Меркантелизм кезеңдерінің ерекшеліктері туралы мәлімет

Меркантилизм (франц. mercantіlіsme, итал. mercante – деген сөзден шыққан – саудагер‚ көпес) – капиталдың бастапқы қорлану дәуірінде дүниеге келген сауда-өнеркәсіп буржуазиясының экономикалық теориясы мен саясаты.
16 ғасырда пайда болып, 18 ғасырдың аяғына дейін дамыды. Меркантилизмді А.Смит (1723 – 90) өзінің “Халықтар байлығының табиғаты мен себептері” (1776) атты басты еңбегінде негіздеді. Меркантилизм Батыс Еуропа елдері – Англия, Франция, Испания, Португалия, Италияда дамыды.
Меркантилизмнің көрнекті өкілдері:
• Англияда – У.Стаффорд, Т.Мен, Дж. Стюарт;
• Италияда – А.Серра;
• Францияда – А. де Монкретьен, Ж.Б. Кольер.
Меркантилизм теориясының кейбір нышандарын орыс экономисі, І Петрдің замандасы И.Т. Посошковтың “Сараңдық пен байлық туралы” деген еңбегінен де кездестіруге болады.
Меркантилизм ілімін жақтаушылар – меркантилистер – қоғам байлығы мен әл-ауқатының көзі материалдық игіліктер өндірісі емес‚ тауар және ақша айналысы саласы деп есептеді. Олардың пікірінше қоғамның әл-ауқатына сыртқы сауданы реттеу‚ тауарлар әкелімінен әкетілімінің басым болуы және елде ақшалай капиталдың қорлануы жолымен қол жеткізуге болады. Осыдан келіп “меркантилдік” деген термин сауда‚ коммерц. деген мағынада қолданыла бастады. Сонымен бірге ол материалдық пайдакүнемдікпен‚ бас пайдасын күйттеушілікпен байланысты ұсақ есепшіл‚ саудагерлік дегенді де білдіреді
Экономика ілімінің басты бағыты меркантилизм болды.Қысқаша бұл бағыттың мәнін былайша қорытындылауға болады: экономикалық саясатта – ел ішіндегі және мемлекеттік қазынадағы бағалы металдарды жаппай қорландыру . Теорияда экономикалық заңдылықтарды айналыс саласынан іздестіру. Сауда капиталының басты принціпі – қымбатқа сату үшін сатып алу, айырмасы бағалы сары металл формасында көрініс алады. Меркентилизмнің мемлекеттен де данагөйлігі шеттен тасып алғаннан гөрі шетке көбірек сатуды уағыздауы. Меркантилизмнің буржуазиялық политэкономияның алғашқы мектебі ретінде, экономикалық саясат жүйесін теориялық негіздеуге ұмтылыс жасады. Теория мен практиканың бірлігі ретінде меркантилизм мынадай екі бағытпен сипатталады:
І. Байлық ақшамен шатастырылды. Меркантилистер ақшаның тауармен байланысын жете білмегендіктен байлықты айырбас құнына қарама – қарсы қойды.
ІІ. Ақшалай байлықты қорлануы үкімет көмегімен жүзеге асырылады, өйткені уақыт өткен сайн армияны нығайту, Сарай маңындағы тәртіпті күшейту үшін ақшаға деген қажеттілік те өсе түседі. Осылармен байланысты мемлекет тиісінше экономикалық саясатты ұстанады, оны жүзеге асырудың тетіктерін ойластырады.