Ірі қара,ұсақ малдардың бауырын тексеру туралы
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Бауыр және оның құрылысы
2 Бауырдың қызметі
3 Ірі қара бауырының лимфа түйіндері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Негізгі бөлім
1 Бауыр және оның құрылысы
2 Бауырдың қызметі
3 Ірі қара бауырының лимфа түйіндері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Бауыр(hepar) — 1) ең үлкен ас қорыту безі. Омыртқасыз жануарларда бауыр ас қорыту және қоректі сіңіру процестеріне қатынасады, сондай-ақ, онда май, көмірсу жиналады. Омыртқасыздардың бауырын кейде бауыр-ұйқы безі деп те атайды, себебі ол омыртқалы жануарлар мен адамның ұйқы безі бөлінетін затқа ұқсас секрет (бездердің бөліп шығаратын заты) шығарады. Омыртқалы жануарлар мен адамда бауыр — күрделі орган, ол организмдегі зат алмасу процесіне қатысады әрі онда ас қорыту сөлдерінің бірі — өт түзіледі. Оның ересек адамдардағы орташа салмағы 1,5 — 2 кг.Бауыр іш қуысының оң жақ жоғарғы бөлігіне орналасқан. Бауырдың көк етке жанасып жататын жоғарғы дөңес, төменгі ішкі (висцеральдық) беттері бар. Бұлар бауырды оң(үлкен) және сол(кіші) бөліктерге бөледі. Бауырдың бетінің ортасында бауыр қақпасы деп аталатын көлденең ойық болады. Ол арқылы бауырға артерия, қақпалық вена тамырлары, жүйке талшықтары өтеді де, одан лимфа тамырлары мен өт түтігі шығады. Бауыр қақпасының алдыңғы жағында өт қуығы жатады. Бауыр қорғаныш қызметін де атқарады, яғни тамақ құрамында болып, ішекте сіңірілген зиянды заттар мен белок алмасуының нәтижесінде түзілетін қанның құрамындағы улы өнімдер
Бауыр iшекте сорылған барлық қоректiк заттарды (лимфа тамырларына түсiп, одан қанайналымға баратын липидтерден басқа) сақтайды, қарын-iшек жолы ағзаларынан ағатын қанды қақпалық көк тамыр (вена) жүйесiнен алып, организмде ерекше орын алады. Қорек заттар бауырда жиналады, өңделедi, қайта түзiлген қосындылармен бiрге қанға бөлiнедi. Бауырға iшектерден, жүйе қанағымынан түрлi уытты, биологиялық белсендi заттар түседi, олар бұзылып, зиянсыз өнiм түрiнде өтке шығарылады. Өтте басқа құрамбөлiктермен бiрге, өт қышқылдары да сақталады. Ол iшекте майды ыдыратуға, көбiктендiруге, сiңiрiлуiне қажет.
Бауыр iшекте сорылған барлық қоректiк заттарды (лимфа тамырларына түсiп, одан қанайналымға баратын липидтерден басқа) сақтайды, қарын-iшек жолы ағзаларынан ағатын қанды қақпалық көк тамыр (вена) жүйесiнен алып, организмде ерекше орын алады. Қорек заттар бауырда жиналады, өңделедi, қайта түзiлген қосындылармен бiрге қанға бөлiнедi. Бауырға iшектерден, жүйе қанағымынан түрлi уытты, биологиялық белсендi заттар түседi, олар бұзылып, зиянсыз өнiм түрiнде өтке шығарылады. Өтте басқа құрамбөлiктермен бiрге, өт қышқылдары да сақталады. Ол iшекте майды ыдыратуға, көбiктендiруге, сiңiрiлуiне қажет.
1 Дюсембаев С.Т. Ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2013ж.
2 Нұрғалиев Б.Е. Мал және құс өнімдерін ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2011 ж.
2 Нұрғалиев Б.Е. Мал және құс өнімдерін ветеринариялық - санитариялық сараптау. Алматы 2011 ж.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті
БӨЖ
Тақырыбы: Ірі қара,ұсақ малдардың бауырын тексеру
Орындаған: Әбілова А.Қ.
Тексерген: Мұратбаев Д.М.
Топ: ВС-303
Семей 2015
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Бауыр және оның құрылысы
2 Бауырдың қызметі
3 Ірі қара бауырының лимфа түйіндері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Бауыр(hepar) -- 1) ең үлкен ас қорыту безі. Омыртқасыз жануарларда бауыр ас қорыту және қоректі сіңіру процестеріне қатынасады, сондай-ақ, онда май, көмірсу жиналады. Омыртқасыздардың бауырын кейде бауыр-ұйқы безі деп те атайды, себебі ол омыртқалы жануарлар мен адамның ұйқы безі бөлінетін затқа ұқсас секрет (бездердің бөліп шығаратын заты) шығарады. Омыртқалы жануарлар мен адамда бауыр -- күрделі орган, ол организмдегі зат алмасу процесіне қатысады әрі онда ас қорыту сөлдерінің бірі -- өт түзіледі. Оның ересек адамдардағы орташа салмағы 1,5 -- 2 кг.Бауыр іш қуысының оң жақ жоғарғы бөлігіне орналасқан. Бауырдың көк етке жанасып жататын жоғарғы дөңес, төменгі ішкі (висцеральдық) беттері бар. Бұлар бауырды оң(үлкен) және сол(кіші) бөліктерге бөледі. Бауырдың бетінің ортасында бауыр қақпасы деп аталатын көлденең ойық болады. Ол арқылы бауырға артерия, қақпалық вена тамырлары, жүйке талшықтары өтеді де, одан лимфа тамырлары мен өт түтігі шығады. Бауыр қақпасының алдыңғы жағында өт қуығы жатады. Бауыр қорғаныш қызметін де атқарады, яғни тамақ құрамында болып, ішекте сіңірілген зиянды заттар мен белок алмасуының нәтижесінде түзілетін қанның құрамындағы улы өнімдер
Бауыр iшекте сорылған барлық қоректiк заттарды (лимфа тамырларына түсiп, одан қанайналымға баратын липидтерден басқа) сақтайды, қарын-iшек жолы ағзаларынан ағатын қанды қақпалық көк тамыр (вена) жүйесiнен алып, организмде ерекше орын алады. Қорек заттар бауырда жиналады, өңделедi, қайта түзiлген қосындылармен бiрге қанға бөлiнедi. Бауырға iшектерден, жүйе қанағымынан түрлi уытты, биологиялық белсендi заттар түседi, олар бұзылып, зиянсыз өнiм түрiнде өтке шығарылады. Өтте басқа құрамбөлiктермен бiрге, өт қышқылдары да сақталады. Ол iшекте майды ыдыратуға, көбiктендiруге, сiңiрiлуiне қажет.
Сонымен, бауыр - iшекке өт бөлетiн экзокриндi және қанға бiрталай зат түзетiн эндокриндi без, әрi организмнiң ұрықтық кезеңiнде ол - әмбебапты қан өндiретiн ағза.
Бауыр он екi елi iшектiң бүйiр аймағындағы эпителий қатпары пiшiндi тәрiздi болып дамиды, кейiн алдыңғы және артқы жақтарға бөлiнедi. Алдыңғы жақтан бауыр дамиды, артқы жақтан өт қабы, оның өзегi құрылады. Мұндағы мезенхимадан келешек ағзаның дәнекер ұлпа бөлiгi - строма және көптеген қан тамырлары пайда болады.
Бауырдың қызметтері: жалпы заттек алмасуы - белок, май, көмiрсу, бояутек, витамин, гормон, микроэлементтер алмасуына (ұстап алу, түзiлу, бұзу, химиялық қайта құру) қатысады; секрециялық: сыртқы секреция-iшекке өт, iшкi секреция-қанға түзiлген көптеген өнiмдердi бөледi; тосқауыл - ас қорыту ағзаларынан қан арқылы түсетiн қоректiк және улы заттар зиянсыздандырылады және ұрықтық кезеңде қан түзеді.
Бұл қызметтердiң бәрi бауыр үлпершегiн түзетiн бауыр жасушалары - гепатоциттермен (hepaticocytus) атқарылады.
Бауырдың жұқа дәнекер ұлпадан тұратын қаптамасын сыртынан сiр қабығы жауып тұрады. Бауыр қақпасы аумағында қаптама ағза iшiне енiп, тармақталып, оны бөлiктерге бөледi. Бауыр бөлiктерi (lobulus hepaticus) тек шошқада жақсы байқалады, қалған малдарда бөлiктердi (бөлiк аралық тамырлар: бөлiк аралық қызылтамырлар, көктамырлар, олардың жанында орналасатын өт өзегiнiң тәртiппен орналасуына қарап, бақылайды. Кейiнгi үшеуi триада (trias hepatica, үш ұғым бiрлiгi) құрады. Триада бөлiк аралық шекарада орналасады. Бөлiк iшiнде дәнекер ұлпа болмайды, арнайы бояғыштар онда тек өте жұқа ретикулин талшықтарын байқатады.
Бауыр бөлiктерi - бауыр үлпершегi құрылым-қызмет бiрлiгi, пiшiнi көп бұрышты (алты бұрышты) призма тәрiздi, диаметрi 0,7-2 мм. Жалғама бауыр тақташаларынан (lamina hepatica) құралып, бауыр жасушалары-гепатоциттерден тұрады. Бауыр тақташалары қызыл және көкқылтамырлар қосылуынан пайда болатын кең қан қылтамырлары - синусоидтармен (vas sinusoideum) бөлiнген.
Гепатоциттер - көп бұрышты жасушалар, iрi домалақ ядросы жасуша ортасында жатады. Қос ядросы бар жасушаларда кездеседi. Қара мал мен жылқыда, оның саны көп емес, шошқада ол 40% жетедi. Жас өскен сайын қос ядролы, көпплоидты гепатоциттер саны 80% көбейедi. Цитоплазмасы барлық тұрақты қосындыларға, әсiресе митохондрийлерге бай болады. Гепатоциттер бетi әртүрлi құрылым-қызметке мамандандыру аймағымен сипатталады да, мыналарды құруға: гепатоциттердiң тығыз механикалық байланысын, химиялық өзара iс-қимыл жасау - жасушааралық қосылыс кешендерiн (айнала қоршап алған десмосомалар, тығыз, саңылау тәрiздi қосылыстар); көршi жасушалар бетiндегi өзекшелердiң бiр-бiрiне жанасып, сап түзу жолымен - өт қылтамырларын; гепатоциттер мен қан арасында саңылауға қараған көптеген микробүрлер, синусоидтарды қоршап жатқан - синусоид алды кеңiстiк есебiнен - бөлiмшелерде алмасу бетi көбеюiне қатысады. Гепатоциттiң өт қылтамырына қараған - өт және синусоидты қан қылтамырларымен байланысқан - тамырлы беттерi болады. Екi бетiнде де микробүрлер байқалады.
Гепатоциттердiң қызметтiк белсендiлiгi қанға немесе өтке бөлiнетiн әртүрлi заттарды ұстауға, түзуге, жинауға, әрі химиялық қайта құрылуына қатысқанда байқалады. Күндiз өт бөлiнуiнiң басымдылығы көрiнсе, түнде-гликоген түзiлуi (гликоген алдымен бөлiк ортасында, кейiн оның шетiнде, май-оған қарама-қарсы салынады) жүредi.
Көмiрсу алмасуында көмiрсу қоры гепатоциттерде гликоген түрiнде жиналады. Оларды қаннан ұсталған глюкозадан, басқа заттардан түзедi. Көмiрсу қажет болса, гликоген ажырауы жүредi. Гликогенез, гликогенолиз ферменттерi гиалоплазмада болады да, органеллалармен байланыспайды. Гепатоциттер бауырдың басты қызметiн-қандағы глюкозаның бiрқалыпты қоюлығын сақтауды қамтамасыз етедi.
Май алмасуында липидтердi қаннан бауыр ұстап алып, гепатоциттер оны түзетiндiктен, олар май тамшысы ретiнде жиналады. Гепатоциттерде липидтер ұсақ әсем кiшкентай бөлшектер тәрiздi болады, диаметрi 30-100 нм, синусоид алды кеңiстiкке, одан қанға бөлiнетiн-липопротеинге өзгередi. Гепатоциттер түйiршiксiз эндоплазмалық торлар ферменттерi әсерiнен май ерiтетiн дәрiлердi бұзады. Пероксисомалар этил спиртiн бұзуға қатысады.
Белок алмасуында гепатоциттердегi түйiршiктi эндоплазмалық торлар белоктар плазмасын (iшiнде қан ұюын қамтамасыз ететiн) түзiп, синусоид алды кеңiстiгiне бөледi. Ол бауыр ауруы жоғарғы қан аққыштығымен қоса жүредi. Гепатоциттер қаннан белоктарды ұстауға қабілеттi. Белоктарды сол күйiнде немесе лизосомалар бұзғаннан кейiн оларды өтке бөледi.
Бояутек алмасуына қатысқанда гепатоциттердiң эндоплазмалық тор ферментi әсерiнен, эритроциттер бұзылуынан көкбауыр, бауырдағы жемiр жасушаларда құралатын билирубин бояутегi глюкуронидпен қосылып, өтке бөлiнедi. Гепатоциттердің қызметi бұзылып, өт жолдары бiтелгенде, эритроциттер артық ыдырайды да (гемолиз), билирубин қанда жиналып, ұлпаларды сары түске бояйды (сарғыштану).
Өттiң басты құрамбөлiгi - өт тұзы түйiршiксiз эндолазмалық тордағы холестириннен түзiледi. Ол майларды эмульсияға айналдыруға қабілеттi, олардың iшекте сiңiрiлуiне мүмкiндiк туғызады.
Гепатоциттердiң аймақтағы ерекшелiктерi: орталық, шет аймақтарда орналасқан бөлiктердегi жасушалар көлемiмен, тұрақты қосындыларының дамуымен, ферменттерiнiң белсендiлiгiмен, құрамындағы гликоген және майлар сақтауымен өзгешеленедi. Шет аймақтағы гепатоциттер қоректi заттарды жинауда, уланған заттарды тазарту процестерiнде белсендiлiк көрсетедi. Олар у себепкерлерi әсерiнен күштiрек бүлiнедi. Орталық аймақтағы жасушалар өтке iшкi және сыртқы қосындылар бөлуде белсендi болып, жүрек қызметi жеткiлiксiздiгiнде, ишимияда, вирустық гепатитте қатты бұзылады.
Синусоидты қылтамырлар бауыр тақташасы арасында орналасады, жалғама тор құрады, ол аралас қанды бөлiктер шетiнен ортасына әкеледi (126 сурет). Осы кезде қан құрамы өзгерiп, бауыр көптеген қызметтерiн орындайды. Аралас қанның 70-80% бөлiкке бөлiк аралық көктамырдан (vena interlobularis, қақпалық көктамырдың жүйесiнен), одан синусоидқа құйылатын бөлiк айналасындағы көктамырға (vena perilobulares) таралады. Кейiнгiмен синусоид қосылатын жерде бұлшық еттi қысқыш (сфинктерi) болады. Оның тонусы түсетiн қан көлемiн анықтайды.
Қанның 20-30% бөлiкаралық қызылтамырдан (arteria interlobularis, бауыр қызылтамыры тарамы) синусоидты қылтамырға бөлiк айналасы қызылтамырлардан (arteria perilobulares) өтедi. Сонымен синусоидтарға қан бауыр қақпасы жүйесiнiң көктамыры арқылы ас қорыту жолынан (қоректiк заттары көп, оттегiсi аз) және бауыр қызылтамырлары жүйесiнен-оттегiмен қаныққан қан түседi.Синусоидтардан қан орталық көктамырға (vena centralis) жиналады, одан ол бөлiкасты көктамырларға (vena sublobularis) құйылып, кейiн бауыр көктамырлар жүйесi арқылы жалпы қан ағымына қайтады. Басқаша айтқанда, қылтамырлар бауырда екi көктамырлар арасында қалады. Бұл құбылысты бауырдың ғажайып торы деп атайды. Iшек, қарын, ұйқы безi және көк бауыр көктамырларынан бауыр арқылы артқы жақ қуысты көктамырға дейiнгi қан ағымын-қақпалық қан айналымы деп атайды.
Синусоидты қылтамырлар қабырғасын құратын немесе олармен тiкелей байланысты жасушалардың төрт түрi болады. Оларды: эндотелий, жұлдыз тәрiздi жебiр (Купфер) жасушалар, май жинайтын липоциттер, pit - жасушалар деп, ажыратады (127 сурет).
Эндотелийлi жасушалар (endotheliocytus) - синусоидтарды төсейдi де, жасушалардың 50% құрады, цитоплазмасы ұсақ саңылау шоғырын (електi тақташалар), iрi тесiктер, жасушалар аралық саңылаулар сақтайды, негiзгi жарғағы болмайды. Аталған құрылымдар қылтамырлар арнасы синусоид алды кеңiстiгiмен өзара байланыста болып, қан плазмасымен гепатоциттер микробүрлерiн жуады.
Жұлдыз тәрiздi жебiр - Купфер жасушалары эндотелий жасушалары арасындағы саңылауларда орналасып, бетiнде жайылып жатады, онымен бiрге ауысып отырады. Оның көптеген өсiндiлерi (атауына себепшi болған) қылтамырлар арнасын қиып өтiп, эндотелиоциттер цитоплазмасындағы саңылаулар арқылы синусоид алды кеңiстiгiне кiредi. Бұл жасушалар өте жоғары қарбу белсендiлiгiне, күштi лизосомалық аппаратқа ие болады. Ол қақпа көктамыр жүйесiнен келетiн қанды қажетсiз бөлшектер, тегiжаттар, микроорганизмдер және улардан тазартып, бүлiнген эритроциттердi жиi қорытады да, цитоплазмасында ондағы темiрлi бояутектердің шоғырын қалдырады.
Май жинайтын липоциттер синусоид алды кеңiстiгiнде орналасады, өсiндiлерiмен синусоид сыртын қоршап, гепатоциттермен байланысады. Ядросының хроматинi қоюланған, тұрақты қосындылары нашар дамыған, ядро айналасындағы цитоплазмада, өсiндiлерiнде А-витаминi бар iрi май тамшылары байқалады. Қалыпты жағдайдан ауытқуда бұл жасушалар коллаген өндiрiп, бауыр тiнiн өсiредi (фиброз).
Pit - жасушалар синусоид арнасында (эндотелийге өсiндiсiмен бекидi), өте сирек синусоид алды кеңiстiгiнде орналасады. Купфер жасушаларымен және гепатоциттермен байланысады, олардың реттелiнуiне әсерiн тигiзедi. Ядросы қоңыр, цитоплазмасында өзiне тән ортасы тығыз, өсiмдiк сүйегiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
БӨЖ
Тақырыбы: Ірі қара,ұсақ малдардың бауырын тексеру
Орындаған: Әбілова А.Қ.
Тексерген: Мұратбаев Д.М.
Топ: ВС-303
Семей 2015
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Бауыр және оның құрылысы
2 Бауырдың қызметі
3 Ірі қара бауырының лимфа түйіндері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Бауыр(hepar) -- 1) ең үлкен ас қорыту безі. Омыртқасыз жануарларда бауыр ас қорыту және қоректі сіңіру процестеріне қатынасады, сондай-ақ, онда май, көмірсу жиналады. Омыртқасыздардың бауырын кейде бауыр-ұйқы безі деп те атайды, себебі ол омыртқалы жануарлар мен адамның ұйқы безі бөлінетін затқа ұқсас секрет (бездердің бөліп шығаратын заты) шығарады. Омыртқалы жануарлар мен адамда бауыр -- күрделі орган, ол организмдегі зат алмасу процесіне қатысады әрі онда ас қорыту сөлдерінің бірі -- өт түзіледі. Оның ересек адамдардағы орташа салмағы 1,5 -- 2 кг.Бауыр іш қуысының оң жақ жоғарғы бөлігіне орналасқан. Бауырдың көк етке жанасып жататын жоғарғы дөңес, төменгі ішкі (висцеральдық) беттері бар. Бұлар бауырды оң(үлкен) және сол(кіші) бөліктерге бөледі. Бауырдың бетінің ортасында бауыр қақпасы деп аталатын көлденең ойық болады. Ол арқылы бауырға артерия, қақпалық вена тамырлары, жүйке талшықтары өтеді де, одан лимфа тамырлары мен өт түтігі шығады. Бауыр қақпасының алдыңғы жағында өт қуығы жатады. Бауыр қорғаныш қызметін де атқарады, яғни тамақ құрамында болып, ішекте сіңірілген зиянды заттар мен белок алмасуының нәтижесінде түзілетін қанның құрамындағы улы өнімдер
Бауыр iшекте сорылған барлық қоректiк заттарды (лимфа тамырларына түсiп, одан қанайналымға баратын липидтерден басқа) сақтайды, қарын-iшек жолы ағзаларынан ағатын қанды қақпалық көк тамыр (вена) жүйесiнен алып, организмде ерекше орын алады. Қорек заттар бауырда жиналады, өңделедi, қайта түзiлген қосындылармен бiрге қанға бөлiнедi. Бауырға iшектерден, жүйе қанағымынан түрлi уытты, биологиялық белсендi заттар түседi, олар бұзылып, зиянсыз өнiм түрiнде өтке шығарылады. Өтте басқа құрамбөлiктермен бiрге, өт қышқылдары да сақталады. Ол iшекте майды ыдыратуға, көбiктендiруге, сiңiрiлуiне қажет.
Сонымен, бауыр - iшекке өт бөлетiн экзокриндi және қанға бiрталай зат түзетiн эндокриндi без, әрi организмнiң ұрықтық кезеңiнде ол - әмбебапты қан өндiретiн ағза.
Бауыр он екi елi iшектiң бүйiр аймағындағы эпителий қатпары пiшiндi тәрiздi болып дамиды, кейiн алдыңғы және артқы жақтарға бөлiнедi. Алдыңғы жақтан бауыр дамиды, артқы жақтан өт қабы, оның өзегi құрылады. Мұндағы мезенхимадан келешек ағзаның дәнекер ұлпа бөлiгi - строма және көптеген қан тамырлары пайда болады.
Бауырдың қызметтері: жалпы заттек алмасуы - белок, май, көмiрсу, бояутек, витамин, гормон, микроэлементтер алмасуына (ұстап алу, түзiлу, бұзу, химиялық қайта құру) қатысады; секрециялық: сыртқы секреция-iшекке өт, iшкi секреция-қанға түзiлген көптеген өнiмдердi бөледi; тосқауыл - ас қорыту ағзаларынан қан арқылы түсетiн қоректiк және улы заттар зиянсыздандырылады және ұрықтық кезеңде қан түзеді.
Бұл қызметтердiң бәрi бауыр үлпершегiн түзетiн бауыр жасушалары - гепатоциттермен (hepaticocytus) атқарылады.
Бауырдың жұқа дәнекер ұлпадан тұратын қаптамасын сыртынан сiр қабығы жауып тұрады. Бауыр қақпасы аумағында қаптама ағза iшiне енiп, тармақталып, оны бөлiктерге бөледi. Бауыр бөлiктерi (lobulus hepaticus) тек шошқада жақсы байқалады, қалған малдарда бөлiктердi (бөлiк аралық тамырлар: бөлiк аралық қызылтамырлар, көктамырлар, олардың жанында орналасатын өт өзегiнiң тәртiппен орналасуына қарап, бақылайды. Кейiнгi үшеуi триада (trias hepatica, үш ұғым бiрлiгi) құрады. Триада бөлiк аралық шекарада орналасады. Бөлiк iшiнде дәнекер ұлпа болмайды, арнайы бояғыштар онда тек өте жұқа ретикулин талшықтарын байқатады.
Бауыр бөлiктерi - бауыр үлпершегi құрылым-қызмет бiрлiгi, пiшiнi көп бұрышты (алты бұрышты) призма тәрiздi, диаметрi 0,7-2 мм. Жалғама бауыр тақташаларынан (lamina hepatica) құралып, бауыр жасушалары-гепатоциттерден тұрады. Бауыр тақташалары қызыл және көкқылтамырлар қосылуынан пайда болатын кең қан қылтамырлары - синусоидтармен (vas sinusoideum) бөлiнген.
Гепатоциттер - көп бұрышты жасушалар, iрi домалақ ядросы жасуша ортасында жатады. Қос ядросы бар жасушаларда кездеседi. Қара мал мен жылқыда, оның саны көп емес, шошқада ол 40% жетедi. Жас өскен сайын қос ядролы, көпплоидты гепатоциттер саны 80% көбейедi. Цитоплазмасы барлық тұрақты қосындыларға, әсiресе митохондрийлерге бай болады. Гепатоциттер бетi әртүрлi құрылым-қызметке мамандандыру аймағымен сипатталады да, мыналарды құруға: гепатоциттердiң тығыз механикалық байланысын, химиялық өзара iс-қимыл жасау - жасушааралық қосылыс кешендерiн (айнала қоршап алған десмосомалар, тығыз, саңылау тәрiздi қосылыстар); көршi жасушалар бетiндегi өзекшелердiң бiр-бiрiне жанасып, сап түзу жолымен - өт қылтамырларын; гепатоциттер мен қан арасында саңылауға қараған көптеген микробүрлер, синусоидтарды қоршап жатқан - синусоид алды кеңiстiк есебiнен - бөлiмшелерде алмасу бетi көбеюiне қатысады. Гепатоциттiң өт қылтамырына қараған - өт және синусоидты қан қылтамырларымен байланысқан - тамырлы беттерi болады. Екi бетiнде де микробүрлер байқалады.
Гепатоциттердiң қызметтiк белсендiлiгi қанға немесе өтке бөлiнетiн әртүрлi заттарды ұстауға, түзуге, жинауға, әрі химиялық қайта құрылуына қатысқанда байқалады. Күндiз өт бөлiнуiнiң басымдылығы көрiнсе, түнде-гликоген түзiлуi (гликоген алдымен бөлiк ортасында, кейiн оның шетiнде, май-оған қарама-қарсы салынады) жүредi.
Көмiрсу алмасуында көмiрсу қоры гепатоциттерде гликоген түрiнде жиналады. Оларды қаннан ұсталған глюкозадан, басқа заттардан түзедi. Көмiрсу қажет болса, гликоген ажырауы жүредi. Гликогенез, гликогенолиз ферменттерi гиалоплазмада болады да, органеллалармен байланыспайды. Гепатоциттер бауырдың басты қызметiн-қандағы глюкозаның бiрқалыпты қоюлығын сақтауды қамтамасыз етедi.
Май алмасуында липидтердi қаннан бауыр ұстап алып, гепатоциттер оны түзетiндiктен, олар май тамшысы ретiнде жиналады. Гепатоциттерде липидтер ұсақ әсем кiшкентай бөлшектер тәрiздi болады, диаметрi 30-100 нм, синусоид алды кеңiстiкке, одан қанға бөлiнетiн-липопротеинге өзгередi. Гепатоциттер түйiршiксiз эндоплазмалық торлар ферменттерi әсерiнен май ерiтетiн дәрiлердi бұзады. Пероксисомалар этил спиртiн бұзуға қатысады.
Белок алмасуында гепатоциттердегi түйiршiктi эндоплазмалық торлар белоктар плазмасын (iшiнде қан ұюын қамтамасыз ететiн) түзiп, синусоид алды кеңiстiгiне бөледi. Ол бауыр ауруы жоғарғы қан аққыштығымен қоса жүредi. Гепатоциттер қаннан белоктарды ұстауға қабілеттi. Белоктарды сол күйiнде немесе лизосомалар бұзғаннан кейiн оларды өтке бөледi.
Бояутек алмасуына қатысқанда гепатоциттердiң эндоплазмалық тор ферментi әсерiнен, эритроциттер бұзылуынан көкбауыр, бауырдағы жемiр жасушаларда құралатын билирубин бояутегi глюкуронидпен қосылып, өтке бөлiнедi. Гепатоциттердің қызметi бұзылып, өт жолдары бiтелгенде, эритроциттер артық ыдырайды да (гемолиз), билирубин қанда жиналып, ұлпаларды сары түске бояйды (сарғыштану).
Өттiң басты құрамбөлiгi - өт тұзы түйiршiксiз эндолазмалық тордағы холестириннен түзiледi. Ол майларды эмульсияға айналдыруға қабілеттi, олардың iшекте сiңiрiлуiне мүмкiндiк туғызады.
Гепатоциттердiң аймақтағы ерекшелiктерi: орталық, шет аймақтарда орналасқан бөлiктердегi жасушалар көлемiмен, тұрақты қосындыларының дамуымен, ферменттерiнiң белсендiлiгiмен, құрамындағы гликоген және майлар сақтауымен өзгешеленедi. Шет аймақтағы гепатоциттер қоректi заттарды жинауда, уланған заттарды тазарту процестерiнде белсендiлiк көрсетедi. Олар у себепкерлерi әсерiнен күштiрек бүлiнедi. Орталық аймақтағы жасушалар өтке iшкi және сыртқы қосындылар бөлуде белсендi болып, жүрек қызметi жеткiлiксiздiгiнде, ишимияда, вирустық гепатитте қатты бұзылады.
Синусоидты қылтамырлар бауыр тақташасы арасында орналасады, жалғама тор құрады, ол аралас қанды бөлiктер шетiнен ортасына әкеледi (126 сурет). Осы кезде қан құрамы өзгерiп, бауыр көптеген қызметтерiн орындайды. Аралас қанның 70-80% бөлiкке бөлiк аралық көктамырдан (vena interlobularis, қақпалық көктамырдың жүйесiнен), одан синусоидқа құйылатын бөлiк айналасындағы көктамырға (vena perilobulares) таралады. Кейiнгiмен синусоид қосылатын жерде бұлшық еттi қысқыш (сфинктерi) болады. Оның тонусы түсетiн қан көлемiн анықтайды.
Қанның 20-30% бөлiкаралық қызылтамырдан (arteria interlobularis, бауыр қызылтамыры тарамы) синусоидты қылтамырға бөлiк айналасы қызылтамырлардан (arteria perilobulares) өтедi. Сонымен синусоидтарға қан бауыр қақпасы жүйесiнiң көктамыры арқылы ас қорыту жолынан (қоректiк заттары көп, оттегiсi аз) және бауыр қызылтамырлары жүйесiнен-оттегiмен қаныққан қан түседi.Синусоидтардан қан орталық көктамырға (vena centralis) жиналады, одан ол бөлiкасты көктамырларға (vena sublobularis) құйылып, кейiн бауыр көктамырлар жүйесi арқылы жалпы қан ағымына қайтады. Басқаша айтқанда, қылтамырлар бауырда екi көктамырлар арасында қалады. Бұл құбылысты бауырдың ғажайып торы деп атайды. Iшек, қарын, ұйқы безi және көк бауыр көктамырларынан бауыр арқылы артқы жақ қуысты көктамырға дейiнгi қан ағымын-қақпалық қан айналымы деп атайды.
Синусоидты қылтамырлар қабырғасын құратын немесе олармен тiкелей байланысты жасушалардың төрт түрi болады. Оларды: эндотелий, жұлдыз тәрiздi жебiр (Купфер) жасушалар, май жинайтын липоциттер, pit - жасушалар деп, ажыратады (127 сурет).
Эндотелийлi жасушалар (endotheliocytus) - синусоидтарды төсейдi де, жасушалардың 50% құрады, цитоплазмасы ұсақ саңылау шоғырын (електi тақташалар), iрi тесiктер, жасушалар аралық саңылаулар сақтайды, негiзгi жарғағы болмайды. Аталған құрылымдар қылтамырлар арнасы синусоид алды кеңiстiгiмен өзара байланыста болып, қан плазмасымен гепатоциттер микробүрлерiн жуады.
Жұлдыз тәрiздi жебiр - Купфер жасушалары эндотелий жасушалары арасындағы саңылауларда орналасып, бетiнде жайылып жатады, онымен бiрге ауысып отырады. Оның көптеген өсiндiлерi (атауына себепшi болған) қылтамырлар арнасын қиып өтiп, эндотелиоциттер цитоплазмасындағы саңылаулар арқылы синусоид алды кеңiстiгiне кiредi. Бұл жасушалар өте жоғары қарбу белсендiлiгiне, күштi лизосомалық аппаратқа ие болады. Ол қақпа көктамыр жүйесiнен келетiн қанды қажетсiз бөлшектер, тегiжаттар, микроорганизмдер және улардан тазартып, бүлiнген эритроциттердi жиi қорытады да, цитоплазмасында ондағы темiрлi бояутектердің шоғырын қалдырады.
Май жинайтын липоциттер синусоид алды кеңiстiгiнде орналасады, өсiндiлерiмен синусоид сыртын қоршап, гепатоциттермен байланысады. Ядросының хроматинi қоюланған, тұрақты қосындылары нашар дамыған, ядро айналасындағы цитоплазмада, өсiндiлерiнде А-витаминi бар iрi май тамшылары байқалады. Қалыпты жағдайдан ауытқуда бұл жасушалар коллаген өндiрiп, бауыр тiнiн өсiредi (фиброз).
Pit - жасушалар синусоид арнасында (эндотелийге өсiндiсiмен бекидi), өте сирек синусоид алды кеңiстiгiнде орналасады. Купфер жасушаларымен және гепатоциттермен байланысады, олардың реттелiнуiне әсерiн тигiзедi. Ядросы қоңыр, цитоплазмасында өзiне тән ортасы тығыз, өсiмдiк сүйегiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz