Қаржылық жоспарлау және болжамдау
Кіріспе
1 тарау. Қаржылық жоспарлау және болжамдау
1.1.Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау
1.2. Қаржылық жоспарлардың түрлері
1.3.Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың тәсілдері
Әдебиеттер
1 тарау. Қаржылық жоспарлау және болжамдау
1.1.Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау
1.2. Қаржылық жоспарлардың түрлері
1.3.Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың тәсілдері
Әдебиеттер
ҚР-да нарық қатынасының қалыптасуы мен дамуы жағдайында жалпы қаржыны, сонымен қатар салалық және корпоративтік қаржыларды басқаруды жетілдіру аса күрделі, әрі өзекті мәселеге айналып отыр. Осыған орай корпорациялар мен ұйымдардың және қаржы-несие мекемелерінің қаржы менеджерлерін дайындауда жоғары оқу орындарында қаржы менеджменті пәнін оқытудың теориялық және практикалық тұрғыдан маңызы өте зор.
Қаржы менеджменті-қаржыны басқару, яғни кәсіпорындардың қаржы ресурстарының қалыптасуы, оны тиімді, әрі тиісті мақсаттарға пайдалану, ақша қаражаттарының айналымын, қаржылық қарым-қатынастарды ұйымдастыру, сондай-ақ түрлі басқару әдістері мен басқару шешімдерін іске асыратын жүйе ретінде қарастырылған.
Қаржы менеджменті-қаржыны басқару, яғни кәсіпорындардың қаржы ресурстарының қалыптасуы, оны тиімді, әрі тиісті мақсаттарға пайдалану, ақша қаражаттарының айналымын, қаржылық қарым-қатынастарды ұйымдастыру, сондай-ақ түрлі басқару әдістері мен басқару шешімдерін іске асыратын жүйе ретінде қарастырылған.
1.Бланк И.А. Финансовый менеджмент. Учеб.курс. Киев. Ника-Центр 2004
2.Бригхем Ю. Гапенски А. Финансовый менеджмент. (2-т) Под ред. В.В. Ковалевой-СПб, 2004
3.Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. Учеб.М.Перспектива 2004
4. Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент М. Финансы и статистика, 2005
5. Павлова Л.П. Финансовый менеджмент. Учебник М.2005
6. Поляк Г.Б. Финансовый менеджмент. Учеб. М.2004
7.Бочарев В.В. Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы Учеб.СПб, 2005
8. Карелин В.С. Лекции по финансовому менеджменту М.2000
9. Басовский Л.Е. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. М.2003
10. Яблукова Р.З. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. М.2004
11. Балабанов И.Г. Основы финансового менеджмента М.2002
12.Қаржының жалпы курсы. Оқу құралы. Аудармашылар тобы. А.2005
13.Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. А.2007
14. Мельников В.Д. Основы финансов. Учебник А.2007
15. Осербайулы С. Корпоративтік қаржы. Оу құралы. А. 2005
16. Баймухамбетова С.С. и др. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. А. 1998
2.Бригхем Ю. Гапенски А. Финансовый менеджмент. (2-т) Под ред. В.В. Ковалевой-СПб, 2004
3.Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. Учеб.М.Перспектива 2004
4. Ковалев В.В. Введение в финансовый менеджмент М. Финансы и статистика, 2005
5. Павлова Л.П. Финансовый менеджмент. Учебник М.2005
6. Поляк Г.Б. Финансовый менеджмент. Учеб. М.2004
7.Бочарев В.В. Леонтьев В.Е. Корпоративные финансы Учеб.СПб, 2005
8. Карелин В.С. Лекции по финансовому менеджменту М.2000
9. Басовский Л.Е. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. М.2003
10. Яблукова Р.З. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. М.2004
11. Балабанов И.Г. Основы финансового менеджмента М.2002
12.Қаржының жалпы курсы. Оқу құралы. Аудармашылар тобы. А.2005
13.Құлпыбаев С. Қаржы. Оқулық. А.2007
14. Мельников В.Д. Основы финансов. Учебник А.2007
15. Осербайулы С. Корпоративтік қаржы. Оу құралы. А. 2005
16. Баймухамбетова С.С. и др. Финансовый менеджмент. Учеб.пос. А. 1998
Кіріспе
ҚР-да нарық қатынасының қалыптасуы мен дамуы жағдайында жалпы қаржыны, сонымен қатар салалық және корпоративтік қаржыларды басқаруды жетілдіру аса күрделі, әрі өзекті мәселеге айналып отыр. Осыған орай корпорациялар мен ұйымдардың және қаржы-несие мекемелерінің қаржы менеджерлерін дайындауда жоғары оқу орындарында қаржы менеджменті пәнін оқытудың теориялық және практикалық тұрғыдан маңызы өте зор.
Қаржы менеджменті-қаржыны басқару, яғни кәсіпорындардың қаржы ресурстарының қалыптасуы, оны тиімді, әрі тиісті мақсаттарға пайдалану, ақша қаражаттарының айналымын, қаржылық қарым-қатынастарды ұйымдастыру, сондай-ақ түрлі басқару әдістері мен басқару шешімдерін іске асыратын жүйе ретінде қарастырылған.
Еліміздің нарықтық экономикаға өтуі қаржыны басқарудың жаңа тәсілдері мен тетіктерін, қаржылық құралдармен қамтамасыз ету арқылы қаржы менеджментін қалыптастырып, оны дамытуды көздейді.
Бұл оқу құралының мақсаты студенттерге корпоративтік қаржы ресурстарын бақылаудың ерекшеліктерін ескере отырып, оны жетілдірудің әдістері мен механизмдерін тиімді пайдалануды және оңтайлы басқару шешімдерін дайындауды үйрету. Сондай-ақ қаржы менеджментінің теориялық және әдістемелік тұрғылары, базалық тұжырымдамалар мен қаржылық көрсеткіштер, корпорация капиталдарының (меншікті, қарыз қаражаттары, тартылған) негізгі құралы мен құрылымын оптимизациялау, бюджеттеу үдерістері, негізгі және айналым активтерін рациональді пайдалану, корпоративтік-қаржылық тәуекелдер, инвестициялық шешімдер қабылдау т.б. мәселелерді қамтыған.
Қаржы саласында жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған қазақша оқулықтар мен оқу құралдарының тым аз екенін ескерсек, аталған оқу құралы мемлекеттік тілде дайындалған еңбектердің алғашқыларының бірі деп қараған жөн. Сондықтан бұл оқу құралы барлық тақырыптарды толық қамти алмады, ол алдағы атқарылатын іс деп есептейміз
Аталған оқу құралы басқа да арнайы қаржы пәндерімен тығыз байланысты жазылған, олар: "Қаржы теориясы", "Корпоративтік қаржы", "Ақша, несие және банк", "Бухгалтерлік есеп"-т.б.
Бақылау сұрақтары мен ұсынылған әдебиеттер тізімі студенттердің қаржы менеджменті пәнін жете меңгеруіне көмектеседі деп білеміз.
1 тарау. Қаржылық жоспарлау және болжамдау
1.1.Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау
Жоспарлаудың құрылымы кәсіпорынның қызметтері мен оның ішкі әкімшілік - шаруашылық құрылымына байланысты анықталады. Оның барысында жоспар - бұл шаруашылық басқарудың орталық буыны , басшылықты реттеу мақсатымен әрбір цех, бөлім, зертхана өзінің жоспарларын қүрады. Олар кәсіпорынның жалпы жоспарымен байланысады. Ішкі өндірістік жоспарлардың теңгерімділігі - жоспарлаудың ең қиын мәселелерінің бірі болып табылады. Кәсіпорын бір жағынан қарағанда, әртүрлі құрылымдардың: өзара мүлдем байланысты емес ондаған әр түрлі профильді цехтардың, бөлімдердің, зертханалардың, түрлі мамандықтардың өзара сиымсыз конгломераттарын қамтиды. Жоспарда бүкіл жоспарлау кезеңіне барлық қажетті тікелей және көлденең байланыстар сатылы түрде орналастырылады. Өзара қатар әрекет етуші құрылымдар бір-біріне тәуелсіз және де жанама цехтар мен бөлімдердегі жұмыстардың жағдайы жөнінде хабарсыз болады. Олар байланыс жүйесі қызметін атқаратын жоспарда көрсетілген тапсырманы орындайды.
Жоспарлау жүйесі келесідей ережелерді орындаған кезде кәсінорынға неғұрлым көп табыс пен қайтарымды қамтамасыз етеді:
* Жоспардың әрбір элементінің, жекелеген кезең уақытындағы негізділігі;
* Барлық қатысушылардың жоспарлық тапсырмаларды нақты орындауы;
* Үзіліссіз есептің, жоспардың атқарылуына бақылау мен өзгерістер енгізу мүмкіндіктерінің болуы.
Атқарылу сипаты мен мерзімдері бойынша әр түрлі болып келетін құрылымдар мен персоналды қызметі ұйымның жоспарды орындаудың әр түрлі көрсеткіштері мен әдістерінің көмегімен өлшеуге, есептеуге және бақылауға болады.
Жоспарлар келесідей топтарға бөлінеді:
Жүзеге асырылу мерзімі бойынша:
* Оперативті - күнтізбелік;
* Ағымдық;
* Орта мерзімді;
* Ұзақ мерзімді;
* Стратегиялық.
Тағайындалу қызметтеріне байланысты:
* өндірістік (өнімді жасап шығару);
* коммерциялық(дайын өнімді өткізу және кәсіпорынның материалды - техникалық жабдықталуы);
* инвестициялық және өндірістің техникалық дамуына жағдай жасайтын;
* персоналдың еңбегі, жалақысы және әлеуметтік қамсыздандырылуы бойынша жоспарлар.
Кәсіпорынды басқару деңгейлері бойынша:
* жалпы фирмалық;
* цехтық;
* қызмет етуші бөлімдер мен зертханалардың жұмыстары бойынша жоспарлар;
* учаскелер мен бригадалардың жұмыстары бойынша жоспарлар.
Бұйымдар мен жұмысшылардың түрлері, оның ішінде өнім бойынша:
* өндіріспен игерілген;
* игерілу үдерісіндегі;
* болашақта игерілуі ескеріліп жобаланатын;
*
Перспективті ішкі фирмалық жоспарлау.Қазіргі жағдайларда орталықтандырылған басқарудың құралы ретінде перспективті жоспарлаудың дамуына көп көңіл бөлінуде. 10 жылдан 20 жылға (көбінесе 10-12 жыл) дейінгі кезеңді қамтитын мұндай жоспарлау перспективаға кәсіпорынның бағыт алуының жалпы қағидаларын жасап шығару (дамудың тұжырымдамасы); дамудың стратегиялық бағыты мен бағдарламаларын; қойылған мақсаттарға жеткізуді қамтамасыз ететін маңызды іс-шараларды жүзеге асырудың тәртібі мен мазмұнын анықтайды. Перспективті жоспарлау кәсіпорын қызметінің халықаралық деңгейде кешенді мәселелері бойынша шешімдерді қабылдауға көмектеседі. Олар:
* капитал салымдарының бағыттарын, мөлшерін және оларды қаржыландыру көздерін анықтау;
* техникалық жаңашылдық пен прогрессивті технологияны енгізу;
* өндірісті диверсификациялау (әртараптандыру) және өнімді жаңарту;
* жаңа кәсіпорындарды иелену жағдайларында шетел инвестицияларын жүзеге асырудың нысандарын белгілеу;
* жеке бөлімшелер мен мамандар саясаты бойынша басқарудың ұйымдастырылуын қамтамасыз ету.
Бұл жоспарлар перспективті жоспарлау перспективті жоспарлау шеңберіндегі мақсаттарды жүзеге асыру үшін қажет құралдарды таңдау жағынан нақтыланған сапалық және сандық сипаттамаларды қамтиды.
Стратегиялық және оперативті жоспарлар. Перспективті жоспарлау жүйесінде әдістемелер мен мақсаттарға байланысты ұзақ мерзімді және стратегиялық жоспарлау деп бөлінеді.
Ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесінде экстраполяция әдісі қолданылады. Яғни, өткен кезеңнің нәтижелерін қолданып, оптимистік мақсаттарды қою негізінде болашақ кезеңге біршама жоғары көрсеткіштерді тарату.
Стратегиялық жоспарлау кәсіпорын болашақ кезеңде мүмкін болатын мәселелерге кешенді ғылыми негіз беру мақсатын қояды және жоспарлық кезеңге кәсіпорын дамуының көрсеткіштерін есептеп шығаруды белгілейді. Жоспарды құрастырған кезде негізге мыналар алынып отырады:
* Кәсіпорын дамуына сәйкес әсерін тигізетін факторларды анықтайтын перспективалық бағыттарды талдау;
* Бәсекелестік ортада ұстанымдарды талдау. Оның мақсаты - кәсіпорынның өнімі әртүрлі нарықтарда қаншалықты бәсекеге қабілетті екенін анықтау;
* Кәсіпорынның әртүрлі қызметтері бойынша перспективаларды талдау мен тиімділік және ресурстармен қамтамасыз ету жағынан қызметтердің нақты түрлері бойынша артықшылықтарды анықтау негізінде стратегияны таңдау;
* Қызмет түрлерін диверсификациялау бағыттарын талдау, олардың неғұрлым тиімді түрлерін іздестіру және күтілетін нәтижелерді анықтау.
Стратегияны таңдау кезінде мынаны ескерген жөн: дәстүрлі салаларда, сонымен қатар бизнестің жаңа түрлері, жаңа стратегиялар кәсіпорынның жинақталған әлеуетіне сай болуы керек.
Ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесінде мақсаттар кәсіпорынның әр маңызды бөлімшесі үшін іс-әрекеттердің бағдарламаларына, бюджеттерге (жылдық жоспар), табыс жоспарларына айналады. Содан кейін бағдарламалар мен бюджеттер осы бөлімшелермен орындалып, нақты көрсеткіштердің жоспарланған көрсеткіштерден ауытқулары арқылы анықталады. (сурет 3)
Табыс жоспарлары
Бағдарламалар
Атқарылуына бақылау жүрзізу
Бюджеттер
Мақсаттар
3-сурет. Ұзақ мерзімді жоспарлау жобасы
Көріп отырғанымыздай перспективалар мен мақсаттар стратегияны құрастыру үшін өзара тығыз байланыста болады. Ағымдық бағдарламалар (бюджеттер) ағымдағы пайдалылықты (рентабельділікті) қамтамасыз етуге бағытталған кәсіпорын бөлімшелерінің жұмысын бағыттайды; ал стратегиялық бағдарламалар мен бюджеттер болашақтағы пайдалылықтың негізін қалайды. Ал бұл жобаларды басқаруға негізделген атқарылудың арнайы жүйесін құруды талап етеді.
Стратегиылқ жоспар кәсіпорынның стратегиясымен анықталады. Ол қызметтер шеңбері мен жаңа бағыттырды таңдау туралы шешімдерді қамтиды. Сонымен қатар оның ішінде негізгі жобалар қамтылып, олардың артқшылықтары анықталуы мүмкін. Стратегиялық жоспар басқарудың жоғарғы буыны деңгейінде құрастырылады. Әдетте стратегиялық жоспар сандық көрсеткіштерді қамтымайды.
1.2. Қаржылық жоспарлардың түрлері.
Жоғарыда көрсетілген стратегиялық т.б. жоспарлардан басқа қаржылық жоспарлардың келесідей түрлері бар:
Орта мерзімді және ағымдық (бюджеттік) жоспарлау. Орта мерзімді жоспарлау өндірістік аппарат пен өнім ассортиментін жаңартуға ең тиімді бес жыл мерзімін қамтиды. Жоспарларда бекітілген кезеңге негізгі мақсаттар анықталады. Мысалы, бүкіл кәсіпорын және оның әрбір бөлімшесі үшін өндірістік стратегия құрылады (өндірістік қуаттарды қайта құру және ұлғайту, жаңа өнімді игеру және ассортиментті кеңейту); өткізу стратегиясы (өткізу жүйесінің құрылымы және оны дамыту, нарықты бақылау және жаңа нарықтарға ену деңгейі, өткізуді кеңейтуге ықпал ететін іс-шараларды жүргізу); қаржылық стратегиясы (капитал салымдарының көлемі және бағыттары, қаржыландыру көздері, бағалы қағаздар портфелінің құрылымы); кадрлық саясат (штаттардың құрамы мен құрылымы, оларды дайындау мен пайдалану); ішкі фирмалық мамандану мен өндірісті кооперациялау факторларын ескере отырып, қажетті ресурстардың көлемі мен құрылымын және материалды-техникалық қамтамасыз етудің нысандарын анықтау.
Орта мерзімді жоспарлар дамудың ұзақ мерзімді бағдарламасы көздейтін мақсаттарға қол жеткізуге бағыттылған белгілі бір кезектегі іс-шаралардың жасалуын қарастырады.
Орта мерзімді жоспарларға сандық көрсеткіштер , оның ішінде ресурстарды бөлу жөніндегі көрсеткіштер енеді. Ол өнімнің түрлері бойынша жан-жақты мағлұматтарды; капитал салымдары мен қаржыландыру көздері жөнінде ақпараттарды қамтиды және өндірістік бөлімдерде құрастырылады.
Ағымдық жоспарлау жалпы кәсіпорын мен оның жеке бөлімшелері үшін халықаралық деңгейдегі оперативтік жоспарларды жан-жақты құрастыру (әдетте бір жылға) жолымен жүзеге асырылады, әсіресе маркетинг, ғылыми зерттеулер, өндірістік және оны материалды-техникалық қамтамасыз ету бойынша жоспарларды алуға болады. Ағымдық жоспардың негізгі буындары болып күнтізбелік жоспарлар (айлық, тоқсандық, жарты жылдық) табылады. Олар перспективті және орта мерзімді жоспарлармен алға қойылған мақсаттардың нақтылануымен сипатталады. Өндірістің күнтізбелік жоспарлары тапсырыстар және олардың материалдық ресурстармен қамтамасыз етілгендігі туралы, өндірістік қуаттарды іске қосу дәрежесі және оларды әрбір тапсырыс бойынша мерзімдерді ескеру арқылы жұмсау жөніндегі деректер негізінде құрылады. Өндірістік күнтізбелік жоспарларында қолда бар қуаттарды қайта құру, құрал-жабдықтарды ауыстыру, жаңа кәсіпорындарды құру және персоналды дайындау шығындары алдын ала қаралады. Өнімді өткізу мен қызметтерді көрсету бойынша жоспарларға өнімді экспорттау, шетелдік лицензиялау, техникалық қызметтер мен қызмет көрсету бойынша көрсеткіштер кіреді.
Оперативті-күнтізбелік жоспарлау. Оперативті - күнтізбелік жоспарлау қызметі жұмысшылардың міндеттеріне әрбір жұмысшыны оның жұмыс орны мен ағымдағы жұмыс кезегіне, жақындағы күндер, апталар, айға тапсырмалар туралы ақпаратпен, жұмыс істейтін құралдармен, жабдықтармен, материалдармен, дайындықтармен қамтамасыз ету,барлық ұжымның келісілген жұмысын ұйымдастыруын қамтиды.
ОКЖ (Оперативті-күнтізбелік жоспарлау) өндірістік ағымдық жоспарлаудың жалғасы болып табылады және мыналарды қарастырады:
* Кәсіпорынның ағымдық жоспарын нақтылау және оның тапсырмаларын әрбір цехқа, бөлімге, учаскеге, бригадаға, жұмысшыға жеткізу.Бұл кезде жоспарлар мен графиктер тоқсанға, айға, онкүндікке, тәулікке, кезекке, кейде әрбір сағатқа жасалынады.
* Материалдарды, дайындықтарды, құралдарды олардың жұмыс орындарына жеткізілуін, дайын өнімдер мен өндіріс қалдықтарын сыртқа шығару құрал-жабдықтардың оңды жұмыс істеуін, энергияның, отынның, қысылған ауаның берілуін қамтамасыз ету, сапаны бақылауды ұйымдастыру;
* Өндіріс үдерісінің жүргізілу жағдайына бақылауды қамтамасыз ету және әрбір жұмыс орнында жұмыс ақаулары мен үзілістерін оперативті түрде жою.
ОКЖ-дың ең таралған, маңызды және күрделі қызметтерінің бірі болып жұмыстарды жұмыс орындары бойынша үлестіру табылады. Ол сатылы түрде жүзеге асырылады: цехтарда, одан кейін уческелерде және бригадаларда. Үлестірудің негізгі мақсаты - өндірістік бағдарлама тапсырмаларының толық және нақты орындалуын қамтамасыз ету, сондай-ақ кәсіпорынның, оның цехтарының, учаскелерінің, бригадалары мен жұмысшыларының ырғақты жұмысын сақтау.
Үлестіру жұмыстары жұмыс істейтін құрал-жабдықтар мен жұмысшылар еңбегінің әртүрлі жеке өнімділігін ескеру қажеттілігіне байланысты сериялық, кіші сериялық және бірлік өндірістерде күрделі болып келеді.Өйткені бірдей биліктілік деңгейі, мамандығы бір жұмысшылар бегілі бір жұмыста әр түрлі техникалық құралдарды қолдана отырып, әр түрлі уақыт ішінде жасайды. Бұл жұмыс орнының өнімділігі, жұмысшылардың кәсіптік шеберлігі мен жеке мүмкіндіктерін, құрал-жабдықтардың оңды жұмыс істеуін қоса алғанда көптеген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚР-да нарық қатынасының қалыптасуы мен дамуы жағдайында жалпы қаржыны, сонымен қатар салалық және корпоративтік қаржыларды басқаруды жетілдіру аса күрделі, әрі өзекті мәселеге айналып отыр. Осыған орай корпорациялар мен ұйымдардың және қаржы-несие мекемелерінің қаржы менеджерлерін дайындауда жоғары оқу орындарында қаржы менеджменті пәнін оқытудың теориялық және практикалық тұрғыдан маңызы өте зор.
Қаржы менеджменті-қаржыны басқару, яғни кәсіпорындардың қаржы ресурстарының қалыптасуы, оны тиімді, әрі тиісті мақсаттарға пайдалану, ақша қаражаттарының айналымын, қаржылық қарым-қатынастарды ұйымдастыру, сондай-ақ түрлі басқару әдістері мен басқару шешімдерін іске асыратын жүйе ретінде қарастырылған.
Еліміздің нарықтық экономикаға өтуі қаржыны басқарудың жаңа тәсілдері мен тетіктерін, қаржылық құралдармен қамтамасыз ету арқылы қаржы менеджментін қалыптастырып, оны дамытуды көздейді.
Бұл оқу құралының мақсаты студенттерге корпоративтік қаржы ресурстарын бақылаудың ерекшеліктерін ескере отырып, оны жетілдірудің әдістері мен механизмдерін тиімді пайдалануды және оңтайлы басқару шешімдерін дайындауды үйрету. Сондай-ақ қаржы менеджментінің теориялық және әдістемелік тұрғылары, базалық тұжырымдамалар мен қаржылық көрсеткіштер, корпорация капиталдарының (меншікті, қарыз қаражаттары, тартылған) негізгі құралы мен құрылымын оптимизациялау, бюджеттеу үдерістері, негізгі және айналым активтерін рациональді пайдалану, корпоративтік-қаржылық тәуекелдер, инвестициялық шешімдер қабылдау т.б. мәселелерді қамтыған.
Қаржы саласында жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған қазақша оқулықтар мен оқу құралдарының тым аз екенін ескерсек, аталған оқу құралы мемлекеттік тілде дайындалған еңбектердің алғашқыларының бірі деп қараған жөн. Сондықтан бұл оқу құралы барлық тақырыптарды толық қамти алмады, ол алдағы атқарылатын іс деп есептейміз
Аталған оқу құралы басқа да арнайы қаржы пәндерімен тығыз байланысты жазылған, олар: "Қаржы теориясы", "Корпоративтік қаржы", "Ақша, несие және банк", "Бухгалтерлік есеп"-т.б.
Бақылау сұрақтары мен ұсынылған әдебиеттер тізімі студенттердің қаржы менеджменті пәнін жете меңгеруіне көмектеседі деп білеміз.
1 тарау. Қаржылық жоспарлау және болжамдау
1.1.Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлау
Жоспарлаудың құрылымы кәсіпорынның қызметтері мен оның ішкі әкімшілік - шаруашылық құрылымына байланысты анықталады. Оның барысында жоспар - бұл шаруашылық басқарудың орталық буыны , басшылықты реттеу мақсатымен әрбір цех, бөлім, зертхана өзінің жоспарларын қүрады. Олар кәсіпорынның жалпы жоспарымен байланысады. Ішкі өндірістік жоспарлардың теңгерімділігі - жоспарлаудың ең қиын мәселелерінің бірі болып табылады. Кәсіпорын бір жағынан қарағанда, әртүрлі құрылымдардың: өзара мүлдем байланысты емес ондаған әр түрлі профильді цехтардың, бөлімдердің, зертханалардың, түрлі мамандықтардың өзара сиымсыз конгломераттарын қамтиды. Жоспарда бүкіл жоспарлау кезеңіне барлық қажетті тікелей және көлденең байланыстар сатылы түрде орналастырылады. Өзара қатар әрекет етуші құрылымдар бір-біріне тәуелсіз және де жанама цехтар мен бөлімдердегі жұмыстардың жағдайы жөнінде хабарсыз болады. Олар байланыс жүйесі қызметін атқаратын жоспарда көрсетілген тапсырманы орындайды.
Жоспарлау жүйесі келесідей ережелерді орындаған кезде кәсінорынға неғұрлым көп табыс пен қайтарымды қамтамасыз етеді:
* Жоспардың әрбір элементінің, жекелеген кезең уақытындағы негізділігі;
* Барлық қатысушылардың жоспарлық тапсырмаларды нақты орындауы;
* Үзіліссіз есептің, жоспардың атқарылуына бақылау мен өзгерістер енгізу мүмкіндіктерінің болуы.
Атқарылу сипаты мен мерзімдері бойынша әр түрлі болып келетін құрылымдар мен персоналды қызметі ұйымның жоспарды орындаудың әр түрлі көрсеткіштері мен әдістерінің көмегімен өлшеуге, есептеуге және бақылауға болады.
Жоспарлар келесідей топтарға бөлінеді:
Жүзеге асырылу мерзімі бойынша:
* Оперативті - күнтізбелік;
* Ағымдық;
* Орта мерзімді;
* Ұзақ мерзімді;
* Стратегиялық.
Тағайындалу қызметтеріне байланысты:
* өндірістік (өнімді жасап шығару);
* коммерциялық(дайын өнімді өткізу және кәсіпорынның материалды - техникалық жабдықталуы);
* инвестициялық және өндірістің техникалық дамуына жағдай жасайтын;
* персоналдың еңбегі, жалақысы және әлеуметтік қамсыздандырылуы бойынша жоспарлар.
Кәсіпорынды басқару деңгейлері бойынша:
* жалпы фирмалық;
* цехтық;
* қызмет етуші бөлімдер мен зертханалардың жұмыстары бойынша жоспарлар;
* учаскелер мен бригадалардың жұмыстары бойынша жоспарлар.
Бұйымдар мен жұмысшылардың түрлері, оның ішінде өнім бойынша:
* өндіріспен игерілген;
* игерілу үдерісіндегі;
* болашақта игерілуі ескеріліп жобаланатын;
*
Перспективті ішкі фирмалық жоспарлау.Қазіргі жағдайларда орталықтандырылған басқарудың құралы ретінде перспективті жоспарлаудың дамуына көп көңіл бөлінуде. 10 жылдан 20 жылға (көбінесе 10-12 жыл) дейінгі кезеңді қамтитын мұндай жоспарлау перспективаға кәсіпорынның бағыт алуының жалпы қағидаларын жасап шығару (дамудың тұжырымдамасы); дамудың стратегиялық бағыты мен бағдарламаларын; қойылған мақсаттарға жеткізуді қамтамасыз ететін маңызды іс-шараларды жүзеге асырудың тәртібі мен мазмұнын анықтайды. Перспективті жоспарлау кәсіпорын қызметінің халықаралық деңгейде кешенді мәселелері бойынша шешімдерді қабылдауға көмектеседі. Олар:
* капитал салымдарының бағыттарын, мөлшерін және оларды қаржыландыру көздерін анықтау;
* техникалық жаңашылдық пен прогрессивті технологияны енгізу;
* өндірісті диверсификациялау (әртараптандыру) және өнімді жаңарту;
* жаңа кәсіпорындарды иелену жағдайларында шетел инвестицияларын жүзеге асырудың нысандарын белгілеу;
* жеке бөлімшелер мен мамандар саясаты бойынша басқарудың ұйымдастырылуын қамтамасыз ету.
Бұл жоспарлар перспективті жоспарлау перспективті жоспарлау шеңберіндегі мақсаттарды жүзеге асыру үшін қажет құралдарды таңдау жағынан нақтыланған сапалық және сандық сипаттамаларды қамтиды.
Стратегиялық және оперативті жоспарлар. Перспективті жоспарлау жүйесінде әдістемелер мен мақсаттарға байланысты ұзақ мерзімді және стратегиялық жоспарлау деп бөлінеді.
Ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесінде экстраполяция әдісі қолданылады. Яғни, өткен кезеңнің нәтижелерін қолданып, оптимистік мақсаттарды қою негізінде болашақ кезеңге біршама жоғары көрсеткіштерді тарату.
Стратегиялық жоспарлау кәсіпорын болашақ кезеңде мүмкін болатын мәселелерге кешенді ғылыми негіз беру мақсатын қояды және жоспарлық кезеңге кәсіпорын дамуының көрсеткіштерін есептеп шығаруды белгілейді. Жоспарды құрастырған кезде негізге мыналар алынып отырады:
* Кәсіпорын дамуына сәйкес әсерін тигізетін факторларды анықтайтын перспективалық бағыттарды талдау;
* Бәсекелестік ортада ұстанымдарды талдау. Оның мақсаты - кәсіпорынның өнімі әртүрлі нарықтарда қаншалықты бәсекеге қабілетті екенін анықтау;
* Кәсіпорынның әртүрлі қызметтері бойынша перспективаларды талдау мен тиімділік және ресурстармен қамтамасыз ету жағынан қызметтердің нақты түрлері бойынша артықшылықтарды анықтау негізінде стратегияны таңдау;
* Қызмет түрлерін диверсификациялау бағыттарын талдау, олардың неғұрлым тиімді түрлерін іздестіру және күтілетін нәтижелерді анықтау.
Стратегияны таңдау кезінде мынаны ескерген жөн: дәстүрлі салаларда, сонымен қатар бизнестің жаңа түрлері, жаңа стратегиялар кәсіпорынның жинақталған әлеуетіне сай болуы керек.
Ұзақ мерзімді жоспарлау жүйесінде мақсаттар кәсіпорынның әр маңызды бөлімшесі үшін іс-әрекеттердің бағдарламаларына, бюджеттерге (жылдық жоспар), табыс жоспарларына айналады. Содан кейін бағдарламалар мен бюджеттер осы бөлімшелермен орындалып, нақты көрсеткіштердің жоспарланған көрсеткіштерден ауытқулары арқылы анықталады. (сурет 3)
Табыс жоспарлары
Бағдарламалар
Атқарылуына бақылау жүрзізу
Бюджеттер
Мақсаттар
3-сурет. Ұзақ мерзімді жоспарлау жобасы
Көріп отырғанымыздай перспективалар мен мақсаттар стратегияны құрастыру үшін өзара тығыз байланыста болады. Ағымдық бағдарламалар (бюджеттер) ағымдағы пайдалылықты (рентабельділікті) қамтамасыз етуге бағытталған кәсіпорын бөлімшелерінің жұмысын бағыттайды; ал стратегиялық бағдарламалар мен бюджеттер болашақтағы пайдалылықтың негізін қалайды. Ал бұл жобаларды басқаруға негізделген атқарылудың арнайы жүйесін құруды талап етеді.
Стратегиылқ жоспар кәсіпорынның стратегиясымен анықталады. Ол қызметтер шеңбері мен жаңа бағыттырды таңдау туралы шешімдерді қамтиды. Сонымен қатар оның ішінде негізгі жобалар қамтылып, олардың артқшылықтары анықталуы мүмкін. Стратегиялық жоспар басқарудың жоғарғы буыны деңгейінде құрастырылады. Әдетте стратегиялық жоспар сандық көрсеткіштерді қамтымайды.
1.2. Қаржылық жоспарлардың түрлері.
Жоғарыда көрсетілген стратегиялық т.б. жоспарлардан басқа қаржылық жоспарлардың келесідей түрлері бар:
Орта мерзімді және ағымдық (бюджеттік) жоспарлау. Орта мерзімді жоспарлау өндірістік аппарат пен өнім ассортиментін жаңартуға ең тиімді бес жыл мерзімін қамтиды. Жоспарларда бекітілген кезеңге негізгі мақсаттар анықталады. Мысалы, бүкіл кәсіпорын және оның әрбір бөлімшесі үшін өндірістік стратегия құрылады (өндірістік қуаттарды қайта құру және ұлғайту, жаңа өнімді игеру және ассортиментті кеңейту); өткізу стратегиясы (өткізу жүйесінің құрылымы және оны дамыту, нарықты бақылау және жаңа нарықтарға ену деңгейі, өткізуді кеңейтуге ықпал ететін іс-шараларды жүргізу); қаржылық стратегиясы (капитал салымдарының көлемі және бағыттары, қаржыландыру көздері, бағалы қағаздар портфелінің құрылымы); кадрлық саясат (штаттардың құрамы мен құрылымы, оларды дайындау мен пайдалану); ішкі фирмалық мамандану мен өндірісті кооперациялау факторларын ескере отырып, қажетті ресурстардың көлемі мен құрылымын және материалды-техникалық қамтамасыз етудің нысандарын анықтау.
Орта мерзімді жоспарлар дамудың ұзақ мерзімді бағдарламасы көздейтін мақсаттарға қол жеткізуге бағыттылған белгілі бір кезектегі іс-шаралардың жасалуын қарастырады.
Орта мерзімді жоспарларға сандық көрсеткіштер , оның ішінде ресурстарды бөлу жөніндегі көрсеткіштер енеді. Ол өнімнің түрлері бойынша жан-жақты мағлұматтарды; капитал салымдары мен қаржыландыру көздері жөнінде ақпараттарды қамтиды және өндірістік бөлімдерде құрастырылады.
Ағымдық жоспарлау жалпы кәсіпорын мен оның жеке бөлімшелері үшін халықаралық деңгейдегі оперативтік жоспарларды жан-жақты құрастыру (әдетте бір жылға) жолымен жүзеге асырылады, әсіресе маркетинг, ғылыми зерттеулер, өндірістік және оны материалды-техникалық қамтамасыз ету бойынша жоспарларды алуға болады. Ағымдық жоспардың негізгі буындары болып күнтізбелік жоспарлар (айлық, тоқсандық, жарты жылдық) табылады. Олар перспективті және орта мерзімді жоспарлармен алға қойылған мақсаттардың нақтылануымен сипатталады. Өндірістің күнтізбелік жоспарлары тапсырыстар және олардың материалдық ресурстармен қамтамасыз етілгендігі туралы, өндірістік қуаттарды іске қосу дәрежесі және оларды әрбір тапсырыс бойынша мерзімдерді ескеру арқылы жұмсау жөніндегі деректер негізінде құрылады. Өндірістік күнтізбелік жоспарларында қолда бар қуаттарды қайта құру, құрал-жабдықтарды ауыстыру, жаңа кәсіпорындарды құру және персоналды дайындау шығындары алдын ала қаралады. Өнімді өткізу мен қызметтерді көрсету бойынша жоспарларға өнімді экспорттау, шетелдік лицензиялау, техникалық қызметтер мен қызмет көрсету бойынша көрсеткіштер кіреді.
Оперативті-күнтізбелік жоспарлау. Оперативті - күнтізбелік жоспарлау қызметі жұмысшылардың міндеттеріне әрбір жұмысшыны оның жұмыс орны мен ағымдағы жұмыс кезегіне, жақындағы күндер, апталар, айға тапсырмалар туралы ақпаратпен, жұмыс істейтін құралдармен, жабдықтармен, материалдармен, дайындықтармен қамтамасыз ету,барлық ұжымның келісілген жұмысын ұйымдастыруын қамтиды.
ОКЖ (Оперативті-күнтізбелік жоспарлау) өндірістік ағымдық жоспарлаудың жалғасы болып табылады және мыналарды қарастырады:
* Кәсіпорынның ағымдық жоспарын нақтылау және оның тапсырмаларын әрбір цехқа, бөлімге, учаскеге, бригадаға, жұмысшыға жеткізу.Бұл кезде жоспарлар мен графиктер тоқсанға, айға, онкүндікке, тәулікке, кезекке, кейде әрбір сағатқа жасалынады.
* Материалдарды, дайындықтарды, құралдарды олардың жұмыс орындарына жеткізілуін, дайын өнімдер мен өндіріс қалдықтарын сыртқа шығару құрал-жабдықтардың оңды жұмыс істеуін, энергияның, отынның, қысылған ауаның берілуін қамтамасыз ету, сапаны бақылауды ұйымдастыру;
* Өндіріс үдерісінің жүргізілу жағдайына бақылауды қамтамасыз ету және әрбір жұмыс орнында жұмыс ақаулары мен үзілістерін оперативті түрде жою.
ОКЖ-дың ең таралған, маңызды және күрделі қызметтерінің бірі болып жұмыстарды жұмыс орындары бойынша үлестіру табылады. Ол сатылы түрде жүзеге асырылады: цехтарда, одан кейін уческелерде және бригадаларда. Үлестірудің негізгі мақсаты - өндірістік бағдарлама тапсырмаларының толық және нақты орындалуын қамтамасыз ету, сондай-ақ кәсіпорынның, оның цехтарының, учаскелерінің, бригадалары мен жұмысшыларының ырғақты жұмысын сақтау.
Үлестіру жұмыстары жұмыс істейтін құрал-жабдықтар мен жұмысшылар еңбегінің әртүрлі жеке өнімділігін ескеру қажеттілігіне байланысты сериялық, кіші сериялық және бірлік өндірістерде күрделі болып келеді.Өйткені бірдей биліктілік деңгейі, мамандығы бір жұмысшылар бегілі бір жұмыста әр түрлі техникалық құралдарды қолдана отырып, әр түрлі уақыт ішінде жасайды. Бұл жұмыс орнының өнімділігі, жұмысшылардың кәсіптік шеберлігі мен жеке мүмкіндіктерін, құрал-жабдықтардың оңды жұмыс істеуін қоса алғанда көптеген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz