Стенобионттық және эврибионттық организмдер Негізгі абиотикалық факторлардың-жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және тсс экологиялық мәні Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні туралы ақпарат

Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
2. Негізгі абиотикалық факторлардың.жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.сэкологиялық мәні.
3. Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Белгілі бір факторға қатысты организмнің өмір сүре алатын төзімділік мәндерінің арасын организмдердің экологиялық валенттілігі (толеранттылығы) деп атайды. Фактордың ең төменгі немесе ең жоғарғы мәндерінен асып, организмнің тіршілігін тоқтатуы туралы ұғымды ғылымға 1913 жылы американдық зоолог В. Шелфорд енгізді. Бұл максимум заңында немесе толеранттылық заңында көрсетілген. Кейде мұны Шелфорд ережесі дейді.
-Организмдердің белгілі бір ортада орналасуы немесе тіршілік етуі, сол организмнің белгілі бір шыдамдылық шектері бар ортаның кешенді экологиялық факторларына байланысты. Организм тек осы минималды және максималды мәндерінің аралығында ғана өмір сүре алады. В. Шелфорд заңының практикалық маңызы зор. Ю. Одум 1979 жылы Шелфорд зерттеулеріне бірнеше толықтырулар еңгізді.
В. Шелфорд заңы ашылғаннан кейін көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіліп, өсімдіктер мен жануарлардың, сонымен қатар адамдардың да тіршілік ету шектері анықталды.

 А. Т. Қуатбаев “Жалпы экология”,26-27 беттер.
 Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. - Экология оқулығы.Экономика баспасы, Алматы 2011. 35-38 бет
 Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері. Алматы 2003. 25-27 бет
 М.С. Тонкопий, Г.С. Сатбаева, Н.П. Ишкулова, Н.М. Анисимова«Экология және тұрақты даму» Алматы 2011. 40-41 бет

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Стенобионттық және эврибионттық организмдер. Негізгі абиотикалық факторлардың-жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с. экологиялық мәні.
Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.

Орындаған: Манасова А.Т.
Тобы:ВС-403
Тексерген:Мурзалимова А. К.

Семей,2015 ж.
Жоспар:
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.
2. Негізгі абиотикалық факторлардың-жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.сэкологиялық мәні.
3. Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе
Белгілі бір факторға қатысты организмнің өмір сүре алатын төзімділік мәндерінің арасын организмдердің экологиялық валенттілігі (толеранттылығы) деп атайды. Фактордың ең төменгі немесе ең жоғарғы мәндерінен асып, организмнің тіршілігін тоқтатуы туралы ұғымды ғылымға 1913 жылы американдық зоолог В. Шелфорд енгізді. Бұл максимум заңында немесе толеранттылық заңында көрсетілген. Кейде мұны Шелфорд ережесі дейді.
-Организмдердің белгілі бір ортада орналасуы немесе тіршілік етуі, сол организмнің белгілі бір шыдамдылық шектері бар ортаның кешенді экологиялық факторларына байланысты. Организм тек осы минималды және максималды мәндерінің аралығында ғана өмір сүре алады. В. Шелфорд заңының практикалық маңызы зор. Ю. Одум 1979 жылы Шелфорд зерттеулеріне бірнеше толықтырулар еңгізді.
В. Шелфорд заңы ашылғаннан кейін көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіліп, өсімдіктер мен жануарлардың, сонымен қатар адамдардың да тіршілік ету шектері анықталды.
Экологиялық толеранттылыққа байланысты организмдер екі типке бөлінеді.
Эврибионттар (грекше eurus-кең)-факторлардың кең диапазонында тіршілік ете алатын организмдер. Мысалы, эвритермді түрлер- температураның үлкен ауытқуына төзімді организмдер. Эвригалинді түрлер- су тұздылығының үлкен ауытқуына төзімді организмдер, эврибатты - қысымның қатты ауытқуына төзе алатын организмдер, эврифагтар-әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер, эвритоптар-әртүрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер және т.б.
Стенобионттар-( грекше stenos-тар)-тек белгілі бір орта жағдайларына ғана тіршілік ете алатын организмдер. Мысалы, стенотермді түрлер тек температураның аз ғана ауытқуына ғана шыдамды организмдер, стеногалинді түрлер-су тұздылығының өзгеруіне төзе алмайтын организмдер, стенобатты түрлер- қысымның ауытқуына шыдай алмайтын организмдер , стенофагтар- азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді, стенотоптар- тек белгілі бір тіршілік орталарында ғана өмір сүре алады және т.б.
Эврибионттар тұщы суда да, суы ащы теңіздерде тіршілік ете алады.Эврибионтты ағзалар стенобионттарға қарағанда жер бетінде кең тараған.

2.Негізгі абиотикалық факторлардың-жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т.с.с. экологиялық мәні.

Жарық
Жарық өсімдіктер мен жануарлардың тікелей қатысты, әртүрлі рөл атқаратын экологиялық маңызды фактор. Жер шарындағы барлық тірі материяның пайда болуы мен тіршілігі осы космостан келетін күн жарығына байланысты. Физикалық тұрғыдан қарайтың болсақ жарық энергия түрі, толқынды түрде сәулеленетін электомагниттік табиғаты бар фактор.Өсімдіктер мухиттардың түбінде, не 100-200 м-ден кейінгі тереңдікте, қаранғы үнгілерде өспейді, себебі олардың организмдерінде жүретін, тіршіліктері үшін өте қажетті фотосинтез процесі жарықсыз жүрмейді. Биосфераның объектілерінде олардың таралуы да жарыққа байланысты. Өсімдіктер 39-80-нен 710 нанометр толқындар үзындығы аралығындағы күн сәулесін қабылдайды. Жануарлар да осы аралықтағы сәулелену спектірін қабылдай алады. Оларға жарық энергия көзі ретінде емес, кеністікте дұрыс беймделуі мен бағыт алуына қажет. Көру мүшелері жок, қаранғы жерде мекендейтін көптеген жануарлар, қеңістікте жылжып қозғалуы үшін басқа сезім мүшелерін пайдаланады. Сонымен қатар саңырауқулақтардың және басқа да бірқатар организмдердің тіршілігіне жарық қажетті фактор болып саналмайды.
Қөрінетін жарық ағзаларға әр түрлі әсер етеді: қызыл сәулелер - жылулық, көк және күлгін - биохимиялық реакциялардың жылдамдығы мен бағытын өзгертеді. Жалпы алғанда жарық өсімдіктердің даму жылдамдығына, белседілігіне, қоршаған ортаның ылғалдылығы мен температурасының өзгеруіне әсер етеді, тәуліктік және маусымдық циклдерді қамтамасыз ететін маңызды фактор болып табылады. Әрбір мекен ету ортасы жарық күшімен, мөлшерімен және сапасымен анықталатың белгілі бір жарық режимімен сипатталады.
Экологиялық фактор ретінде жарыққа қатысты өсімдіктердің төмендегі топтарын бөліп көрсетуге болады: гелиофиттер (грек тілінен аударғанда helios - күн, phyton - өсімдік), сциофиттер (грек тілінен аударғанда skia - көлеңке), және көлеңкеге төзімді өсімдіктер - факультативті гелиофиттер (латың тілінен аударғанда facultatis - мумкіндіғі бар).
Топырақ әсері
Топырақтың әсері (химилялық құрамы, физикалық және химиялық ерекшеліктері); гидрологиялық факторлар(судың тұнықтылығы, күн сәулесінің түсуі, құрамы, қысымы, ластануы т.б.); жер бедерінің әсері.
Температура әсер етуі. Температура-күннің ұзын толқынды инфрақызыл сәулелерінен бөлінетін және ағзалар үшін өте қажетті ,тіршілік иелері үшін аса маңызды экологиялық фактар болып табылады.Кез келген ағзаның тіршілігі үшін сыртқы ортаның және ағзаның өзінің ішкі температурасының маңызы ерекше.Жер бетіндегі өсімдіктер мен жануарлардың басым көпшілігі төменгі температурада белсенді тіршілігінен айырылып,оларға қауіп төнеді.Тірі организмдер 0 градуспен 50 градус аралығын тіршілік ете алады.Өсу және тіршілік үшін қолайлы температура оптималды деп аталады.Салқын жерде тіршілік ететіндерді криофилдер тобына жатқызады,ал жоғары температура да тіршілік термофилдер деп атайды. Әрбір түр эволюциялық даму барысында сыртқы ортаның белгілі бір температуралық жағдайына бейімделеді.
Бергман ережесі(1847ж.)-бойынша түрдің немесе бір текті жақын түрлердің тобында дене мөлшері ірі,жылықанды жануарлар анағұрлым салқын аудандарда таралған.Термидинамика тұрғысынан ағзаның жылуды жоғалтуы оның салмағына емес,бетінің ауданына тура пропорционал болады.Неғұрлым ірі жануар соғұрлым температураны тұрақты ұстап тұра алады,ал кішкентай жануарларға тұрақты температураны ұстап тұру қиынға соғады.
Аллен ережесі(1877ж.)-бойынша дене температурасы тұрақты жануарлардың салқын климаттық белдеулерде денесінің шығыңқы бөліктері кішірейеді.Мысалы,экологиялық жағынан бір-біріне жақын мына түрлердің құлаұтарының мөлшерін салыстырсақ,тундрада поляр түлкісінің құлағы ең кіші,ал қоңыржай белдеуде мекендейтін кәдімгі түлкінің құлағы орташа,Африка шөлдерінде мекендейтін фенектің құлағы өте үлкен болып келеді.Жылу алмасу тұріне байланысты жануарлардың екі типін бөліп көрсетуге болады:пойкилотермді(салқын қанды) және гомойотермді(жылы қанды).
Пойкилотермді ағзалардың( грек тілінен аударғанда poikilos-алуан түрлі) зат алмасу деңгейі тұрақсыз,жылу реттеу механизмдері жоқ.Олардың денесінің температурасы қоршаған ортаның температурасына тәуелді
болады.Пойкилотермді жануарларға омыртқасыздар,балықтар ,қосмекенділер жатады.
Гомойотермді ағзалардың(грек тілінен аударғанда - homoios-бірдей)-зат алмасу деңгейі жоғары және тұрақты,зат алмасу нәтижесінде жылу реттелуі жүзеге асырылады.Мұның өзі олардың денесінің температурасының салыстырмалы түрде тұрақты болуын қамтамасыз етеді.
Пойкилотермді жануарлардың өзін салыстырмалы түрде кең ауқымды температура ауытқуында белсенді тіршілік ететін эвритермді және температураның айтарлықтай ауытқуын көтере алмайтын стенотермді деп бөлуге болады. Пойкилотермді жануарлар температура бірден төмендеп кеткен жағдайда анабиоз жағдайына өтеді. Гомойотермді ағзаларда жылу реттеулінің механизмдері химиялық және физикалық болып бөлінеді. Химиялық механизмді ағзадағы реакциялардың интенсивтілігі қамтамасыз етеді де, рефлекторлық жолмен жүзеге асады. Жылу реттеулінің физикалық механизімін жылу сақтау жабыны (қауырсындар , жүн, май қабаты), тері бездерінің қызметі, тыныс алу кезіндегі ылғалдың булануы, қан айналудың қан тамырлық реттелуі қамтамасыз етеді.Салқынқанды жануарлардың зат алмасуының жылдамдылығы сыртқы ортаның температурасына тура пропорционал, ал жылықанды жануарларда керісінше, температура төмендегенде жылу бөліну артады, яғни зат алмасу процестерінің жылдамдығының артуы жылу өндірудің артуына әкеледі .
Пойкилотермді және гомойотермді жануарлар арасында аралық жағдайда гетеротермді жануарлардың орналасады. Оларда белсенді жағдайда дене температурасы салыстырмалы түрде жоғары және тұрақты болса, ал тыныштық қүйінде дене температурасының сыртқы орта температурасынан айырмашылығы болмайды. Бұл жануарларда ұйқыға кеткен кезде зат алмасу деңгейі төмендейді де, денесінің температурасы қоршаған орта температурасынан аздап қана жоғары болады. Гетеротермді жануарлардың өқілдері ретінде - сарышұнақ , кірпі, жарғанат , аю, үйректұмсық , кенгурулар мысал бола алады. Анабиоз (грек тілінен аударғанда kryos-суық,аяз )- вирустарда, бактерияларда, омыртқасыздарда, қөсмекенділерде, бауырымен жорғалаушыларда, қыналарда, мүктерде байқалады.Анабиоз құбылысын алғаш сипаттаған А.Левенгук(1701) болды. Температура жер бетінде ағзалардың таралуында маңызды фактор болып табылады.
1918 жылы А. Хопкинс биоклиматтық заңды тұжырымдады.Оның зерттеулері бойынша солтүстікке,шығысқа және тауға қарай тірі ағзалардың өміріндегі периодтық құбылыстар ендіктің әр градусы,бойлықтың әр 5 градусы ,шамамен әр 100 м биіктеген сайын 4 күнге кешігеді,яғни ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.