Қазақ және орыс тілдерінің лексикасындағы ортақ сөздер. Орыс тіліндегі түрікі сөздері

Дүние жүзінде мемлекет те, тіл де көп. Бірақ жер ша¬рындағы тілдер саны әлі толық анықталмаған. Әр зерт¬теулерде әртүрлі сан айтылып, әртүрлі топшылау жасалынады. Ғалымдардың есептеуінше, жер шарында 3 мың¬дай тіл бар.
Зерттеулерге сүйенсек, дүние жүзіндегі 210 елде алты миллиардтан астам адам, негізінен, 651 тілде сөйлесе, оның алтауы дүниежүзілік тіл болып саналады. Олар – қытай, ағыл¬шын, орыс, испан, француз, араб тілдері.
Кез келген тілдің өзінің сөздік құрамы, ерекше фонетикалық жүйесі және грамматикалық құрылысы болады. Қазақ және орыс тілдерін генеологиялық жағынан алғанда, әртүрлі тілдік топтарға жатады: қазақ тілі түркі тілдерінің қыпшақ тобына, орыс тілі индоеуропа тілдерінің шығыс-славян тілдерінің тобына жатады.
Сондықтан қазақ және орыс тілдерінің қалыптасуынан көптеген ерекшеліктерді байқауға болады. Ол ерекшеліктер аталған тілдердің фонетикалық жүйесінде де, сөздік құрамында да, грамматикалық құрылысында да кездееседі.
Қазақ тілінің сөздік құрамына түркі тілдеріне ортақ байырғы сөздер, ғасырлар бойы қалыптасқан қазақтың байырғы төл сөздері кіреді. Тарихи тума сөздер тіліміздің сөзжасам тәсілдері арқылы пайда болған. Сонымен қатар тілдің сөздік құрамының толығып, кемелденуі, бір ғана өзінің ішкі мүмкіндіктері арқылы жүзеге аспайды. Өзінде жоқ сөзді өзге тілдерден алу арқылы да тіл өзінің сөздік құрамын байытып, жетілдіріп отырады. Қазақ халқының тарихына көз жіберсек, көптеген елдермен үнемі тығыз байланысты болғандығын көреміз. Қазақ тілінің сөздік құрамындағы кірме сөздер, негізінен, араб, парсы, монғол, орыс тілдерінен енген.
Қазақ және орыс халықтары қонысы мен өрісі ежелден іргелес, көрші елдер. ХҮІ–ХҮІІ ғ. қоныс араласуымен, сауда-саттықпен байланысты қарым-қатынастар күшейсе, ХҮІІІ ғ. 30-жылдарынан бастап Қазақстанның Ресей империясына бағынуы бұл байланыстарды одан әрі нығайта түкен [1, 86].
Жалпы, қай тіл болмасын кірме сөздер арқылы байып, толығып, кемелденіп отырған. Орыс тілінің төл сөздерінде индоеуропалық сөздер, яғни индоеуропалық тілдер бірлестігі дәуірі кезінде, біздің дәуірге дейінгі Ү-ІҮ ғ. пайда болған сөздер, жалпы славян сөздері, яғни барлық славян тілдерінің негізін құраған сөздер, ҮІІ-ІХ ғғ. шығыс еуропада пайда болған шығыс славян лексикасы; ХІҮ ғ. кейін қалыптасқан нақты орыс лексикасы жатады. Индоеуропалық тілдер бірлестігі дәуірі кезінен бастап пайда болған лексика, ғалымдардың пікірі бойынша, Жайық пен Енисей аралығында, енді бір деректер бойынша, Балкан-Дунай территориясында өмір сүрген тайпаларды біріктірген индоеуропа өркениетінің тіліне жатады.

1. Қазақ ССР тарихы. І том. – Алматы, 1957.
2. Русская грамматика. – М: Наука, 1980.
3. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. – Алматы: Ана тілі. 1991. – 384 б.
4. Байтұрсынұлы А. Байтұрсынұлы А. Бес томдық шығармалар жинағы / Құраст. А.Ісімақова, Г.Пірәлиева және т.б. – Алматы: Алаш, 2003. І том. – 408 б.
5. Жүнісбеков Ә. Түркі тілдерінің сөз просодикасы және қазақ тілінің сингармонизмі.– Алматы, 1989.