Кристалдық тор құрылымы. Тау жыныстарының жіктелуі. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері
Кіріспе
I. Кристалдық тор құрылымы.
II. Тау жыныстарының жіктелуі.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері.
IV. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
I. Кристалдық тор құрылымы.
II. Тау жыныстарының жіктелуі.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері.
IV. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Жер қойнауларын көзбе-көз зерттеудегі адамзаттың қолы жеткен табыстары ғарыш кеңістігін зерттеудегі жетістіктерінен әлдеқайда жұпыны. Бұл түсінікті де, себебі «қатты Жердің» ішкі өңіріне «ену» мүмкіндігі, сөйтіп қойнау тереңдіктеріне тиесілі заттарды қолмен ұстап, көзбен көру мүмкіндігі шектеулі. Аса терең бұрғылау ұңғымаларының жеткен тереңдігі 12 км-ден астам ғана. Жердің орташа радиусы 6371 км екендігін ескерсек, жоғарыда көрсетілген шама өте болымсыз екендігін, ендеше планетамыздың қойнау ерекшеліктерін нақты зерттеу мүмкіндігі де шектеулі болатындығын шамалау қиын емес.
Жоғарыда келтірілген деректермен байланысты планетамыздың құрылысы мен заттық құрамын, сол заттардың физикалық немесе химиялық табиғатын топшылауда негізінен геофизикалық зерттеу әдістері қолданылады. Жер қойнауларының құпияларын анықтауда әсіресе сейсмикалық зерттеулердің алатын орны ерекше. Жер термикасы деп аталатын геофизикалық зерттеу әдісі де біршама маңызды. Геофизиканың гравиметрия, магнитометрия және электрометрия деп аталатын зерттеу әдістері планета құрылысы мен құрамының кейбір мәселелерін анықтауда ғана қолданылады, бұл әдістер әсіресе планетамыздың сыртқы қатты қабығы болып табылатын жер қыртысының өзіндік ерекшеліктерін анықтауда, пайдалы қазба кенорындарын іздеу және барлау ісінде мейілінше маңызды.
Жердің ішкі құрылысы мен құрам ерекшеліктерін сейсмикалық зерттеулер көмегімен топшылаусейсмикалық толқындардың планета қимасынан өту жылдамдығын саралауға негізделген. Осындай зерттеулер планета қойнауының қимасы бір-бірінен біршама анық дараланатын үш бөлікке жіктелетіндігін анықтады, олар – жер ядросы, жер мантиясы және жер қыртысы.
Жоғарыда келтірілген деректермен байланысты планетамыздың құрылысы мен заттық құрамын, сол заттардың физикалық немесе химиялық табиғатын топшылауда негізінен геофизикалық зерттеу әдістері қолданылады. Жер қойнауларының құпияларын анықтауда әсіресе сейсмикалық зерттеулердің алатын орны ерекше. Жер термикасы деп аталатын геофизикалық зерттеу әдісі де біршама маңызды. Геофизиканың гравиметрия, магнитометрия және электрометрия деп аталатын зерттеу әдістері планета құрылысы мен құрамының кейбір мәселелерін анықтауда ғана қолданылады, бұл әдістер әсіресе планетамыздың сыртқы қатты қабығы болып табылатын жер қыртысының өзіндік ерекшеліктерін анықтауда, пайдалы қазба кенорындарын іздеу және барлау ісінде мейілінше маңызды.
Жердің ішкі құрылысы мен құрам ерекшеліктерін сейсмикалық зерттеулер көмегімен топшылаусейсмикалық толқындардың планета қимасынан өту жылдамдығын саралауға негізделген. Осындай зерттеулер планета қойнауының қимасы бір-бірінен біршама анық дараланатын үш бөлікке жіктелетіндігін анықтады, олар – жер ядросы, жер мантиясы және жер қыртысы.
1. Неклюкова К.П. Жалпы жертану. М 1985
2. Калесник С.В. Общие географические закономерности Земли. М.: Мысль, 1970 г.
3. Ермолаев М.М. Введение в физическую географию., Л. 1975
2. Калесник С.В. Общие географические закономерности Земли. М.: Мысль, 1970 г.
3. Ермолаев М.М. Введение в физическую географию., Л. 1975
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ.
Геология және геоморфология пәнінен
СӨЖ
Тақырыбы: Кристалдық тор құрылымы. Тау жыныстарының жіктелуі. Тау
жыныстарының текстуралық ерекшеліктері. Тау жыныстарының құрылымдық
ерекшеліктері.
Орындаған: ГК-407-С
тобының студенті Меңдыбаева М.Б.
Семей 2015 жыл
Жоспар
Кіріспе
I. Кристалдық тор құрылымы.
II. Тау жыныстарының жіктелуі.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері.
IV. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Жер қойнауларын көзбе-көз зерттеудегі адамзаттың қолы жеткен табыстары
ғарыш кеңістігін зерттеудегі жетістіктерінен әлдеқайда жұпыны. Бұл
түсінікті де, себебі қатты Жердің ішкі өңіріне ену мүмкіндігі, сөйтіп
қойнау тереңдіктеріне тиесілі заттарды қолмен ұстап, көзбен көру мүмкіндігі
шектеулі. Аса терең бұрғылау ұңғымаларының жеткен тереңдігі 12 км-ден астам
ғана. Жердің орташа радиусы 6371 км екендігін ескерсек, жоғарыда
көрсетілген шама өте болымсыз екендігін, ендеше планетамыздың қойнау
ерекшеліктерін нақты зерттеу мүмкіндігі де шектеулі болатындығын шамалау
қиын емес.
Жоғарыда келтірілген деректермен байланысты планетамыздың құрылысы мен
заттық құрамын, сол заттардың физикалық немесе химиялық табиғатын
топшылауда негізінен геофизикалық зерттеу әдістері қолданылады. Жер
қойнауларының құпияларын анықтауда әсіресе сейсмикалық зерттеулердің алатын
орны ерекше. Жер термикасы деп аталатын геофизикалық зерттеу әдісі де
біршама маңызды. Геофизиканың гравиметрия, магнитометрия және электрометрия
деп аталатын зерттеу әдістері планета құрылысы мен құрамының кейбір
мәселелерін анықтауда ғана қолданылады, бұл әдістер әсіресе планетамыздың
сыртқы қатты қабығы болып табылатын жер қыртысының өзіндік ерекшеліктерін
анықтауда, пайдалы қазба кенорындарын іздеу және барлау ісінде мейілінше
маңызды.
Жердің ішкі құрылысы мен құрам ерекшеліктерін сейсмикалық зерттеулер
көмегімен топшылаусейсмикалық толқындардың планета қимасынан өту
жылдамдығын саралауға негізделген. Осындай зерттеулер планета қойнауының
қимасы бір-бірінен біршама анық дараланатын үш бөлікке жіктелетіндігін
анықтады, олар – жер ядросы, жер мантиясы және жер қыртысы.
I. Кристалдық тор құрылымы.
Кристалдық тор – кристалл заттардағы
атомдардың, иондардың, молекулалард ың белгілі бір ретпен орналасуы.
Кристалдық тор бір-біріне тығыз орналасқан параллелепипедтерден немесе
кубтардан тұрады. Параллелепипед пен кубтар к ристалдық тордың ұяшығы болып
табылады. Атомдар, иондар немесе мо лекулаларорналасқан параллелепипедт ің төб
елері (бұрыштары) кристалдық тордың түйіндері, ал олар арқылы өтетін түзу
сызықтары қатарлары деп аталады. Бір қатарда жатпайтын үш түйін арқылы
өтетін жазықтықты жазық торап дейді. Элементар ұяшықтың үш бағыттағы
сызықтық өлшемдері мен оның жақтарының аралық бұрыштары кристалдық тордың
параметрлері болып табылады. Кристалдық тордың
өлшемдері, атомдары мен молекулалар дың орналасуы рентгенография, элект роногр
афия,нейтронография көмегімен анықталады. Кристалдық тор статистикалық
тұрғыдан тұрақсыз болады, атомдар мен иондар өзінің тепе-теңдік қалпынан
белгілі бірамплитудада тербеліп тұрады. Температура өскен сайын бұл
тербеліс артады, ал балқу температурасына жеткенде, кристалдық тор ыдырап,
зат сұйықтыққа айналады.[1].[2]
• Брав торлары
Түрлері
Кез келген затты қатты күйіне айналдыруға болады. Ал қатты заттар
кристалдық торларының болуымен сипатталады. Кристалдық торлар деп -
түйіндеріндегі бөлшектер белгілі бір ара қашықтықтан кейін жүйелі
қайталанатын ретті құрылымды айтамыз. Егер заттың құрамында құрылыс
бірліктері ретсіз орналасса, зат аморфты болады. Кристалдық торлар
түйіндеріндегі бөлшектердің табиғатына қарай жіктеледі. Олардың төрт түрі
белгілі.
Тордың типі Қүрылыс бірлігі Бөлшектердің арасындағы байланыс типі Балқу
температурасы Ерігіштігі Мысалдар Атомдық Бейтарап атомдар
Ковалентті Жоғары Ерімейтін С, Si, SiO2 Молекулалық Молекулалар
Әлсіз молекулааралық байланыстар Төмен Органикалық еріткіштер мен суда
ериді Барлық газдар, жай заттар, І2, Вr2, қышқылдық оксидтер, қышқылдар,
органикалық заттар Иондық Иондар Иондық Жоғары Суда ерімтал келеді
Металдар мен бейметалдардан түратын заттар, гидроксидтер, тұздар
Металдық Металл атомдары мен катиондары Электрон газы Әр түрлі
Ерімейтін Металдар Example Бұл кестеден мынаны көруге болады:
• 1. Атомдық кристалдық торлы заттарда (а) байланыс ковалентті, оны үзу
үшін арнайы химиялық реакциялар жүргізу қажет. Қалыпты жағдайда олардың
барлығы қатты, балқу температуралары жоғары, ерігіштігі өте нашар
заттар.
• 2. Молекулалық кристалдық торлы заттар (ә) түйіндерінде молекулалар
орналасқан, ал молекулааралық тартылыс күші өте аз болуына байланысты
мұндай кристалдық торлы заттардың көпшілігі қалыпты жағдайда газ күйінде
кездеседі. Оларды қыздырғанда оңай балқиды немесе температура әсерінен
ыдырап кететін беріктігі нашар қосылыстарға жатады.
• 3. Ионды кристалдық тop (б) түйіндерінде иондар орналасқан, олар суда
жақсы ериді, ерітінділері мен балқындылары электр тоғын жақсы өткізетін
қатты заттар.
• 4. Металдық кристалдық тop (в); Металдарда металдық байланыстар болады,
себебі кристалдық торларының түйіндерінде металл атомдары мен иондар
орналасқан, ал металдың көлемінде электрон бұлттары (валенттілік
электрондар оңай белініп шығады, өйткені олар ядромен нашар байланысқан)
еркін қозғалып жүреді. Осы электрондар металдық қасиеттерді анықтайды:
• а) жоғары жылу және электрөткізгіштік
• ә) металдық, жылтыр
• б) созылғыштық, тапталғыштық
II. Тау жыныстарының жіктелуі
Тау жыныстары — жер қабығында бірнеше тектен қосылған минералдық тау
жыныстары, минералдардың немесе органикалық заттың қатқан немесе қатпаған
жиынтығы. Тау жыныстары шығу тегіне қарай мынадай үш үлкен топқа бөлінеді:
• магмалық тау жыныстары
• шөгінді тау жыныстары
• метаморфтық тау жыныстары
Минералдардың барлығы мономинералды және полиминералды болып екіге
бөлінеді. Мономинералды дегеніміз — тек бір ғана химиялық қосылыстан
(мысалы,кварц, пирит), ал полиминералды дегеніміз — бірнеше химиялық
қосылыстан (минералдардың басым көпшілігі) тұратын минерал. Минералдар
жиынтығының құрылуының бірнеше жолы бар:
Жер бетіндегі үдерістердің кезіндегі шөгінді тау жыныстарын құрайтын
дәндердің қосылып өсуі немесе бөлінуі;
Атпалы тау жыныстарын құрайтын магманың кристалдануы; және
Сыртқы жағдайдың (мысалы, қысым мен температура) өзгеруі нәтижесінде
метаморфозды тау жынысын құрайтын заттың қатты күйіндегі қайта
кристалдануы.
Тау жыныстың осы үш түрі бір-бірінен дәндерінің арасындағы қарым-
қатынасымен (текстурасымен) ерекшеленеді.
Шөгінді тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:
Дәнаралық шөкпе немесе ұсақ дәнаралық лай ұстап тұрған жұмыр немесе
қырлы дәндер;
Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін саз минералдардың ұсақ
жиынтықтары;
Дәндердің арасында түзу шеттері мен үштік жалғастарды көрсететін
минералдардың кристалды жиынтығы (мысалы, кәлсит);
Кәлситтің кесекаралық шөкпесі немесе ұсақ кесекаралық лай ұстап тұрған
қазбалы кесектердің жиынтығы;
Органикалық заттың жиынтығы (мысалы, лигнит немесе көмір).
Барлық атпалы тау жыныстар байланыспалы текстурасын көрсететін
минералдардың жиынтығымен ерекшеленеді.
Метаморфозды тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:
Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін кристалды минералдардың
жиынтықтары;
Теңмөлшерлі және еркін бағытты теңмөлшерлі емес минералдардың кристалды
жиынтығы;
Жапсарлы, ангедралды, кейде сорайған минералдардың өте ұсақ дәнді
жиынтығы.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері
Тау жыныстары бір немесе бірнеше ми нералдардан тұруы мүмкін.Бір ғана м ин
ералдан тұратын тау жыныстарын моно минералды жыныстар деп атайды.Мысал ы ізбі
стас,шақпақтастар.Осы тау жыныстары ның ерекшеліктерін сипаттайтын тау жынысы
ның өрнегі мен бедері.
Тау жыныстарының өрнегі(структурасы) де геніміз-
оны құрайтын минералдардың кристалд ану дәрежесі мен минералдық түйірші ктерді
ң мөлшері. Тау жыныстарының бедері дегеніміз-оны құрайтын
минералдар мен түйіршіктердің өзара орналасу және бөліну ерекшеліктерін
сипаттайтын кескін-келбеті.
Барлық минералдар тау жыныстарының негізгі құрамын құраудағы
атқаратын роліне қарай: ең басты және қосымша (қосалқы) минералдар болып
екіге бөлінеді. Басты минералдар (мөлшері жағынан алғанда) тау жыныс-
тарының негізгі құрамын құрап, оны белгілі бір түрге жатқызуға тікелей әсер
етеді. Мысалы: кварц, калийлі дала шпаты, қышқыл плагиоклаздар және биотит
граниттің; нефелин нефелинді сиениттің құрамын құрайтын басты минералдар
болып саналады. Табиғатта кездесетін минералдардың жалпы саны өте көп
болғанымен, олардың ішіндегі жиырма-отызы ғана тау жыныстарының негізгі
құрамын кұрайды. Олардың ішінде силикаттар мен алюмосиликаттар маңыздьг
роль атқарады, ал карбонаттар, сульфаттар, фосфаттар және галоидтар тобының
маңызы шамалы ғана. Қосымша минералдар акцессорлық минералдар деп аталады.
Олар тау жыныстарының құрамында өте аа мөлшерде кездеседі. Белгілі бір тау
жынысыньщ кұрамындағы басты минерал, екінші бір жағдайда, басқа бір
жыныстың құрамында қосымша минералдың ролін аткарады. Мысалы, апатит Хибин
тундрасындағы апатитті жыныстардың басты минералы болып саналса, ал
граниттің құрамында тек акцессорлық минерал түрінде ғана кездеседі. Рудалық
минералдар (хромит, магнетит, ильменит, пирит және т. б.) тау
жыныстарының құрамында қосымша минералдар түрінде кездесіп, шашыранды
түйіршіктер құрайды. Тау жыныстарының құрамына кіретін минералдар (түзілу
уақытына қарай) бірінші және екінші кезекте пайда болған минералдар болып
бөлінеді. Бірінші кезектегі минералдар тау жыныстарының алғашқы
жаратылысында олармен бірге түзіледі, ал екінші кезектегі минералдар,
кейінірек бірінші кезектегі минералдар негізінде (әр түрлі
геологиялық өзгерістер нәтижесінде) пайда болады. Тау жыныстарын құрайтын
кейбір минералдар бір жағдайда бірінші кезекте, ал басқа бір жағдайда
екінші кезекте түзіледі. Мысалы, карбонаттар магмалық жыныстардың құрамында
екінші кезекте пайда болған, ал шөгінді жыныстардың құрамында бірінші
кезектегі минералдар ретінде ізбестастардың, доломиттердің және
магнезиттердің қалың қабаттарын құрайды. Тау жыныстары (минералдардың
санына қарай) мономинералды (бір минералдан ғана тұратын) және
полиминералды (көп минералдан тұратын) болып бөлінеді. Мономинералды тау
жыныстарына, мысал ретінде кварцитті, мраморды, лабрадоритті, ал
полиминералды жыныстарға — ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ.
Геология және геоморфология пәнінен
СӨЖ
Тақырыбы: Кристалдық тор құрылымы. Тау жыныстарының жіктелуі. Тау
жыныстарының текстуралық ерекшеліктері. Тау жыныстарының құрылымдық
ерекшеліктері.
Орындаған: ГК-407-С
тобының студенті Меңдыбаева М.Б.
Семей 2015 жыл
Жоспар
Кіріспе
I. Кристалдық тор құрылымы.
II. Тау жыныстарының жіктелуі.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері.
IV. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшеліктері.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Жер қойнауларын көзбе-көз зерттеудегі адамзаттың қолы жеткен табыстары
ғарыш кеңістігін зерттеудегі жетістіктерінен әлдеқайда жұпыны. Бұл
түсінікті де, себебі қатты Жердің ішкі өңіріне ену мүмкіндігі, сөйтіп
қойнау тереңдіктеріне тиесілі заттарды қолмен ұстап, көзбен көру мүмкіндігі
шектеулі. Аса терең бұрғылау ұңғымаларының жеткен тереңдігі 12 км-ден астам
ғана. Жердің орташа радиусы 6371 км екендігін ескерсек, жоғарыда
көрсетілген шама өте болымсыз екендігін, ендеше планетамыздың қойнау
ерекшеліктерін нақты зерттеу мүмкіндігі де шектеулі болатындығын шамалау
қиын емес.
Жоғарыда келтірілген деректермен байланысты планетамыздың құрылысы мен
заттық құрамын, сол заттардың физикалық немесе химиялық табиғатын
топшылауда негізінен геофизикалық зерттеу әдістері қолданылады. Жер
қойнауларының құпияларын анықтауда әсіресе сейсмикалық зерттеулердің алатын
орны ерекше. Жер термикасы деп аталатын геофизикалық зерттеу әдісі де
біршама маңызды. Геофизиканың гравиметрия, магнитометрия және электрометрия
деп аталатын зерттеу әдістері планета құрылысы мен құрамының кейбір
мәселелерін анықтауда ғана қолданылады, бұл әдістер әсіресе планетамыздың
сыртқы қатты қабығы болып табылатын жер қыртысының өзіндік ерекшеліктерін
анықтауда, пайдалы қазба кенорындарын іздеу және барлау ісінде мейілінше
маңызды.
Жердің ішкі құрылысы мен құрам ерекшеліктерін сейсмикалық зерттеулер
көмегімен топшылаусейсмикалық толқындардың планета қимасынан өту
жылдамдығын саралауға негізделген. Осындай зерттеулер планета қойнауының
қимасы бір-бірінен біршама анық дараланатын үш бөлікке жіктелетіндігін
анықтады, олар – жер ядросы, жер мантиясы және жер қыртысы.
I. Кристалдық тор құрылымы.
Кристалдық тор – кристалл заттардағы
атомдардың, иондардың, молекулалард ың белгілі бір ретпен орналасуы.
Кристалдық тор бір-біріне тығыз орналасқан параллелепипедтерден немесе
кубтардан тұрады. Параллелепипед пен кубтар к ристалдық тордың ұяшығы болып
табылады. Атомдар, иондар немесе мо лекулаларорналасқан параллелепипедт ің төб
елері (бұрыштары) кристалдық тордың түйіндері, ал олар арқылы өтетін түзу
сызықтары қатарлары деп аталады. Бір қатарда жатпайтын үш түйін арқылы
өтетін жазықтықты жазық торап дейді. Элементар ұяшықтың үш бағыттағы
сызықтық өлшемдері мен оның жақтарының аралық бұрыштары кристалдық тордың
параметрлері болып табылады. Кристалдық тордың
өлшемдері, атомдары мен молекулалар дың орналасуы рентгенография, элект роногр
афия,нейтронография көмегімен анықталады. Кристалдық тор статистикалық
тұрғыдан тұрақсыз болады, атомдар мен иондар өзінің тепе-теңдік қалпынан
белгілі бірамплитудада тербеліп тұрады. Температура өскен сайын бұл
тербеліс артады, ал балқу температурасына жеткенде, кристалдық тор ыдырап,
зат сұйықтыққа айналады.[1].[2]
• Брав торлары
Түрлері
Кез келген затты қатты күйіне айналдыруға болады. Ал қатты заттар
кристалдық торларының болуымен сипатталады. Кристалдық торлар деп -
түйіндеріндегі бөлшектер белгілі бір ара қашықтықтан кейін жүйелі
қайталанатын ретті құрылымды айтамыз. Егер заттың құрамында құрылыс
бірліктері ретсіз орналасса, зат аморфты болады. Кристалдық торлар
түйіндеріндегі бөлшектердің табиғатына қарай жіктеледі. Олардың төрт түрі
белгілі.
Тордың типі Қүрылыс бірлігі Бөлшектердің арасындағы байланыс типі Балқу
температурасы Ерігіштігі Мысалдар Атомдық Бейтарап атомдар
Ковалентті Жоғары Ерімейтін С, Si, SiO2 Молекулалық Молекулалар
Әлсіз молекулааралық байланыстар Төмен Органикалық еріткіштер мен суда
ериді Барлық газдар, жай заттар, І2, Вr2, қышқылдық оксидтер, қышқылдар,
органикалық заттар Иондық Иондар Иондық Жоғары Суда ерімтал келеді
Металдар мен бейметалдардан түратын заттар, гидроксидтер, тұздар
Металдық Металл атомдары мен катиондары Электрон газы Әр түрлі
Ерімейтін Металдар Example Бұл кестеден мынаны көруге болады:
• 1. Атомдық кристалдық торлы заттарда (а) байланыс ковалентті, оны үзу
үшін арнайы химиялық реакциялар жүргізу қажет. Қалыпты жағдайда олардың
барлығы қатты, балқу температуралары жоғары, ерігіштігі өте нашар
заттар.
• 2. Молекулалық кристалдық торлы заттар (ә) түйіндерінде молекулалар
орналасқан, ал молекулааралық тартылыс күші өте аз болуына байланысты
мұндай кристалдық торлы заттардың көпшілігі қалыпты жағдайда газ күйінде
кездеседі. Оларды қыздырғанда оңай балқиды немесе температура әсерінен
ыдырап кететін беріктігі нашар қосылыстарға жатады.
• 3. Ионды кристалдық тop (б) түйіндерінде иондар орналасқан, олар суда
жақсы ериді, ерітінділері мен балқындылары электр тоғын жақсы өткізетін
қатты заттар.
• 4. Металдық кристалдық тop (в); Металдарда металдық байланыстар болады,
себебі кристалдық торларының түйіндерінде металл атомдары мен иондар
орналасқан, ал металдың көлемінде электрон бұлттары (валенттілік
электрондар оңай белініп шығады, өйткені олар ядромен нашар байланысқан)
еркін қозғалып жүреді. Осы электрондар металдық қасиеттерді анықтайды:
• а) жоғары жылу және электрөткізгіштік
• ә) металдық, жылтыр
• б) созылғыштық, тапталғыштық
II. Тау жыныстарының жіктелуі
Тау жыныстары — жер қабығында бірнеше тектен қосылған минералдық тау
жыныстары, минералдардың немесе органикалық заттың қатқан немесе қатпаған
жиынтығы. Тау жыныстары шығу тегіне қарай мынадай үш үлкен топқа бөлінеді:
• магмалық тау жыныстары
• шөгінді тау жыныстары
• метаморфтық тау жыныстары
Минералдардың барлығы мономинералды және полиминералды болып екіге
бөлінеді. Мономинералды дегеніміз — тек бір ғана химиялық қосылыстан
(мысалы,кварц, пирит), ал полиминералды дегеніміз — бірнеше химиялық
қосылыстан (минералдардың басым көпшілігі) тұратын минерал. Минералдар
жиынтығының құрылуының бірнеше жолы бар:
Жер бетіндегі үдерістердің кезіндегі шөгінді тау жыныстарын құрайтын
дәндердің қосылып өсуі немесе бөлінуі;
Атпалы тау жыныстарын құрайтын магманың кристалдануы; және
Сыртқы жағдайдың (мысалы, қысым мен температура) өзгеруі нәтижесінде
метаморфозды тау жынысын құрайтын заттың қатты күйіндегі қайта
кристалдануы.
Тау жыныстың осы үш түрі бір-бірінен дәндерінің арасындағы қарым-
қатынасымен (текстурасымен) ерекшеленеді.
Шөгінді тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:
Дәнаралық шөкпе немесе ұсақ дәнаралық лай ұстап тұрған жұмыр немесе
қырлы дәндер;
Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін саз минералдардың ұсақ
жиынтықтары;
Дәндердің арасында түзу шеттері мен үштік жалғастарды көрсететін
минералдардың кристалды жиынтығы (мысалы, кәлсит);
Кәлситтің кесекаралық шөкпесі немесе ұсақ кесекаралық лай ұстап тұрған
қазбалы кесектердің жиынтығы;
Органикалық заттың жиынтығы (мысалы, лигнит немесе көмір).
Барлық атпалы тау жыныстар байланыспалы текстурасын көрсететін
минералдардың жиынтығымен ерекшеленеді.
Метаморфозды тау жыныстары келесі сипаттармен ерекшеленеді:
Ұзын біліктерінің негізгі бағытын көрсететін кристалды минералдардың
жиынтықтары;
Теңмөлшерлі және еркін бағытты теңмөлшерлі емес минералдардың кристалды
жиынтығы;
Жапсарлы, ангедралды, кейде сорайған минералдардың өте ұсақ дәнді
жиынтығы.
III. Тау жыныстарының текстуралық ерекшеліктері
Тау жыныстары бір немесе бірнеше ми нералдардан тұруы мүмкін.Бір ғана м ин
ералдан тұратын тау жыныстарын моно минералды жыныстар деп атайды.Мысал ы ізбі
стас,шақпақтастар.Осы тау жыныстары ның ерекшеліктерін сипаттайтын тау жынысы
ның өрнегі мен бедері.
Тау жыныстарының өрнегі(структурасы) де геніміз-
оны құрайтын минералдардың кристалд ану дәрежесі мен минералдық түйірші ктерді
ң мөлшері. Тау жыныстарының бедері дегеніміз-оны құрайтын
минералдар мен түйіршіктердің өзара орналасу және бөліну ерекшеліктерін
сипаттайтын кескін-келбеті.
Барлық минералдар тау жыныстарының негізгі құрамын құраудағы
атқаратын роліне қарай: ең басты және қосымша (қосалқы) минералдар болып
екіге бөлінеді. Басты минералдар (мөлшері жағынан алғанда) тау жыныс-
тарының негізгі құрамын құрап, оны белгілі бір түрге жатқызуға тікелей әсер
етеді. Мысалы: кварц, калийлі дала шпаты, қышқыл плагиоклаздар және биотит
граниттің; нефелин нефелинді сиениттің құрамын құрайтын басты минералдар
болып саналады. Табиғатта кездесетін минералдардың жалпы саны өте көп
болғанымен, олардың ішіндегі жиырма-отызы ғана тау жыныстарының негізгі
құрамын кұрайды. Олардың ішінде силикаттар мен алюмосиликаттар маңыздьг
роль атқарады, ал карбонаттар, сульфаттар, фосфаттар және галоидтар тобының
маңызы шамалы ғана. Қосымша минералдар акцессорлық минералдар деп аталады.
Олар тау жыныстарының құрамында өте аа мөлшерде кездеседі. Белгілі бір тау
жынысыньщ кұрамындағы басты минерал, екінші бір жағдайда, басқа бір
жыныстың құрамында қосымша минералдың ролін аткарады. Мысалы, апатит Хибин
тундрасындағы апатитті жыныстардың басты минералы болып саналса, ал
граниттің құрамында тек акцессорлық минерал түрінде ғана кездеседі. Рудалық
минералдар (хромит, магнетит, ильменит, пирит және т. б.) тау
жыныстарының құрамында қосымша минералдар түрінде кездесіп, шашыранды
түйіршіктер құрайды. Тау жыныстарының құрамына кіретін минералдар (түзілу
уақытына қарай) бірінші және екінші кезекте пайда болған минералдар болып
бөлінеді. Бірінші кезектегі минералдар тау жыныстарының алғашқы
жаратылысында олармен бірге түзіледі, ал екінші кезектегі минералдар,
кейінірек бірінші кезектегі минералдар негізінде (әр түрлі
геологиялық өзгерістер нәтижесінде) пайда болады. Тау жыныстарын құрайтын
кейбір минералдар бір жағдайда бірінші кезекте, ал басқа бір жағдайда
екінші кезекте түзіледі. Мысалы, карбонаттар магмалық жыныстардың құрамында
екінші кезекте пайда болған, ал шөгінді жыныстардың құрамында бірінші
кезектегі минералдар ретінде ізбестастардың, доломиттердің және
магнезиттердің қалың қабаттарын құрайды. Тау жыныстары (минералдардың
санына қарай) мономинералды (бір минералдан ғана тұратын) және
полиминералды (көп минералдан тұратын) болып бөлінеді. Мономинералды тау
жыныстарына, мысал ретінде кварцитті, мраморды, лабрадоритті, ал
полиминералды жыныстарға — ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz