Ежелгі түркі әдебиетінің ескерткіштері (мектеп бағдарламасы бойынша)

1. Ежелгі түркі әдебиетінің ескерткіштері (мектеп бағдарламасы бойынша)
2. "Ежелгі түркі әдебиетінің ескерткіштері"
3. "Алып Ер Тоңға" дастаны.

8 – сынып.
Ұлаң байтақ қазақ жері- ең кемінде 3-5 мың жылдық тарихы бар көне мәдениет өлкесінің бірі.Қазақтардың арғы тегі – біздің жыл санауымызға дейін-ақ Қазақстанның қазіргі аумағында өмір сүрген сақ,ғұн,үйсіндер.Заманымыздың v ғасырынан былай «түрік», «түркілер» атанған.
Сақтар біздің заманымыздан бұрын Моңғолия мен Дунай арасын мекендеген. «Сақ» сөзі қазақ тілінде күні бүгінге дейін сақталған.Мысалы: сақа (асық),сақпан,сақшы,қып-сақ (қыпшақ), және тағы басқа.Көшпелі сақтар жайындағы деректер көне грек тарихшысы Геродоттың «Тарих» кітабында,қытай шежірелерінде жазылып қалған. Сақтардың 26 әріптен тұратын жазуы болған.Есік қаласының маңынан табылған Алтын Бекзаданың жанындағы күміс тостағанда: «Аға,саған бұл ошақ!Ошағынан безгендер,тізеңді бүк!Халықта азық-түлік мал болғай!» - деген жазу бар.Сақ,ғұн дәуірлерінен келіп жеткен Тарғытай,Алып Ер Тоңға,Тұмар патшайым,Ширақ батыр,Зарина,Мөде батыр жайындағы аңыз-жырлар бар.
Жалпы ежелгі дәуір әдебиеті туындыларына: «Алып Ер Тоңға», «Орхон ескерткіштері», « Қорқыт ата кітабы», Әбунасыр әл-Фараби, Ахмет Йасауи,Жүсіп Баласағұни,Махмұт Қашқари,Рабғузи,Сәйф Сараи.

9 - сынып.
...Жақсы сөз – аққан су,
Қайда ақса,сонда гүл өсер
(Жүсіп Баласағұн «Құдатғу білік».
Әдебиетіміздің ежелгі дәуіріне қатысты мұраларды зерттеген ғалымдар М.Жолдасбеков, Х.Сүйіншәлиев, А.Қыраубаева,Н.Келімбетов, т.б. оны іштей «Тәңірлік дәуір әдебиеті» (б.з.д. VIIғ. – б.з. Ixғ. : «Алып ер Тоңға» дастаны, «Атилла» дастаны, «Оғыз қаған», «Қорқыт ата» кітабы т.б.), Ислам дәуіріндегі әдебиет (X-XIIғ. : Әл-Фараби,Ахмет Йасауи,Ж.Баласағұн, М.Қашқари, т.б.), Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет (Сараи «Гүлстан бит – Түрки», Хорезми «Махаббатнама», «Дүрбен», «Жүсіп пен Зылиха» дастандары, т.б.) деп бірнеше кезеңдерге бөліп қарағанмен,бәрі де Б.Кенжебаевтың «Ежелгі әдебиет,бұл дәуір VI-XV ғасырлар аралығын қамтыды» деген пікірін негізге алады.Ежелгі әдебиетімізді бұлайша топтап көрсету «Қазақ әдебиетінің қысқаша тарихы» оқу құралында да танылып,қабылданған.
Қазақ халқының арғы тегі көне түркі тайпаларынан шығады.Қазақ халқының құрылуына негіз болған ру-тайпалар ерте замандарда қазіргі Қазақстанды,Орта Азияны,Оңтүстік-шығыс Сібірді,Орталық Азияны,Еділ бойын мекен еткен.Олар өзбек,қырғыз,әзірбайжан,түрікмен,ұйғыр,қарақалпақ,хакас,башқұрт,татар халықтарының құрамына енген ру-тайпалармен аралас өмір кешкен.
Қазақ әдебиетінің ежелгі дәуіріне қатысты әдеьи ескерткіштер көне түркі,шағатай (шағатай тілі-араб және парсы сөздері араласқан түркі тайпаларының кітаби тілі,ол сол кездегібарлық түркі тілдес халықтарға түсінікті тіл болған),ұйғыр,араб,парсы тілдерінде жазылғанымен,біз оларды төл әдебиетіміздің тарихының басы деп танимыз.
Сонымен бірге ежелгі әдебиет дегенде,қыпшақ тілінде жазылған «Кодекс куманикус», «Махаббатнама», «Жүсіп пен Зылиха», «Гүлстан», «Домбауыл», т.б. қиссалар,дастандар,шежірелерді есте ұстаймыз.
Міне,ежелгі әдебиеттің басты-басты мұралары,үлгілері осындай.Олар өзінен кейінгі әдебиеттің дамуына негіз болған.