Англиядағы ассоциативтік психология

XVIII ғасыр ғылыми психология тарихында ассоциативтік ілімнің дамуымен тығыз байланысты. Ассоциация(латынша: assotiatio - біріктіру) - адамдардың қандай да бір нақтылы нәтижелерге жету мақсатында әртүрлі қауымдастықтарга, одаққа және топқа бірігуі әрі олардың тығыз қарым-қатынасының нәтижесі немесе үрдісі.
Ассоциация — белгілі бір психикалык құбылыстар мен қозғалыстардың басқалармен заңды байланысын айтады. Ассоциациялар уақытқа, кеңістіктегі жақындығына, ұқсастығына және қарама-қарсылығына байланысты болады. Ассоциация идеясы XVIII ғасырда пайда болды және механика мен физикадан алынған түсініктерге негізделеді.
Ассоциациялық процесте процестің өтуін объективті анықтайтын қатынастар мен байланыстарды субъект заттық мазмұнның байланысы ретінде ұғынбайды. Сондықтан да процестің мазмұны танымдық қатынаста субъективті, және сонымен қатар оның өтуі автоматты турде субъектіден тәуелсіз болады; субъект оның өтуін реттемейді. Ассоциативті процесте субъектіге тәуелсіз бірқатар субъективті түсініктер өтеді; ассоциативті процестің мақсатты бағыты жоқ.
Әрбір түсінік ассоциациялар бойынша кез келген түсінікті шақыра алады, олар өздерінің қатысыуымен кеңістік немесе уақытша араласуларда көрінеді, ал мұндай түсініктер әдетте көп болады. Ассоциативті шақырылған түсініктердің әрқайсысы өз кезегінде ассоциациялардың әр түрлі жақтарына тарап кететін бастапқы нүктесі болып табылады.
Сонымен, алғашқы және соңғы түсініктер арасындағы байланыстарға негізделген ассоциациялар бір жақты емес: процесс бағыттылықтан айырылады, онда оны ұйымдастыруды реттеп, отыру деген болмайды. Мысалы, кездейсоқ келген ойлар әр жаққа шашырап, үзіле берсе, олар бір затқа қатысты жинақылықты және шоғырланған бағыттылықты талап ететін ойлау жұмысынан шығып қалады, сөйтіп біз шешіп отырған міндетте өз “ойымыздың адасуға, шаршауға әкелеміз және кездейсоқ армандарымыз да ыдырайды; алайда осы армандарда ассоциациялардың қарапайым тізбегіне қарағанда бағыттылық көп болады”. Ойлау процесінде ассоциацияның осы механизмнің әрекетін “шашыраңқылық” жағдайымен түсіндіруге болушы еді, алайда ойлау операцияларының бірізді жүру барысында ойлау операциялары реттелген, дұрыс өту барысынан, оның жолынан ойды ауытқытып, кездейсоқ ассоциациялар бойынша шыға келген бейнелер пайда болады.

1. Жұмасова К.С Психология. Алматы “Фолиант” баспасы 2006 ж.
2. Әдеп және жантану. Хрестоматия. – Алматы, 1996 ж.
3. Бап–Баба С.Б. Жалпы психология. Жоғары оқу орындары студенттеріне арналған дәрісбаяндар жинағы. Алматы: “Заң әдебиеті” 2005 ж.
4. Психология: Энциклопедиялық сөздік.Қ.Б.Жарықбаев, О.С.Саңғылбаев