келесі тапсырмалар қарастырылды және шешілді:

• Оңтүстік Қазақстан өңірінде байқалатын жағдайдағы рекреациялық географияның аумақтық және әдіснамалық мәселелерін зерттеу;

• рекреациялық кеңістікті құру үшін өңір аумағын игерудің тарихи кезеңдерін негіздеу;

• ОҚО табиғи-рекреациялық ресурстарының сипаттамасы және олардың аумақтық рекреациялық әлеуетін қалыптастырудағы рөлін бағалау;

• арнайы жіктелген бірліктерді белгілеуді қамтитын өңірдің ландшафттық құрылымының сипаттамасы;

• туризм мақсатындағы ландшафттардың рекреациялық бағасы;

• аймақтың рекреациялық әлеуетінің негізін құрайтын табиғи нысандардың сипаттамасы;

Зерттеу нысаны: Оңтүстік Қазақстан өңірінің ландшафттық рекреациялық ресурстары.

Зерттеу пәні: Оңтүстік Қазақстан өңірінің ежелден қазіргі уақытқа дейінгі рекреациялық әлеуеті жағдайының эволюциясы.

Зерттеу әдістері : Оңтүстік Қазақстан облысы аумағының рекреациялық әлеуетінің сипаты мен бағалануы географияның дәстүрлі әдістерімен жүргізілді, оларға логикалық талдау мен жүйелік сараптама, ландшафттық, тарихи-географиялық, картографиялық, статистикалық, ARCGis бағдарлама жабдығын пайдалану, сонымен қатар жетекші ғылыми мектеп зерттемелері және олардың ландшафттану мен рекреациялық география облысындағы өкілдерімен негізделеді. Ландшафттарды рекреациялық бағалауда Ю. А. Веденин, Л. И. Мухина, В. С. Преображенскийдің және басқа да ғалымдардың еңбектері негіз болды.

Ғылыми басылымдарда жарық көрген мәліметтер мен жұмыстың негізіне автордың зерттеу жұмыстары және студенттермен жүргізілген оқу практикаларының мәліметтері енгізілді. [ 3, 4] .

Жұмыста рекреациялық әлеуеттің ландшафттық сараптамасы жасалды және оның бағасы берілді, 4 карта құрастырылды: аумақтық ландшафттық құрылымы, рекреациялық қызмет үшін ландшафттардың жарамдылық дәрежесі, табиғат көрінісі кешендері, табиғат көріністерінің жарасымдылығы;

Жұмыстың құрылымы мен көлемі: Жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан, 74 пайдаланған әдебиеттер тізімінен. Жұмыстың жалпы көлемі - 105 беттен, 4 картадан, 11 сурет пен 6 кестеден тұрады.

Ғылыми жаңалығы:

1. Аумақтың рекреациялық зерттеулерінде әдістемелік кейбір өзгерістерге аймақтық ерекшеліктер негізінде енгізілген кейбір мәселелер.
2. Өңірдегі табиғи рекреациялық нысандардың аз зерттелген түрлеріне толықтырулар және басқа да өзгертулер арқылы сипаттама.
3. Оңтүстік Қазақстан өңірі аумағының рекреациялық ресурстарын сипаттаудағы ландшафтық тұрғыдан сипаттама.

1 РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ресурсты ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ және ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

Рекреациялық география салыстырмалы түрде жас ғылым.

Географиялық зерттеулердің бұл тармағы 20 ғасырдың 60-шы жылдары кеңірек дами бастайды. Танымал ғалымдардың В. С. Преображенский [5], Ю. А. Веденин [6], Н. А. Данилова [7], бірнеше теориялық және қолданбалы тәсілнамалық еңбектері жарық көреді. 1981 жылы рекреациялық географияны «қызмет етудің географиялық заңдылықтары және жұмыстан тыс уақытта адамдардың қызмет көрсету ұйымдастырудың аумақтық жүйелерінің дамуын» зерттейтін ғылым ретінде анықтамасы беріледі [8] . Ғылымның қалыптасу үрдісінде оның нақты ақпараты анықталады.

1. Рекреациялық географияның негізгі түсініктері

Рекреациялық географияның негізгі түсініктеріне мыналар жатады: рекреация (демалыс), бос уақыт, рекреациялық жағдайлар, рекреациялық баға, рекреациялық әлеует, рекреациялық ресурстар.

«Рекреация» түсінігі әр түрлі зерттеулер арқылы толықтырылады. Қазіргі уақытта рекреация мәселелерімен географтар, биологтар, дәрігерлер, әлеуметтанушылар, психологтар жан-жақты айналысады.

«Рекреация» термині латын тілінде «recratio» «қалпына келу» деген сөзден алынған. Берілген ұғымның мазмұнына қатысты бірнеше анықтамалар бар:

1. Рекреация табиғатының бағалық аспектісі, негізін қалаушы

американдық Д. Грей мен С. Гребен. Олар оны «саулық пен ішкі қанағаттану әсерінен туындайтын тұлғаның эмоционалдық жағдайы» деп анықтайды [9] .

2. Эмоционалды-шығармашылық тәсіл (Г. Бернард) рекреацияның ойынмен, шығармашылық актіні туындататын имитация түйсігінің пайда болуы [9] .
3. Энергия қуат өндіруші тәсіл - «рекреация - адам күшінің кең өндірісі (физикалық, зияткерлік және эмоционалдық) ».
4. Әлеуметтік тәсіл. Рекреация деп «нысанның арнайы, биологиялық және әлеуметтік белсенділігі, ол рекреациялық әсермен қатар жүреді» деп түсіндіріледі [9] .
5. Экологиялық тәсіл. Бұл негізінен экологиялық туризмде кеңінен қолдау тапты, себебі адамның физиологиялық және психологиялық қажеттіліктерін адамның қарапайым тіршілік ортасы өтей алмағандықтан, туризмнің осы түріне сұраныс арта бастады [10] . Экотуризм «өзгеріске ұшырамаған табиғат ортасын, оның экожүйесін қауіпсіз шартта саяхат жасау, сонымен қатар жергілікті тұрғындар үшін табиғат күзеттерін тиімді жағдайда қою арқылы аумақтың табиғи, мәдени-этнографиялық ерекшеліктерімен танысу» деп түсіндіріледі [11] .

6. медициналық-географиялық тәсіл. Рекреация медициналық аспектіде кеңінен зерттеледі. Бұл сұрақтар Д. Асмана [12], А. Г. Воронова [13], Н. А. Данилова [7], А. Е. Адамович [14] еңбектерінде талқыланады. Денсаулықтың сырларын ашу және әр түрлі сырқаттардың даму механизмдерін табу медициналық рекреалогияның басты мәселелерінің бірі болып табылады. Берілген сұраққа қатысты демалыстың физиологиялық мәнін анықтау зерттеулері, адамның шаршауының, әлсіреуінің физиологиялық әлеуеттері, сырқаттарды емдеудің кешенді шаралары, әр түрлі аурулардың даму механизмдерін зерттеу қарастырылады. Табиғи факторлардың физикалық-химиялық құрылымдарын зерттеу, оларды емдеу және қалпына келтіру мақсаттарында кешенді пайдалану жолдарын ұйымдастыру басты бағыт болып анықталады. Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, науқас ағзасының бұзылған қызметтерін қалпына келтіру мен реттеуде макро- және микроэлементтер, газды құрамы, сондай-ақ жылу сыйымдылық, минералды сулардағы, емдік батпақтардағы жылу өткізгіштік маңызды рөлді иеленеді екен. Климаттық терапевтік факторлар күрделі құрылыммен сипатталады, олар температура, ауаның ылғалдылығы, атмосфералық қысым шамалары арқылы анықталады. Табиғи емдік факторлардың ерекшелігі олардың ағзадағы биохимиялық, иммунологиялық және басқа да үрдістерді өзгерте алу қабілеттерімен қорытындыланады. Егер олардың мөлшері жалпы ағзаның реактивтілік деңгейіне сәйкес болса, сауығудың оң әсерлері байқалады, яғни әсері өзара теңбе-тең шамада сақталады. Әр түрлі аймақтардың емдік байлықтарын бағалау бойынша зерттеулер жиі географиямен байланысты жүргізіледі.

7. Географиялық тәсіл. 1960-шы жылдардан бастап рекреация мәселелерімен географтар жиі айналысып келеді, олар берілген бағыттың ғылыми негізін қалаушылар болып саналады. Көбінесе дәл солардың зерттеулері басқа ғылымдардың да осы мәселелер аясына назар аударуға бастама жасаған болатын [15] . Рекреация - бұл бос уақытты белгілі бір аумақтарда сауықтыру, танымдық, спорттық және мәдени қызметтер мақсатында қолдану байланыстары мен көріністері [8] . Берілген анықтама бізге қолайлы, себебі адамдарың нақты қызмет түрлері ғана емес, сонымен қатар олар тіршілік ететін кеңістік те сипатталады.

Адамдардың қызметтері қалайша орындалатынына байланысты оған кететін уақыттар жұмыс және бос уақыт түрлеріне бөлінеді.

Бос уақыт - адамның табиғи қажеттіліктерін қамтамасыз етумен (ұйқы, тамақтану) және еңбектену сипатына жатпайтын шартты қызметке (кеңістікте қозғалу) қатысы жоқ, жұмыстан тыс уақыттың бөлігі. 1991 ж. дейін дәл осы «бос уақыт» жалпы рекреацияның басты факторы ретінде қарастырылып келді. ХХ ғ. 60-80 жж. бос уақыттың артуынан рекреацияның күрт белсендендірілуі басталды. Бос уақыт мәнінің артуын рекреациялық ағындардың қалыптасу факторы ретінде сипатталуын 1991 ж. кейін байқалды, алайда ауыр дағдарысқа байланысты жалпы рекреациялық мүмкіндіктері қысқарып та қалды. Қазіргі уақытта жағдай жақсарып келеді деуге болады.

Бүгінгі таңда рекреация қызмет көрсетудің таңдамалы түріне айналды, ол қалыпты адам өмірінің шартты жағдайы, жұмысқа қабілеттілікті қалпына келтіру, жан-жақты дамудың көзі болып отыр. Осыған байланысты, оны іске асыру қажеттіліктері пайда болады. Рекреациялық қажеттіліктердің үш түрін анықтаймыз:

• Қоғамдық - қоғамның физикалық және жүйке жүйесінің күштерін

қалпына келтіру қажеттіліктері, сонымен қатар қоғамның барлық мүшелерінің жан-жақты дамуы;

• Топтық - әр түрлі әлеуметтік және халықтың жас ерекшелігіндегі

топтардың қажеттіліктерін білідіреді;

• Жеке - жеке адамның қажеттіліктері.

Кесте 1- Рекреациялық қызметтің факторлары

*Дерек көзі: Автордың мәліметтерінің құрастырумен

Берілген қажеттіліктердің түрлері жекелену арқылы сипатталмайды, олар өзара байланыста және өзара әсер ету арқылы сипатталады. Рекреациялық қажеттіліктерді зерттеу маңызды және аса қажет, себебі олардың кеңістіктік-уақыттық динамикасы рекреациялық қызметтердің аумақтық түрлері бойынша анықталады. Рекреациялық қажеттіліктер факторлар кешенінің әсерімен қалыптасады. Бұл белгілі бір үрдістерге сәйкес және оларды орындайтын күштермен түсіндіріледі.

Рекреациялық қажеттіліктердің әр түрлі факторлардың әсерінен

қалыптасуы рекреациялық қызметтің дамуын анықтайды, өйткені олар белгілі бір түрлерде орындалады. Рекреациялық қызмет адамның бос уақытындағы, өзінің физикалық және рухани күштерін қалпына келтіру мақсатының әрекеттерімен анықталады. Әрекеттің бұл түрі басқалармен салыстырғанда, адамдардың әр түрлі тәртібімен және үрдістің бағалылығымен ерекшеленеді [5] .

Н. С. Мироненко мен И. Т. Твердохлебов (1981) рекреациялық қызметтерді келесі белгілер бойынша жіктеуді ұсынады.

1. Рекреацияның басты себебі бойынша: емдік (климаттық емдеу, бальнеологиялық, батпақпен емдеу) ; сауықтыру және спорттық (жағалық-шомылу, серуендеу, су спорттық, балық аулау, аң аулау, альпинизм) ; танымдық (табиғи, мәдени-тарихи) .
2. Құқықтық дәреже бойынша: ұлттық (ішкі), халықаралық (шетелдік) .
3. Ұзақтық бойынша: қысқа мерзімдік (кем дегенде 3 тәулік) ; ұзақ

мерзімдік (3 тәуліктен көп) .

4. Аумақтық белгі бойынша: қала маңында (жергілікті) ; аудан ішінде

(жалпы мемлекеттік) ; халықаралық.

5. Ұйымдастырылу сипаты бойынша: регламенттендірілген

(жоспарланған) - алдын ала белгіленген регламент бойынша (мысалы, шипажайлардағы, демалыс үйлеріндегі және т. б. демалыс) саяхаттау және оралу; әуесқой - рекреанттың өзіндік саяхаттауы, ол рекреациялық мекемелердің ешбір міндеттерімен байланыспайды.

6. Маусымдық: жыл бойы; маусымдық (жаздық, қысқы) .
7. Жас ерекшелігі бойынша: балаларға, үлкендерге, аралас.
8. Қатысушылар саны бойынша: жеке; топтық.
9. Қозғалу дәрежесі бойынша: стационарлық саяхат - ол белгілі бір жерге бару мақсатында орындалады; көшпелі - ылғи орын ауыстыру арқылы сипатталады, жерлер ауыстырылады.

10) көлік түрлерінің сипаты бойынша: автокөліктік; қоғамдық көліктік;

авиациялық; темір жол; теплоходпен.

11) рекреациялық ресурстарды пайдалану сипаты бойынша: климаттық емдеу; тау шаңғылық; тарихи-мәдени және т. б.

12) әлеуметтік байланыстар тығыздығы бойынша: сыртқа тебуші; ішке тартушы.

Адамның басқа қызметтері тәрізді рекреация да белгілі бір ресурстарды қолданады, аумақтық рекреациялық жүйелердің даму үрдісінде оларды құрайтын элементтер арасындағы кеңістіктік қатынастардың барлық жиынтығы қамтылады. Қазіргі рекреациялық географияда «рекреациялық ресурстардың» бірнеше анықтамалары қалыптасқан.

Б. Б. Родоман (2002) рекреациялық ресурстар деп «демалыс үшін пайдаланылуы мүмкін географиялық ортаның элементтері (кең, табиғи-әлеуметтік сөз мағынасында) » деп түсіндірді [16] .

Н. Ф. Реймерс (1990) келесі анықтаманы береді «рекреациялық ресурстар - табиғи және мәдени ресурстардың бөлігі, адамдардың денсаулығы мен еңбек қабілеттігін қалпына келтіру мен сақтау мақсатында демалысты қамтамасыз етеді» [17] .

В. Б. Михно рекреациялық ресурстарға «табиғи ортаның компонеттері мен әлеуметтік-мәдени сипаттағы феномендерді (ерекше нысандар, факторлар) жатқызады. Олар белгілі бір ерекшеліктері арқылы рекреациялық қызметтерді ұйымдастыруда қолданылуы мүмкін» [18] .

Рекреациялық ресурстар - бұл табиғи, табиғи-техникалық және әлеуметтік-экономикалық геожүйелер мен олардың элементтері. Олар рекреациялық шаруашылықты ұйымдастыруға қажет техникалық және материалды мүмкіндіктермен қоса пайдаланылуы мүмкін» [19] .

Алдымен рекреациялық ресурстарды құрайтын екі сапалық түрлерін бөліп қарастыру керек - табиғи және әлеуметтік-тарихи. Табиғи рекреациялық ресурстар физикалық, биологиялық және энергиялық ақпараттық элементтер мен табиғи күштер кешенін құрайды. Ол адамның физикалық және рухани күштерін, оның еңбек қабілеттілігі мен денсаулығын қалпына келтіру мен сақтау үрдісі үшін қолданылады. Табиғи-рекреациялық ресурстар - демалыс, туризм және емделу мақсатында қолданылатын табиғи нысандар мен көріністер. Рекреацияның табиғи факторлары рекреациялық қызметтің шарты ретінде немесе ресурстар ретінде танылуы мүмкін. Табиғи фактор рекреациялық ресурс ретінде тек рекреацияның табиғи жағдайының сапалық сипаттамасында ғана емес, оның физикалық көлемі, кезеңдік ұзақтығы есепке алынады [19] . Яғни аумақ климатының рекреациялық сипаттамасы белгілі бір рекреациялық қызметтің климат жағдайының бағасы немесе аумақтың климаттық қолайлылығының сипаты ретінде танылуы мүмкін.

«Рекреациялық география» кітабында авторлар рекреациялық ресурстарды «географиялық ортаның компоненттері ретінде және антропогендік әрекеттердің нысаны ретінде сипаттайды. Осыған байланысты бірегейлік, тарихи және тартымды бағалылықтар, табиғилық, эстетикалық тартымдылық және емдік-сауықтыру маңыздары әр түрлі рекреациялық қызметтерді ұйымдастыруда қолданылуы мүмкін» [8, б. 12] . Осы анықтамада «компоненттер» мен «нысандар» терминдерінің мазмұны түсініксіз беріледі. Мысалы, аңшылық кәсіп жоғарыда аталған ерекшеліктерді иеленбесе де, оны рекреациялық ресурс ретінде қарастыруға бола ма?

Рекреациялық географияның басты түсініктері ғылымның теориялық және қолданбалы түрде және рекреациялық-туристік сфераның заңнамалық базасының дамуында нақтылана береді. География Институтының Ғылым Академиясының авторлар ұжымының жұмысында «рекреациялық ресурстар» түсінігін анықтаудың тәсілдері сарапталып келеді . Соңғы жылдары туристтік сфераның дамуына байланысты авторлар өздерінің «рекреациялық ресурстар» жайында түсінік беретін аймақтық жұмыстар жасалуда [20] .

«Рекреациялық ресурстар» түсінігінің ерекшелігі алдымен табиғи, тарихи-мәдени құрамдарын қамтитын, олардың құрамында байқалатын, шығу тегімен анықталады. Осы тұрғыда рекреациялық ресурстардың аумақтық үйлесімдерін де қарастыруға болады. Рекреациялық ресурстардың әрбір үйлесімі рекреациялық ресурстардың екі қарапайым топтарын қамтиды, олардың бірі рекреациялық қызметтердің құрылымдық циклі арқылы, ал келесісі - рекреациялық шаруашылық қызметінің рекреациялық-шаруашылық құрылымымен анықталады .

Барлық бөліктің элементтері аумақта бір-бірін толықтырып, белгілі бір үйлесіммен орналасады, бірақ олар жаңа рекреациялық нысандар қалыптасуында факторлар рөлінде де сипатталуы, сонымен қатар табиғи, техногендік ландшафттар ретінде рекреациялық сипаттарға әсер етулері де мүмкін. Табиғи рекреациялық ресурстар қатарында бірінші ретті, мәдени және жасанды түрлері ажыратылады.

Демалысты ұйымдастыруда табиғи факторлар демалыстың шарты мен ресурстар ретінде сипатталуы мүмкін. Әрбір рекреациялық қызмет түрі, олардың әрбір циклі табиғи ортаның сәйкес қолайлы жағдайларын талап етеді. Бір демалушыға қажет рекреациялық қызмет мүмкіндігін бағалауда нақты уақыт пен белгілі бір аумақ болуының өзі жеткілікті. Егер де бірнеше адамға демалыс ұйымдастыру керек болса, онда демалушылар құрамына сәйкес қолайлы жағдайлары бар аумақты табудың өзі жеткілікті. Таңдалған аймақ демалыстың стационарлық талаптарына жауап беруі керек. Осыдан рекреациялық қызмет жағдайының сараптамасынан кейін, рекреациялық ресурстар сараптамасы жасалады, яғни табиғат күштер мен нысандар тек ұйымдастырушылар тарапынан рекреациялық ресурстар ретінде танылады. Ресурстар мен рекреациялық талаптар рекреациялық қызмет дамуындағы жүйе құрушы факторлар болып табылады.

Әлеуметтік-тарихи рекреациялық ресурстар мәдени-тарихи ресурстар тобы - мәдени нысандар, ескерткіштер, тарихи және этномәдени жерлер деп қарастырылады. Сонымен қатар, зерттеушілер демалыс үрдісінде бірде ресурс, бірде шарт ретінде танылатын әлеуметтік-экономикалық нысандарды көрсетеді [21] . Мысалы, курортты жердің тұрғындары рекреациялық қызметтің шарты ретінде саналса, ал оның бөлігі, яғни демалыс мекемелерінде қызмет жасайтындар осы шаруашылықтың еңбек ресурстары болады.

Рекреациялық ресурстардың табиғи құраушылары аумақтың табиғи-ресурстық әлеуеті болып табылады. Экономикалық географияда аумақтың табиғи-ресурстық әлеуеті «тұтыну заттары мен өндіріс көздері ретінде сипатталатын, қоғамдық тұтыну бағаларымен белгіленген табиғи ресурстардың жиынтық өндірісі» ретінде қарастырылады [22] .

Физикалық география аспектісі тұрғысынан, табиғи-ресурстық әлеует өндірістік ресурстардың үлкен қорын иеленеді, бірақ оның экономикалық және техникалық қажеттіліктерге ешқандай қатысы болмайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс