Ұйымдасқан қылмыстық топтардың психологиялық ерекшеліктері туралы

Ұйымдасқан қылмыстық топ — қылмыстық құқықта — қылмысқа қатысу нысаны, мұнда қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен адамдардың тұрақты тобы жасайды (ҚР Қылмыстық кодексі, 31-бап).
Ұйымдасқан қылмыстық топтың міндетті белгілері — алдын ала сөз байласу және тұрақтылық. Ұйымдасқан топтың тұрақтылығы — оның мүшелері арасында тұрақты байланыстың болуы және бір немесе бірнеше қылмысқа дайындалу мен оны жасау әрекетінің айрықша әдістерінің болуы. Ұйымдасқан топты құрған не оған басшылық еткен адам осы қылмысты ұйымдастырғаны не оған басшылық еткені үшін, сондай-ақ осы қылмыс оның қаскүнемдік ниетімен жасалса, Ұйымдасқан топ немесе қылмыстық сыбайластық (қылмыстық ұйым) жасаған барлық қылмыс үшін қылмыстық жауапқа тартылады. Ұйымдасқан топтың немесе қылмыстық сыбайластықтың (қылмыстық ұйымның) басқа қатысушылары қылмысқа қатысқаны үшін, сондай-ақ өздері дайындауға немесе жасауға қатысқан қылмыстар үшін қылмыстық жауапқа тартылады.
ҚР Қылмыстық кодексінде көзделмеген жағдайда Ұйымдасқан топ құру қылмыс жасау үшін құрылып, қылмысты жасауға дайындалғаны үшін қылмыстық жауапқа апарып соқтырады
Қылмыстық құқықта қылмысқа қатысушылар орындаушылар, ұйымдастырушылар, айдап салушылар және көмектесушілер деп бөлінеді. Оларды бұлай бөлуге қылмысқа қатысудағы атқаратын іс-әрекетінің мәнісі мен дәрежесі негіз бола алады. Қылмысқа қатысуларды осылай бөлудің олардың жауаптылығын негіздеу, іс-әрекеттерін дұрыс саралау және жаза тағайындағанда әрқайсысының ерекшеліктерін еске алу үшін маңызы өте зор. Қылмысқа қатысудың түрлері және олардың әрқайсысына заңдылық сипаттама ҚК-тің 28-бабында көрсетілген.
Қатысудың түрлері объективтік критерии бойынша, яғни әркімнің қосқан әрекет үлесіне қарай ажыратылады.
Қылмысты орындаушыдан басқа қылмысты ұйымдастырушы, айдап салушы, көмектесушілер де қылмысқа айдап салушылар деп танылады. «Қылмысты тікелей жасаған немесе оны жасауға басқа адамдармен (қоса орындаушылармен) бірге тікелей қатысқан адам — орындаушы деп танылады». Сондай-ақ қылмыстық жауаптылыққа жатпайтын (жасына, есі дұрыс еместігіне, т.б. мән-жайларға байланысты) өзге адамдарды пайдаланып, қылмыс жасаса да қылмыс орындаушысы болады. Орындаушысыз қылмыс болмайды. Өзге қатысудың тағдырын шешетін де орындаушының әрекеті. Мысалы, егер орындаушының әрекеті қылмысқа оқталу (немесе дайындалу) сатысында тоқталса, басқа қатысушылар да оқталғаны (дайындалғаны) үшін жауап береді.

1. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті — Жарғы», 2000
2. Уголовное право Республики Казахстан, учебник. Алматы «Жеті — Жарғы», 1998
4 .Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы