Тауардың, дайын өнімнің есебі және оларды сатумен байланысты шығыстар

Жоспар
Кіріспе

Жоспар:

1.1 Дайын өнімнің есебі.
2.1 Сатып алынған тауардың есебі мен бағалауы
2.2 Бөлшек сауда кәсіпорында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың ерекшеліктері.
2.3 Көтерме саудасындағы тауарлардың опреациясының есебі.
2.4 Бартерлік мәлміле тәртібіне сатылған өнімнің есебі.
2.5 Уақытша шығарылған және уақытша тауардың есебі
2.6 Тауарлардың тегін беру кезінде болатын операциялардың есебі.
2.7 Келісім.шарт бойынша берілетін тапсырмалардың операцияларының есебі.
3.1 Тауарларды сатумен байланысты кепілдік міндеттемелердің есебі.
3.2 Гарантиялы жөндеу.
3.3 Тауар айырбастау
4.1 Комиссиондық магазиндердегі тауардың операциясын есептеудің ерекшеліктері.
5.1 Сатылған тауарды қайтарып берудің, бағадан да және сатудан да жасалған жеңілдіктердің есебі.
5.2 Сатылған тауарлардың қайтарылуының есебі (7.11 шоты)
5.3 Сатудан жасалатын жеңілдіктердің есебі. (712 шоты)
5.4 Бағадан жасалатын жеңілдіктердің есебі (713 шоты)

ТАУАРДЫҢ, ДАЙЫН ӨНІМНІҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ САТУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ШЫҒЫСТАР
1.1 Дайын өнімнің есебі
Дайын өнім-негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандатрпен немесе техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны және басқа жайлары –міндетті түрде актімен рәсіиделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 221 «Дайын өнім» деп аталатын активті инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады.
Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген бағасы падаланылуы мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасымен есептеу жолымен шығарылып, оның есептік бағасы нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығынан есептелінед. Ауытқу кәсіпорынның экономиясын немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында есептелінеді: экономиясы (үнемделгені) –қызыл жазумын, ал артық жұмсалғаны-әдеттегі (дағдылы) –жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептелінеді:

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі

Емтихандық жұмыс
Тақырыбы: Тауардың, дайын өнімнің есебі және оларды сатумен байланысты
шығыстар.

ТАУАРДЫҢ, ДАЙЫН ӨНІМНІҢ ЕСЕБІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ САТУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ШЫҒЫСТАР
1.1 Дайын өнімнің есебі
Дайын өнім-негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі.
Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандатрпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай құжаттармен
куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің қабылдап алғаны
және басқа жайлары –міндетті түрде актімен рәсіиделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 221 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны
бойынша көрініс табады.
Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан
кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде
қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім ағымдағы
есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін (есептік
бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты өзіндік құны, тіркелген
бағасы падаланылуы мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасымен есептеу
жолымен шығарылып, оның есептік бағасы нақты өзіндік құнына дейін
жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің
қалдығынан есептелінед. Ауытқу кәсіпорынның экономиясын немесе артық
жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында есептелінеді:
экономиясы (үнемделгені) –қызыл жазумын, ал артық жұмсалғаны-әдеттегі
(дағдылы) –жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептелінеді:

=

Бухгалтерлік шоттар есебінде нақты шығынның есептік құннан ауытқудын
келесі шартты сызба бойынша көрсетуге болады:

Дт 900 шоты Кт Дт 221 шоты Кт
Дт 801 шоты Кт
Нақты Дайын өнімнің Дайын өнімнің Өнімнің нақты Өнімнің нақты
шығын есептік құны есептік құны өзіндік құны өзіндік
құны

Есептік құнан Есептік құнан
ауытқу ауытқу

Өнімнің нақты Өнімнің нақты
өзіндік құнының өзіндік құны
жиыны (есептік
құныауытқу)

Мысалға, кәсіпорында есепті кезең барысында мына проценииер бойынша
есептік бағасы көрініс тапқан:
ҚатаШаруашылық Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
р № операцияларының
мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
2 Қоймаға дайын өнім
кірістелді:
А бұйымы 250000 221 900
Б бұйымы 800000 221 900
3 Дайын өнім сатылды:
А бұйымы 170000 801 221
Б бұйымы 630000 801 221

Есептік кезеңнін соңында және калькуляциялық процесс аяқталысымен
дайын өнімнің өзіндік құны анықталады, ол мынаны құрады:
-А бұйымы-230000 теңге;
-Б бұйымы-870000 теңге.
Ауытқудың пайызы мынаны құрады:

-А бұйымы бойынша=
-Б бұйымы бойынша=
Сатылған өнімнің ауытқу сомасы сынаны құрады:
-А бұйымы бойынша =170000 8%=13600 теңге-экономия (үнемделген);
- Б бұйымы бойынша = 6300008,05%=50715 теңге –артық жұмсалған.
Ауытқу пайызын есептеу және ауытқу сомасын бухгалтерлік есепте келесі
жазбалар жазылады:
- қызыл жазу әдісімен: 221 шоты дебеттеледі де, 900 шоты кредиттеледі
(20000) теңгеге;
Содан соң операциямен бір мезгілде 801 шоты дебеттеліп, 221 шоты
кредиттеледі-(13600) теңгеге;
- өнімнің нақты өзіндік құнына жеткізу үшін әдеттегі (дағдылы) жазу
жазылады: ол кезде 221 шоты дебеттеліп, 900 шоты кредиттеледі-70000
теңгеге, содан соң осымен бір мезгілде 801 шоты дебеттеліп, 221 шоты
кредиттеледі-50715 теңгеге.
Дайын өнімді қабылдау –тапсыру накладной бойынша немесе өнімді шығару
жиынтығы бойынша өндіріспен қоймаған кірістеледі.
Қабылдау- тапсыру құжаты аспаптық (накладной) цехта екі дана етіп
жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғанна кейін, накладнойдың бір данасы
қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі салаларында
қабылдау –тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе арнаулы)
бланкілері қолданылуы мүмкін. Солардын бірі жоғарыда келтірілді.
Қабылдау –тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық кәсіпорындарында,
жаппай және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп салаларында өндіріс
есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады. Қабылдау –тапсыру құжатын
өнімді өткізу үшін де пайдаланады. Бұл нысан жекелген тапсырыс
берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен номенклатурада дайындалатын өнім
тетіктерін есепке алу үшін де қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап олтыру үшін
және шығарылған дайын өнімнің құны жедел есептен отыру үшін өнеркәсіптің
барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың нысаны
қолданылады.
Осы жиынтық бойынша бір айдағы өнімді кірістеуге болады. Бұл
жағдайда оған тиісті накладнойлар қоса тіркеледі.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма есебінің
карточкаларында жүргізіледі. Айдың аяғында карточкалардағы шығарылған
қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының кітабына көшіреді.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар, оның тізімдемесімен
(реестрмен) бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттары тапсыру тізімінің
деректерін келіп түсулеріне қарай дайын шығарады. Жинақ ведомосының
деректерін дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып тексереді, бұл
қойма есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық есебімен бірдей
болып шығуын қамтамасыз етеді.
Айдың аяғында есеп беру алькуляциясын жасағанна кейін, барлық өнімнің
нақты өзіндік құны және нақты құны мен жоспарлы өзіндік құнының арасындағы,
немесе нақты өзіндік құнының арасындағы айырмашылықтары анықталады. Дайын
өнімді шығарғаны туралы синтетикалық деректері 221 Дайын өнім шотының
дебетінде жинақталып, 900 Негізгі өндіріс, 920 Қосалқы өндіріс және 910
Өз өндірісінің шала өнімдері деген (шала өнімдердің немесе
фабрикаттарының бір бөлігі сату үшін шығарылса) шоттарының кредитінде
көрініс табады.
2.1 Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар- материалдардық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін
сатып алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 222 Алынған тауралар
және 223 Басқа да таурлар шоттары қолданылады. Бұлар мүліктік –активті
шоттар 222- шотты негізінен сауда, қоғамдық тамақтандыру, жабдықтау –сату,
делдалдық және сыртқы экономикалық ұйымдар пайдаланылады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни бағанын
көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте сату бағасы
да, сатп алу бағасы да пайдалануы мүмкін. Есептік бағаны таңдау шаруашылық
жүргізуші субьектінің бірынғай таурларына қатысты үйлестірілуі керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын, комиссиондық
мараапаттауын; жабдықтаушыларға,делдал ұйымдарға төлейтін төлемдерін;
транспорттық-дайындау және басқа да шығыстарын, яғни алынған запастармен
тікелей байланысты шығыстарын еңгізеді. Сауда женілдіктерін, артық төленген
сомаларын және басқа да осы тәріздес түзетулерін, әкелінген шығындарын
анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме сауда кәсіпорындарында тауардың сатып
алынған құны, әдетте, есептік баға ретінде бола алады.
Сату бағасы – бұл тауардың сол бойынша ең сонғы тұтынушыға сатылатын
бағасы. Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
- сатып алынған құны – бұл құжаттармен қуатталатын (шоты, тауарлы-
транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы) тауардын
жабдықтаушылардан сатып алынған құны;
- акциз- бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь өнімдеріне
және темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік бұйымдарға
т.б.; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік деңгейде
тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық көлеміне
бөліп анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің мөлшерлемесі
онын құрамындағы спиртке тәуелді етіп белгіленуі мүмкін;
- қосылған құн салығы –келесі мөлшерлеме бойынша әр түрлі тауар
түрлеріне белгіленеді: 0%айызы бойынша)-экспортталатын тауарларға
(занда қаралғандардан басқасы), 16 %-барлық тауар түрлері бойыншща
(ҚҚС-босатылғандардан басқасы);
- сауда үстемесі-бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу үшін
және сату операцияларынан табыс алға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген болшек сауда магазиндер тауарды сауда үстемесі
бойынша емес, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл жауапты
тұлғанын жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей калған-
жағдайда, сол тауарды өтеуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай киындық туғызбайды,
өйткені келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі кұжаттармен
рәсімделеді (шоттармен, тауарлы-транспортгык накладноймен т.б.
күжатгармен). К,оймадағы тауардын шығысы да үлкен мәселе туғызбайды,
өйткені әрбір босатылған тауар үшін тиесілі кұжаттар жазылады. Қиындык
тек, бөлшек сауда магазиндерінде сату барысында пайда болады. Бұның басты
себебі: сатып алынған тауардын сомасына тек бакылау-кассалық машинасынан
алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың сату бағасы бойынша кұны
көрсетіледі, бірақ бір күнде канша тауар сатып алынған бағасы бойынша
сатылғаны туралы мәлімет көрінбей калады. Ол мынадай есептеу жолымен
шығарылады:
= + -

Бұл кезде калдыктың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен
аныктауға тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай жағдайда,
қалдыктың деңгейін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін ұйымдастырудың
күрделі жағдайынан алшақ болу үшін тауардың сату бағасы бойынша есеп әдісін
пайдаланады. Өйткені ол сатылған тауардың есептік бағасы бойынша сомасын
жеңіл аныктауға мүмкіндік береді, ол үшін бүкіл сомадан чек бойынша
жиынтық сомасын алып тастаса, айырмасы саудадан түскен түсім болып
саналады. Осы жағдайда, тауардың да қалдығын кез келген кезеңге аныктау
мүмкіндігі туады. Бүл тәсіл тек қана көтерме саудаға тән деп ойлауға
болмайды, оны бөлшек саудамен айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының
көмегімен жүзеге асыруына болады. Штрихтык кодтар, әдетте, он үш саннан
(цифрдан) тұрады, оның алғашқы екеуі өнімді-дайындаушы (немесе өнімді-
сатушы) мемлекетін көрсетеді; келесі бесеуі - өнімді әзірлеуші-кәсіпорынды,
одан кейінгі бесеуі –тауарға сипаттама береді (атауы,мөлшері т.б.) және ен
сонғы біреуі —бакылаушы болып саналады.
Магазинге тауар келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі, саны және
сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме (сканируюшей) қондырғысының
арқасында компьютердін жадында сакталады. Одан әрі қарай тауарды сату
кезінде компьютер қандай тауардын қандай санда (мөлшерде) сатылғаны туралы
мәліметті тіркейді, осының негізінде, сатылған тауардың сатып алынған кұнын
анықтайды. Тауардың есептен шығарылғаны туралы ақпараттар, егер олар ресми
құжатталмаса немесе компьютерде тіркелмесе, онда ол туралы мәліметті
түгелдеудің көмегімен_алынады.
Кейбір тауарлар өзінің техникалык себептері бойынша штрихтық кодтауға
жатпайды (қалам, каламсап т.б.), онда олардың сатып алу бағасын жоғарыда
көрсетілген формула бойынша аныктайды.
Есептік кұнын тандау — алынған кұны бойынша немесе сату кұны бойынша
мәселенің шаруашылық жүргізуші субъекті үшін де маңызы зор. Осы мақсатта
бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
- арнайы (тұтастай) идентификаииялау әдісі;
- орташа өлшемдік күн әдісі;
- ФИФО әдісі - запастарды алғашкы сатып алынғандардын бағасы бойынша
бағалау әдісі;
- ЛИФО әдісі — запастарды соңғы сатып алынғандардын бағасы бойынша бағалау
әдісі.
Бұл аталған әдістердің колдану тәртібі жоғарыда "Тауарлы-материалдык
қүндылыктардың есебі" деген тарауда толығымен карастырылған болатын.

2.2Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті үйымдастырудын
ерекшеліктері.
Бөлшек саудадағы тауарлар есебі 222 "Алынған тауарлар" шотында
жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады:
2221 субшоты - "Бөлшек сауда кәсіпорындарының коймаларындағы тауарлар",
онда бөлшек сауда кәсіпорындарының коймаларындағы сакталып түрғантауарлар
есепке алынады. Есеп дайын енім және материалдар есебі сияқты санына және
күнына карай, сатып алу бағалары бойыша жүргізіледі.
2222 субшоты - "Бөлшек саудада сату үшін алынған, сатып алынған тауарлар",
онда материалдық жауапты адамдардың (аға сатушылардың, бөлім
меңгерушілерінің т.б.) жауапкершіліктерінде тұрған тауарларды есепке алады.
Есепке алу сату бағалары бойынша (сатып алу бағасы, ҚҚС және сауданың
үстеме бағасы қосылады) жүргізіледі. Есепке алу сол тауардын күны бойынша
жүргізіледі.
2223 субшоты - "Тауардьщ үстеме бағасы". Бұл субшотта сату үшін берілген
тауарлардың барлық түрі {тауар топтары бойынша сараланып) белгіленген
мөлшердегі үстеме бағасы бойынша есепке алынады. Соның нәтижесінде сатуға
берілгең тауарлардың бағасы үстеме бағасынан асып түседі. Тауарлар
сатылғаннан кейін тауардың үстеме баға қызылмен жазылып, олардың күнын
кемітеді; үстеме баға кәсіпорыннын тауарларды сатқаннан тапқан табысы болып
табылады. Сатылған тауардың үстеме бағасын белгіленген үлгі бойынша есептен
шығарады.
2224 субшоты - "Тауар бағасына косылған кұн салығы". Бүл субшотта сатуға
берілген тауар багасыңа енгізілген ККС сомасын көрсетеді. Тауар бағасына
үстеме бағасы мен ҚҚС косылады да, сөйтіп ол тауардың сатылу күнын құрайды
(қалыптастырады). Осы бағалар бойынша тауарлар түтынушыларға және басқа
сатып алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы К.ҚС сомасынан "тазартылады", яғни
табыс-сомасы шығарылады,ол ұшін ККС сомасын кызылмен жазады. К.КС жалпы
табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен және кірістелген к&зде шегерімге
койылған (331-шоттын дебеті) сомаларды алып тастағаннан кейін калғаны
бюджетке аударылады.
Сөйтіп, 2223 және 2224 субшоттары тек тауардың сатылу қүнын
калыптастыруға арналған, яғни көмекші кызмет аткарады және олардын, дербес
арналымы жок, Бірак көмекші кызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары сатылған
тауардың түсіміне бакылау жасаудан айырылады, сондықтан да сатушы да, сатып
алушы да тауардын сатылататын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен коса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалык, есептін
дүрыс жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыкка сатылған тауардын
мөлшерін, арналымын, үстеменін есептеу тәртібін, нарық бағасын анықтауға
көмектеседі.
Қазақстан Республикасьшда әрекет етіп тұрған занмен сәйкес, бухгалтерлік
есеттте де, салык есебінде де есептеу әдіс пайдаланады, соған сәйкес тауар
сатып алушыға босатылысымен, онынтөлем мерзіміне қарамастан, тауардың
сатылған кезені болып саналады. Ал бөлшек сауда кәсіпорындарында тауардың
сатылған кезеңі болып, қолма-кол ақша түскен кезең саналады, өйткені онсыз
тауар босатылмайды.
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі, магазиннін бас
кассасына акшанын келіп түскен кезеңнен бастап 451 шотгың дебетінде, 702
және 633 шоттардын кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептен шығару сатушының есеп беруінің негізінде жасалады,
онда тауардын сатылған күнынын бірыңғай кағидасына сай етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауардың сатып алынған бағасын көрсету үшін, әдетге,
тауар бағасындағы сатылған К.КС сәйкес және сатылған сауда үстемесіне ай
сонында бөлшек сауда кәсіпорындарында есебі шығарылады,
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін есептейді, ал
ол өз кезегінде келесі проііедурадан түрады:
1. Еухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардын сатылу (сату)
бағасына косылатын болғандықтан, тауардын барлык партиясына 222 шотының 2
субшоты дебетгеліп, 222 шотының 3 субшоты кредитгеледі, бүл арада 222
шотының 3 субшотында сатылған тауар бойынша айдан айға тек сатылған
тауардын сатып алынған құнын алу үшін, ол қызылмен жазылып отырады,
нәтижесінде 222 шоты бойынша кредиттік қалдыктың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналымы мен ай басындағы тауардың құнына сауда
үстемесінін калдығын косып, сауда үстемесінін "болжамды сальдосы" деп
аталатын жағдайын аламыз (бүл жағдайда 222 шотының 3 субшотынык дебеті
бойынша операцияларын шегереміз).
3. Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан (сатылған өнімнен түскенмен
) ай соңында қалған тауар құнының қалдығын (222 шоттың 2 субшоты бойынша,
сальдосын) алып тастап шығарамыз. Бұл есептеу касса мен тауар туралы есеп
берудің негізінде жасалады.
4. Болжамдық сальдосын (2223 шоты бойынша алынған соманы) жалпы сатылған
өнімнің құнына және сатылмай қалған тауар құнының қалдығына бөлу арқылы
тауардың орташа пайыздық үстемесін табамыз.
5. Тауар қалдығына қатынасты сатылмаған сауда үстемесінің сомасын: ай
соңында қалған тауардың сомасын орташа пайыздық сауда үстемесіне көбейту
жолымен анықтаймыз.
6. Болжамдық сальдодан 2223 шоты бойынша тауар қалдығына жататын сауда
үстемесінің сомасын анықтаймыз, бұл өз кезегінде қызыл жазумен жазылатын
жазу болып табылады.
Сонымен, жоғарыда айтылған есептеулердің мәні: ай басындағы сауда
үстемесінің сомасын және ай барысында алынған сомасын сатылған тауар мен ай
соңында қалған таурға пра-пар (пропорционалджы) етіп аламыз, бұл кезде
әрбәр тауардың үстемесін есептеудің қажеттілігі туындамайды.
Бухгалтерлік есепте тауардың сатып алынған бағасы көрсету үшін
тауардың сатылған бағасын үстемеден және ҚҚС тазалайды , яғни қызыл
жазумен жазылады:

2.3 Көтерме саудасындағы тауарлардың операциясының есебі.
Көтерме саудасындағы кәсіпорындардың бөлшек сауда кәсіпорындарынан
айырмашылығы: онда тауардың есебі сатып алынған бағасы бойынша жүреді,
сондықтан тауар қозғалысы бойынша операциясын бухгалтерлік есептің
шоттарында көрсету сызбасы (схемасы) біршама қарапайым болып келеді.
РеттікШаруашылық операцияларының Шоттар корреспонденциясы
№ мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4
1 Жабдықтаушылардан келіп түскен222 671
тауар қоймаға кірістелді
ҚҚС сомасына (16%) 331 671
2 Тауар сатып алушыларға
сатылды: 301 702
табысы қалыптасқан (қосылған)
келесім шарттық құнына
сату бойынша айналысына 301 633
есептелген ҚҚС (16%)
3 Сатып алынған тауардың 802 222
сатылған бағасы есептен
шығарылды
4 Келіп түскен тауардың 671 441
шот-фактурасы
5 Олардың сатып алған тауардың441 301
шоттарын сатып алушылар
төледі

Көтерме сауда кәсіпорнында тауардың аналитикалық есебі оның
қоймасы мен бухгалтериясында жүреді.
Олардың есебінің бөлшек сауда кәсіпорындарының есебінен айтарлықтай
ерекшелігі жок, тек қана құжатгау тәсілінде (рәсімдеуінде) болуы мүмкін.
Көтерме сауда кәсіпорындары негізінен ақшасыз есеп айырысу жүйесімен жұмыс
істейді, сондыктан босатылған тауарды куаттайтын кұжаты болып накладнойы
саналды, бакылау-кассалық машина чектері емес. Көтерме сауданың екі түрі
бар: қоймадан (қоймалык айналым) және транзиттік (транзиттік айналым).
Сауда ұйымының қоймасынан тауар сатылған жағдайдаөзі жабдыктаушымен
есептеседі, тауарды қабылдап алады, тауарды өз қоймасынан сатып алушыға
жөнелтеді және одан өзі төлемін өндіріп алады.
Транзиттік жолымен тауарды сатқан кезде тауар сауда кәсіпорының
қоймасына түспейді, ол тікелей соқғы сатып алушыға бағытталады. Транзиттік
жолымен есеп айырысуға көтерме кәсіпорны катысуы да, қатыспауы да мүмкін.
Бірінші жағдайда, көтерме сауда кәсіпорны өзі жабдықтаушылармен тауар
үшін өзі есептесіп және сатып алушылардан төлемін өзі өндіріп алады. Ал
екінші, яғни, көтерме кәсіпорны катыспаған жағдайда, көтерме кәсіпорны
тауарды ең соңғы сатып алушыға жеткізіп беруді ғана ұйымдастырады, ал
олардың есеп айырысуы жабдыктаушылардын және тікелей тауарды алушылардың
арасында жүреді.
Көтерме сауда кәсіпорнынан, әдетте, тауарды сатып алушыға жөнелту
жазба , келісім-шартының негізінде жүзеге асырылады, онда жеткізіп берудің
барлық жағдайлары айтылады {саны, сапасы, тауар бағасы, тасымалдау жағдайы
т.б.), сондай-ақ сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік кұкығынын кезеңі де.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 238 бабына сәйкес мүліктік
берілген кезеңінен бастап келісім-шарт бойынша мүлікті алушыға мсншік
кұкығы өтеді, егер де заң актілерінде немесе келісім-шартта баскаша
жағдайлар қарастырылмаса. Алушыға мүлікті беру кезінде танылады, ал алушыға
жонелту үшін транспорттык ұйымдарына берумен тең немесе мүлікті алушыға
жіберу үшін почтаға өткізумен тең, егер де занда немесе келісім-шартта
басқаша жағдайлар қарастырылмаса (Қазақстан Республикасының Азаматгык
кодексінің 239 бабы).

2.4 Бартерлік мәміле тәртібіне өнімнің есебі.
Акшасыз тауардан тауарға меншік құқығымен бірге берілетін (ауысатын)
тауар айырбастау операциясын бартерлік мәміле деп түсінеміз. Бартерлік
мәміледен түсетін табыс №5 БЕС ұсынылған әдістемесіне сәйкес танылады.
Бартерлік операшіясының кезінде жасапған мәміле бойынша табыс алынған тауар
сатылған құны бойынша бағаланады және танылады (бартерлік тәртіпте алынған
тауардың сомасы 200000 теңге тұрған, енді осы айырбасталынып алынған
тауардың құны 250000 теңгеге бағаланған және оны сол бағаға сату мүмкіндігі
тусын делік, онда 250000 теңге табыс ретінде танылады). Дегенмен де,
бартерлік операциялардан түсетін табысты аныктау онайға түсейді және оларды
барынша дәл есептеу мүмкін емес, онда бартерлік тәртіпте алынған тауардың
сомасы, яғни20000 теңге табыс ретіндетанылады. Енді біз бартерлік мәміле
бойынша жасалатын шоттар корреспонденциясын карастырып көрейік.

РеттШаруашылық операцияларының Сомасы, Шоттар
ік №мазмұны теңге корреспонденциясы
дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Бартерлік мәміле тәртібінде 100000 802 222
тауар боматылған, ал осы сатып
алу құны бойынша алынған
2 Бартерлік мәміле тәртібінде 150000 301 702
алынған тауарға шоты ұсынылған
3 Таардың сатылуы бойынша 24000 301 633
айналымына ҚҚС есептелінген
(16%)
4 Бартерлік мәмәлеге қатысушы
–кәсіпорын, алынған
материалдар мен шикі
заттарының шот –фактурасын
акцептеген (бірақ бартерлік
мәмілеге қатысушы –кәсіпорын,
материалдар мен шикі заттардың
бағасын әзірлеуші-кәсіпорының
көтергені туралы ақпаратты
алмаған болатын. Нәтижесінде
босатылған материалдар өте
жоғары бағаға берілген):
материалдар мен шикі заттардың180000 201 671
құнына
ҚҚС сомасына 28800 331 671
5 Тауарды айырбасату кезінде
бағасы бірдей болмағандықтан,
сатып алынған тауардың құнына
келтіру үшін, түзетілулер
жасалған: 30000 301 702
мәміледен түскен табыс
сомасына 4800 301 633
ҚҚС сомасына
6 Бартерлік мәміле бойынша
қарыздары зачетка жатқызылған208800 671 301

2.5 Уақытша шығарылған және уақытша әкелінген тауардың есебі.
Тауарлар Қазақстанның территориясынан (айсағынан) уақытша
шығарылуы немесе уақытша әкелінуі мүмкін. Бұл кезде ол тауарлар сол өзінің
бастапқы қалпын өзгертпей иелеріне қайтарлуы тиіс, бірақ олардың табиғи
тозуы, сақтау және тасымалдау шығындары болуы мүмкін. Уақытша шығарылатын
немесе уақытша әкелінетін тауарға рұқсаты кеден органдары береді. Олардың
мерзімін де, яғни мақсатына және басқа да жағдайына (көрмеге т.б.) қарап,
сол органдар белгілейді бірақ ол екі жылдан аспауы керек (кейбір тауарлар
үшін ол өте қысқа, ал кейбір тауарлар үшін ұзаққа созылуы мүмкін).
Белгіленген мерзімі өткеннен кейін уақытша шығарылған (әкелінген) тауар
қайтарылмаса, онда басқаша кеденде тәртібіне мәлімделуі тиіс, не Қазақстан
Республикасының кеден органдарынан қоймасына уақытша орналастырылуы керек.
Уақытша шығарылатын және уақытша әкелінетін тауар кәсіпорынның 221
Басқа да әкелінген тауарлар шотында есептелінеді, онда: Уақытша
шығарылған тауарлар және Уақытша әкелінген тауарлар деген екі субшоты
ашылады. Уақытша әкелінетін тауарлар келіп түскен кезде 223 шотының
Уақытша әкелінген тауарлар субшоты дебеттеліп, 687 шотыв кредиттеледі, ал
олар қайтарылған кезде 223 шоты кредитгеліп, 687 дебеттеледі, Егер де
тауарлар объективті себептер бойынша қайтарылмаса, онда 223 шоты
кредиттеліп, 222 шоты дебеттеледі. Ал жабдыктаушыға кайтарылмаған тауардын
құны өтеледі (687 шотынын. дебетінде, 441 шотының кредитінде көрініс
табады) және ҚҚС бойынша есеп айырысуы жасалады.
Ал уақытша шығарылған тауарға 222 шоты кредитгеледі де, 223 шотынын
"Уакытша шығарылган тауарлар" субшоты дебеттеледі, ал егер де ол тауарлар
қайтарылмаса, онда оған керісінше операциялар жасалынады, яғни 222 шоты
дебеттеліп және 223 шоты кредитгеледі. Егер детауарлар иесіне кайгарылмаса,
онда ондай тауарлардың есебі өз өнімін сатуға жасалатын операциялар бойынша
жүргізіледі.

2.6 Тауарларды тегін беру кезінде болатын операциялардын есебі.
Тегін берілген тауарға қосылған күн салығы (ККС) салынады, ол сол
тегін берілген күніндегі калыптаскан бағасынан алынады. Төменде осы
операцияменбайланысты шотгар корреспонденциясы келтірілген.

РеттШаруашылық Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
ік №операцияларының мазмұны
дебет кредит
1 2 3 4 5
1 Сопнсорлық үлесі ретінде
берілген тауардың, сатып
алынған бағасы бойынша
есептен шығарылды 200000 845 222
2 Сапалық салынатын
айналымға ҚҚС
есептелінеді (Тауардың
сатып алу құнына) 32000 821 633
3 Жыл сонында тегін
берілген тауардың
сомасы, кәсіпорынның
зиянды жатқызылды:
-сатылған бағасы 200000 571 845
-жалпы және әкімшілік 32000 571 821
шығыс

Тегін берілген дайын өнім материалдардын баска да активтері сиякты
жоғарыда келтірілген операцияға ұқсас жасалынады.

2.7 Келісім-шарт бойынша берілетіи тапсырмалардың
операцияларынын есебі.
Келісім-шарт бойынша бір жағы (сенетін, сенген) өз атынан операция
жасаса, ал екінші (сенімді, сенім) жағы операцияны өз атынан занды
екендігін аныктайды. Мәміле бойынша сенетін (сенген) жақтың, жасаған құқығы
менн міндеттемесі тікелей сенімділіктінжағдайынан шығады.
Сенген жақ сенімді білдірген жақтың оған берген тапсырмасына сәйкес
барлык міндеттемені орындауы тиіс, ол міндеттеме нақты, занды және жүзеге
асырылатын болып келгені жөн. Сенген жак сенім білдірген жақтың берген
тапсырмасынан құмтыған жағдайда, міндетті түрде сенім білдірген жаққа
хабарлауы керек; ол егер де сенім білдірген жақтың мүддесіне қайшы
келмесе, онда ол оның ондай әрекетіне қарсылық білдірмеуі мүмкін. Сенген
жақ басқа үшінші жаққа сенім артуына болады, бірақ ол үшін бірінші
сенім берген жактың жазбаша түрінде
берілген келісімі болуы керек.
Сенім берген жақ сенген жағына оның жасаған шығынын және марапаттау
көлемін жасайды.

3.1 Тауарды сатумен байланысты кепілдік міндеттемелердің есебі
Бөлшек сауда кәсіпорындарында тауарды сату бойынша сауда ережесіне
сәйкес кепілдік міндеттемелер пайда болуы мүмкін.
Кепілділікті берілген мерзімінің ішінде немесе жарамдылық
мерзімінде, ал олар жоқ болған жағдайда таурдың сапасына қарап келісім
–шарт негізінде белгілеуінен болады. Сондықтан келісім-шартта айтылған
немесе алдын ала белгіленген жағдайда тұтынушы талап ете алады:
- сатып алу бағасын азайтуды;
- тацуардың кемістігін тегін орнна келтіруді (гарантиялы жөндеуді);
- кемістігін орнына келтіруге жасаған шығысын өтеуді;
- тиісті сапасы бар тауарға айырбастауды;
- зиянды өтегеннен кейін келісі-шартты бұзуға құқығы бар.
Кепілдік мерзімі нормативтік құжаттарында белгіленеді және ол сатылған
күнінен бастап есептеліне бастайды. Егер де бұндай нормативтік құжаттары
болмаса, онда ол келісім-шарттынң негізінде анықталады. Егер де тұтынушы
тауарды пайдаланудан бас тартса, бірақ жөнделгеннен кейін алатын болып ниет
білдірсе, онда тауардың кемістігіне кепілдік мерзім беруші кәсіпорынның
есебінен тауарды жөндеу жұмыстары жасалынады. Кепілдік мерзім негізгі
бұйыммен қатар олардың құрастырушы бұйымдарына да қатысты болады.
Сатып алынған тауардың кемістігі табылған жағдайда 14 күннің ішінде сол
тауарды сатушыкәсіпорынға хабарлауы тиіс, сатып алынған күнін
есептемегенде, ал егер де оның ашық дефектісі бар болған кезде және оны
эксперт (сараптаушы) қуаттаған жағдайда, оның хабарлау мерзімі алты айға
дейін күшін жомайды.
Енді біз кепілдікміндеттемесінің орындалу жағдайының әртүрлі көрінісін
бухгалтерлік есепте көрсетеміз.

3.2 Гарантиялы жөндеу (жөндеуге кепілдеме беру немесе тауар кемістігін
тегін қалпына келтіру).
Гарантиялы жөндеу бойынша шығыс сатып алушы мен сатушының арасында
және сатушы сауда ұйымымен және өндіруші кәсіпорыннын арасында жасалатын
келісім-шартта міндетті шығыс ретінде көрсетіледі және ол сатушы үйымның
шығысы болып табылады. Әдетте, сатушы ұйым өз бетінше сатылған (сатылатын)
бұйымның кемістігіне кепілдік бола алмайды. Болашақта пайда болатын
кепілдік міндеттемелерді орындау үшін, сатушы ұйым тауарды өндіруші
кәсіпорынмен косымша келісім-шартқа отырады, тек жазбаша келісім болған
жағдайда ғана ол іске асады.
Мысал. Кәсіпорын халыққа таңазытқыш (холодильник) сатумен айналысады.
Сатушы ұйым таңазытқышты жасаушы кәсіпорыннан алу үшін келісім-шартка
отырады, онда сол таңазытқыштың бағасынан 10% жеңілдік жасауы туралы
айтылған, себебі алынған таңазытқыштың жөндеу қажет болған жағдайда алушы
кәсіпорын (яғни, сатушы ұйым) бар шығынды өз мойнына алады.
Енді осымен байланысты шоттар корреспонденциясын келтіреміз.

ҚатарШаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы, теңгеШоттар
№ корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 3 4 5
1. Тауар өндіруші кәсіпорыннан жеңілдігі
ескерілген 1000 дана 20000 теңгеден
мұздатқыш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.