Озон мәселесі

Пән: География
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

б.

Кіріспе

Кіріспе: 1 Әдебиетке шолу

4: 6

Кіріспе: 2 Алматы қаласының физикалық-географиялық орналасуы

4: 20

Кіріспе: 3 Алматы қаласындағы жер беті озонының статистикалық сипаттамалары

4: 21

Кіріспе: 3. 1 Жер беті озонының тәуліктік жүрісі (1, 7, 13, 19 сағ)

4: 21

Кіріспе: 3. 2Жер беті озонының жылдық жүрісі

4: 23

Кіріспе: 4 Қорытынды

4: 23

Кіріспе: 5 Қолданылған әдебиеттер тізімі

4: 27

Кіріспе:

4: 28

Кіріспе:

КІРІСПЕ

Озон мәселесі пайда болды - дұрысырақ айтқанда, атмосфера физикасының маңызды мәселесі деп жарты ғасыр бұрын мойындалды. 1920 жылдардың өзінде атмосфераның жоғары бөлігі төменгі ауа қабаттырында жоқ қасиеттер қатарына ие екені анықталды. Сонымен, 1923 жылы В. Г. Фесенков Харьковта суммалық бақылаулар нәтижесінде жылықабатты ашқан болатын. Және де Англияда Ф. А. Линдеман мен Г. М. Добсон метеорлардың жануымен және сөнуін бақылау жолымен анықтаған болатын. Одан ертеректе В. Слайфер және Р. Рэйлер, сол кездері түнгі аспанның жануы болып көрінген құпия, атмосфераның жоғары қабатында туылатын, құрамында қызыл және жасыл спектрлі сызығы бар дүниені ашқан болатын. Фесенков пен Добсонның ашуларынан соң екі жылдан кейін Америка Құрама Штаты (АҚШ) -та Дж. Мак-Леннан түнгі аспанда ароматты қышқыл жанып тұратынын дәлелдеді және сол арқылы еркін радикалдардың атмосфералық химиясының басын бастап берді. Соңғылардың ішінен түнгі аспанда қарқынды жанатын (спектрдің инфрақызыл сәулелері) гидроксил ОН табылды. 1925 жылы В. И. Виткевич Мәскеуде атмосфераның жоғары қабатының керемет акустикалық қасиеттерін ашты, ол оның жеке циркуляциясының маусымдық ауысымына шартталған болатын.

1925 жылы, сонымен қатар, басты ионосфералық қабаттырдың биіктіктері анықталып, олардағы еркін электрондардың жоғарғы концентрациясы анықталды

1927 жылы Е қабатының төменгі облыстарында радиодабылдардың жұтылуы да ашылған болатын, енді біз осы жерден D қабатын оның әдеттегіден тыс химиялық қасиеттерімен - құрамындағы еркін радикалдарымен орналастырамыз. 1928 жылы бірінші рет «әлемдік жаңғырық» - Жердің магнитосферасынан радиодабылдардың шағылысуын байқады - бұл атмосфераның ең шеткі облысының бар екені туралы куәлік болатын.

1930-1931 жылдары С. Чемпен Англияда ощонның бірінші фотохимиялық теориясын («оттегілік») ұсынды, ол О ₂ молеклалары мен О атомдарының үшінші М молекуламен серпімді қақтығысуы кезінде пайда болады. Осылайша, қысқа уақыт ішінде жоғары атмосферада болатын үдерістер мен қасиеттердің қатары ашылып үлгерді. Олардың көпшілігімен озон байланысты болатын, және де бұл оны бақылаушылырға үлкен қызығушылық тудырды.

1926-1931 жылдары озонды және оның вертикаль таралуын зерттеуге арналған көптеген асапаптар ойлап табылды, оның оптикалық қасиеттері анықталып, көптеген бақылау пункттері ашылды және де, тіпті циклондар мен антициклондардың жүрісі барысында озонның өзгерісін білуге талпыныстар жасалды. 1929 жылы Парижде озонға арналған бірінші халықаралық симпозиум өткізілді, ал 1931 жылы П. Гетц атмофералық озон туралы бірінші монографиясын да жариялады, ол 1933 жылы орыс тіліне аударылған болатын.

Жер үсті қабатының озоны тропосфера озонының бір бөлігі. Сөзсіз, физикалық үдерістер озонның таралуына байланысты сәйкес жүреді.

Радиация сәуле шығару және жұту үдерісінде ауаның мынадай құрама элементтері айтарлықтай маңызға ие: су буы, көмірқышқыл газы мен озон. Соңғы жылдары озонға көп көңіл бөлінуде. Бұл озонның күн радиациясын түрлі спектрлерде, соның ішінде ультракүлгін бөлігін өткізбей ұстап қалады, сондай-ақ стратосферада жылу ошағын құруға мүмкіндігі бар. Соңғысы, төменде көрсетілетін атмосфераның жалпы айналамы мен атмосферадағы макроүдерістер қатарында маңызды рөлге ие. Басқа газдармен салыстырғанда атмосферадағы пайыздық көрсеткіші аз болғанана қарамастан (көлемі бойынша 1, 0, •10-6%), дәл осы ауаның құрама бөлігіне кеңірек тоқталып кетейік.

Алғаш рет озон голланд физигі М. Ван-Марум тарапынан 1875 жылы электрлік ұшқынды қышқылмен әрекеттестіру жолымен алынған. Газ күшті иіске ие, оның аты да осыдан келіп шыққан .

Озон (О ₃ ) атмосферада қышқыл молекуласының (О ₂ ) атомдарға диссоциациялануы нәтижесінде пайда болады: О+О ₂ =О ₃ . Біратомды жадай және үшатомды молекулалар әдетте тұрақсыз болады және О2 пішіміне өтуге тырысады.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

Озон О ₃ атмосфералық үдерістерде (биологиялқ үдерістер сияқты) үлкен рөл ойнайды, оның ауадаңы көлемі тым аз - 4*10 ^-5 % болса да. 1879-1880 жылдарда ақ Күн мен жұлдыздардың спектрі ультракүлгін шетінде «кесілген» екені, шамамен λ=2900 А болатынын анықтады. 1903 жылы Мейер және анығырақ 1913 жылы Фабри мен Бюиссон зертханада спектрдің осы бөлігінде азонның жұтылуын зерттеген болатын. 1921 жылы Фабри мен Бюиссон жер атмосферасында жұтылатын зат болып шынымен де атмосферадан 20 километржоғарыда жатқан азон табылатынын дәлелдеді.

Ультракүлгін радиацияны озонның көп жұтатынын білеміз, демек оның үлкен бөлігі (шамамен күн энергиясының 1, 5 %-ы) озонның ең биік бөлігінде ақ жұтылып үлгереді, соның нәтижесінде 40-55 километр биіктікте ауа өте жылы болады. Мұнда, Фасидің МГГ кезіндегі бақылаулары бойынша, температура 44°-қа жетуі мүмкін. 4-суретте манабе мен Штриклердің есептері бойынша озон бар кезде жіне жоқ кездердегі стратосферадағы ауаны есептелуі көрсетілген. 90°-қа жеткен айырмашылық стратосферадағы жылу балансына кішкентай қоспаның рөлін көрсетеді.

Ультракүлгін сәулелер үлкен биологиялық белсенділікке ие, олар көптеген бактерияларды өлтіреді, ағзада D дәруменінің қалыптасуына әсер етеді, ал ол бойдың өсуі мен рахиттің алдын алады және т. с. с. Егер де күннің белсенді сәулелерінің үлкен бөлігін ұстап тұратын озон болмаса, онда жер бетіндегі биологиялық үдерістер мүлдем өзгеріп кеткен болар еді. Тіпті, қазіргі формадағы өмір жер бетінде оттегі пайда болып, сол арқылы озон қабаты түзілгеннен кейін де қалыптасқан болуы мүмкін.

Атмосфераның белгілі бір жерінде (қабатында) озонның болуын келесі қасиеттерді қолдана отырып бағалауға болады:

озонның тығыздығы (парциональды тығыздық) ρ3, кей кездері γ деп те белгілене береді және м3ішіндегі микрограмдармен сипатталады (1 мкг/м3=10-6г/ м3) . Кейде озонның тығыздығы ауаның 1 километрқалыңдықтағы қабатында жатқан озон қабатының қалыңдығымен беріледі, ол қалыпты қысымға 750 миллиметр сын бағ және 0° қалыпты температураға келтірілген. 10-3с/километр шамасы озонның 21, 414 мкг/ м3тығыздығына сәйкес келеді.

ρ ₃ тығыздығы 1 сантиметр ³ озондағы N ₃ молекулалар санына пропорционал;

қоспалардың қатынасы r3- озон тығыздығының ρауа тығыздығына қатынасы, 1 г ауада мирограмдармен сипатталады

$r_{3} = \frac{1}{p}R_{B}T\rho_{3}*10^{- 9}$ , (1. 1)

егер ауа қысымы р миллиметрмен берілсе, ал ρ ₃ - мкг/м ³ болса;

озонның парациальды қысымы р3миллиметрмен берледі

$p_{3} = 0. 6035\ pr_{3} = 1. 7322*10^{- 3}T\rho_{3}$ . (2. 2)

Атмосфера қатарындағы озонның жалпы көлемі әдетте х арқылы беріледі және сантиметрмен өлшенеді, яғни қалыпты қысымға және 0° температураға келтірілген атмосфералық озон қабатының қалыңдығы. Қалыпты жағдайларда озонның тығыздығы $\rho_{03}$ =2, 1414*10 ^-3 грамм/сантиметр ³ шамасына тең. Мынаны көру оңай:

$x = \frac{1}{\rho_{03}}\int_{p_{1}}^{p_{2}}{\rho_{3}dz}$ . (2. 3)

Кейбір қабаттарда, ауа қысымы р ₁ және р ₂ шамаларына сәйкес болатын z ₁ және z ₂ биіктіктері арасында О ₃ көлемін (2. 1) арқылы есептегенде мынаған тең болады:

$x_{12} = \frac{1}{\rho_{03}}\int_{z_{1}}^{z_{2}}{\rho_{3}dz} = x = \frac{1}{{g\rho}_{03}}\int_{p_{1}}^{p_{2}}{r_{3}dz} = x = \frac{1. 6571}{g}\int_{p_{1}}^{p_{2}}{\rho_{3}d\ln p}$ . (2. 4)

Озонның вертикаль таралуын бейнелеуге арналған озонограмманың бланкісінде (Сур. 5) абсцисса осінің бойына 0 мен 320 мк/мб аралығында р ₃ мәні, ал ордината осінің бойына - $\ln p$ мәні қойылған, р үшін 1000 мб мен 1 мб аралығында болады. (2. 3) формуласына сәйкес $\ln p$ шамамен алғанда z биіктігіне пропорционал. Мұндай озонограммаға салынған О ₃ вертикаль таралуының қисығы формуласына сәйкес қасиеттерге ие болады, ол оны шектейді және р ₁ деңгейінен бастап р ₂ деңгейіне дейін ордината осінің ауданымен анықтайды, яғни р ₃ пен $\ln p$ арасындағы интеграл осы шектерде х ₁₂ қабатындағы озон құрамына пропорционал болады.

Табиғатта байқалатын озон қабатының қалыңдығы х кең көлемде өзгеріп отырады - 0, 068 сантиметр мен (Тромсе, Солтүстік Норвегия, 1942 жылдың 23 және 24 қыркүйектері) 0, 662 сантиметр аралығында (Порт-о-Франсэ, кергелен аралы, 1959 жылдың 22 қыркүйегі) . Мұндайда озонның таралуы, ауа райы секілді, экваторлық белдеуде ғана тұрақты болады, және де полярға дақын зоналарда барынша өзгергіш болып келеді, оған шеттік мәндер х де енеді (9-сурет) . Халықаралық геофизикалық жыл кезінде жүргізілген бақылаулар бойынша озондық экватор деп аталатын озонның көлемі орташа есеппен алғанда минималды болатын облыс географиялық экватордан солтүстікке қарай орналасқан екен, жазда (мамыр қазан аралығында) - 15 және 25° с. е. аралығында, ал басқа маусымдарда - 0 мен 15° с. е. аралығында болады екен. Мұнда жыл бойы х 0, 239-0, 276 сантиметр шегінің шамасында өзгереді. Осы жерден солтүстікке қарай х өседі, әсіресе көктемде күшті өзгеріске ұшырайды, бұл кезде, наурызда 70-80° с. е. зонасында озон қабатының орташа қалыңдығы 0, 502 сантиметр болады, және де полюске қарай бірнеше есе кішірейеді. х орнының ұқсас орналасуы оңтүстік жарты шарда да байқалған, мұнда х экватордан оңтүстікке қарай жылдам үлкейеді. Кергелен аралында (49° о. е. ) х орташа айлық мәні 0, 596 жетуі мүмкін, дәл осындай жағдай 1959 жылы болған. х максимум белдеуі оңтүстік жарты шарда 60-70° о. е. аралығында орналасқан, ал жазда (қаңтар-сәуір) тағы да солтүстікке қарай жылжиды. Полярға жақын озон минимумы Антарктикада күштірек бейнеленген және Арктикамен салыстырғанда көлемі үлкен.

1958-1959 жылдары орташа алғанда солтүстік жарты шарда озонның қабаты 0, 298 сантиметр құраған, оңтүстікте - 0, 307 сантиметр; барлығы атмосферада 3, 36*10 ⁹ т озон болған. Солтүстік жарты шарда озонның 44 %-ы 0 мен 30° с. е. аралығындағы тропикалық белдеуде жатқан екен, және де бар болғаны 16 %-ы ғана полярлық белдеуде 60 пен 90° с. е. орналасқан. Бұл кедергі кетірмейді.

Дәл осы уақытта тропикалық белдеуде х жылдық жүрісі күн радиациясы секілді мөлшері өте аз болғандықтан, жоғарғы еніктерде ол жақсы көрсетіледі. Поляр маңындағы ендіктерде х қаңтар айында доғарғы және тік максимумға ие болады, ал оңтүстікке қарай - ақпанда немесе наурызда болады. Осыдан кейін х біртіндеп минимумға дейін азая береді, полярлық облыстарда қыркүйекте байқалса, азаятындар - қазанда байқалады екен. Озонның құрамы қыста күн сәулесі аз кездері өсетінін айта кету керек және максимум көктемде, радиацияның максимумына дейін байқалады. Оңтүстік жарты шарада, х көктемгі максимумынан басқа (қазан-қараша), екінші рет қысқы максимум (мамыр-маусым) бақыланған.

Сондай-ақ бір бірінентәуелсізтүрде 1959 жылыК. Раматан және Г. И. Куз - нецев озонның континентальды эффектісін тапқаны таңқаларлық жағдай. Теңізбен салыстырғанда құрлықта озон қабаттарының азаюы осылай аталған болатын, әсірісе жазда озон 0-36° с. е. жақсы байқалады, бұл уақытта теңіз бен материк арасындағы айырмашылық 0, 047 метр құрайды.

Жаз бен күзде ендік градиент те, озонның тербелісі де өте баяу болады. Қыс пен көктемде, ендіктерде х айырмасы өте үлкен болған кезде х өзгергіштігі бір күннен екінші күнге қарай азаяды және полярлық белдеулерде де осылай өзгеріп отырады. Бұл озонның ауысуы арқылы пайда болған тербеліс жоғары ендіктерде төмен және керісінше болады. хшамасының күрт өсуі анығырақ көрсетілген 20-25 %, және де көбірегі - арктикалық ауаның алмасуында болады, мысалы, циклонның тылдық (батыс) бөлігінде.

Трапосферада озон-зондтау әдісімен бірге озонды өлшеудің химиялық әдісі де пайдаланылады (жерден немесе ұшақтан), ол озон мен иодты калидің KJ қоспада мына реакция бойынша қышқылдануына және ерітіндіде қалған KJ анықталуына негізделген:

О ₃ +2KJ+H ₂ O=J ₂ +O ₂ +2KOH (2. 5)

1960 жылы А. С. Бритаев ұшақтан бақылау кезінде 6-7 километр биіктіктерде вертикаль мен горизонталь бойынша О ₃ үлкен ауытқуын байқады. Бұлттылықпен байланысты мұндай жағдайда температуралық инверсия қабатының ұүстінен О ₃ өсуі байқалмаған, яғни қабаттар үстіндегі ауаның вертикальды «қамайтын» қозғалысы болмаған.

Америка Құрама Штатында озондтардың көмегімен трапосферада биіктік бойынша жалпы О ₃ тегіс таралуы алынған. 13-суретте 1962-1963 жылдары қыс мезгілінде Бедфордта 20 зондылаудың нәтижесіде алынған мәліметтер бойынша r ₃ таралуы көрсетілген. Бақыланатын қисық r ₃ жоғарыдан төмен болса, біз озонның концентрациясының тропопауза үстінен күрт азайғаныны көреміз. Одан әр қарай төменде r ₃ біртіндеп 9 километр мен 2, 2 километр аралығында биіктіктер бойынша азая береді. Мұнда атмосфераның араласуын біртіндеп О ₃ төмендеуі деп алуға болады. Соңында, 2, 2-0 километр аралығындағы қабатта озонның құрамы тағы да күрт кемиді, бұл мұнда жоғарыдан ағып келе жатқан озонның қарқынды бұзылуын көрсетеді, ол шаңның, органикалық бөлшектердің қышқылдануынажәне тағы сол сияқтыларға әсер етуі мүмкін. Бұл озонның жер үсті ағыны тропикалық зонада айшығырақ көрінеді.

Атмосфераның жкрүсті қабатында озонның тағдыры өте күрделі және аз зерттелген. А. С. Бритаев Мәскеу аудандарында О ₃ көлемі стратосферадағы х озон көлемімен тығыз байланысты және 1, 5-3 километр биіктіктегі ағынсыз түсілідерге тәуелді екенін жер үсті озоны оның стратосферадағы ағынына тәуелді екенін көрсете отырып дәлелдеді.

А. Васи бақылаулары кезінде 1957-1959 жылдары жерүсті қабатында озонның құрамы күшті және жылдам ауытқуы мүмкін екенін көрсетті, Баль-Жуаеда (Франция) 0 мен 170 мкг/м ³ , Адели Жерінде (Антарктида) - 0 мен 130 мкг/м ³ болады (тәуліктік орташа тербеліс 80мкг/м ³ шамасына жетеді) . Мүмкін, бұл тебелістер ауа райымен байланысты болаы (бұл байланыстар әлі зерттелмеген болса да) және трапосферадағы және стратосферадағы ірі масштабты ағындармен байланысты болуы да мүмкін. 6-кестеде А. Васи есептеулері бойынша кеі пункттегі $\rho_{3}$ айырмасының орташа мәні келтірілген. Антарктикада жер үсті ауасы салыстырмалы түрде алғанда озонға бай, әсіресе көктемде, стратосферада озон көлемі ұлғайған кезде болады. Бұл байланысты стратосферадағы немесе трапосферадағы ауаның күшті ауысуымен (Адели Жері - Жер бетіндегі ең күшті желдердің облысы) немесе стратосферадағы суық ауаның күрт түсуімен, әсіресе қыс мезгілінде күшті болады, түсіндіруге болады.

Кесте 1 - Жер бетіндегі озонның орташа айлық тығыздығы, $\rho$ , мкг/м ³

Пункт

Пункт:

Валь-Жуайе

Адели Жері (Дюмон-Дюрвиль)

7, 6

7, 5

14, 6

13, 2

12, 2

12, 7

6, 8

12, 8

6, 4

18, 2

20, 1

Пункт: Пункт

1: 7

2: 8

3: 9

4: 10

5: 11

6: 12

Пункт:

Валь-Жуайе

Адели Жері (Дюмон-Дюрвиль)

10, 1

11, 3

16, 7

6, 5

34, 7

6, 7

46, 5

7, 6

31, 3

9, 9

27, 8

Валь-Жуайеде озонның құрамы жер беті қабатында, стратосферадағы сияқты, қыста және көктемде өседі, бұл екі облыстың да атмосферасының байланысын көрсетеді; жер бетінде, алайда, жазғы максимум $\rho_{3}$ пайда болады, ол жоғарыда болмайды және жызғы күшті конвекциямен байланысты болуы мүмкін.

Біз жер беті қабатындағы О ₃ «ағысының» табиғаты туралы өте аз білеміз, тіпті $\rho_{3}$ мәні тропиктерде аз және Антарктикада көп болса да, Антарктиканың қар жамылғысының бетінде бұзылу тропикалық зоналармен салыстырғанда баяу жүреді.

Ауа әр түрлі химиялық қоспалармен: түтінмен, қалдық газдармен және тағы басқалармен ластанған өнеркәсіптік аудандарда О ₃ бұзылуының күшейтілген үдерісі жүріп жатқан болуы мүмкін. Сонымен, мысалы Прижде, қаланың орталығындақазіргі кезде озон жер беті қабатында мүлдем жоқ, алайда 1952 жылы автокөлік транспорты аз болған кезде О ₃ іздері байқалған екен. Париждің батыс жағында орналасқан Валь-Жуайеде 1954-1960 жылдары $\rho_{3}$ 22, 7-ден 4, 4 мкг/м ³ шамасына дейін азайып кеткен. Бірақ бұл эффект төменгі қабатты ғана қамтиды, немесе Эйфиль мұнарасының бірінші қабатының (һ=57 м) бірінші қабатында $\rho_{3}$ деңгейі 36 мкг/м ³ шамасына дейін өседі. Керісінше, Лос-Анжелоста жер үсті қабатында, әсіресе күндіз $\rho_{3}$ көлемінің өсуі байқалған. Көрініп тұрғандай, озон кейбір көмірсутегілердің озоттың екі қышқылында автокөліктердің қалдық газдарымен фотохимиялық қышқылдану үдерісі кезінді де түзілуі мүмкін екен.

В. Д. Решетов 1959 жылы О ₂ +О=О ₃ реакциясы аэрозольдың ылғалды бөліктерінің бетінде болуы мүмкін екенін және озон содан кейін осы бөлшектер құрғағаннан соң бөлінуі мүмкін екенін көрсетті.

Озон мәселесі пайда болды - дұрысырақ айтқанда, атмосфера физикасының маңызды мәселесі деп жарты ғасыр бұрын мойындалды. 1920 жылдардың өзінде атмосфераның жоғары бөлігі төменгі ауа қабаттырында жоқ қасиеттер қатарына ие екені анықталды. Сонымен, 1923 жылы В. Г. Фесенков Харьковта суммалық бақылаулар нәтижесінде жылықабатты ашқан болатын. Және де Англияда Ф. А. Линдеман мен Г. М. Добсон метеорлардың жануымен және сөнуін бақылау жолымен анықтаған болын. Одан ертеректе В. Слайфер және Р. Рэйлер, сол кездері түнгі аспанның жануы болып көрінген құпия, атмосфераның жоғары қабатында туылатын, құрамында қызыл және жасыл спектрлі сызығы бар дүниені ашқан болатын. Фесенков пен Добсонның ашуларынан соң екі жылдан кейін Америка Құрама Штаты (АҚШ) -та Дж. Мак-Леннан түнгі аспанда ароматты қышқыл жанып тұратынын дәлелдеді және сол арқылы еркін радикалдардың атмосфералық химиясының басын бастап берді. Соңғылардың ішінен түнгі аспанда қарқынды жанатын (спектрдің инфрақызыл сәулелері) гидроксил ОН табылды. 1925 жылы В. И. Виткевич Мәскеуде атмосфераның жоғары қабатының керемет акустикалық қасиеттерін ашты, ол оның жеке циркуляциясының маусымдық ауысымына шартталған болатын.

1925 жылы, сонымен қатар, басты ионосфералық қабаттырдың биіктіктері анықталып, олардағы еркін электрондардың жоғарғы концентрациясы анықталды, 1927 жылы Е қабатының төменгі обыстарында радиодабылдардың жұтылуы да ашылған болатын, енді біз осы жерден D қабатын оның әдеттегіден тыс химиялық қасиеттерімен - құрамындағы еркін радикалдарымен орналастырамыз. 1928 жылы бірінші рет «әлемдік жаңғырық» - Жердің магнитосферасынан радиодабылдардың шағылысуын байқады - бұл атмосфераның ең шеткі облысының бар екені туралы куәлік болатын.

1929 жылы Парижде озонға арналған бірінші халықаралық симпозиум өткізілді, ал 1931 жылы П. Гетц атмофералық озон туралы бірінші монографиясын да жариялады, ол 1933 жылы орыс тіліне аударылған болатын.

Өмір мен атмосферадағы озонның қатынасы туралы сұрақ тарихи геология үшін ғана емес, қазіргі замандағы адам үшін де үлкен маңызға ие. Өмір - өсімдік пен жануарлар дүниесі - Жер бетінде тек қуаты жетерлікті, оны Күннің ультракүлгін радиациясының өтіп кетуінен сақтайтын «озонды қалқан» пайда болғанда ғана дамуы мүмкін еді деп айтуға болады. Бұл қалқан туралы және оның тағдыры туралы біз қазіргі күнде де қамыын ойлауымыз керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.