Әйелдер арасындағы шылым шегу әлеуметтік және физиологиялық проблемалары
КІРІСПЕ
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ ШЫЛЫМ ШЕГУ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
1.1 Темекі және оның шығу тарихы 3
1.2 Әйелдердің шылым шегу себептері 4
1.3 Шылым шегудің анатомиялық және физиологиялық салдары 5
1.4 Темекіні қалай тастау кёрек 17
1.5 Темекіні тастау шараларының психологиялық аспектілері 18
2. ЗЕРТТЕУДІҢ СИПАТЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ АНАЛИЗІ.
2.1. Ерлер мен әйелдер арасында профилактика өткізу шараларының
сипаттамасы 21
2.2. Зерттеудің нәтижесі және анализ! 44
3. ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ ШЫЛЫМ ШЕГУ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
1.1 Темекі және оның шығу тарихы 3
1.2 Әйелдердің шылым шегу себептері 4
1.3 Шылым шегудің анатомиялық және физиологиялық салдары 5
1.4 Темекіні қалай тастау кёрек 17
1.5 Темекіні тастау шараларының психологиялық аспектілері 18
2. ЗЕРТТЕУДІҢ СИПАТЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ АНАЛИЗІ.
2.1. Ерлер мен әйелдер арасында профилактика өткізу шараларының
сипаттамасы 21
2.2. Зерттеудің нәтижесі және анализ! 44
3. ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
Жұмыстың міндеттері мен мақсаты.
Темекі шегудің жастар организіміне зиянды әсерлерін ашудың жаңа әдістерін ашу мақсатында, балалар мен жасөспірімдердің жас ерекшелік-теріне байланысты темекінің ерекше зиянын анықтау үшін қойылған тап-сырманың орындалуын іске асыруға жасалған зерттеуді жүргізу кажет.
Осы мақсатты шешу ретінде алдымызға мынадай тапсырмалар белгіледік:
- бүкіл дүние жүзілік әдебиеттер фонуына теориялық шолу жасау;
- темекі - зиянды әдет, организім әсеріне баға беретін әдістерді қарау;
- балалар мен жасөспірімнің организіміне ерекше әсерін арнайы бағалау;
- темекі шегуге қарсы шаралардың практикалық іске асуына қойылған мемлекеттік деңгейдегі құжаттарға шолу;
Жұмыстың өзектілігінде: Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында, Дүние жүзіндегі алдыңғы 50 елдің қатарына енуі соңғы жолдаудың негізінде халық саулығына және денсаулық сақтау мен қорғау мәселесі бойынша өкіметтің құжаттарына арқа сүйей, жаңа әдістерге бағыт беру.
Жұмыстын апробациясы. Жыл сайын өтетін студенттер конферен-циясында баяндама жасап, кафедрада талқыланган.
Темекі шегудің жастар организіміне зиянды әсерлерін ашудың жаңа әдістерін ашу мақсатында, балалар мен жасөспірімдердің жас ерекшелік-теріне байланысты темекінің ерекше зиянын анықтау үшін қойылған тап-сырманың орындалуын іске асыруға жасалған зерттеуді жүргізу кажет.
Осы мақсатты шешу ретінде алдымызға мынадай тапсырмалар белгіледік:
- бүкіл дүние жүзілік әдебиеттер фонуына теориялық шолу жасау;
- темекі - зиянды әдет, организім әсеріне баға беретін әдістерді қарау;
- балалар мен жасөспірімнің организіміне ерекше әсерін арнайы бағалау;
- темекі шегуге қарсы шаралардың практикалық іске асуына қойылған мемлекеттік деңгейдегі құжаттарға шолу;
Жұмыстың өзектілігінде: Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында, Дүние жүзіндегі алдыңғы 50 елдің қатарына енуі соңғы жолдаудың негізінде халық саулығына және денсаулық сақтау мен қорғау мәселесі бойынша өкіметтің құжаттарына арқа сүйей, жаңа әдістерге бағыт беру.
Жұмыстын апробациясы. Жыл сайын өтетін студенттер конферен-циясында баяндама жасап, кафедрада талқыланган.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:
Абай атындағы Қазақ Yenлттық педагогикалық университеті
Химия биология факультеті
Анатомия,физиология, гигиена және тіршілік қауіпсіздігі кафедрасы
050113-Биология мамандығы бойынша 4 курс студенті________________
Бакирова Айганым Ілесқұлқызы
Аты-жөні
Тұргындар арасындағы темекі тартумен оның алдын алу мәселесінің
Алматы жағдайы
тақырыбындағы дипломдық жұмысы жазылуының№
Жүмыс кезеңдері
Орындалу мерзімі
Орындалуы туралы жетекшінің бағасы
жоспарланған
орындалуы
1
Дипломдық жұмыс тапсырмасын беру
Қазан
18.10.2011
Уақытылы алынды.
2
Негізгі дерек көздері бойынша құрастырылган библиографиялық эдебиеттерді іріктеу,
Қазан
-27.10. 2011
Берілген
тапсырма
толығымен
орындалды.
Күнтізбелік кестесі
оқу, зерделеу және өңдеу.
3
Дипломдық жұмыстың жоспарын құрып, оны ғылыми жетекшімен келісу.
::
Қараша
10.11.2011
Диплом
жұмысының
жоспары накты
талданып
уақытылы
бекітілді.
4
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауын жазу және оны тексеруге ұсыну.
желтоқсан
20.12. 2011
Бірінші тарау
бойынша
материялдарды
толық
жинақтап
орындады.
5
Өндірістік практикадан өткен жерінен немесе жұмыс орнынан жинақталған практикалық материялдарды жүйелеу, талдау және қайта қарау.
қаңтар
10.01.2011
Практика
жүзінде
өткізген
жоспарлары
тексеріліп
талданды.
6
Дипломдық жұмыстың екінші тарауын жазу және тексеруге жіберу
.
ақпан
28 .02. 2011
Практика
кезіндегі
нэтижелерді
қорытындылап
кесте
құрастырылды.
7
Қорытындылар мен
ұсыныстарды ғылыми
жетекшімен келісу
Наурыз
14. 03.2011
Ақылдасып
шешім
қабылдады.
МАЗМYenНЫ
КІРІСПЕ
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ ШЫЛЫМ ШЕГУ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Темекі және оның шығу тарихы 3
Әйелдердің шылым шегу себептері 4
Шылым шегудің анатомиялық және физиологиялық салдары 5
Темекіні қалай тастау кёрек 17
Темекіні тастау шараларының психологиялық аспектілері 18
2. ЗЕРТТЕУДІҢ СИПАТЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ АНАЛИЗІ.
Ерлер мен әйелдер арасында профилактика өткізу шараларының
сипаттамасы 21
Зерттеудің нәтижесі және анализ! 44
3. ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
Кіріспе
Жұмыстың міндеттері мен мақсаты.
Темекі шегудің жастар организіміне зиянды әсерлерін ашудың жаңа әдістерін ашу мақсатында, балалар мен жасөспірімдердің жас ерекшелік-теріне байланысты темекінің ерекше зиянын анықтау үшін қойылған тап-сырманың орындалуын іске асыруға жасалған зерттеуді жүргізу кажет.
Осы мақсатты шешу ретінде алдымызға мынадай тапсырмалар белгіледік:
бүкіл дүние жүзілік әдебиеттер фонуына теориялық шолу жасау;
темекі - зиянды әдет, организім әсеріне баға беретін әдістерді қарау;
балалар мен жасөспірімнің организіміне ерекше әсерін арнайы бағалау;
- темекі шегуге қарсы шаралардың практикалық іске асуына қойылған мемлекеттік деңгейдегі құжаттарға шолу;
Жұмыстың өзектілігінде: Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында, Дүние жүзіндегі алдыңғы 50 елдің қатарына енуі соңғы жолдаудың негізінде халық саулығына және денсаулық сақтау мен қорғау мәселесі бойынша өкіметтің құжаттарына арқа сүйей, жаңа әдістерге бағыт беру.
Жұмыстын апробациясы. Жыл сайын өтетін студенттер конферен-циясында баяндама жасап, кафедрада талқыланган.
1. Әдебиетке шолу.
1.1. Темекі және оның шығу тарихы.
Еуропаға темекіні Колумбтың матростары экелгені тарихтан белгілі. 1992 жылы еуропалықтар осы қайғылы күннің 500-жылдығын атап өтті. Ал Африка мен Американың халқы оның бірнеше ғасыр бұрын дэмін татып көрген. Темекі деген сөз Тобаго деген арал атынан көрінеді. 1492 жылы 15 қазанда Колумб экспедициясымен қазіргі Орталық Америка жағалауларына келген испан матростарының айтуынша, tobacco деген сөзбен жергілікті түрғындар дэстүрлі темекі шегуге арналған үлкен теріл-ген жапырактарды атаған [33]. 1559 жылы Портуғалиядағы француз елші-сі Жан Нико Франция елінің ханшайымы Екатерина Медичиге үздіксіз бас ауруынан сауығуға көмектеседі деп темекінің жапырағы мен түқымын сыйға тартады. Осыдан көп үзамай-ақ, бүкіл Францияда темекі иіскеу сәнге айналды. Никоның құрметіне өсімдік латынша Nicotina атына иеленді, ал XIX ғасырдың басында одан бөлінетін затты алкалоид-никотин деп атады.
XVI ғасырдың екінші жартысында темекі дәрілік өсімдік ретінде кеңірек тарала бастады. Темекіні искеді, түтікше арқылы шекті, шайнады, әр түрлі заттармен араластырып, суықтан ауырғанды, тері және жүқпалы ауруларды емдеу үшін қолданды.
1580 жылы ағылшын ақсүйегі, темекіні көп шегетін теңізші әрі ақын Вальтер Рейли мырза Ирландияда темекі плантациясын қүрды, кейінірек тағы да бірнешеуін ашты. Олардың бірін ол Виржиния деп атап, оны соңынан өзінің кең тараған темекі сортына берді.
XVII ғасырдың басында қазіргі Америкада, негізінен, ағылшын орта-ларында басқа да темекі плантациялары өсті. 1611 жылы осындай план-тацияны Вержинияда ағылшын Джон Рольф жасады. Темекі ұрығын ол Тринидад пен Венессуэладан экелді, ал технологиясын Вальтер Рейлидан алып жетілдірді. 8 жылдан кейін Виржиниядан Англияға темекіні экспорт-қа шығару басталды, ал Джон Рольфтың өзі мэңгілікке Жаңа дүниеге қоныстанды және өзіне темекі өсіруге кеңес берген үндістер көсемінің қызына үйленді.
Ақсүйектер арасында темекінің басқа да табынушылары болады. Прусси каролі Фредрик I (18ғ. басы) Германия сарайында темекі шегудің мерекесін өткізді, ал оның бал асы Фредрик-Вильям I Темекі алқасын қүрды.
Темекіге қарсылар да болды. Англия каролі Джеймс I XVII ғасырдың басында-ақ темекі шегуге карсылығы жөнінде бірнеше рет айтқан болатын. Бұл әдеттің денсаулыққа зияндығын, темекінің адамдарды өлімтікке үқса-татынын, осылайша мемлекеттің эскери қорғанысын әлсірететін ескертті. Ол Англияға экспортқа шығатын темекіге салық салды, осы сәтте Францияда Ришелье де дәл осындай шара қолданды. Бірақ бұл темекінің жасырын контрабандалық жолмен жөнелтуіне жол ашты. Шығыста темекі шегу климаттың ыстығына байланысты өрт қауіпін тудырды, ал ол үшін қатаң шара қолданылатын. Түркияда темекі шегетіндердің денесін жарақаттайтын, маскаралайтын, тіпті өлімге де кесетін.
Бокарме деген граф өзінің қайынінісін темекі жапырақтарынан алынған бір затты алып келуге жібереді. Уланган адам миында, бауыры мен бүйре-гінде және басқа да мүшелерінде никотин табылады, дәрігерлердің қоры-тындысы бойынша адам өліміне солар себепші болған.
XIX ғасырдың ортасында шу болған Бокарме графтың сот ісі темекінің емдік қасиетіне деген сенімін жоғалтты.
1.2 Жастардың шылым шегу себептері.
Орыстың белгілі фармакологы И.И. Догельдің айтуынша Темекі шегу -адамның орынсыз тілегінен туған бақытсыздық - деген болатын. Қазіргі статистика бойынша жастардың 17 пайызының 8-9 жастан бастап темекіге үйірсек болатынын көрсетеді. Жоғарғы сыныптарда ер балалардың 50 пайызы, қыздардың 28 пайызы шылымқор.
Жасөспірімдер ересек, сәнді болып көріну үшін темекі шегуге мэжбүр. Бірақ, оларды сырттан бақылап отырсаңыз олардың бұл ересек болып көрінуге тырысуы, сәнділігі, қолдан жасалған үйлесімсіз, күшеншек, күлкілі әрекет екендігін байқаймыз. Лев Толстой да Адамды ессіз түрде баурап, небір сорақы әрекеттерге жетелейтін ең қарапайым азғырғыштың түрі бәрі де солай істейді ғой деген ақталуды естиміз.
Темекі шегетін жасөспірімдердің жүйке жүйесі нашарлайды, оларда ашушаңдық, тез әсершеңдік пайда болады. Ал олардың есте сақтау қабілеті мен зейінін бағыттау, 5-7 пайызға төмендейтіні эксперименталды түрде дэлелденген. Демек, оқу қиындай бастайды. Оның үстіне мұндай оқушы болуға жол жабық. Темекі шегу наркоманияға да бастайтын жол. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының директоры былай деген, әлемде 1,1 миллиард шылымқор бар, олардың орташа өмір жасы темекі шекпейтіндермен салыстырғанда сегіз он жылға кем.
XX ғасырда темекі шегетін әйел адамды кездестіру қиын болатын. XX гасырдың басында ондайлар аздап та болса көбейе бастады. Ал XX гасырдың соңы мен біздің гасырымызда кейбір дамыған елдерде 40-50 пайызы шылымқор болды. Қыздардың арасында темекінің кеңінен таралуына мода, сәнқойлық себепкер болып отыр. Темекі шегетін қыздардың алпыс пайызы бұл сұраққа Бұл әдемі, Темекі шегу сәнді, сексуалды, басқаларға үнағым келеді, назарын аударғым келді деп жауап берген. Әйтсе де ер балалардың тек 9% гана темекі шегіп түрган қыз әдемі, сексуалды көрінеді деп санайды.
Жас кезінен бастап темекі тартқан бір адам, қалган өмірін, сау-сәлемет өткізу бақытын жогары дәрежеде қауіпке ұшыратады. Мысалы: Жастар арасында жүрек ұстамасына шалдыгу қаупі аз. Егер, темекі тартатын болса, жастардың өзінде жөтел, қуаттың әлсіздігі және жүрек қағу сияқты науқас белгілері көрінуі мүмкін.
1.3. Шылым шегудің анатомиялық және физиология лык
салдары.
Темекі шегу - жәй ғана сән емес. Бул - ағзаны тұрақты түрде зиянды заттармен уландыру.
Шылым шегіп денсаулығына зиян тигізген кісі өз қолымен өзін қатерге итер-мелейді, әрі өз-өзін ұзақ мерзімде баяу өлтіруіне жол ашады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мэліметіне сүйенсек, Қазақстан халқының 27 пайызы (4 миллион адам) темекі шегеді. Сорақысы сол, елімізде жылына - 25 мың, күн сайын 70 пенде темекінің кесірінен туындаған дерттерден көз жұматын көрінеді. Езуіне шылым қыстырған кісілердің тең жартысының ғүмыры 15 жылға кемиді екен.
Шылым алдымен, қан тамырларына әсерін тигізеді, қан тамырларының жү-мысын нашарлатып, оларды жіңішкертіп, қан қысымын көтеріп, жүрек талма-сына жетелейді. Ал темекі құрамында 4000 мөлшерде химиялық зат барлығы анықталған. Тек бір тал темекі шеккен адамның ағзасында никотиннің зардабынан бүйрек үстіндегі бездерден арденамен және норадренамен деп аталатын гармондардың жұмысы бүзылады. Сондай-ақ ол ең алдымен асқа деген тәбетті қайтарады. Ac қорытуды қиындатады. Тісті сарғайтып, ауызды сасытады. Асқазанда жара пайда болады. Ерін, тіл және өңеш рағына жол ашады. Жөтел және қақырық пайда болады. Созылмалы тыныс жолдары қабы-нуына әкеліп соқтырады. Тамырды қатайтады. Қол, аяқ тамырлары бітеді, гангрена (тэн талшықтарының жансыздануы, шіруі) пайда болып, қол, аяқ ке-сіліп, кемтарлыққа дейін апарады. Ми қызметін реттейтін тамырларды да қа-тайтып, салдануға себепші болады. Жүрек ауруларына, әсіресе жүрек бұлшық еті инфарктіне (жүрек ұстамасы) қолайлылық туғызады. Есте сақтау қабілетін азайтады. Көңілсіздікке душар етеді. Ұйқыны азайтады. Теріге әжім түсіреді. Тіпті ер мен әйелдің жақындасуына еңжарлықтың басты себебінің бірі - темекі шегу.
Қазақстанда 4,2 миллион адам темекі шегеді. Қазақстанда "Жеңіл және еркін тыныс ал" атты іттық шарасы өтуде. Шара оныншы жыл қатарынан Дүниежүзілік обструктивті өкпе ауруларымен күрес сүніне және Халықаралық темекі шегуден бас тарту күніне арналып ұйымдастырылып келеді.
Бүгін соған орай саламатты өмір салтын Іқалыптастыру орталығының ұйымдастыруымен елорда да созылмалы обструктивті өкпе ауруларының (СОӨА) алдын алуға арналған дөңгелек үстел мәжілісі өтті. "Бұл шара қоғам мен дәрігерлердің назарын созылмалы обструктивті қолқа ауруларына аударту үшін жасалуда. Себебі, бұл дертке шалдығатындардың саны қант диабетімен ауыратын-дардың санынан үш есе коп. Ал оны емдеу өкпе демікпесін емдеуге кететін шығыннан әлдеқайда көп шығынды талап етеді", деген. Астана қаласы Денсаулық сақтау басқармасының бас терапевт маманы Мейрамгүл
Сағындықова. СОӨА-ның адамға салдары өте ауыр. Дерт өкпе немесе қолқа бейдауасына ұласып кетіп жатады.
"Былтыр Қазақстанда өкпе бейдауасы қатерлі ісік ауруларының ішінде бірінші орында болды. Биылғы жылы ол екінші орынға түсті. Дегенмен, өлім-жітім бойынша өкпенің қатерлі ісігі бірінші орынды берген емес", - деп Астана қаласы Онкологиялық диспансерінің бас дәрігері Мүхтар Төлеу-таев атап көрсетті. Оның басты себепкері - темекі шегу әдеті. Ресми деректерге сүйенсек, елде әрбір 3-ші азамат темекі шегеді. Олардың ішінде әрбір 10-шы СОӨА шалдыққан. Ал Әлемдік статистиканың мэліметтері бойынша, темекі шегетіндердің 82 пайызы өкпе бейдауасына душар болады. СОӨА дерті әлемдегі өлім-жітімнің 4-ші себебі болып табылады.
Жыл сайын дүние жүзінде темекі шегудің салдарынан 4 млн. адам қайтыс болады екен. Мүны жыл бойына әр күн сайын 25 авиалайнер апатқа ұшырап, сол себепті түгел ажал қүшқан пассажирлердің санымен салыстыруға болады. Бүгінде жер шарында 1,2 млрд. адам темекі шегетін көрінеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, 1997 жылы темекіден 3 млн. адам қайтыс болған болса, бұл көрсеткіш жыл сайын 33 пайызға өсіп отырған. Бұл - бұл ма? Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының есебіне жүгінетін болсақ, егер жағдай өзгермесе, онда таяу жылдарда жарты миллиард тірі адамның түбіне темекі жетуі мүмкін көрінеді. Бұл қолайсыз мэлімдеме үрейлендіріп, үркіту үшін емес, нақты факт негізінде жасалып отыр. Ал, Қазақстанға келер болсақ, қазіргі уақытта 5 миллионға жуық адам темекі шегеді екен. Оның басым бөлігі орта жастағы адамдар болса керек. Темекі тартатын адам күніге орта тартса, ал 45 жастағы адам өмір есеппен 200 рет, айына 6 мың рет, жылына 72 мың рет ішке түтін бойына 2 млн. рет темекі тартады деседі. Қызығы сол, темекі шегуді о баста ойнап бастаған 100 адамның 80-1 біртіндеп тұрақты шылымқорға айналады.Темекі шегудің зиян келтіретінін білсе де, шылымқорлар көбеймесе азаймай отыр. Темекі шегуші адамдар тек өзін ғана улап қоймай, қасындағы басқа адамдарды да улайтыны белгілі. Пайғамбарымыз Мүхаммедтің (с.ғ.с.) қасиетті сөздерінде айтылғандай, адам өз денсаулығын қорғауға, оны бүзып, уландыратын әр нәрседен аулақ болуға қазір тэжірибеде денсаулық сақтау қызметінің ескертуі, дәрігерлер кеңесі, шылымқорларға шүғыл шартты рефлекс жасау, оларға жағымсыз жайттар туғызу, гипноз (сиқыр), миға код жіберу және қолдаушы топ арқылы темекі қойғызуға арналған бағдарламалар жүдэ көп. Бірақ, бұлардың нэтижелері түбегейлі болмай түр. Осындай тәсілдермен емделген адамдардың бестен бірі ғана темекіні тәсігөй қойып кетуі ықтимал. Ал, олардың көпшілігі бұрынғы зиянды әрекеттерін жаңғыртып, қайтадан жалғастырады. Жүз пайыз нэтижеге қол жеткізетін тәсіл - иман терапиясы. Яғни, шылымқорлардың Алладан қорқуы арқылы темекіні қоюына қол жеткізу ісі ғана сенімді жол деуге болады. Өйткені, иманның темекіден де жаман әдет және асқынған ауру түрі - арақ құмарлықтан адамдарды айықтырғаны бізге Ислам тарихынан мәлім. Бұл оқиға Пайғамбарымыз Мүхаммедтің (с.ғ.с.) көзі тірі кезінде болған еді. Оған (с.ғ.с.) Алла Тағаланың арақ ішуді харам еткені туралы (Мэидэ: 91) аят түскен кезде, адамдар ойланбастан арақ ішу індетін сап тиған екен. Нәтижесінде, көшеде
сарқырап аққан арақтан арық пайда болыпты. Арақ иісі апта бойы кетпей тұрып алса керек. Содан бері мұсылмандар арақты элі ауызына алып көрген жоқ. Дүние жүзінде алпауыт мемлекеттердің ешқайсысы қанша тырысқанмен, мүндай нәтижеге өкінішке орай, бүгінгі күні көптеген мұсылмандар Ислам дінінің шылым шегуге тыйым салганын түсінбейді немесе түсінуге тырыспайды. Олар темекі шегу харам етілгені жөнінде Құран мен Сүннетте ешқандай дэлел келтірілмегенін алға тартады. Рас, ондай тікелей тыйым жоқ. Бірақ, Пайғамбарымыздың (с.г.с.) сүннетіне сүйене отырып, темекінің тыйым салынған зиянды әдеттүрі екенін түсіне аламыз. Шариғат көзінің бірі - қиясқа (салыстырмалы үкім) амал жасап, ысырапшылдық пен денсаулыққа зияндылығын тілге тиек етсек, оның тыйым салынуға тиіс екені өзінен-өзі түсінікті болады. Ысырап жөнін айтар болсақ, бір қорап темекінің орташа багасы 50 теңге тұрады делік. Оны 365 күнге көбейте қойыңыз. Біз бір ескеретін нәрсе - бір бөлке нанның қүны бұл күнде орташа есеппен 25 теңге тұрады. Бұл - бір адамды аштықтан аман алып қалатын тағам мөлшері. Ал, енді темекінің адамдардың денсаулығына зардабы қандай? Темекінің әр талы адам өмірін 12 минутқа қысқартатыны дәлелденген шындық көрінеді. Сондай-ақ, оның басты зияндылықтарын айтар болсақ, төмендегідей тізім пайдаланды.
Ерін тіл және өңеш рағына жол ашады.
Ac қорытуды қиындатады, тэбетті қайтарады.
Асқазанда жара пайда болуына көп әсері бар.
Өкпе мен көмекей рағына ұшыратады.
Қол-аяқ тамырлары бірте-бірте бітеледі. (Гангренаға айналып, қол, аяқ кесілуге дейін барады).
Миды қамтитын тамырларда да қатаю пайда болып, клеткалары өледі және ол орнына қайтып келмейді.
Жүрек ауруларына (инфарк) шалдығады.
Тез қартаяды, теріде эжім пайда бола бастайды.
Бел әлсіздігінің ең басты себебіне айналады.
Темекі өрттің шыгуына да ықпал етеді. Соның кесірінен үй, орман өртеніп, адам өліміне де душар етуі мүмкін.
Темекі екіқабат әйелдерге зиян береді. Сырқат сэбидің дүниеге келуіне негіз болады. Тіпті, баланың өлі тууына да себеп болуы ықтимал. Түсік тастауға да алып келуі гажап емес. т.б.
Бала емізетін әйелдерде никотин емшек сүтіне араласып, осы арқылы сэби уланып, туберкулез, өкпе, мазасыздану т.б. сырқаттарға ұшырайды.
Темекінің зияндылығының негізін оның құрамындағы көптеген қатерлі әлементтерден түзелетіндігінен байқауға болады. Темекі түтінінде 4000-га жуық химиялық зат бар екендігі анықталып отыр. Оның бір де бірі адам ағзасына пайдалы емес, барлығы' бірдей залал. Оның ішінде никотин, шайыр, көміртегі тотығы және кансереген секілді заттардың зардабы аса ауыр болып келеді. 100 мг. никотинді бірден қабылдаған адам өледі. Бұл никотин мөлшерін екі қорап темекіден алуға болады. Әрине, екі қорап темекі шеккен адам өле қоймайды. Өйткені, ол оның бәрін бір сәтте қабылдап үлгермейді. Адам оны күні бойы шегеді. Сондықтан, улана қой-майды.
Тек бір тал темекі тартқан адамның бүйрегіндегі бездерден арденалин және норадреналин деп аталатын гармондардың бүзылуы басталады. Асқазанның қышқыл сұйықтығы (запыран) артады. Адамның тыныс алуы тездейді. Жүрек соғу жиілеп, оның қалыптан артық жұмыс істеуіне алып келеді. Қан қысымы артады. Міне, мүның бәрі бір тал темекідегі никотин-нің әсерінен болған жайптар. Мұның соңы адамды аса қауіпті асқынған ауруға душар етуі әбден мүмкін. Шылымқорлар шетінен үмытшақ болады. Олардың күш-қуаты азайып, шаршауы көбейеді. Әлсізденеді. Әрекет етуге құлықсызданады. Тэбеті тартпайды. Ұйқысы қашады. Қазір темекінің мыңнан артық зияны бар екені мэлім болып отыр. Сондықтан, темекі шекпейтіндер оған жоламай-ақ қойсын, шылымқорлар одан күтылудың жолын қарастырсын.
Темекі - адам денсаулығына қауіптілігімен қатар, темекіге деген тәуелділіктің пайда болуын тудыратын өнім. Әбден дағдыланып алған күмарпаздық дерті - үйреніскен темекіден қалай қүтылуға болады? Әсілінде, адамдардың нэпсісіне тыйым сала білетін ең тамаша уақыт - ораза ұстайтын қасиетті рамазан айы. Ораза ұстаған адамның күні бойы темекі тартпағанына Карағанда, біраз сабыр көрсетіп, басқа кездерде де осы күйін жалгастырса, бір ай ішінде темекі дертінен қүтылмауына ешбір себеп жоқ. Кейбіреулер темекіні біртіндеп қою тәжірибесін ұсынады. Негізінен мүның нэтежиесін көргендер көп. Темекі санын күн сайын азайтып, ақырында біржола арылуға болады. Темекі тастаған соң, оны қайта-дан тартпаудың да маңызы зор. Темекі есіңе түскенде басқа бір істермен айналысқан жөн. Қатты қиналсаңыз, Алла Тағалага дүга етіңіз. Бұл сізге бір рухани күш береді, сол сәтте темекіні ойлаудан тияды. Темекіні тастағандағы пайдаңызға келейік. Ең әуелі, ағзаңызды көміртегі тотығы, никотин, шәйір (қарамай) және басқа да улы зиянды заттардан тазартасыз. Деміңіздің сасық иісі айығып, тісіңіз тазаланады, рақат тыныс алатын боласыз. Жүрек ауруларынан қаупіңіз азайып, түнде жайлы ұйықтайсыз. Дәм айыру қабілетіңіз артады. Әр түрлі тағам түрлерінің соншалықты тәтті екенін бұрын білмей келгеніңізге таң қалатын боласыз. Ортаны, отбасыңызды, жолдастарыңызды темекі түтінімен уламайсыз. Кіріс жағынан да пайдаңыз бар. Темекіге жұмсаған ақша қалтаңызда қалады.
ТЕМЕКІ ТАРТУ ЖӘНЕ ЕКІҚАБАТ БОЛУ
Әйелдер темекінің зиянына еркектерге қарағанда сезімтал болып келеді. Құрамында алкоголь болған ішімдіктерде де нэтиже осындай. Еркектер арасындағы арақкештердің бауыр циррозына жолығу қаупі күніне 130 грам таза алкоголь ішілгенде туылатын болса, ал әйелдерде бұл қауіп күніне тек 50 грам алкогольде майданға шығады. Осы сияқты, арақ ішіп, темекі тартқан әйелдердің ракқа шалдығу каупі еркектерден элде қайда жоғары.
Екікабат кезінде темекі тартқан аналардың арық, нэзік (прематуре), сырқат, тіпті өлі бөбек тууы ықтимал. Осымен бірге екіқабат кезінде темекі тартқан аналардың қауіпті туыт деп аталған, босану кезінде жағдайы ушығуы мүмкін.
3. 17-мың балаға зерттеу жүргізгенде, шешелері темекіқүмар
болған балаларда зиянды әсерлер байқалған. Нәтижесі шынында жан
түршіктіреді.
Екіқабаттықтың төртінші айынан бастап, үнемі күніне 10 тал темекі тартқан аналарда босану мезгілінде өлім мөлшері 30% артқаны анықталған. Әрі темекі қүмар шешеден туған сэбидің салмағы қалыпты жағдайдан томен болған, бұл шешелердің түсік тастау және өлі бала туу мүмкіндігінің өте жоғары екені байқалған. Шешенің темекі күмарлығынан ауру, кем балалардың туылу мүмкіндігі де артқан (1), (2), (3).
4. Жалпы екіқабат әйелдерде, қалыпты жағдайда 15-20%-тік түсік кездеседі. Ал темекі тартқан әйелдерде түсік тастау мөлшері 28% болып отыр. Темекі тартатын 100 мың екіқабат анаға зерттеу жүргізгенде, темекі шекпеген 100 мың екіқабат әйелмен салыстырғанда, бұларда 4000 мөл-шерінде артық түсік тастау жағдайы байқалған.
Осы зерттеудің нэтижесіне қарағанда, баланың жатырдың сыртына біту мөлшері темекі тартқандарда, тартпағандардан екі есе артық болган.
5. Бала емізген эйелдерде никотин емшек сүтіне араласып, осы арқылы сэбиге өтеді де балага кері әсер береді. Тіпті, сэби никотиннан улануы да мүмкін. (Ердоган. Ф,Түтін, екі қабат мезгілі және емшектегі сэби. Туберкулёз және мазасыздану 28 (3.4): 154-158, 1980).
Күніне тек бір қорап темекі тартасыз ба? Ендеше, бүның бір жылда кішігірім бір төбешік кұрайтынын ойладыңыз ба? Күл болган ақшалар-ыңыз бен зақымдалган денсаулыгыңыз ақылыңызга келмедіме?
ТЕМЁКІНІҢ ДІНИ БИЛІГІ
Дін ғалымдарымыз, темекі жайлы айқын және келісімді биліктер болмағандықтан, арақ сияқты, темекіге байланысты ашық, кесімді билік айта алмаған. Дегенмен, үлы дініміздің темекіні тәуір көрмегені де өте айқын.
Адамның дене игілігі аманат ретінде берілген және өмірі бойынша денені қалай қолданғандығынан есеп берілетіндігі білдірілген. Темекінің денеге ең зиянды заттардан бірі болғанына қарағанда, темекі тартқан адамның да рухани жақтан жауапты бо'лары да айқын. Бұ_л істің заттық жағы да ескерілгені жөн. Темекі недэуір жоғары бағада сатылады. Бұл ақша жинала келе қомақты бір санды көрсетеді де, күнделік тұрмыстағы шұғыл қажеттен жырымдалады. Әрине бүның: "Жеңіз, ішіңіз, ысырап қылмаңыз. Күдіксіз Алла ысырап етушілерді сүймейді". (Араб Сүресі, 31- аят) мағынасындағы аяттың эміріне қайшы екені күмәнсіз.
Бұдан тыс, Хазірет Пайғамбар Ғаләйһіссәлам Қасиетті Сөздерінде (Хадис Шериф) денсаулықтың қымбатына тоқталған. Мысалы:
"Адамдардың көп сандысы алданатын (Қымбатын түсіне бермейтін) екі игілік бар. Денінің саулығы және бос уақыт."
"Иман өзгеше, ешбір пендеге денсаулықтан тіпті қайырлы бір бақыт берілмеген."
"Құл қиямет күнінде, төрт нәрседен есеп бермейінше Игілік Әлемінен айрыла алмас; Өмірінен: Өмірін қалай тауысқанынан; Білімінен: Білімімен не істегенінен; Малынан: Мал-мүлікті қалай қазанып, нелерге істеткенінен; Денесінен: Денесін қалай қолданып, қандай істерде жұмсағанынан. Дене мүшесінің саулығы қағидаларына құрмет етіп, қуатты болған бір мұсылман, шарттарға құрмет көрсетпегені үшін күшсіз және әлсіз қалған бір мұсылманнан, Алла алдында тіпті қайырлы және сүйкімді көрінеді."
Пайғамбарымыздың Киелі Сөздерінде бейнеленгеніндей, адам, дене-мүшесінің сәлеметтігін қорғауға борышты. Оны бұлдіріп, уландыратын әр нәрседен аулақ болуға мэжбүр. Темекінің де бұл биліктен тысқары қалмай-тыны шүбәсіз.
Тағы бір Қасиетті сөзінде Ардақты Хазірет Пайғамбар Ғалэйыссәлам: "Мұсылман дегеніміз, қолының және тілінің кесірінен өзге мұсылман-дарды ренжітпеген адам", деп байымдаған.
Қалалар арасындаға автобуста немесе жалпылық бір бас қосуда темекі тартқан адам, темекі тартпағандарды да белгілі мөлшерде улайды. Бұл темекі тартпаған басқа мұсылман туысқаныңа жапа тартқызбақ болмас па? Темекі тартқан адам, түсінбестен басқасының адамдық хүқығына киліккен саналады. Адамдық хүқықтың ақыретте есебін берудің ең қиын бір әділет сынағы екені баршамызға мэлім.
Бұл тақырыпты, Дінни Істер Басқармасының Дін Істері Жоғары алқасының бір пэтуәсін ұсынып тамамдайық. (Дінни Істер, 1992, наурыз, 30).
"Темекі тартудың кеңірдек және өкпе рағы баста болған көптеген ауруларға жол ашатынын мамандар дэлелдеген. Дініміз адамның өзіне және басқаларына зиян келтіруін, азап шектіруін және ысырапшылықты арам еткен. Кейбір
ғалымдар темекі тартқанға және түтш искеген адамдарға денсаулық түрғысынан зиянды болған темекінің, ысырап, азап беру және нашар иісін ескере отырып, арам екенін айтқан. Ол жайлы нақтылы шектеу билігі болмағандығын бейнелеген кейбір ғалымдар оны (Жеркенішті, тіксіндіретін, лат нәрсе деп қараған). Осы себепті, темекі тартудың ең кемінде жеркенішті екендігінде күмэн жоқ.
Тартылуы арам және мэкүрк болған бір заттың сатылуы да осы мағана келеміне жатады."
ТЕМЕКІ ТАРТПАЙ ЗИЯН ШЕККЕНДЕР
Көз алдында айқындалған тағы бір шындық: Адам темекі тартпайды, тарту ниеті де жоқ. Алайда, жұмыс орнында, қалалар арасындағы автобус-тарда, күту залдарында, жалпы, қалуға мәжбүр болған жерлерінде темекі түтінімен кірленген нашар ауамен демалған кісілер, темекінің түтінінен белгілі мөлшерде уланады. Темекі тартпай-ақ түтіннен зиян шеккендер деп аталатын бұл кісілерде, темекі тартқандарда кездесетін бүтін аурулар кездеседі. (Аз мөлшерде). Темекіден пайда болған аурулардан туылған өлімнің мөлшермен 1100-нің темекі түтініне жанамалай уланғандарда кездескені болжануда (А. Physician Talks Abont SToking, 1990, 36-39).
Темекідегі никотин денеде кейбір өзгерістерге ұшырағаннан кейін, котинін (kotinin) деп аталған бір артық зат ретінде несеппен сыртқа шығады. Бір зерттеу қосыны, Ыстамбұлдағы бір бастауыш мектеп оқушыларын үш топқа бөліп, несептеріндегі котинін дәрежесін өлшеген. Нәтиже төмендегідей:
Үйінде тек әкесі ғана темекі тартқан баланың несебіндегі котинін мөлшері: 400 ngrmlt
Үйінде экесі мен шешесі қатар темекі тартқан баланың несебіндегі котинін мөлшері: 484 ngrmlt Нанограм (NGR) (Грамның миллиардта бірі).
Зерттеу нэтижесінің көрсеткеніндей отбасында темекі тартқан адам саны артқан сайын, балалардың денесінің қабылдаған никотин мөлшері артып, соған байланысты несептеріндегі котинін дәрежесі де артатындығын дэлелдеген. Өздері темекіге жоламаған сэбилер, әке-шешесі темекі тартканы үшін, күніне 4-5 тал темекі тартқандай зиян көруде. (1) Бұл балаларда тыныс жолы, өкпе қабыну сияқты жоғары-төменгі тыныс жүйелерінің зақымдалуы, темекі тартылмаған үйдің балаларымен салыс-тырғанда 3,5 есе артық екені анықталған. (Lancet, 346: 280, 1995).
Басқалардың шеккенінен зиян көргендер тек балалар ғана емес, ересек адамдарда осы ауыр күйге ұшырайды. Америка Құрама Штаттарында (АҚШ.) әр жылы түтіннен уланғандар болып, темекіге байланысты аурулардан 4000-5000 адам өлетіні, Англияда 1000 адам өлетіні межеленуде. Темекі тартатын еркекпен үйленген бір әйелдің өкпе рағына шалдығу қаупінің 30% жоғары екені есептелген. Бүның басқалар үшін де мүмкін екені шүбәсіз (Туе Most Often Aked questions about Smoking by American Cancer Society, 1989, guestion 24).
ТЕМЕКІ ҚҰМАРЛАР
Темекі тарту арқылы тек өзіңізді ғана емес, бала-шағаңызды, бір бөлмеде жұмыс істейтін қызметтестеріңізді, бір автобуста отырған жол серіктеріңізді темекінің түтінімен улайтыныңызды естен шығармаңыз. Басқаларына зүлымдық істеп отырсыз. 40 миллион Американдық темекіні тастады. Сіз темекіден қүтылуды ойламадыңыз ба?
ТЕМЕКІ ТАРТУМЕН ЖҮРЕК АУРУЫ БАЙЛАНЫСТЫ
Шындық: темекі тарту жүрек ауруы қаупін салмақты арттырады.
Жылдар бойынша, темекі мен өкпе рағы және хроникалық (созылмалы) өкпе аурулары арасындағы байланыс зерттеліп, бұл зерттеулер материал ретінде жинақталған және ең тамаша түрде насихатталған. Азаматтары-мыздың көпшілігі темекі тарту мен тыныс жолдары ауруларының байла-нысын біледі. Алайда бар болған - біткені бүнымен ғана шектелмейді. Өйткені, соңғы зерттеулер темекі шегудің жүрек тамыр ауруларының басты және негізгі себебі екенін көрсеткен. Ендеше сізден сұрайық: Бұл тақырыптың сізге қатысы бар ма? Бар болатыны сөзсіз. Мемлекетімізде жылына он мыңдаған азаматымыз, жүрек ұстамасы, жоғары қанқысымы, айналым жүйесі аурулары және басқада жүрек ауруларынан өлуде. Сонымен бірге, миллиондап саналатын азаматтарымыз жүрек және тамыр ауруларының құлы. Мыңдаған өлімнің бастапқы себебі темекі болып, бүның көпшілігін жүрек ұстамасы, яғни, жүрек бұлшық еті инфаркты (органдар мен тканьдердің қан жетіспегендіктен жансыздануы) ұстайды (Жүрек бұлшық ет тамырының бітелуі).
Олай болса, жүрек ауруларына сэл қарамауымыз қажетті.
Темекі тарту және қан айналымы.
Темекі тартудың жүрек және қан тамырларына бірталай шүғыл ықпалы бар. Темекінің кұрамындағы никотин қанның тамырға басымдылығын, яғни, қысымын, жүрек соғу тездігін, жүректен сорылатын қанның көлемін және жүректі қамдайтын қан тамырларға баратын қан мөлшерін арттырады. Никотин, осымен қоса, қол және аяқ қан тамырларының жирылуына, осыған байланысты, қол-аяққа баратын қан мөлшерінің азаюына себеп болады.
Бүтін жоғардағыларға қарамай, никотин темекі түтініндегі зиянды заттардың тек бір талы ғана. Темекі түтінінің құрамындағы басқа бір уландырушы зат болған көміртек тотығы (СО) кандағы түйіршіктермен бірлесіп, жүрекке және дененің барлық органдырына қажетті болған ауа мөлшерін азайтады. Темекі тартумен, қан құрамындағы және қанның қоюласуында басты роль ойнайтын
қан қабықтарының (тромбоциттердің) қажетсіз түрде бір-біріне жабысып, топталуына себеп болады. Қан қабыршықтарының, яғни, тромбоциттердің тез жоғалуына жол ашады. Қанның қоюласу уақытын қысқартып, қан ағысын қиындастырады. Жоғардағы барлық оқиғалар, адамның қан тамыр жүйесін зақымдайды.
Назар салыңыз: Темекі түтінінде көшіртек тотығы бар.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ШЕТКІ (АЙНАЛАҒА ҚАТЫСТЫ) ТАМЫР АУРУЛАРЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Шеткі тамыр ауруы - қол мен аяқтағы бұлшық еттерге қан жеткізетін тамырлардың тараюы. Егер, ұйыған қан тарайған бір күре тамырды (артерия) бітейтін болса, нэтижеде, қол мен аяқты зақымдайтынынан, тіпті кесілуіне себеп болатындығынан өте қауіпті.
Темекі тарту шеткі тамыр ауруының басты қауіп себебі. Бұл ауру темекі тартқандарда жиі кездеседі. Әрі, ауру пайда болса, темекі тартатындарда ауыр болады. Ал темекіні қойған кезде аурудың беті қайтады. Шеткі тамыр ауруына душар болғандардың көпшілігі темекі шеккендер. Медициналық емдеу барысында, темекі тастағандарда жасалған операцияның өнімі тіпті тэуір болған.
Кгре Тамыр Қорғаны (Қабаты) □ Қан щ Жиналған Май
Қанытты шыжың ауруы шеткі тамыр ауруының басқа бір басты қауіп себебі. Әрі қанытты шыжың ауруына шалдығып, әрі темекі тартқандардың шеткі тамыр ауруына душар болу қаупі тіпті жоғары. Көлденең сызықтар күре тамырлар қорғанында жиналған майды көрсетеді. Жарық көлемі тарайған бір қан тамырда қанды қоюластыруы мүмін. Осылай болғанда қанның жүрек қан тамырларына баруына кедергі болады да, нэтижеде, жүрек тоқтау, жүрек ұстамасы, яғни, жүрек бұлшық еті инфаркті туылуы ықтимал.
ТАМЫРЛАРДЫҢ ҚАТАЮЫ (ATEROSKLEROS)
Тамыр қатаюы, күре тамырдың (Артерия) ең ішкі қабатында майлардың бірігуімен пайда болады. Нэтижеде тамыр қатаяды да, созылып-жирылу қуаты әлсірейді. Осының кесірінен тарайған қан тамырларға қан жеткізу үшін жүрек зорланады, артық жұмыс істейді. Ал күре тамырлар тамыр қабаттарында майдың жиналуы себепті бітеледі, бұл жүрек ұстамасының басты қаупі.
Жүректі қамдайтын тамырлар коронер күре тамырлардың және негізгі қан тамыр болған аорттың қатаюы, темекі тартқандарда тартпағандардан әлде қайда көп кездеседі. Тамыр қатаюы байкалса, темекі тартқандарда тіпті салмақты болады.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ЖҮРЕК ҰСТАМАСЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Темекі тарту.
Жоғары қанқысыіи.
Қандағы май құрамының артуы (холестерол). Жүрек бұлшық ет енфаркті, яғни, жүрек ұстамасының ең басты үш себебі. Қанқысымы жоғары, қан құрамындағы холестеролы жоғары, немесе, екеуі де жоғары болғанның үстіне темекі тартқан адамдарда жүрек ұстамасы қаупі өте жоғары, темекі тарту мөлшері артқан сайын, жүректің ұстау қаупі де артып отырады. Мысалы: Күніне бір қорап темекі тарткан адамның, жүрек ұстамасы, мүлде темекі тартпаған адаммен салыстырғанда екі есе артық. Күніне екі қорап немесе одан да көп темекі тартатын болса, бұл кауіп, тартпағандардан үш есе артық болады.
Темекі тартып жүріп жүрек ұстамасына ұшырағандар, темекіге қайта бастайтын болса, жүрек ұстамасының екінші рет қайталау мүмкіндігі өте жоғары. Бұл адамдар өз көрін өз қолымен қазғанмен саналмақ.
Жалпы зерттеудің нәтижесі: темекі тарту, өкпе рағы, жүрек ауруы, амфизем, тыныс жолы қабынуы тектес ауруларға жетелейді.
Алайда, біртіндеп уланады. Бұл адамдардың дереу уланып өлмейтіндерінің себебі, олардың ораулы темекіні жағып қолдануынан, яғни, темекідегі никотин ауаға таралып, никотиннің белгілі бөлімі ғана денеге кіреді. Тек бір тал ораулы темекі шеккен адамның денесіне 1,5-2 мгр (миллиграм) айналасында никотин кіреді.
Бұдан тыс, бір қорап ораулы темекіні бір уақытта емес, күні бойы тартқандықтан, әрі темекі тартқандар никотинді төте қаннан емес, тыныс жолынан қабылдағандықтан, темекі шеккендер дереу уланып өлмейтіні. Тек бір тал ораулы темекі тартқан адамда никотиннің ықпалымен, бүйрек үстіндегі бездерден арденалин және норадреналин деп аталатын гормондардың бүзылуына жол ашады. Осының ықпалымен, асқазанның қышқыл сұйықтығы (запыран) артады. Үнемі темекі тартқандарда, уақыт үзара келе асқазанда гастрит (асқазан қабыну) және жара пайда болады. Бір тал ораулы темекімен-ақ, адамның тыныс алуы тездейді. Жүректің соғуын тездетіп, жүректің артық жұмыс істеуіне себеп болады. Никотиннің ықпалымен, денедегі бүтін тамырлар белгілі мөлшерде жирылады да жүрек бұл жұмысты атқару үшін зорланады, адамның қанқысымы артады. (1- Сурет).
Жоғардағы нэтижелерден көрілгеніндей, темекі денені тыныштан-дыратын, рахаттандыратын зат емес, керісінше денені әрекеттендіретін, тыныс алуды тездетіп, жүректің қатты соғуына себеп болатын, қанқысым-ды арттыратын зат.
Никотин қол, аяқ тамырларын жиырады, қол-аяқ тамырларына қанды аз жеткізеді, сонымен аяқ-қолдың қызуы төмендейді. Алайда темекі шеккен адамның 20-30 минуттан кейін барып қол-аяғының қызуы қалыпты деңгейге келеді.
Никотиннің ықпалымен, темекі шеккен адамдарда, дененің барлық органдарына, тамырлардың жирылуынан қан аз өтеді, бұл дененің бүтін органдарының тіпті аз қуатпен жұмыс істеуі мағнасына келеді. Ми жөнінде де осылай. Бір тал темекіде миға баратын қан мөлшерін азайтады. Күніне бір қорап темекі тартатындарда миға кететін қан мөлшері недэуір азаяды, бұл мидың тар көлемде жұмыс атқарғанын көрсетеді.
Сонымен біргс никотиннің орталық жүйке органдарына ықпал етуімен адам қүсады, басы айналады.
Бір адамның тамырына 2-миллиграм никотин құйылса (Тек бір тал ораулы темекі тартқанда денеге өтетін мөлшер) жүрек бір минутта 15 рет артық соғады. Жүректен шығатын қан көлемі минутына 10 литрден 12 литрге артады, осы күйде, темекі шеккен адам отырған болса да, жүрегі ауыр жұмыс істегендей соғады. Әсіресе, бұрын жүрек ұстамасы болғандар, темекі шексе жүрек ауруы қозуы ықтимал.
Темекі жүректің соғуын арттыратындықтан, әуелі, жүректің өзінің ауаға қажеті артады. Осыған орай, қандағы қан түйіршіктерінің белгілі бөлімі ауа орнына көміртек тотығымен (СО) бірлеседі. Жүректің өзін қамдайтын қан тамырларынан жүрекке келетін қан мөлшері де азаяды. Демек, темекі тартқандардың жүрегі тез соққандықтан жүректің қанға және ауаға болған қажеттілігі артып, осыған орай, жүрекке келетін, қан мен ауа азаяды. Нэтижеде, әсіресе бұрында жүрек дімкасы болған адамдарда бір тал темекі тартса да жүрегі ауруы ықтимал.
Темекі барлық мүшеге, әсіресе жүрекке зиянды зат. Жүректі жындан-дыратын, еліртетін әуесқойлық деп айтуға болады.
Темекі түтініндегі төрт мыңнан астам зиянды заттың біреуі көміртек тотығы (СО). Көміртек тотығы СО автомрбилдердің тетігінен шыққан улы газдардың бірі. Темекімен бірге бүның белгілі мөлшері денеге кіреді.
Қандағы қан түйіршіктерінің дене клеткаларына ауа жеткізетіні бізге белгілі. Бір ортаға әрі ауа, әрі көміртек тотығы бірге кірсе, көміртек тотығы ауадан кемінде 100 есе қүштарлықпен қан түйіршіктеріне жабысып, оларды ортадан тыстайды. Темекі тартқандардың қан түйіршіктерінің 5-8%-і көміртек тотығының қысымында қалады да, ауа жеткізе алмайды, керексіз болып шеттеп қалады.
Соңында не болар дерсіз? Бұның және осы тектес көптеген оқиғаның нәтижесінде, темекі тартқан адамның күш-қуаты тартпағандардан элде қайда әлсіз болады.Темекі шеккеннің күш-қуаты әлсірейді. Темекі тартқан адамның темекінің зардабынан сөзсіз ауырып жатуы қажет емес. Мысалы, жасыт екі адам физиологиялық және дене жағынан өзара жақын болса, бұның темекі тартқаны қуаты, денетәрбие қимылдары және түрлі жұмыстарды істеуде екіншісінен әр қашан кері қалады. Темекі дененің жұмыс өнімділігін 20 % азайтады.
Адамның күшін, қуатын азайтатын бір затқа жастардың әуес болуын түсіну қиын-ақ.
Жоғардағылар темекі шеккен кезде пайда болатын белгілі өзгерістер. Бір тал темекі денеге осыншалық зиян келтіргенде, күніне бірнеше тал, тіпті бірнеше қорап темекі тартқандарға
қаншалық ауыр залал беретінін мөлшерлей беріңіз. Ендеше, жылдар бойы темекі шеккендерді есепсіз ауруларға душар қылады. Бастыларын айта кетейік.
ЖҮРЕКТІҢ ТАЛМА АУРУЫ
Жүректің талма ауруы жүрек бұлшық еттерінің қажетті оттегін ала алмауы салдарынан ортаға шығатын ауру түрі. Басты белгісі кеуде шаншып ауырады.
Темекі тартқанда, жүректің минуттағы соғу реті артады, осыған орай да жүректің ауаға болған қажеті артады. Әрі, жүрекке немесе жүрек бұлшық еттеріне баратын ауа мөлшерін азайтады, нэтижеде кеуде шаншып ауырады. Айналып келіп, кеудесі шаншып ауырған адам жанын қинамау үшін әрекетін тоқтатып, жұмысын аяқсыз қалтыруға мәжбүр болады.
ЖҮРЕК АУРУЫ ЖӘНЕ СОЗЫЛМАЛЫ ӨКПЕ АУРУЛАРЫ
Темекі тарту созылмалы (хроникалық) тыныс жолдары қабынуы мен амфизім сияқты хроникалық өкпе ауруларының басты себебі. Созылмалы өкпе аурулары жүрекке қосымша ауыртпалық экеледі, адамда бұрыннан да жүрек ауруы бар болса, жүректің қысылуы пайда болады.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ӘЙЕЛДЕРДЕ ТУЫТ ШЕКТЕУ ДӘРІЛЕРІМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Бала көтеруді шектеу дәрісін ішкен бір әйелдің жүрек ұстамасына шалдығу қаупі, бул дәріні ішпеген әйелдерге қарағанда жоғары болады. Бала көтеруді шектеу дәрісін ішкен және оған қоса темекі тартқан әйелдерде жүрек ұстамасы қаупі, қалыпты адамдарға қарағанда бірнеше есе артық кездеседі
ҚАРА МАЙЫ ЖӘНЕ НИКОТИНІ ТӨМЕН ТЕМЕКІЛЕР
Темекінің денсаулық үшін катерсіз, зиянсыз түрі жоқ. Ғылыми зерттеулер, құрамында қара май (шәйір) мен никотині төмен темекілердің де жүрек қан тамыр ауруларының қаупін азайтпайтынын дэлелдеді. Қарамайы мен никотин дәрежесі томен темекіні тартатындар, сан жағынан тіпті көп темекі шегеді, азайған никотиннің орнын толтыру үшін де темекі түтінін ішіне сорады. Бұл да түрліше қиыншылықтар туғызады, өйткені, темекінің құрамындағы зиянды заттар тек қана никотин мен шәйір емес қой. Темекіде жиыны төрт мың зиянды зат бар. Никотин құрамы томен темекіні тартқан адам түтінді ішіне тіпті көп соратындықтан қалған зиянды заттарды денесі артық мөлшерде қабылдайды да ауру қаупі де соған орай арта түседі.
1.4. Темекіні қалай тастау керек. ТЕМЕКІНІ ТАСТАУ ӘДІСІ
Бүгін темекіні зиянды емес деп ешкім айта алмайды. Осы тақырыпта зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Химия биология факультеті
Анатомия,физиология, гигиена және тіршілік қауіпсіздігі кафедрасы
050113-Биология мамандығы бойынша 4 курс студенті________________
Бакирова Айганым Ілесқұлқызы
Аты-жөні
Тұргындар арасындағы темекі тартумен оның алдын алу мәселесінің
Алматы жағдайы
тақырыбындағы дипломдық жұмысы жазылуының№
Жүмыс кезеңдері
Орындалу мерзімі
Орындалуы туралы жетекшінің бағасы
жоспарланған
орындалуы
1
Дипломдық жұмыс тапсырмасын беру
Қазан
18.10.2011
Уақытылы алынды.
2
Негізгі дерек көздері бойынша құрастырылган библиографиялық эдебиеттерді іріктеу,
Қазан
-27.10. 2011
Берілген
тапсырма
толығымен
орындалды.
Күнтізбелік кестесі
оқу, зерделеу және өңдеу.
3
Дипломдық жұмыстың жоспарын құрып, оны ғылыми жетекшімен келісу.
::
Қараша
10.11.2011
Диплом
жұмысының
жоспары накты
талданып
уақытылы
бекітілді.
4
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауын жазу және оны тексеруге ұсыну.
желтоқсан
20.12. 2011
Бірінші тарау
бойынша
материялдарды
толық
жинақтап
орындады.
5
Өндірістік практикадан өткен жерінен немесе жұмыс орнынан жинақталған практикалық материялдарды жүйелеу, талдау және қайта қарау.
қаңтар
10.01.2011
Практика
жүзінде
өткізген
жоспарлары
тексеріліп
талданды.
6
Дипломдық жұмыстың екінші тарауын жазу және тексеруге жіберу
.
ақпан
28 .02. 2011
Практика
кезіндегі
нэтижелерді
қорытындылап
кесте
құрастырылды.
7
Қорытындылар мен
ұсыныстарды ғылыми
жетекшімен келісу
Наурыз
14. 03.2011
Ақылдасып
шешім
қабылдады.
МАЗМYenНЫ
КІРІСПЕ
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДАҒЫ ШЫЛЫМ ШЕГУ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Темекі және оның шығу тарихы 3
Әйелдердің шылым шегу себептері 4
Шылым шегудің анатомиялық және физиологиялық салдары 5
Темекіні қалай тастау кёрек 17
Темекіні тастау шараларының психологиялық аспектілері 18
2. ЗЕРТТЕУДІҢ СИПАТЫ ЖӘНЕ НӘТИЖЕЛЕРДІҢ АНАЛИЗІ.
Ерлер мен әйелдер арасында профилактика өткізу шараларының
сипаттамасы 21
Зерттеудің нәтижесі және анализ! 44
3. ҚОРЫТЫНДЫ 58
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 59
Кіріспе
Жұмыстың міндеттері мен мақсаты.
Темекі шегудің жастар организіміне зиянды әсерлерін ашудың жаңа әдістерін ашу мақсатында, балалар мен жасөспірімдердің жас ерекшелік-теріне байланысты темекінің ерекше зиянын анықтау үшін қойылған тап-сырманың орындалуын іске асыруға жасалған зерттеуді жүргізу кажет.
Осы мақсатты шешу ретінде алдымызға мынадай тапсырмалар белгіледік:
бүкіл дүние жүзілік әдебиеттер фонуына теориялық шолу жасау;
темекі - зиянды әдет, организім әсеріне баға беретін әдістерді қарау;
балалар мен жасөспірімнің организіміне ерекше әсерін арнайы бағалау;
- темекі шегуге қарсы шаралардың практикалық іске асуына қойылған мемлекеттік деңгейдегі құжаттарға шолу;
Жұмыстың өзектілігінде: Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасында, Дүние жүзіндегі алдыңғы 50 елдің қатарына енуі соңғы жолдаудың негізінде халық саулығына және денсаулық сақтау мен қорғау мәселесі бойынша өкіметтің құжаттарына арқа сүйей, жаңа әдістерге бағыт беру.
Жұмыстын апробациясы. Жыл сайын өтетін студенттер конферен-циясында баяндама жасап, кафедрада талқыланган.
1. Әдебиетке шолу.
1.1. Темекі және оның шығу тарихы.
Еуропаға темекіні Колумбтың матростары экелгені тарихтан белгілі. 1992 жылы еуропалықтар осы қайғылы күннің 500-жылдығын атап өтті. Ал Африка мен Американың халқы оның бірнеше ғасыр бұрын дэмін татып көрген. Темекі деген сөз Тобаго деген арал атынан көрінеді. 1492 жылы 15 қазанда Колумб экспедициясымен қазіргі Орталық Америка жағалауларына келген испан матростарының айтуынша, tobacco деген сөзбен жергілікті түрғындар дэстүрлі темекі шегуге арналған үлкен теріл-ген жапырактарды атаған [33]. 1559 жылы Портуғалиядағы француз елші-сі Жан Нико Франция елінің ханшайымы Екатерина Медичиге үздіксіз бас ауруынан сауығуға көмектеседі деп темекінің жапырағы мен түқымын сыйға тартады. Осыдан көп үзамай-ақ, бүкіл Францияда темекі иіскеу сәнге айналды. Никоның құрметіне өсімдік латынша Nicotina атына иеленді, ал XIX ғасырдың басында одан бөлінетін затты алкалоид-никотин деп атады.
XVI ғасырдың екінші жартысында темекі дәрілік өсімдік ретінде кеңірек тарала бастады. Темекіні искеді, түтікше арқылы шекті, шайнады, әр түрлі заттармен араластырып, суықтан ауырғанды, тері және жүқпалы ауруларды емдеу үшін қолданды.
1580 жылы ағылшын ақсүйегі, темекіні көп шегетін теңізші әрі ақын Вальтер Рейли мырза Ирландияда темекі плантациясын қүрды, кейінірек тағы да бірнешеуін ашты. Олардың бірін ол Виржиния деп атап, оны соңынан өзінің кең тараған темекі сортына берді.
XVII ғасырдың басында қазіргі Америкада, негізінен, ағылшын орта-ларында басқа да темекі плантациялары өсті. 1611 жылы осындай план-тацияны Вержинияда ағылшын Джон Рольф жасады. Темекі ұрығын ол Тринидад пен Венессуэладан экелді, ал технологиясын Вальтер Рейлидан алып жетілдірді. 8 жылдан кейін Виржиниядан Англияға темекіні экспорт-қа шығару басталды, ал Джон Рольфтың өзі мэңгілікке Жаңа дүниеге қоныстанды және өзіне темекі өсіруге кеңес берген үндістер көсемінің қызына үйленді.
Ақсүйектер арасында темекінің басқа да табынушылары болады. Прусси каролі Фредрик I (18ғ. басы) Германия сарайында темекі шегудің мерекесін өткізді, ал оның бал асы Фредрик-Вильям I Темекі алқасын қүрды.
Темекіге қарсылар да болды. Англия каролі Джеймс I XVII ғасырдың басында-ақ темекі шегуге карсылығы жөнінде бірнеше рет айтқан болатын. Бұл әдеттің денсаулыққа зияндығын, темекінің адамдарды өлімтікке үқса-татынын, осылайша мемлекеттің эскери қорғанысын әлсірететін ескертті. Ол Англияға экспортқа шығатын темекіге салық салды, осы сәтте Францияда Ришелье де дәл осындай шара қолданды. Бірақ бұл темекінің жасырын контрабандалық жолмен жөнелтуіне жол ашты. Шығыста темекі шегу климаттың ыстығына байланысты өрт қауіпін тудырды, ал ол үшін қатаң шара қолданылатын. Түркияда темекі шегетіндердің денесін жарақаттайтын, маскаралайтын, тіпті өлімге де кесетін.
Бокарме деген граф өзінің қайынінісін темекі жапырақтарынан алынған бір затты алып келуге жібереді. Уланган адам миында, бауыры мен бүйре-гінде және басқа да мүшелерінде никотин табылады, дәрігерлердің қоры-тындысы бойынша адам өліміне солар себепші болған.
XIX ғасырдың ортасында шу болған Бокарме графтың сот ісі темекінің емдік қасиетіне деген сенімін жоғалтты.
1.2 Жастардың шылым шегу себептері.
Орыстың белгілі фармакологы И.И. Догельдің айтуынша Темекі шегу -адамның орынсыз тілегінен туған бақытсыздық - деген болатын. Қазіргі статистика бойынша жастардың 17 пайызының 8-9 жастан бастап темекіге үйірсек болатынын көрсетеді. Жоғарғы сыныптарда ер балалардың 50 пайызы, қыздардың 28 пайызы шылымқор.
Жасөспірімдер ересек, сәнді болып көріну үшін темекі шегуге мэжбүр. Бірақ, оларды сырттан бақылап отырсаңыз олардың бұл ересек болып көрінуге тырысуы, сәнділігі, қолдан жасалған үйлесімсіз, күшеншек, күлкілі әрекет екендігін байқаймыз. Лев Толстой да Адамды ессіз түрде баурап, небір сорақы әрекеттерге жетелейтін ең қарапайым азғырғыштың түрі бәрі де солай істейді ғой деген ақталуды естиміз.
Темекі шегетін жасөспірімдердің жүйке жүйесі нашарлайды, оларда ашушаңдық, тез әсершеңдік пайда болады. Ал олардың есте сақтау қабілеті мен зейінін бағыттау, 5-7 пайызға төмендейтіні эксперименталды түрде дэлелденген. Демек, оқу қиындай бастайды. Оның үстіне мұндай оқушы болуға жол жабық. Темекі шегу наркоманияға да бастайтын жол. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының директоры былай деген, әлемде 1,1 миллиард шылымқор бар, олардың орташа өмір жасы темекі шекпейтіндермен салыстырғанда сегіз он жылға кем.
XX ғасырда темекі шегетін әйел адамды кездестіру қиын болатын. XX гасырдың басында ондайлар аздап та болса көбейе бастады. Ал XX гасырдың соңы мен біздің гасырымызда кейбір дамыған елдерде 40-50 пайызы шылымқор болды. Қыздардың арасында темекінің кеңінен таралуына мода, сәнқойлық себепкер болып отыр. Темекі шегетін қыздардың алпыс пайызы бұл сұраққа Бұл әдемі, Темекі шегу сәнді, сексуалды, басқаларға үнағым келеді, назарын аударғым келді деп жауап берген. Әйтсе де ер балалардың тек 9% гана темекі шегіп түрган қыз әдемі, сексуалды көрінеді деп санайды.
Жас кезінен бастап темекі тартқан бір адам, қалган өмірін, сау-сәлемет өткізу бақытын жогары дәрежеде қауіпке ұшыратады. Мысалы: Жастар арасында жүрек ұстамасына шалдыгу қаупі аз. Егер, темекі тартатын болса, жастардың өзінде жөтел, қуаттың әлсіздігі және жүрек қағу сияқты науқас белгілері көрінуі мүмкін.
1.3. Шылым шегудің анатомиялық және физиология лык
салдары.
Темекі шегу - жәй ғана сән емес. Бул - ағзаны тұрақты түрде зиянды заттармен уландыру.
Шылым шегіп денсаулығына зиян тигізген кісі өз қолымен өзін қатерге итер-мелейді, әрі өз-өзін ұзақ мерзімде баяу өлтіруіне жол ашады.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мэліметіне сүйенсек, Қазақстан халқының 27 пайызы (4 миллион адам) темекі шегеді. Сорақысы сол, елімізде жылына - 25 мың, күн сайын 70 пенде темекінің кесірінен туындаған дерттерден көз жұматын көрінеді. Езуіне шылым қыстырған кісілердің тең жартысының ғүмыры 15 жылға кемиді екен.
Шылым алдымен, қан тамырларына әсерін тигізеді, қан тамырларының жү-мысын нашарлатып, оларды жіңішкертіп, қан қысымын көтеріп, жүрек талма-сына жетелейді. Ал темекі құрамында 4000 мөлшерде химиялық зат барлығы анықталған. Тек бір тал темекі шеккен адамның ағзасында никотиннің зардабынан бүйрек үстіндегі бездерден арденамен және норадренамен деп аталатын гармондардың жұмысы бүзылады. Сондай-ақ ол ең алдымен асқа деген тәбетті қайтарады. Ac қорытуды қиындатады. Тісті сарғайтып, ауызды сасытады. Асқазанда жара пайда болады. Ерін, тіл және өңеш рағына жол ашады. Жөтел және қақырық пайда болады. Созылмалы тыныс жолдары қабы-нуына әкеліп соқтырады. Тамырды қатайтады. Қол, аяқ тамырлары бітеді, гангрена (тэн талшықтарының жансыздануы, шіруі) пайда болып, қол, аяқ ке-сіліп, кемтарлыққа дейін апарады. Ми қызметін реттейтін тамырларды да қа-тайтып, салдануға себепші болады. Жүрек ауруларына, әсіресе жүрек бұлшық еті инфарктіне (жүрек ұстамасы) қолайлылық туғызады. Есте сақтау қабілетін азайтады. Көңілсіздікке душар етеді. Ұйқыны азайтады. Теріге әжім түсіреді. Тіпті ер мен әйелдің жақындасуына еңжарлықтың басты себебінің бірі - темекі шегу.
Қазақстанда 4,2 миллион адам темекі шегеді. Қазақстанда "Жеңіл және еркін тыныс ал" атты іттық шарасы өтуде. Шара оныншы жыл қатарынан Дүниежүзілік обструктивті өкпе ауруларымен күрес сүніне және Халықаралық темекі шегуден бас тарту күніне арналып ұйымдастырылып келеді.
Бүгін соған орай саламатты өмір салтын Іқалыптастыру орталығының ұйымдастыруымен елорда да созылмалы обструктивті өкпе ауруларының (СОӨА) алдын алуға арналған дөңгелек үстел мәжілісі өтті. "Бұл шара қоғам мен дәрігерлердің назарын созылмалы обструктивті қолқа ауруларына аударту үшін жасалуда. Себебі, бұл дертке шалдығатындардың саны қант диабетімен ауыратын-дардың санынан үш есе коп. Ал оны емдеу өкпе демікпесін емдеуге кететін шығыннан әлдеқайда көп шығынды талап етеді", деген. Астана қаласы Денсаулық сақтау басқармасының бас терапевт маманы Мейрамгүл
Сағындықова. СОӨА-ның адамға салдары өте ауыр. Дерт өкпе немесе қолқа бейдауасына ұласып кетіп жатады.
"Былтыр Қазақстанда өкпе бейдауасы қатерлі ісік ауруларының ішінде бірінші орында болды. Биылғы жылы ол екінші орынға түсті. Дегенмен, өлім-жітім бойынша өкпенің қатерлі ісігі бірінші орынды берген емес", - деп Астана қаласы Онкологиялық диспансерінің бас дәрігері Мүхтар Төлеу-таев атап көрсетті. Оның басты себепкері - темекі шегу әдеті. Ресми деректерге сүйенсек, елде әрбір 3-ші азамат темекі шегеді. Олардың ішінде әрбір 10-шы СОӨА шалдыққан. Ал Әлемдік статистиканың мэліметтері бойынша, темекі шегетіндердің 82 пайызы өкпе бейдауасына душар болады. СОӨА дерті әлемдегі өлім-жітімнің 4-ші себебі болып табылады.
Жыл сайын дүние жүзінде темекі шегудің салдарынан 4 млн. адам қайтыс болады екен. Мүны жыл бойына әр күн сайын 25 авиалайнер апатқа ұшырап, сол себепті түгел ажал қүшқан пассажирлердің санымен салыстыруға болады. Бүгінде жер шарында 1,2 млрд. адам темекі шегетін көрінеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, 1997 жылы темекіден 3 млн. адам қайтыс болған болса, бұл көрсеткіш жыл сайын 33 пайызға өсіп отырған. Бұл - бұл ма? Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының есебіне жүгінетін болсақ, егер жағдай өзгермесе, онда таяу жылдарда жарты миллиард тірі адамның түбіне темекі жетуі мүмкін көрінеді. Бұл қолайсыз мэлімдеме үрейлендіріп, үркіту үшін емес, нақты факт негізінде жасалып отыр. Ал, Қазақстанға келер болсақ, қазіргі уақытта 5 миллионға жуық адам темекі шегеді екен. Оның басым бөлігі орта жастағы адамдар болса керек. Темекі тартатын адам күніге орта тартса, ал 45 жастағы адам өмір есеппен 200 рет, айына 6 мың рет, жылына 72 мың рет ішке түтін бойына 2 млн. рет темекі тартады деседі. Қызығы сол, темекі шегуді о баста ойнап бастаған 100 адамның 80-1 біртіндеп тұрақты шылымқорға айналады.Темекі шегудің зиян келтіретінін білсе де, шылымқорлар көбеймесе азаймай отыр. Темекі шегуші адамдар тек өзін ғана улап қоймай, қасындағы басқа адамдарды да улайтыны белгілі. Пайғамбарымыз Мүхаммедтің (с.ғ.с.) қасиетті сөздерінде айтылғандай, адам өз денсаулығын қорғауға, оны бүзып, уландыратын әр нәрседен аулақ болуға қазір тэжірибеде денсаулық сақтау қызметінің ескертуі, дәрігерлер кеңесі, шылымқорларға шүғыл шартты рефлекс жасау, оларға жағымсыз жайттар туғызу, гипноз (сиқыр), миға код жіберу және қолдаушы топ арқылы темекі қойғызуға арналған бағдарламалар жүдэ көп. Бірақ, бұлардың нэтижелері түбегейлі болмай түр. Осындай тәсілдермен емделген адамдардың бестен бірі ғана темекіні тәсігөй қойып кетуі ықтимал. Ал, олардың көпшілігі бұрынғы зиянды әрекеттерін жаңғыртып, қайтадан жалғастырады. Жүз пайыз нэтижеге қол жеткізетін тәсіл - иман терапиясы. Яғни, шылымқорлардың Алладан қорқуы арқылы темекіні қоюына қол жеткізу ісі ғана сенімді жол деуге болады. Өйткені, иманның темекіден де жаман әдет және асқынған ауру түрі - арақ құмарлықтан адамдарды айықтырғаны бізге Ислам тарихынан мәлім. Бұл оқиға Пайғамбарымыз Мүхаммедтің (с.ғ.с.) көзі тірі кезінде болған еді. Оған (с.ғ.с.) Алла Тағаланың арақ ішуді харам еткені туралы (Мэидэ: 91) аят түскен кезде, адамдар ойланбастан арақ ішу індетін сап тиған екен. Нәтижесінде, көшеде
сарқырап аққан арақтан арық пайда болыпты. Арақ иісі апта бойы кетпей тұрып алса керек. Содан бері мұсылмандар арақты элі ауызына алып көрген жоқ. Дүние жүзінде алпауыт мемлекеттердің ешқайсысы қанша тырысқанмен, мүндай нәтижеге өкінішке орай, бүгінгі күні көптеген мұсылмандар Ислам дінінің шылым шегуге тыйым салганын түсінбейді немесе түсінуге тырыспайды. Олар темекі шегу харам етілгені жөнінде Құран мен Сүннетте ешқандай дэлел келтірілмегенін алға тартады. Рас, ондай тікелей тыйым жоқ. Бірақ, Пайғамбарымыздың (с.г.с.) сүннетіне сүйене отырып, темекінің тыйым салынған зиянды әдеттүрі екенін түсіне аламыз. Шариғат көзінің бірі - қиясқа (салыстырмалы үкім) амал жасап, ысырапшылдық пен денсаулыққа зияндылығын тілге тиек етсек, оның тыйым салынуға тиіс екені өзінен-өзі түсінікті болады. Ысырап жөнін айтар болсақ, бір қорап темекінің орташа багасы 50 теңге тұрады делік. Оны 365 күнге көбейте қойыңыз. Біз бір ескеретін нәрсе - бір бөлке нанның қүны бұл күнде орташа есеппен 25 теңге тұрады. Бұл - бір адамды аштықтан аман алып қалатын тағам мөлшері. Ал, енді темекінің адамдардың денсаулығына зардабы қандай? Темекінің әр талы адам өмірін 12 минутқа қысқартатыны дәлелденген шындық көрінеді. Сондай-ақ, оның басты зияндылықтарын айтар болсақ, төмендегідей тізім пайдаланды.
Ерін тіл және өңеш рағына жол ашады.
Ac қорытуды қиындатады, тэбетті қайтарады.
Асқазанда жара пайда болуына көп әсері бар.
Өкпе мен көмекей рағына ұшыратады.
Қол-аяқ тамырлары бірте-бірте бітеледі. (Гангренаға айналып, қол, аяқ кесілуге дейін барады).
Миды қамтитын тамырларда да қатаю пайда болып, клеткалары өледі және ол орнына қайтып келмейді.
Жүрек ауруларына (инфарк) шалдығады.
Тез қартаяды, теріде эжім пайда бола бастайды.
Бел әлсіздігінің ең басты себебіне айналады.
Темекі өрттің шыгуына да ықпал етеді. Соның кесірінен үй, орман өртеніп, адам өліміне де душар етуі мүмкін.
Темекі екіқабат әйелдерге зиян береді. Сырқат сэбидің дүниеге келуіне негіз болады. Тіпті, баланың өлі тууына да себеп болуы ықтимал. Түсік тастауға да алып келуі гажап емес. т.б.
Бала емізетін әйелдерде никотин емшек сүтіне араласып, осы арқылы сэби уланып, туберкулез, өкпе, мазасыздану т.б. сырқаттарға ұшырайды.
Темекінің зияндылығының негізін оның құрамындағы көптеген қатерлі әлементтерден түзелетіндігінен байқауға болады. Темекі түтінінде 4000-га жуық химиялық зат бар екендігі анықталып отыр. Оның бір де бірі адам ағзасына пайдалы емес, барлығы' бірдей залал. Оның ішінде никотин, шайыр, көміртегі тотығы және кансереген секілді заттардың зардабы аса ауыр болып келеді. 100 мг. никотинді бірден қабылдаған адам өледі. Бұл никотин мөлшерін екі қорап темекіден алуға болады. Әрине, екі қорап темекі шеккен адам өле қоймайды. Өйткені, ол оның бәрін бір сәтте қабылдап үлгермейді. Адам оны күні бойы шегеді. Сондықтан, улана қой-майды.
Тек бір тал темекі тартқан адамның бүйрегіндегі бездерден арденалин және норадреналин деп аталатын гармондардың бүзылуы басталады. Асқазанның қышқыл сұйықтығы (запыран) артады. Адамның тыныс алуы тездейді. Жүрек соғу жиілеп, оның қалыптан артық жұмыс істеуіне алып келеді. Қан қысымы артады. Міне, мүның бәрі бір тал темекідегі никотин-нің әсерінен болған жайптар. Мұның соңы адамды аса қауіпті асқынған ауруға душар етуі әбден мүмкін. Шылымқорлар шетінен үмытшақ болады. Олардың күш-қуаты азайып, шаршауы көбейеді. Әлсізденеді. Әрекет етуге құлықсызданады. Тэбеті тартпайды. Ұйқысы қашады. Қазір темекінің мыңнан артық зияны бар екені мэлім болып отыр. Сондықтан, темекі шекпейтіндер оған жоламай-ақ қойсын, шылымқорлар одан күтылудың жолын қарастырсын.
Темекі - адам денсаулығына қауіптілігімен қатар, темекіге деген тәуелділіктің пайда болуын тудыратын өнім. Әбден дағдыланып алған күмарпаздық дерті - үйреніскен темекіден қалай қүтылуға болады? Әсілінде, адамдардың нэпсісіне тыйым сала білетін ең тамаша уақыт - ораза ұстайтын қасиетті рамазан айы. Ораза ұстаған адамның күні бойы темекі тартпағанына Карағанда, біраз сабыр көрсетіп, басқа кездерде де осы күйін жалгастырса, бір ай ішінде темекі дертінен қүтылмауына ешбір себеп жоқ. Кейбіреулер темекіні біртіндеп қою тәжірибесін ұсынады. Негізінен мүның нэтежиесін көргендер көп. Темекі санын күн сайын азайтып, ақырында біржола арылуға болады. Темекі тастаған соң, оны қайта-дан тартпаудың да маңызы зор. Темекі есіңе түскенде басқа бір істермен айналысқан жөн. Қатты қиналсаңыз, Алла Тағалага дүга етіңіз. Бұл сізге бір рухани күш береді, сол сәтте темекіні ойлаудан тияды. Темекіні тастағандағы пайдаңызға келейік. Ең әуелі, ағзаңызды көміртегі тотығы, никотин, шәйір (қарамай) және басқа да улы зиянды заттардан тазартасыз. Деміңіздің сасық иісі айығып, тісіңіз тазаланады, рақат тыныс алатын боласыз. Жүрек ауруларынан қаупіңіз азайып, түнде жайлы ұйықтайсыз. Дәм айыру қабілетіңіз артады. Әр түрлі тағам түрлерінің соншалықты тәтті екенін бұрын білмей келгеніңізге таң қалатын боласыз. Ортаны, отбасыңызды, жолдастарыңызды темекі түтінімен уламайсыз. Кіріс жағынан да пайдаңыз бар. Темекіге жұмсаған ақша қалтаңызда қалады.
ТЕМЕКІ ТАРТУ ЖӘНЕ ЕКІҚАБАТ БОЛУ
Әйелдер темекінің зиянына еркектерге қарағанда сезімтал болып келеді. Құрамында алкоголь болған ішімдіктерде де нэтиже осындай. Еркектер арасындағы арақкештердің бауыр циррозына жолығу қаупі күніне 130 грам таза алкоголь ішілгенде туылатын болса, ал әйелдерде бұл қауіп күніне тек 50 грам алкогольде майданға шығады. Осы сияқты, арақ ішіп, темекі тартқан әйелдердің ракқа шалдығу каупі еркектерден элде қайда жоғары.
Екікабат кезінде темекі тартқан аналардың арық, нэзік (прематуре), сырқат, тіпті өлі бөбек тууы ықтимал. Осымен бірге екіқабат кезінде темекі тартқан аналардың қауіпті туыт деп аталған, босану кезінде жағдайы ушығуы мүмкін.
3. 17-мың балаға зерттеу жүргізгенде, шешелері темекіқүмар
болған балаларда зиянды әсерлер байқалған. Нәтижесі шынында жан
түршіктіреді.
Екіқабаттықтың төртінші айынан бастап, үнемі күніне 10 тал темекі тартқан аналарда босану мезгілінде өлім мөлшері 30% артқаны анықталған. Әрі темекі қүмар шешеден туған сэбидің салмағы қалыпты жағдайдан томен болған, бұл шешелердің түсік тастау және өлі бала туу мүмкіндігінің өте жоғары екені байқалған. Шешенің темекі күмарлығынан ауру, кем балалардың туылу мүмкіндігі де артқан (1), (2), (3).
4. Жалпы екіқабат әйелдерде, қалыпты жағдайда 15-20%-тік түсік кездеседі. Ал темекі тартқан әйелдерде түсік тастау мөлшері 28% болып отыр. Темекі тартатын 100 мың екіқабат анаға зерттеу жүргізгенде, темекі шекпеген 100 мың екіқабат әйелмен салыстырғанда, бұларда 4000 мөл-шерінде артық түсік тастау жағдайы байқалған.
Осы зерттеудің нэтижесіне қарағанда, баланың жатырдың сыртына біту мөлшері темекі тартқандарда, тартпағандардан екі есе артық болган.
5. Бала емізген эйелдерде никотин емшек сүтіне араласып, осы арқылы сэбиге өтеді де балага кері әсер береді. Тіпті, сэби никотиннан улануы да мүмкін. (Ердоган. Ф,Түтін, екі қабат мезгілі және емшектегі сэби. Туберкулёз және мазасыздану 28 (3.4): 154-158, 1980).
Күніне тек бір қорап темекі тартасыз ба? Ендеше, бүның бір жылда кішігірім бір төбешік кұрайтынын ойладыңыз ба? Күл болган ақшалар-ыңыз бен зақымдалган денсаулыгыңыз ақылыңызга келмедіме?
ТЕМЁКІНІҢ ДІНИ БИЛІГІ
Дін ғалымдарымыз, темекі жайлы айқын және келісімді биліктер болмағандықтан, арақ сияқты, темекіге байланысты ашық, кесімді билік айта алмаған. Дегенмен, үлы дініміздің темекіні тәуір көрмегені де өте айқын.
Адамның дене игілігі аманат ретінде берілген және өмірі бойынша денені қалай қолданғандығынан есеп берілетіндігі білдірілген. Темекінің денеге ең зиянды заттардан бірі болғанына қарағанда, темекі тартқан адамның да рухани жақтан жауапты бо'лары да айқын. Бұ_л істің заттық жағы да ескерілгені жөн. Темекі недэуір жоғары бағада сатылады. Бұл ақша жинала келе қомақты бір санды көрсетеді де, күнделік тұрмыстағы шұғыл қажеттен жырымдалады. Әрине бүның: "Жеңіз, ішіңіз, ысырап қылмаңыз. Күдіксіз Алла ысырап етушілерді сүймейді". (Араб Сүресі, 31- аят) мағынасындағы аяттың эміріне қайшы екені күмәнсіз.
Бұдан тыс, Хазірет Пайғамбар Ғаләйһіссәлам Қасиетті Сөздерінде (Хадис Шериф) денсаулықтың қымбатына тоқталған. Мысалы:
"Адамдардың көп сандысы алданатын (Қымбатын түсіне бермейтін) екі игілік бар. Денінің саулығы және бос уақыт."
"Иман өзгеше, ешбір пендеге денсаулықтан тіпті қайырлы бір бақыт берілмеген."
"Құл қиямет күнінде, төрт нәрседен есеп бермейінше Игілік Әлемінен айрыла алмас; Өмірінен: Өмірін қалай тауысқанынан; Білімінен: Білімімен не істегенінен; Малынан: Мал-мүлікті қалай қазанып, нелерге істеткенінен; Денесінен: Денесін қалай қолданып, қандай істерде жұмсағанынан. Дене мүшесінің саулығы қағидаларына құрмет етіп, қуатты болған бір мұсылман, шарттарға құрмет көрсетпегені үшін күшсіз және әлсіз қалған бір мұсылманнан, Алла алдында тіпті қайырлы және сүйкімді көрінеді."
Пайғамбарымыздың Киелі Сөздерінде бейнеленгеніндей, адам, дене-мүшесінің сәлеметтігін қорғауға борышты. Оны бұлдіріп, уландыратын әр нәрседен аулақ болуға мэжбүр. Темекінің де бұл биліктен тысқары қалмай-тыны шүбәсіз.
Тағы бір Қасиетті сөзінде Ардақты Хазірет Пайғамбар Ғалэйыссәлам: "Мұсылман дегеніміз, қолының және тілінің кесірінен өзге мұсылман-дарды ренжітпеген адам", деп байымдаған.
Қалалар арасындаға автобуста немесе жалпылық бір бас қосуда темекі тартқан адам, темекі тартпағандарды да белгілі мөлшерде улайды. Бұл темекі тартпаған басқа мұсылман туысқаныңа жапа тартқызбақ болмас па? Темекі тартқан адам, түсінбестен басқасының адамдық хүқығына киліккен саналады. Адамдық хүқықтың ақыретте есебін берудің ең қиын бір әділет сынағы екені баршамызға мэлім.
Бұл тақырыпты, Дінни Істер Басқармасының Дін Істері Жоғары алқасының бір пэтуәсін ұсынып тамамдайық. (Дінни Істер, 1992, наурыз, 30).
"Темекі тартудың кеңірдек және өкпе рағы баста болған көптеген ауруларға жол ашатынын мамандар дэлелдеген. Дініміз адамның өзіне және басқаларына зиян келтіруін, азап шектіруін және ысырапшылықты арам еткен. Кейбір
ғалымдар темекі тартқанға және түтш искеген адамдарға денсаулық түрғысынан зиянды болған темекінің, ысырап, азап беру және нашар иісін ескере отырып, арам екенін айтқан. Ол жайлы нақтылы шектеу билігі болмағандығын бейнелеген кейбір ғалымдар оны (Жеркенішті, тіксіндіретін, лат нәрсе деп қараған). Осы себепті, темекі тартудың ең кемінде жеркенішті екендігінде күмэн жоқ.
Тартылуы арам және мэкүрк болған бір заттың сатылуы да осы мағана келеміне жатады."
ТЕМЕКІ ТАРТПАЙ ЗИЯН ШЕККЕНДЕР
Көз алдында айқындалған тағы бір шындық: Адам темекі тартпайды, тарту ниеті де жоқ. Алайда, жұмыс орнында, қалалар арасындағы автобус-тарда, күту залдарында, жалпы, қалуға мәжбүр болған жерлерінде темекі түтінімен кірленген нашар ауамен демалған кісілер, темекінің түтінінен белгілі мөлшерде уланады. Темекі тартпай-ақ түтіннен зиян шеккендер деп аталатын бұл кісілерде, темекі тартқандарда кездесетін бүтін аурулар кездеседі. (Аз мөлшерде). Темекіден пайда болған аурулардан туылған өлімнің мөлшермен 1100-нің темекі түтініне жанамалай уланғандарда кездескені болжануда (А. Physician Talks Abont SToking, 1990, 36-39).
Темекідегі никотин денеде кейбір өзгерістерге ұшырағаннан кейін, котинін (kotinin) деп аталған бір артық зат ретінде несеппен сыртқа шығады. Бір зерттеу қосыны, Ыстамбұлдағы бір бастауыш мектеп оқушыларын үш топқа бөліп, несептеріндегі котинін дәрежесін өлшеген. Нәтиже төмендегідей:
Үйінде тек әкесі ғана темекі тартқан баланың несебіндегі котинін мөлшері: 400 ngrmlt
Үйінде экесі мен шешесі қатар темекі тартқан баланың несебіндегі котинін мөлшері: 484 ngrmlt Нанограм (NGR) (Грамның миллиардта бірі).
Зерттеу нэтижесінің көрсеткеніндей отбасында темекі тартқан адам саны артқан сайын, балалардың денесінің қабылдаған никотин мөлшері артып, соған байланысты несептеріндегі котинін дәрежесі де артатындығын дэлелдеген. Өздері темекіге жоламаған сэбилер, әке-шешесі темекі тартканы үшін, күніне 4-5 тал темекі тартқандай зиян көруде. (1) Бұл балаларда тыныс жолы, өкпе қабыну сияқты жоғары-төменгі тыныс жүйелерінің зақымдалуы, темекі тартылмаған үйдің балаларымен салыс-тырғанда 3,5 есе артық екені анықталған. (Lancet, 346: 280, 1995).
Басқалардың шеккенінен зиян көргендер тек балалар ғана емес, ересек адамдарда осы ауыр күйге ұшырайды. Америка Құрама Штаттарында (АҚШ.) әр жылы түтіннен уланғандар болып, темекіге байланысты аурулардан 4000-5000 адам өлетіні, Англияда 1000 адам өлетіні межеленуде. Темекі тартатын еркекпен үйленген бір әйелдің өкпе рағына шалдығу қаупінің 30% жоғары екені есептелген. Бүның басқалар үшін де мүмкін екені шүбәсіз (Туе Most Often Aked questions about Smoking by American Cancer Society, 1989, guestion 24).
ТЕМЕКІ ҚҰМАРЛАР
Темекі тарту арқылы тек өзіңізді ғана емес, бала-шағаңызды, бір бөлмеде жұмыс істейтін қызметтестеріңізді, бір автобуста отырған жол серіктеріңізді темекінің түтінімен улайтыныңызды естен шығармаңыз. Басқаларына зүлымдық істеп отырсыз. 40 миллион Американдық темекіні тастады. Сіз темекіден қүтылуды ойламадыңыз ба?
ТЕМЕКІ ТАРТУМЕН ЖҮРЕК АУРУЫ БАЙЛАНЫСТЫ
Шындық: темекі тарту жүрек ауруы қаупін салмақты арттырады.
Жылдар бойынша, темекі мен өкпе рағы және хроникалық (созылмалы) өкпе аурулары арасындағы байланыс зерттеліп, бұл зерттеулер материал ретінде жинақталған және ең тамаша түрде насихатталған. Азаматтары-мыздың көпшілігі темекі тарту мен тыныс жолдары ауруларының байла-нысын біледі. Алайда бар болған - біткені бүнымен ғана шектелмейді. Өйткені, соңғы зерттеулер темекі шегудің жүрек тамыр ауруларының басты және негізгі себебі екенін көрсеткен. Ендеше сізден сұрайық: Бұл тақырыптың сізге қатысы бар ма? Бар болатыны сөзсіз. Мемлекетімізде жылына он мыңдаған азаматымыз, жүрек ұстамасы, жоғары қанқысымы, айналым жүйесі аурулары және басқада жүрек ауруларынан өлуде. Сонымен бірге, миллиондап саналатын азаматтарымыз жүрек және тамыр ауруларының құлы. Мыңдаған өлімнің бастапқы себебі темекі болып, бүның көпшілігін жүрек ұстамасы, яғни, жүрек бұлшық еті инфаркты (органдар мен тканьдердің қан жетіспегендіктен жансыздануы) ұстайды (Жүрек бұлшық ет тамырының бітелуі).
Олай болса, жүрек ауруларына сэл қарамауымыз қажетті.
Темекі тарту және қан айналымы.
Темекі тартудың жүрек және қан тамырларына бірталай шүғыл ықпалы бар. Темекінің кұрамындағы никотин қанның тамырға басымдылығын, яғни, қысымын, жүрек соғу тездігін, жүректен сорылатын қанның көлемін және жүректі қамдайтын қан тамырларға баратын қан мөлшерін арттырады. Никотин, осымен қоса, қол және аяқ қан тамырларының жирылуына, осыған байланысты, қол-аяққа баратын қан мөлшерінің азаюына себеп болады.
Бүтін жоғардағыларға қарамай, никотин темекі түтініндегі зиянды заттардың тек бір талы ғана. Темекі түтінінің құрамындағы басқа бір уландырушы зат болған көміртек тотығы (СО) кандағы түйіршіктермен бірлесіп, жүрекке және дененің барлық органдырына қажетті болған ауа мөлшерін азайтады. Темекі тартумен, қан құрамындағы және қанның қоюласуында басты роль ойнайтын
қан қабықтарының (тромбоциттердің) қажетсіз түрде бір-біріне жабысып, топталуына себеп болады. Қан қабыршықтарының, яғни, тромбоциттердің тез жоғалуына жол ашады. Қанның қоюласу уақытын қысқартып, қан ағысын қиындастырады. Жоғардағы барлық оқиғалар, адамның қан тамыр жүйесін зақымдайды.
Назар салыңыз: Темекі түтінінде көшіртек тотығы бар.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ШЕТКІ (АЙНАЛАҒА ҚАТЫСТЫ) ТАМЫР АУРУЛАРЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Шеткі тамыр ауруы - қол мен аяқтағы бұлшық еттерге қан жеткізетін тамырлардың тараюы. Егер, ұйыған қан тарайған бір күре тамырды (артерия) бітейтін болса, нэтижеде, қол мен аяқты зақымдайтынынан, тіпті кесілуіне себеп болатындығынан өте қауіпті.
Темекі тарту шеткі тамыр ауруының басты қауіп себебі. Бұл ауру темекі тартқандарда жиі кездеседі. Әрі, ауру пайда болса, темекі тартатындарда ауыр болады. Ал темекіні қойған кезде аурудың беті қайтады. Шеткі тамыр ауруына душар болғандардың көпшілігі темекі шеккендер. Медициналық емдеу барысында, темекі тастағандарда жасалған операцияның өнімі тіпті тэуір болған.
Кгре Тамыр Қорғаны (Қабаты) □ Қан щ Жиналған Май
Қанытты шыжың ауруы шеткі тамыр ауруының басқа бір басты қауіп себебі. Әрі қанытты шыжың ауруына шалдығып, әрі темекі тартқандардың шеткі тамыр ауруына душар болу қаупі тіпті жоғары. Көлденең сызықтар күре тамырлар қорғанында жиналған майды көрсетеді. Жарық көлемі тарайған бір қан тамырда қанды қоюластыруы мүмін. Осылай болғанда қанның жүрек қан тамырларына баруына кедергі болады да, нэтижеде, жүрек тоқтау, жүрек ұстамасы, яғни, жүрек бұлшық еті инфаркті туылуы ықтимал.
ТАМЫРЛАРДЫҢ ҚАТАЮЫ (ATEROSKLEROS)
Тамыр қатаюы, күре тамырдың (Артерия) ең ішкі қабатында майлардың бірігуімен пайда болады. Нэтижеде тамыр қатаяды да, созылып-жирылу қуаты әлсірейді. Осының кесірінен тарайған қан тамырларға қан жеткізу үшін жүрек зорланады, артық жұмыс істейді. Ал күре тамырлар тамыр қабаттарында майдың жиналуы себепті бітеледі, бұл жүрек ұстамасының басты қаупі.
Жүректі қамдайтын тамырлар коронер күре тамырлардың және негізгі қан тамыр болған аорттың қатаюы, темекі тартқандарда тартпағандардан әлде қайда көп кездеседі. Тамыр қатаюы байкалса, темекі тартқандарда тіпті салмақты болады.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ЖҮРЕК ҰСТАМАСЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Темекі тарту.
Жоғары қанқысыіи.
Қандағы май құрамының артуы (холестерол). Жүрек бұлшық ет енфаркті, яғни, жүрек ұстамасының ең басты үш себебі. Қанқысымы жоғары, қан құрамындағы холестеролы жоғары, немесе, екеуі де жоғары болғанның үстіне темекі тартқан адамдарда жүрек ұстамасы қаупі өте жоғары, темекі тарту мөлшері артқан сайын, жүректің ұстау қаупі де артып отырады. Мысалы: Күніне бір қорап темекі тарткан адамның, жүрек ұстамасы, мүлде темекі тартпаған адаммен салыстырғанда екі есе артық. Күніне екі қорап немесе одан да көп темекі тартатын болса, бұл кауіп, тартпағандардан үш есе артық болады.
Темекі тартып жүріп жүрек ұстамасына ұшырағандар, темекіге қайта бастайтын болса, жүрек ұстамасының екінші рет қайталау мүмкіндігі өте жоғары. Бұл адамдар өз көрін өз қолымен қазғанмен саналмақ.
Жалпы зерттеудің нәтижесі: темекі тарту, өкпе рағы, жүрек ауруы, амфизем, тыныс жолы қабынуы тектес ауруларға жетелейді.
Алайда, біртіндеп уланады. Бұл адамдардың дереу уланып өлмейтіндерінің себебі, олардың ораулы темекіні жағып қолдануынан, яғни, темекідегі никотин ауаға таралып, никотиннің белгілі бөлімі ғана денеге кіреді. Тек бір тал ораулы темекі шеккен адамның денесіне 1,5-2 мгр (миллиграм) айналасында никотин кіреді.
Бұдан тыс, бір қорап ораулы темекіні бір уақытта емес, күні бойы тартқандықтан, әрі темекі тартқандар никотинді төте қаннан емес, тыныс жолынан қабылдағандықтан, темекі шеккендер дереу уланып өлмейтіні. Тек бір тал ораулы темекі тартқан адамда никотиннің ықпалымен, бүйрек үстіндегі бездерден арденалин және норадреналин деп аталатын гормондардың бүзылуына жол ашады. Осының ықпалымен, асқазанның қышқыл сұйықтығы (запыран) артады. Үнемі темекі тартқандарда, уақыт үзара келе асқазанда гастрит (асқазан қабыну) және жара пайда болады. Бір тал ораулы темекімен-ақ, адамның тыныс алуы тездейді. Жүректің соғуын тездетіп, жүректің артық жұмыс істеуіне себеп болады. Никотиннің ықпалымен, денедегі бүтін тамырлар белгілі мөлшерде жирылады да жүрек бұл жұмысты атқару үшін зорланады, адамның қанқысымы артады. (1- Сурет).
Жоғардағы нэтижелерден көрілгеніндей, темекі денені тыныштан-дыратын, рахаттандыратын зат емес, керісінше денені әрекеттендіретін, тыныс алуды тездетіп, жүректің қатты соғуына себеп болатын, қанқысым-ды арттыратын зат.
Никотин қол, аяқ тамырларын жиырады, қол-аяқ тамырларына қанды аз жеткізеді, сонымен аяқ-қолдың қызуы төмендейді. Алайда темекі шеккен адамның 20-30 минуттан кейін барып қол-аяғының қызуы қалыпты деңгейге келеді.
Никотиннің ықпалымен, темекі шеккен адамдарда, дененің барлық органдарына, тамырлардың жирылуынан қан аз өтеді, бұл дененің бүтін органдарының тіпті аз қуатпен жұмыс істеуі мағнасына келеді. Ми жөнінде де осылай. Бір тал темекіде миға баратын қан мөлшерін азайтады. Күніне бір қорап темекі тартатындарда миға кететін қан мөлшері недэуір азаяды, бұл мидың тар көлемде жұмыс атқарғанын көрсетеді.
Сонымен біргс никотиннің орталық жүйке органдарына ықпал етуімен адам қүсады, басы айналады.
Бір адамның тамырына 2-миллиграм никотин құйылса (Тек бір тал ораулы темекі тартқанда денеге өтетін мөлшер) жүрек бір минутта 15 рет артық соғады. Жүректен шығатын қан көлемі минутына 10 литрден 12 литрге артады, осы күйде, темекі шеккен адам отырған болса да, жүрегі ауыр жұмыс істегендей соғады. Әсіресе, бұрын жүрек ұстамасы болғандар, темекі шексе жүрек ауруы қозуы ықтимал.
Темекі жүректің соғуын арттыратындықтан, әуелі, жүректің өзінің ауаға қажеті артады. Осыған орай, қандағы қан түйіршіктерінің белгілі бөлімі ауа орнына көміртек тотығымен (СО) бірлеседі. Жүректің өзін қамдайтын қан тамырларынан жүрекке келетін қан мөлшері де азаяды. Демек, темекі тартқандардың жүрегі тез соққандықтан жүректің қанға және ауаға болған қажеттілігі артып, осыған орай, жүрекке келетін, қан мен ауа азаяды. Нэтижеде, әсіресе бұрында жүрек дімкасы болған адамдарда бір тал темекі тартса да жүрегі ауруы ықтимал.
Темекі барлық мүшеге, әсіресе жүрекке зиянды зат. Жүректі жындан-дыратын, еліртетін әуесқойлық деп айтуға болады.
Темекі түтініндегі төрт мыңнан астам зиянды заттың біреуі көміртек тотығы (СО). Көміртек тотығы СО автомрбилдердің тетігінен шыққан улы газдардың бірі. Темекімен бірге бүның белгілі мөлшері денеге кіреді.
Қандағы қан түйіршіктерінің дене клеткаларына ауа жеткізетіні бізге белгілі. Бір ортаға әрі ауа, әрі көміртек тотығы бірге кірсе, көміртек тотығы ауадан кемінде 100 есе қүштарлықпен қан түйіршіктеріне жабысып, оларды ортадан тыстайды. Темекі тартқандардың қан түйіршіктерінің 5-8%-і көміртек тотығының қысымында қалады да, ауа жеткізе алмайды, керексіз болып шеттеп қалады.
Соңында не болар дерсіз? Бұның және осы тектес көптеген оқиғаның нәтижесінде, темекі тартқан адамның күш-қуаты тартпағандардан элде қайда әлсіз болады.Темекі шеккеннің күш-қуаты әлсірейді. Темекі тартқан адамның темекінің зардабынан сөзсіз ауырып жатуы қажет емес. Мысалы, жасыт екі адам физиологиялық және дене жағынан өзара жақын болса, бұның темекі тартқаны қуаты, денетәрбие қимылдары және түрлі жұмыстарды істеуде екіншісінен әр қашан кері қалады. Темекі дененің жұмыс өнімділігін 20 % азайтады.
Адамның күшін, қуатын азайтатын бір затқа жастардың әуес болуын түсіну қиын-ақ.
Жоғардағылар темекі шеккен кезде пайда болатын белгілі өзгерістер. Бір тал темекі денеге осыншалық зиян келтіргенде, күніне бірнеше тал, тіпті бірнеше қорап темекі тартқандарға
қаншалық ауыр залал беретінін мөлшерлей беріңіз. Ендеше, жылдар бойы темекі шеккендерді есепсіз ауруларға душар қылады. Бастыларын айта кетейік.
ЖҮРЕКТІҢ ТАЛМА АУРУЫ
Жүректің талма ауруы жүрек бұлшық еттерінің қажетті оттегін ала алмауы салдарынан ортаға шығатын ауру түрі. Басты белгісі кеуде шаншып ауырады.
Темекі тартқанда, жүректің минуттағы соғу реті артады, осыған орай да жүректің ауаға болған қажеті артады. Әрі, жүрекке немесе жүрек бұлшық еттеріне баратын ауа мөлшерін азайтады, нэтижеде кеуде шаншып ауырады. Айналып келіп, кеудесі шаншып ауырған адам жанын қинамау үшін әрекетін тоқтатып, жұмысын аяқсыз қалтыруға мәжбүр болады.
ЖҮРЕК АУРУЫ ЖӘНЕ СОЗЫЛМАЛЫ ӨКПЕ АУРУЛАРЫ
Темекі тарту созылмалы (хроникалық) тыныс жолдары қабынуы мен амфизім сияқты хроникалық өкпе ауруларының басты себебі. Созылмалы өкпе аурулары жүрекке қосымша ауыртпалық экеледі, адамда бұрыннан да жүрек ауруы бар болса, жүректің қысылуы пайда болады.
ТЕМЕКІ ТАРТУДЫҢ ӘЙЕЛДЕРДЕ ТУЫТ ШЕКТЕУ ДӘРІЛЕРІМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Бала көтеруді шектеу дәрісін ішкен бір әйелдің жүрек ұстамасына шалдығу қаупі, бул дәріні ішпеген әйелдерге қарағанда жоғары болады. Бала көтеруді шектеу дәрісін ішкен және оған қоса темекі тартқан әйелдерде жүрек ұстамасы қаупі, қалыпты адамдарға қарағанда бірнеше есе артық кездеседі
ҚАРА МАЙЫ ЖӘНЕ НИКОТИНІ ТӨМЕН ТЕМЕКІЛЕР
Темекінің денсаулық үшін катерсіз, зиянсыз түрі жоқ. Ғылыми зерттеулер, құрамында қара май (шәйір) мен никотині төмен темекілердің де жүрек қан тамыр ауруларының қаупін азайтпайтынын дэлелдеді. Қарамайы мен никотин дәрежесі томен темекіні тартатындар, сан жағынан тіпті көп темекі шегеді, азайған никотиннің орнын толтыру үшін де темекі түтінін ішіне сорады. Бұл да түрліше қиыншылықтар туғызады, өйткені, темекінің құрамындағы зиянды заттар тек қана никотин мен шәйір емес қой. Темекіде жиыны төрт мың зиянды зат бар. Никотин құрамы томен темекіні тартқан адам түтінді ішіне тіпті көп соратындықтан қалған зиянды заттарды денесі артық мөлшерде қабылдайды да ауру қаупі де соған орай арта түседі.
1.4. Темекіні қалай тастау керек. ТЕМЕКІНІ ТАСТАУ ӘДІСІ
Бүгін темекіні зиянды емес деп ешкім айта алмайды. Осы тақырыпта зерттеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz