Жара және жараны жазушы таңғыштар
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Жаралар және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
1.2 Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері ... ... ... ... . 14
1.3 Таңғыштардың құрамы мен қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
1.4 Таңғыштарды жара түрлеріне қарай қолдану ерекшеліктері 26
1.5 Жара жазушы таңғыштардың медицинада маңыздылығы... 28
2 Зeрттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... 29
2.1 Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
2.2 Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... 36
3.1 Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3.2 Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптамасының нәтижелері ... ... ... ... ... ... .
42
3.3 Нәтижелерді талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... 46
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Жаралар және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
1.2 Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері ... ... ... ... . 14
1.3 Таңғыштардың құрамы мен қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
1.4 Таңғыштарды жара түрлеріне қарай қолдану ерекшеліктері 26
1.5 Жара жазушы таңғыштардың медицинада маңыздылығы... 28
2 Зeрттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... 29
2.1 Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
2.2 Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... 36
3.1 Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
36
3.2 Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптамасының нәтижелері ... ... ... ... ... ... .
42
3.3 Нәтижелерді талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... 46
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көптеген ғасырлар бойына жара таңғыштар ең алдымен жараны қорғау және қанды тоқтату мақсатында қолданылып келді. Қазіргі таңда ғылымның жетістіктерінің арқасында жара жазушы жаңа таңғыштардың қасиеттерін жараның жазылу процесінің әртүрлі сатыларында мақсатты бағытталған және алуан түрлі қолданудың жаңа әдіс тәсілдері пайда болды.
Ғылыми жаңалығы:
Медицина өндіріс жараны тазартатын және антимикробтық қасиеттерге ие терапевтикалық таңғыш материалдар жасайды.
Сол таңғыштар протеолитикалық ферменттермен және антимикробтық препараттармен иммобилизацияланған диальдегидцеллюлоза негізіндегі текстильді тасымалдаушыдан тұрады.
Танғыштардың эффектівтілігі екі көрсеткішке байланысты – жараның микрофлорасы және танғыштардың антимикробты активтилегіне.
Практикалық маңыздылығы:
Таңғыш материалдардың терапевтикалық эффектівтілігің көтеру үшін,
олардың антимикробтык активтилігін жаралардың микрофлорасына сәйкес келтіруға керек.
Ғылыми жаңалығы:
Медицина өндіріс жараны тазартатын және антимикробтық қасиеттерге ие терапевтикалық таңғыш материалдар жасайды.
Сол таңғыштар протеолитикалық ферменттермен және антимикробтық препараттармен иммобилизацияланған диальдегидцеллюлоза негізіндегі текстильді тасымалдаушыдан тұрады.
Танғыштардың эффектівтілігі екі көрсеткішке байланысты – жараның микрофлорасы және танғыштардың антимикробты активтилегіне.
Практикалық маңыздылығы:
Таңғыш материалдардың терапевтикалық эффектівтілігің көтеру үшін,
олардың антимикробтык активтилігін жаралардың микрофлорасына сәйкес келтіруға керек.
1 Абаев Ю.К., Капуцкий В.Е., Адарченко А.А. //Хирургия. – 1999. – № 10. – С. 38–41.
2 Адамян А.А., Добыш С.В., Глянцев С.П. и др. //Хирургия. – 1998. – № 3. – С. 28–30.
3 Глянцев С.П. //Хирургия. – 1998. – № 12. – С. 32–37.
4 Ефименко Н.А., Нуждин О.И. //Воен.-мед. журнал. – 1998. – Т. 319, № 7. – С. 28–32.
5 Седларик К.М. //Хирургия. – 1993. – № 1. – С. 62–65.
6 Столяров Е.А., Барская М.А., Бирюкова Г.Т. и др. //Хирургия. – 1999. – № 4. – С. 56–57.
7 Теория и практика местного лечения гнойных ран / Под ред. Б.М. Даценко. – Киев: Здоров,я, 1995. – 383 с.
8 Артюнина Г.П., Гончар Н.Т., Игнатькова С.А. Основы медицинских знаний: Здоровье, болезнь и образ жизни. – Псков, 2003. – 292 с.
9 Основы медицинских знаний/ Под ред. Ю.С. Тарасова. – В 2-х т.: Т.1. – Самара, 1996. – 175 с.
10 Основы профилактической медицины и первая медицинская помощь: Учебное пособие / Л.В.Высочина, В.Н.Клейменов, А.И.Синюшкин и др.; Под общ.ред. М.Г.Романцова. Калинингр. ун-т. - Калининрад, 1996. - 103 с
11 Травматология: национальное руководство / под ред. Г.П. Котельникова, СП. Миронова. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 808 с.
12 Неотложная медицинская помощь. Под редакцией проф. Ф.С. Глумчера, чл. кор. АМН Украины проф. В.Ф. Москаленко. Киев, «Медицина», 2008г.
13 Неотложные состояния и экстренная медицинская помощь. Под редакци-ей акад. Е.И. Чазова. 2-ое издание. Москва «Медицина», 1990 г.
14 Справочник практического врача. Под редакцией акад. А.И. Воробьева. 3-е издание. Москва, «Медицина», 1990 г.
15 Справочник судового врача. Под редакцией проф. А.А. Лобенко, 2-ое издание. Киев, «Здоровье», 1992
16 Первая медицинская помощь на судах. В.И. Дмитриев, К.К. Раевский. С.-Петербург, «Моркнига», 2011 г.
17 Первая медицинская помощь плавсоставу. В.А. Попович. Москва, «РКон-сульт», 2004 г.
18 Оказание неотложной доврачебной помощи на судах флота рыбной промышленности без медперсонала.проф. В.П. Хватова. Симферополь, Крым МИ, 1992 г.
19 Справочник врача скорой и неотложной помощи. Под редакцией проф. Л.С. Шварца, Саратов ПКИ, 1998 г.
2 Адамян А.А., Добыш С.В., Глянцев С.П. и др. //Хирургия. – 1998. – № 3. – С. 28–30.
3 Глянцев С.П. //Хирургия. – 1998. – № 12. – С. 32–37.
4 Ефименко Н.А., Нуждин О.И. //Воен.-мед. журнал. – 1998. – Т. 319, № 7. – С. 28–32.
5 Седларик К.М. //Хирургия. – 1993. – № 1. – С. 62–65.
6 Столяров Е.А., Барская М.А., Бирюкова Г.Т. и др. //Хирургия. – 1999. – № 4. – С. 56–57.
7 Теория и практика местного лечения гнойных ран / Под ред. Б.М. Даценко. – Киев: Здоров,я, 1995. – 383 с.
8 Артюнина Г.П., Гончар Н.Т., Игнатькова С.А. Основы медицинских знаний: Здоровье, болезнь и образ жизни. – Псков, 2003. – 292 с.
9 Основы медицинских знаний/ Под ред. Ю.С. Тарасова. – В 2-х т.: Т.1. – Самара, 1996. – 175 с.
10 Основы профилактической медицины и первая медицинская помощь: Учебное пособие / Л.В.Высочина, В.Н.Клейменов, А.И.Синюшкин и др.; Под общ.ред. М.Г.Романцова. Калинингр. ун-т. - Калининрад, 1996. - 103 с
11 Травматология: национальное руководство / под ред. Г.П. Котельникова, СП. Миронова. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 808 с.
12 Неотложная медицинская помощь. Под редакцией проф. Ф.С. Глумчера, чл. кор. АМН Украины проф. В.Ф. Москаленко. Киев, «Медицина», 2008г.
13 Неотложные состояния и экстренная медицинская помощь. Под редакци-ей акад. Е.И. Чазова. 2-ое издание. Москва «Медицина», 1990 г.
14 Справочник практического врача. Под редакцией акад. А.И. Воробьева. 3-е издание. Москва, «Медицина», 1990 г.
15 Справочник судового врача. Под редакцией проф. А.А. Лобенко, 2-ое издание. Киев, «Здоровье», 1992
16 Первая медицинская помощь на судах. В.И. Дмитриев, К.К. Раевский. С.-Петербург, «Моркнига», 2011 г.
17 Первая медицинская помощь плавсоставу. В.А. Попович. Москва, «РКон-сульт», 2004 г.
18 Оказание неотложной доврачебной помощи на судах флота рыбной промышленности без медперсонала.проф. В.П. Хватова. Симферополь, Крым МИ, 1992 г.
19 Справочник врача скорой и неотложной помощи. Под редакцией проф. Л.С. Шварца, Саратов ПКИ, 1998 г.
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыс 47 беттен, 4 кестеден, 10 суреттен тұрады, пайдаланған әдебиеттер тізімі 86.
Кілтті сөздер: жара таңғыштар, антимикробтық белсенділік, іріңді жаралар, инфекциялық жаралар.
Жұмыстың мақсаты: жара жазушы жаңа таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау және алынған тәжірибелік мәліметтерді іс жүзінде қолдану жолдарын және болашағын көрсету.
Жұмыстың міндеттері:
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптама жүргізу
Зерттеу объектісі және әдістері: микробиологиялық әдіс қолданылды, антимикробтық қасиетке ие протеолитикалық ферменттері бар жара таңғыштары болып саналады, олар: ACTICOAT ABSORBENT; ВитаВаллис; BACTIGRAS. Бактериалардың тест штаммдары:Escherichia coli; Pseudomonas aeruginosa; Staphylococcus aureus.
Зерттеу нәтижелері: нәтижелер зерттеуге алынған 3 таңғыштың да (Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras) жара жазушылық қасиеттерінің жоғары екендігін көрсетті. Және де қоректік ортада өсірілген бактерия штаммдарына қатысты ұзақ мерзімді жойқын әсер ете алатындығы дәлелденді.
Практикалық маңыздылығы: Алынған мәліметтерді медицина, микробиологияда, биология, ветеринария және хирургия практикасында қолданылады
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 47 страниц, 10 рисунков, 4 таблиц, 86 литературных источников.
Ключевые слова: раневая повязка, антимикробная активность, гнойные раны, инфекционные раны.
Цель научной работы: определить антимикробную активность новых ранозаживляющих повязок и использовать полученные результаты для лечения раневых заболевании.
Задачи научной работы:
Определить антимикробную активность ранозаживляющих повязок.
Сравнительный анализ антимикробной активности ранозаживляющих повязок.
Объекты и методы исследования: микробиологический метод, объектами иследования являются: повязки, имеющие антимикробные свойства ACTICOAT ABSORBENT; ВитаВаллис; BACTIGRAS; штаммы бактерий: Escherichiacoli, Pseudomonas aeruginosa, Stapһylococcus aureus.
Полученные результаты: результаты показали, что все 3 вида рано- заживляющих повязок(Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras) оказывают высокую антимикробную активность. Так же установлено, что повязки длительное выремя сохраняют антимикробную активностьв отношении штаммов бактерий при их росте на искусственной питательной среде.
Практическое применение: Полученные данные можно использовать в практической медицине, микробиологии, ветеринарии и в хирургической практике.
ABSTRACT
Thesis consists of 47 pages, 10 figures, 4 tables, 86 references.
Keywords: wound dressing, the antimicrobial activity, festering wounds, infectious wounds.
The purpose of research: to determine the antimicrobial activity of novel wound healing dressings and use the results in the treatment of traumatic disease.
Objectives of research:
To determine the antimicrobial activity of the wound healing dressings.
Comparative analysis of the antimicrobial activity of the wound healing dressings.
Objects and methods: microbiological methods, objects investigations: bandages that have antimicrobial properties ACTICOAT ABSORBENT; "VitaVallis"; BACTIGRAS and cells of microorganisms Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa,Stapһylococcus aureus.
Results: Results showed that all three types of early healing dressings (Acticoat absorbent, Vita Valais, Bactigras) have high antimicrobial activity. It is also found that the long bandage may act on bacteria strains grown on artificial medium.
Practical application: The data can be used in medicine, microbiology, biology, veterinary medicine and in surgery.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.1
Жаралар және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
1.2
Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері ... ... ... ... .
14
1.3
Таңғыштардың құрамы мен қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
1.4
Таңғыштарды жара түрлеріне қарай қолдану ерекшеліктері
26
1.5
Жара жазушы таңғыштардың медицинада маңыздылығы...
28
2
Зeрттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ...
29
2.1
Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
2.2
Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
3
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ...
36
3.1
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3.2
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптамасының нәтижелері ... ... ... ... ... ... .
42
3.3
Нәтижелерді талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ...
46
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
АДФ - аденозиндифосфор қышқылы
АТФ - аденозинтрифосфор қышқылы
ЖБХӨ - жараны біріншілік хирургиялық өңдеу
ЕПА - ет пептонды агар
ЕПС - ет пептонды сорпа
КТБ - колония түзуші бірліктер
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көптеген ғасырлар бойына жара таңғыштар ең алдымен жараны қорғау және қанды тоқтату мақсатында қолданылып келді. Қазіргі таңда ғылымның жетістіктерінің арқасында жара жазушы жаңа таңғыштардың қасиеттерін жараның жазылу процесінің әртүрлі сатыларында мақсатты бағытталған және алуан түрлі қолданудың жаңа әдіс тәсілдері пайда болды.
Ғылыми жаңалығы:
Медицина өндіріс жараны тазартатын және антимикробтық қасиеттерге ие терапевтикалық таңғыш материалдар жасайды.
Сол таңғыштар протеолитикалық ферменттермен және антимикробтық препараттармен иммобилизацияланған диальдегидцеллюлоза негізіндегі текстильді тасымалдаушыдан тұрады.
Танғыштардың эффектівтілігі екі көрсеткішке байланысты - жараның микрофлорасы және танғыштардың антимикробты активтилегіне.
Практикалық маңыздылығы:
Таңғыш материалдардың терапевтикалық эффектівтілігің көтеру үшін,
олардың антимикробтык активтилігін жаралардың микрофлорасына сәйкес келтіруға керек.
Жұмыстың мақсаты: жара жазушы жаңа таңғыштардың құрам бөліктерінің антимикробтық белсенділігін анықтау және алынған тәжірибелік мәліметтерді іс жүзінде қолдану жолдарын және болашағын көрсету.
Жұмыстың міндеттері:
1) Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау.
2) Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптама жүргізу.
Ғылыми мәселесінің қазіргі таңдағы бағалануы: Медициналық практикада іріңді-қабынулы жараларды емдеу үшін протеолитикалық ферменттік препараттар кеңінен қолданылып келеді. Алайда ферменттік препараттар қымбат және жеткіліксіз, жоғары емдік әсеріне қарамастан жара экссудатынан бөлінетін ингибиторларға (жарақат даму процесінің өнімі), рН пен температураның өзгеруілеріне қатысты тұрақсыз болып келеді. Жарақатқа түскен кезде ферменттер лезде инактивтенеді, соған байланысты жараның жазылу процесіне өте көп мөлшерде ферменттерді жұмсау қажет болады.
Зерттеу объектісі: Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras
таңғыштары.
Практикада қолданылуы: Медициналық практикада іріңді - қабынулы жараларды емдеу үшін Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras таңғыштарын кеңінен қолданамыз.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Жаралар және олардың жіктелуі
Жаралар (vulnus) деп - терінің, шырышты қабықтардың немесе терең жатқан тіндердің және ішкі ағзалардың сыртқы қабаттарымен қоса механикалық зақымдалуын айтады.
Жара - бұл ашық жарақат. Жараларды зерттейтін ғылымды вульнерология деп айтады. Жаралар туралы ілім хирургияның теориялық негізін құрайды. Олар жарақаттардың кең таралған түрі болып табылады.
Жаралардың жіктелуі
1. Жарақатқа байланысты - жаралар операциялық және кездейсоқ болып жіктеледі. Ал, арнайы себептерге шайқастан болған жараларды жатқызады.
2. Зақымдалу түріне байланысты - жаралар кесілген, тесілген, шабылған, соғылған, жаншылған, жыртылған, тістелген, уланған, оқ тигеннен және аралас болып бөлінеді.
Зақымдалған түріне байланысты жіктелген жарақат түрлеріне алғашқы көмек: қансырауды тоқтату, асептикалық таңғыш салу, қажет болса иммобилизация жасау керек. Ашық пневмоторакста науқастың кеудесіне окклюзионды таңғыш салу керек, сонда ол жабық пневмотораксқа ауысады. Іштің енген жарақатында - асептикалық таңғыш, сыртқы қансыраудың белгілері болса - басып, қысып тұратын таңғыш таңу керек. Жарадан ішкі ағзалар сыртқа шықса, оларды құрсақ қуысына қайта кіргізбей, асептикалық таңғышпен жауып, мүмкіндігінше дәкемен орап тастау қажет.
3. Инфицирлену дәрежесіне байланысты - олар асептикалық (тек қана операциялық), инфицирленген (барлық кездейсоқ жаралар) және іріңді жаралар (қабынған жаралар) болып жіктеледі.
4. Жанында орналасқан ішкі қуыстарға қатысына байланысты - жаралардың асқынған және асқынбаған түрлеріне ажыратады. Асқынбаған жарадан тек механикалық зақым ғана болса, ал асқынған жараларда механикалық жарақатпен бірге, басқа да қосымша факторлардың әсері қосылады: удың, улы және радиоактивті заттардың, инфекцияның, күйік пен үсіктің әсері.
Жаралардың ерте және кеш асқынуларын ажыратады. Ерте дамитын асқынулары: шок, қансырау, жедел қан жоғалту, анемия. Кеш пайда болатын асқынулары: іріңдеу, екіншілік кеш қансырау, жалпы іріңді инфекция - сепсис, анаэробты инфекция және сіреспе.
Жара үрдісіне дененің жалпы және жергілікті әсері. Жара үрдісіне дененің жалпы әсері екі кезеңнен өтеді. Бірінші кезеңде (жарақат немесе операциядан кейінгі 1-4 күндер) өмірлік үрдістер күшейеді. Дене қызуы мен негізгі алмасу жоғарылайды. Дененің салмағы азаяды. Белоктың, майдың және көмірсудың ыдырауы жоғарылайды. Физиологиялық реакция тежеледі. Басталу механизмі: симпатикалық жүйке жүйесінің қозуы, бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының гормондарының қанға бөлінуі (кортикотропин мен глюкокортикоидтардың).
Екінші кезеңде (жарақаттан кейінгі 4-10 күндер) парасимпатикалық бөлімнің әсері басым болады: кезбелік (вагусты) криздер болуы мүмкін, дененің салмағы жоғарылайды, белок алмасуы қалпына келеді, регенерация үрдістері белсендіріледі. Бұл кезеңде гормондар мен медиаторлардың маңызы жоғарылайды, олардың ішінде минералокортикоидтар, альдостерон, ацетилхолиннің әсері.
Жарадағы жергілікті өзгерістер күрделі және алуан түрлі болады. Олар: жасушалардың өлімі, белоктардың ыдырауы, анаэробты гликолиздің аэробтыдан басым түсуі, биологиялық белсенді заттардың - гистамин, серотонин, кининдердің жиналуы, микроциркуляцияның бұзылуы, зат алмасудың, жасушалар мен тіндердің ыдырау өнімдерінің жиналуы.
Жарадағы рН ацидоз жаққа қарай өзгереді. Егер қалыпты жағдайда дәнекер тінде рН мөлшері 7,2 -ге тең болса, жарада 6,0-6,5, тіпті 5,4-ке дейін жетеді.
Ацидоз жарада экссудативті өзгерістерді шақырады, капиллярлардың өткізгіштігін жоғарылатады, электролиттердің құрамы өзгереді. Жасушалар ыдырағанда калий босап шығады. Ортаның рН-ң және электролиттердің құрамының өзгеруі, жарада улы өнімдердің жиналуына және коллоидтардың құрамының өзгеруіне, жасушааралық кеңістікте сұйықтықтардың жиналуына және коллоидтардың ісінуіне алып келеді. Коллоидтардың гельден золь жағдайына ауысуы жасуша мембранасының жыртылуын және жасушалардың бұзылып, өліеттенудің дамуын шақырады. Жасушалардың ыдырауы бос иондардың жиналуына, осмостық қысымның жоғарылауына, қан айналымының бұзылуына, жасушалық инфильтрация мен экссудацияға әкеледі. Қабыну кезеңінде жарада белок алмасуы өзгеріп, катоболитикалық үрдістер басым болады, ал регенерация кезеңінде - анаболитикалық үрдістер күшейеді. Катаболитикалық үрдіс өліеттенген тіндермен, фагоцитозбен, белсенді протеолизбен ерекшеленеді және жарада белоктардың ыдырау өнімдерінің (полипептидтер мен нуклеопротеидтердің) жиналуымен сипатталады. Анаболикалық үрдістер белоктың ыдырауына қарағанда, оның синтезінің жоғарылауымен ерекшеленеді. Жарада көптеген амин қышқылдары жиналады: лизин, тирозин, гистидин, пролин. Регенерацияда маңызды орынды пролин алады, себебі ол коллаген белоктарының оксипролиніне айналады. Жарада аденозин және аденил қышқылдары көбейеді. Бұл заттардың негізгі туындыларына АДФ және АТФ жатады. Олар бір-біріне оңай ауысып, көп мөлшерде энергия бөледі, бұл энергия регенеративті үрдістерге жұмсалады. Қабыну үрдісінің ағымына биологиялық белсенді заттар да өзінің әсерін тигізеді: гистамин, серотонин, гепарин, калликреин, кининдер, простогландиндер.
Қабынуға ферментативті үрдістерде қатысады. Жарада экзогенді және эндогенді ферменттер болады. Эндогенді ферменттер лейкоциттер мен басқа жасушалардың ыдырауының салдарынан пайда болады. Оларға протеазалар, лизоцим, липаза, оксидаза ферменттері жатады. Экзогенді ферменттерге табиғаты бактериялық болып келетін ферменттер жатады: дезоксирибонуклеаза, коллагеназа, стрептокиназа, гиалуронидаза. Бұл ферменттер өліеттенген тіндерге әсер етіп, белоктарды протеидтерден аминқышқылдарына дейін ыдыратады. Ферменттер өліеттенген тіндерді ерітеді және жараның іріңнен тазаруын жылдамдатады.
Жаралардың регенерациясы. Репаративті регенерация - бұл сыртқы әсерден бұзылған тіндер мен ағзалардың қалпына келуімен сипатталатын биологиялық құбылыс. Репаративті регенерацияның негізін тіндердің қалпына келу қабілетін анықтайтын физиологиялық үрдістер құрайды. Сонымен, жаңа үрдісі деп жарадағы тіндерде бірте -бірте дамитын биологиялық құбылыстардың жинағын айтады. Оның дамуы тіндердің сипатына, дененің жалпы жағдайына, микрофлораның және жүргізіліп жатқан емдеу әдістерінің түріне байланысты болады.
Жара үрдісінің даму кезеңдері. Жара үрдісінің ағымында үш негізгі кезеңді ажыратады.
Бірінші кезең - қабыну немесе гидратация кезеңі. Ол альтерация, экссудация, және некролиздің басым болуымен сипатталады. Бұз кезең жарақаттан кейін бірден басталып, өліеттенген тіндердің ыдырауымен және жараның тазаруымен аяқталады. Жарақаттан соң бірден тамырлардың тарылуы пайда болады. Ол бірнеше минуттан кейін, тамырлардың паралитикалық кеңеюіне аусады, соның нәтижесінде тамыр қабырғасының өткізгіштігі бұзылады және тіндердің жарақаттық ісінуі дамиды. Ацидоз жағдайында және биологиялық белсенді заттардың әсер етуінен, тіндердің ісінуі тез арада ұлғайып, тамырлардан айналасындағы тіндерге қанның сұйық бөлігі мен қан түйіршіктері шығады. Қабынған аймаққа шоғырланған дейкоциттер, бірінші тәуліктің ішінде-ақ өліеттенген аймақтың айналасында лейкоцитарлы жиекті қалыптастырып құрайды. Бұл шектеуші демаркационды аймақ болып табылады. Шоғырланған нейтрофилдер жасушаішілік протеолиз есебінен фагоцитарлы қызметерімен жүзеге асырылады. Олар лейкоциттердің өлуі кезінде пайда болады және қан мен айналасында орналасқан тіндерден келетін ферменттер болып табылады. Фагоцитоз бен протеолизді атқарған лейкоциттер өледі. Пайда болған ірің өлген лейкоциттер болып табылады. Лейкоциттердің бір бөлігі макрофагтармен жұтылады. Макрофагтардың жараның тазаруында маңызы өте зор, өйткені оларда күшті лизосомальді ферменттердің (протеазалардың) жинағы болады. Жараны өмірге қабілетсіз тіндерден тазартуда микроорганизмдердің де қосар үлесі жоғары, яғни, олардың протеолиттік ферменттері үлкен қызмет атқарады. Алайда, патогенді флорамен микробтық ластану өте айқын болса, онда ол жара үрдісіне теріс әсерін тигізеді.
Жара үрдісінің екінші кезеңі жарақаттан кейінгі 2-3-ші күндері басталады. Бірінші кезеңнен екінші кезеңге өтуінің қатаң шегі жоқ. Жара үрдісінің бұл кезеңін пролиферация немесе дегидратация кезеңі деп айтады. Басталған пролиферацияда капиллярлардың эндотелийі мен фибробластардың ерекше маңызы бар. Грануляциялардың түзілуі жараның түбінен басталады. Ол негізінен ескі тамырлардың бүршіктенуінен түзілетін жаңа тамырлар және ескі тамырлармен байланыспаған, пролиферацияға ұшыраған эндотелий жасушаларының арасынан жаңадан түзілген тамырлар болып табылады. Гранулалардың түзілуі жараның түбінен басталады. Гемодинамикалық факторлар өсетін тамырлардың жалпы бағытын реттеп отырады, капиллярлардың ұштары доға түзіп, пролиферациялық жасушаларға қайта енеді. Осылайша грануляциялық тін пайда болады. Ол granula - дән деген сөзден шыққан. Грануляциялық тіннің беті дәнді болады. Эндотелийден басқа, грануляциялық тін фибробластардан тұрады. Олардың коллаген талшықтарын түзуге және тыртықтың дамуында маңызы зор. Жарадағы грануляциялық тіннің пайда болу кезеңінде, алмасу үрдістеріне семіз және плазмалық жасушалар белсенді қатысады. Грануляциялық тінде коллаген синтезімен бірге эластикалық талшықтардың түзілуі де жүріп жатады. Грануляциялық тін тек репаративті ғана емес, сонымен қатар қорғаныш қызметінде атқарады. Ол токсиндердің сіңірілуін және микроорганизмдердің түсуін болдыртпайды. Грануляциялық тіндердің, тағы да бактерицидті қызметі бар. Ол лейкоциттер мен макрофагтардың қызметінің және протеолиттік ферменттердің есебінен жүзеге асады. Грануляцияның сипатына байланысты жара үрдісінің ағымын анықтауға болады. Сау грануляциялар ашық-қызыл немесе алқызыл түсті, қаныққан шырынды және тұрақты болады, тиіскенде қанамайды. Патологиялық өзгерген грануляциялар - сұр түсті, бозғылт, солған, борпылдақ болады, тиіскенде оңай қанайды.
Жара үрдісінің екінші кезеңі 12-30 күннен кейін, жара бетінің грануляциялық тінмен толып, тығыз грануляциялық тінмен толып, тығыз грануляциялық тін пайда болған соң ғана аяқталады.
Үшінші кезең - жараның тыртықтану және эпителиймен қапталу (эпителизация) кезеңі. Ол 2-4 аптада кейін басталады. Коллагенді және эластикалық талшықтардың белсенді қалыптасу үрдісі жүреді, яғнии тыртықты тіннің талшықты негізі құрастырылады. Эластикалық талшықтар 4-6 аптадан кейін қалыптаса бастайды, ал олардың түзілуі 6 айда аяқталады. Осымен операциядан кейінгі кезеңде науқастардың рациональді физикалық жүктемесінің мерзімі анықталады. Грануляциялық тіннің жетілуі, жара бетінің эпителиймен қапталуымен қабаттасып жүреді. Бұл үрдістердің біркелкі жүрмеуінің нәтижесінде келлоидты тыртық түзіледі (тыртықты тіннің тым артық түзілуі). Жеделдетілген эпителизацияның салдарынан атрофиялық тыртық пайда болады. Жаңадан түзілген эпителий қабатында май мен тері бездері және түк қапшықтары болмайды. Жараның орнында иннервацияның қалпына келуі баяу жүреді: 2-3 аптадан кейін басталып, 6-7 айда аяқталады. Жараның жазылу мерзімі, оның көлеміне, қоршаған тіндердің зақымдалу дәрежесіне, өліеттенген тіндердің мөлшеріне, жараға түскен микроорганизмдердің санына, түріне және вируленттілігіне, науқастың жалпы жағдайына, сонымен қатар жараның шеттері мен қабырғаларының орналасуына байланысты болады.
Осы факторларды ескере отырып, жараның жазылуы былай бөлінеді: жараның біріншілік және екіншілік тартылуы, қабыршақтың (струптың) астында жазылуы.
Жараның біріншілік тартылып жазылуы сызықты жараларда және жараның шеттері мен қабырғалары тығыз түйіскенде байқалады. Мұндай жағдайда репаративті регенерация жара үрдісінің даму кезеңдерінің барлығынан өтеді.
Жараның екіншілік тартылып жазылуы жараның шеттері мен қабырғалары бір-бірінен алшақ тұрғанда (арасы 10 мм-ден көп болғанда) байқалады. Мұндай жаралардың жазылуы іріңді қабыну арқылы барлық кезеңдерді өткізіп жүреді. Өліеттенген тіндер некролизге ұшырап, жара тазарады,оның беті грануляцияға толады.
Жараның қабыршақтың астында жазылуы терінің кішігірім жараларында (терісі сырылғанда,күйікте) болады. Бұз кезде жараның беті кепкен қан, лимфа және өліеттенген тіндерден түзілген қабыршақпен жабылады. Ол қорғаныш қызметін атқарады, қабыршақтың астында грануляция мен эпителизация жүреді. Бұл үрдіс аяқталған сайын, қабыршақ жұлынып түсе береді.
Жарақаттарды хирургиялық емдеудің мақсаты - жаралық инфекцияның дамуының алдын -алу және жедел іріңдеуден сақтау; дамыған инфекциямен және жараның іріңдеуімен күресу; жаралану кезінде бұзылған анатомиялық және физиологиялық зақымдануларды қалпына келтіру болып табылады. Осы мақсатпен жарақатты хирургиялық өңдеуден өткізеді, әсіресе микроорганизмдерге бай кездейсоқ жараларда, міндетті түрде жүргізілуі тиіс.
Тіпті, операциялық жарақаттың өзі салыстырмалы залалсыз болып есептеледі, өйткені оған қоршаған ауадан және науқастың өзінің терісінен микробтар түсуі мүмкін. Сонымен, инфицирленген жараны емдеудегі кезеңге ЖБХӨ жатады. Оны жасау барысында инфицирленген, өмірге қабілетсіз тіндер кесіліп алынады, бұл жаралық инфекцияның дамуының алдын алады.
Жараны біріншілік хирургиялық өңдеудің (ЖБХӨ) ерте, кейінге қалдырылған және кеш түрлерін ажыратады. Ерте хирургиялық өңдеу жараланудан кейін, 24 сағат ішінде орындалады, кейінге қалдырылған - екінші тәулікте, ал кеш өңдеуді - 48 сағаттан соң жасайды. ЖБХӨ неғұрлым ерте жасалса, соғұрлым оның болжамы да жақсы болады.
ЖБХӨ - бұл жараның шеттерін, қабырғаларын және түбін инфицирленбеген және өмірге қабілетті бар тіндердің шекарасымен кесіп алып, оның анатомиялық бүтіндігін қалпына келтіру болып табылады. Егер жараның өзегі тар жән терең болса, онда жараны тіліп, кеңейтеді де, тіндердің 0,5-1,0 см-дей қабатын кесіп алып тастайды. Барлық қалталарды ашып, теріні, тері асты шелмайын және өмірге қабілетсіз барлық бұлшықеттерді алып тастайды. Тілінген терінің астындағы шандыр мен апоневроз кесіледі, бұл жараны жақсылап қарауға мүмкіндік береді және ісінген бұлшықеттердің қысылуын азайтады. Зақымдалмаған ірі қан тамырлары, нервтер, сіңірлер ЖБХӨ кезінде сақталуы тиіс, ал жараланған тамырлардың, нервтердің және сіңірлердің тұтастығын қалпына келтіру керек. Жарадағы бөгде заттарды алып тастау керек. ЖБХӨ-і біріншілік тігіс салып аяқтайды. Екінші тәулікте жасалған хирургиялық өңдеу кейінге қалдырылған деп аталады. Оның мақсаты мен орындалуы ЖБХӨ-мен сәйкес болады.
Жараны кеш хирургиялық өңдеу жаралық инфекцияның алдын-алуға емес, оны емдеуге бағытталған. Ол 2 тәуліктен кейін (48 сағаттан соң) орындалады. Жарадағы бөгде заттар алынады, жара жуып тазартылады, өліеттенген тіндер кесіліп алынады, қалталар мен гематомалар тілініп ашылады. Инфекцияның таралып, жайылып кетпеуі үшін, тіндердің қабырғасын кеспейді.
1.2 Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері
Адам денесі, белгілі бір органы (мүшесі) немесе барлық ағзасы тіндерінің күшпен зақымдануы депаталады, мысалы: соғып алу, жаралар, сүйектердің сынуы, мидың шайқалуы және т.б. Терінің жамылғыш қабаты немесе шырышты қабықша тұтастығының бұзылуы жара деп аталады. Жаралар ластанған жөне таза болып келеді. Ядролық ошақтағы барлык жаралар ластанған болады.
Жаралар беткі кабаттағы (терінің жоғарғы қабаты зақымданады) және терең (тері асты клеткасы, сіңірлер, терең орналаскан тіндер бұзылады) болуы мүмкін.
Жаралаушы кұрал түрі мен тіндердің бұзылуы сипатына байланысты жаралардың төмендегідей түрлерін ажыратуға болады:
* кесілген (пышақпен, алмаспен, өйнек, шыны жарық-шақтарымен жаралану -- жара шеті ажырап, катты қанайды);
* шабылған (балтамен -- сүйектер зақымдануы мүмкін);
* шаншылған, (түйрелген жаралар (пышақ, шеге, біз, қанжар, айыр, сүңгі-найзамен -- кейде терең болуы мүмкін, ішкі органдар, мысалы, кеуде немесе іш қуысы зақымдануы ыктимал);
* соғылған және т.б.
Жаралар ок тиген (оқтык, жарыкшақтық жөне т.б.), тесіп өткен (ок немесе жарықшақ тіндерді тесіл етіп, кірер жөне шығар тесік жасаса) немесе соқыр (ок немесе жарықшақ тіндерде қальш койса, яғни денеде жаттекті зат болады) болуы мүмкін. Оқ тиген жаралардың ерекшелігі -- бұл кезде ірі кан тамырлары, нервтер, сүйек жөне буындар, ішкі куыстар (кеуде, іш, бас сүйегінің іші, буындар) жараланғанда енген (өткен) зақымданулар болады. Кейде аралас зақымданулар болуы мүмкін, яғни жаралар зақымданудың басқа түрлерімен (күйік, сөулелену ауруы жөне т.б.) кабаттасып келеді.
Кез келген жаралану кезінде әр түрлі асқынулар болуы мүмкін. Қан тамырлары жараланса, нөтижесінде, міндетті түрде кан кету байқалады, ол кейде қатты болып, адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Қатты қан кету кезінде жедел жүрек-қан айналым жеткіліксіздігі күшейіп, өлімге әкеп соқтыруы ықтимал. Ауқымды закымданулар -- жаралар, сыну, күйік кезінде зардап шегупгі шок деп аталатын ауыр жағдайға түсуі жиі кездеседі. Шок өте күшті ауырсыну тітіркендіргіштері, қан кету және баска да себептерге байланысты нерв жүйесінің козуы нәтижесінде пайда болады.
Қан кетуден баска әрбір жара үшін ең кауіптісі -- жараға микробтардың түсуімен байланысты туатын асқынулар мүмкіндігі.
Микробтар жараға жаралану кезінде (алғашқы инфекция) немесе алғашқы көмек, ем көрсету кезінде асептика ережелерін бүзу (екіншілей қайталанған инфекция) салдарынан түседі. Бір жағдайларда ірің туғызатын ұшыну процесі дамуы мүмкін (іріңтекті микробтар стафилококтар, стрептококтар), ал кейде тілме ушығуы жүреді (қалшылдау, дене ыстығыньщ көтерілуі, жара айналасының қызаруы, оның шеттерінің тегіс еместігінің анық байқалуы).
Жараның инфекцияға ұшырауымен байланысты дамитын тағы бір кауіпті ауру -- сіреспе (жараның сіреспе таяқшасы бар топырақпен ластануы). Клиникальщ тұрғыда сіреспе бұлшық еттердің тырысьш қалуы, тыныс алу мен жүрек жұмысының бұзылуы, шайнау бұлшық еттердің қарысуы, тыныс алу мен кіші дәретке отырудың қиындығымен сипатталады. Соңғы екі жағдайда гангренаға жөне сіреспеге қарсы сарысу егу қолданылады.
Жаралану кезіндегі алғашкы көмек көрсеткенде, қан кетуді тоқтату, жараны таңғышпен жабу, тыныш қалыпта ұстау үшін дененің закымданған бөлігін иммобилизациялау (тұрақтандыру) жұмыстарын жүргізу керек.
Қанды уакытша тоқтату -- алғашқы медициналық жәрдем керсету кезіндегі маңызды шаралардың бірі және қан кетудің түріне байланысты оның тәсілдері таңдалады.
Шоктың пайда болу себептері және оның ауырлық кезеңдері
Шок -- ағзаның жарақатқа жауап ретіндегі күрделі реакциясы. Ол ауырсыну және рефлекторлык тітіркендіргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталык нерв жүйесінін жұмысы тежеледі, жүрек-кан айналым және тыныс алу жүйесінің қызметі бұзылады, артерия кысымы күрт төмендейді және зардап шегушінің жалпы жағдайы ауыр болады.
Шок себептері әр алуан. Шок, көбінесе, жұмсақ тіндердің аукымды мылжалануы, кеуде жөне қуық куысы мүшелерінің немесе ірі нерв тармақтарының зақымдануы, сүйек-терінің жарықшақтанып сынуы, уатылуы, аяқ-қолдың жұлынып кетуі, сонымен бірге ауқымды күю, аралас зақымдану және т.б. болған жарақаттар кезінде байкалады. Оның себептері: салкындау, едәуір көлемде қан кету, сәуле ауруы, ашыну, шөлдеу, титықтау, зардап шегушіні селкілдегіш көлікпен тасу, зақымдау орнын, (мысалы, сынықты) нашар орау, жүйке бұзылуы болуы мүмкін.
Шоктың 2 фазасы (кезеңі) болады. Бірінші кезең (фаза) -- козу: зақымданушы мазасызданып, ыңырсиды, көп аунақшып, қозғалады, тамыры қарқынды соғады. Бұл фаза (кезең) өте кысқа уакытқа созыльш, екінші фазаға ауысады -- самаркаулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық кан кысымы төмендейді.
Зардап шегуші есінен танбауы да мүмкін, бірақ еш нәрсеге назар аудармайды немесе реакциясы өте әлсіз болады.
Зардап шегушіні альш шыққанда және тасымалдағанда үнемі бакылау жасау және пайда болатын асқынулар кезінде дер кезінде көмек көрсету кажет. Есінен танған зардап шегушіні сау жағына (бүшріне) немесе етпетінен жатқызу керек.
Жарақаттық шок белгілері:
# қоршаған ортаға карым-катынасы мүлде самарқау
# (есінен айырылмайды);
# терінін жамылғыш қабаттарының бозаруы;
# карашықтың үлкейіл, көздің шүдірейіп кетуі;
# әлсіз жөне жиі, кейде қылдай тамыр соғысы;
# тыныс алудың тарылуы, жиілеуі, кейде дұрыс
# болмауы;
# дене температурасының (32 -- 30°С-ка дейін) және
# артериялық қан қысымының төмендеуі;
# аурудың бет-әлпетінің қозғалыссыз қалуы, кейде
# шөлдеу, кұсу немесе жүрек айну белгілерінің болуы.
Шок кұбылысының даму мерзіміне сәйкес оның алғашқы немесе ерте (жаракаттан соң бірден) жөне екінші немесе кеш (2 -- 6 сағаттан кейін) шок деген түрлері болады. Шок формалары: таза (ауыратын) жөне аскынған (кан кететін, сәуле ауруымен бірге) болады. Алғашқы шоктың өтуін екі фазаға белуге болады: қозу (кысқа мерзімді жөне тұрақсыз) жөне сезімсіз (организмнің бүкіл өмір сүру әрекетінің қажу белгілері).
Жарақаттық шок ауырлыгына қарай төртке бөлінеді:
1) жеңіл -- аурудың жалпы жағдайы қанағаттанарлык,бозарған, тамыр соғысы минутына -- 90 -- 110. Жоғарғы артериялық қысымы 90 -- 100 мм сынап бағанасы;
2) орта -- аурудың жалпы күйі ауыр, бозарған, кейде мазасызданады, теріні суык тер басады, тамыр соғысы минутына -- 110 -- 130 рет. Артериялык кысымы 70 -- 85 мм сынап бағанасы;
3) ауыр -- аурудың жалпы жағдайы өте ауыр, тамыр соғысы минутына -- 130 -- 160 рет, санауға қиын, кейде әлсіз, сезілмейді. Артериялық кысымы 60 -- 70 мм сынап бағанасы және одан төмен;
4) ақтық немесе жанталасу жағдайы -- естен танады, тамыр соғысы өте әлсіз, тіпті санауға келмейді. Артериялық қысымы төмен түсе береді (50 мм сынап бағанасынан төмен немесе анықталмайды), тыныс алуы үстіртін және жиілей түседі. Мұндай күйде көбіне өлуге душар етеді.
Жарақаттану кезіндегі алғашкы медициналык жәрдем (АМЖ) көрсетудің мақсаты -- қан тоқтату (уакытша болса да), жараны ластанудан және оған микробтардың түсуінен сақтау, зардап шегушінің ауруын бәсеңдету. Алдымен жарақаты бар дене бөлігі жалаңаштандырылады. Киім не аяккиімді ақырын шешеді, кейде оны тігісі бойынша сөгеді. Екінші жұпка түспес үшін жараны саусакпен немесе аспаппен қарауға тыйым салынады. Асептика ережелерін қатаң сактау керек.
Қан кетуді тоқтату мен жараға микробтардың түсуін болдырмау үшін көбіне жараға стерильді (асептикалық) таңғыш кою арқылы жүзеге асады. Мұның алдына жара шетіне 2 рет йодтың спиртті ерітіндісін жағады, ал ол жоқ болса, шетін этиль спиртімен, арақпен немесе одеколонмен сүртеді. Жара бетіндегі киім жыртындыларын немесе басқа денелерді (бос жаткан) еппен жара бетіне тигізбей алады. Теренде жатқан басқа денелерді алмау керек, өйткені ол қан кетуді күшейтіп, жұқпа түсіруі мүмкін. Жараны жууға тыйым салынады.
Жараға таңғыш коюға жеке танғыш пакеттер (ЖТП) немесе алдын ала дайындалған стерильді таңғыштар қолайлы.
ЖТП резина қысқа және кағаз қабыққа оралған екі макта -- дәке жастықша мен бинт түріндегі стерильді (кейде антисептикалық зат сіңірілген) таңғыш материалдан тұрады. Жастықшаның біреуі жалпы бинт бойында қозғалады (таңғышты бекітуге арналған), ал екіншісі бинттін бос ұшына бекітілген. Пакетті пайдалану үпгін өуелі резина қабықты, ал содан кейін қағаз қабьщты ашады. Оң қолмен ораманы, ал сол қолмен бинт ұшын ұстап, жастықшаларды жазады да, жараға кояды. Оқ тесіп өткен жаралар кезінде жастықшанын бірін жараның кірер тесігіне, ал екінпгісін шығар тесікке қояды. Жастыкшаларды бинттеп, бинтұштарын байлайды. ЖТП-ны колдану кезіндегі негізгі ереже -- таңғыштың жараға салынатын ішкі бетіне қол тигізбеу (сыртқы беті қызыл жіппен тігілген).
Жараланғандарға жөрдем көрсету кезінде асептикалық таңғыштар да қолданылуы мүмкін, олар ендірісте төмендегідей түрде шығарылады:
1) мақта-дәке жастықшалары (65 х 43 см) мен оған тігілген тұрақтандырғыш тоқыма баудан тұратын үлкен асептикалық таңғыштар;
2) мақта-дәке жастықшаларынан (56 х 29 см) және дәке бинтінен (14x7 см) тұратын кіші асептикалық таңғыштар.
Қатты қан кету кезінде оны уақытша токтату шараларын жасау керек. Жұмсақ тіндердің аукымды жаралануы, сондай-ақ сүйектер мен буындар зақымдануы кезінде аяқ-колды тасымалдау үшін орнықтырып бекіту кажет. Қатты ауырсынуды азайту үшін, зардап шегушіге промедол (морфин) салады. Егер жараланушы бойынан жарақаттық шок немесе көп кан кету салдарынан жедел қан аздық белгілері сезілсе, қажетті шаралар жасалады. АМЖЖ-дан кейін жараланған адамға сіреспеге карсы алдын ала егу жұмысын жасау, антибиотиктер салу жөне өмірлік көрсеткіштері бойынша шұғыл көмек көрсетіледі.
Жедел хирургиялық жұқпа әр алуан және көп кездесетін іріңді аурулардың (іріңді, ұшығу, терінің тілме ұшығуының әр түрлі формалары, лифангоит жөне лимфаденит, тромбофлебит, панарицит, сепсис) пайда болуьша себеп болады. Бұл жағдайда алғапщы медициналык жөрдем көрсету: құрғақ немесе мазь (жұқпамайлы) жағылған таңғыш (Вишневский жақпамайы, антибиотик-тер -- пенициллин, синтомицин, тетрациклин) салу, аяқ-колды (үшкіл орамалмен, жақтаумен) таңып тастау, АМЖЖ-ға жіберу. Жалпы, қатты іріңді жұкпа (сепсис) белгілері байқалған кезде, зардап шегушіні дереу маман-дандырылған ауруханаға жіберу, алғашқы ушығу ошағына таңғыш салу, ал оны аяқ-қол аумағында тұмшалау кезінде аяқ-қолды таңып тастау қажет.
Кез келген зақымдану кезінде медициналық жөрдем көрсеткенде, сіреспенің алдын алу маңызды міндет болып саналды жөне ол тері астына сіреспеге карсы сарысумен анатоксин егу жұмыстарын жүргізуді қамтиды. Әрбір жаралыға сіреспеге қарсы сарысудьщ 1 сақтандыру дозасын, яғни 3000 АЕ антитоксиндік бірлігін егеді. Егер жара үлкен болса жөне топыракпен немесе киім жұлмаларымен ластанса, онда 2 профилактикалық доза (6000 АЕ) салынады. Ауыр жарапанған жағдайда сарысуды 7 күннен кейін кайта егеді. Басқа жараланулардың бөрінде сарысумен бірге бір мезгілде дененің басқа бөлігіне кеш пайда болатын сіреспенің алдын алу үшін тері астына 1 мм сіреспелік анатоксин 5 -- 6 күннен кейін қайтадан 2 мл анатоксин егеді. Үш жаска дейінгі балалар жараланғанда сары судың -- 750 АЕ, ал үш жастан жоғары балаларға -- 1500 АЕ егеді. 13 жасқа дейінгі балаларға бірінші рет -- 0,5 мл сіреспелік анатоксин, екінші рет, 5 -- 6 күннен кейін -- 1 мл, яғни ересек адам дозасының жартысын егеді. Газды гангрена кезінде ауруды дереу ауруханаға жатқызу керек. Сақтандыру тұрғысында оған бұлшьщ ет ішіне гангренаға карсы сары су коспасын (100 -- 150 мл стерильді изатонды ерітіндінің -- 30000 АЕ) егу, жүмсақ тіндердің аукымды зақымдануы мен сынык кезінде (өсіресе топыракпен, нөжіспен ластанғанда) антибиотиктер колдану қажет жөне дер кезінде жараларға алғашкы хирургиялық өңдеу керек.
Жарақаттық шоктың пайда болуының алдын алу. Әр түрлі зақымдану кездерінде шоктан сақтандыру аса маңызды. Бұл жерде жоғарыда айтылған шоктьщ дамуына жағдай жасайтьш барлык факторларды ескерген жөн. Кез келген жаракат (әсіресе ауыр) кезінде ауруды жене кан кетуді азайту үшін барлық мүмкіндікті пайдалану қажет. Сондай-ақ, шоктың туындауына жағдай жасайтын тоңу, аштық, шөлдеу, ерекпу, козу, толку сияқты факторларды жою өте маңызды. Шоктан сақтандырудың маңызды іс-шаралары қатарына сынықты дер кезінде жөне жаксылап таңып тастау, кан кетуді тоқтату, сондай-ақ дұрыс тасымалдау жатады.
АМЖЖ көлеміндегі іс-шараларға мыналар енеді:
1) дененің: зақымданған бөлігін таңып тастау (жара немесе күйік бар болса, ең әуелі стерильді таңғыш, ал қатты қан кетсе, қан токтатқыш жгут салу керек);
2) зардап шегушіні жылыту (ыстық сусынды іш куысы органдары зақымданған кезде беруге болмайды, көрпеге орау, жылтқы қою);
3) тері астына промедол (2% ерітіндінің 1 мг) немесе
морфин (1% ерітіндінщ 1 мл), кофеин (10 % ерітіндінщ 12 мл), лобелин (1 % ерітіндінің 1 мл жіберу керек);
4) барынша тыныштық сақтау керек.
Жараға таңғыш не жақтау кою кезінде, алдымен, шок жағдайында жатқан аурудың сыну бөлігіндегі киімін қию керек. Содан соң жапа шегушіні тез арада АМЖЖ-ға немесе таяу ауруханаға жібереді. Мұндай шұғыл тасымалдаудың алдында 20 -- 30 минут бұрын ауруға тері астынан 1 -- 2 мл 1 %-дық морфин ерітіндісін немесе басқа наркотик енгізу керек.
Закымданған жерге (аяқ-колға) алдын ала койылған қан тоқтатқыш жгут дөрігерлік көмек керсетілгенше алынбайды, өйткені жгутты алу кезінде қанға зақымданған тін бөлінісшщ улы өнімдер (токсемин) түсуі нөтижесінде шок құбылысы өршиді. Шок жағдайындағы ауру медкыз-метшінің үнемі бакылап тұруын қажет етеді жөне оны мүмкіндігінше дөрігердің бақылауына өткізген дұрыс.
Асептика және антисептика туралы түсінік
Жараға жұқпаның түсуі кез келген жараның жиі кездесетін жөне кауіпті асқынуларының бірі болып табылады. Міне, сондықтан да барлық хирургиялык жұмыстардың негізгі жара жұкпасынын алдын алу (сактандыру) қағидасына тіреледі. Жараның беткі кабатына тиетін нөрсенін барлығында ауру туғызатын микробтар болмау керек, (стерильдену кажет), сондай-ақ жарага түскен микробтарды барынша әлсірету кажет. Жара жұқпасының алдын алу және онымен күресу үшін қазіргі заманда хирургияда жұқпадан сақтандырудың біртұтас жүйесін кұрайтын асептика мен антисептиканың әр алуан төсілдері қолданылады.
Микробтарды жараға түскенге дейін жоюға бағытталған, сөйтіп, оны жұкпаға ұшыраудан сақтайтын іс-шаралардың (жара жұкпасынан сақтандыру өдістері) жиынтығы асептика деп аталады. Асептиканың негізгі заңы: жараға тиетін нөрсенің бөрі микробсыз, яғни стерильді болуы тиіс. Асептикаға қол жеткізу үшін, негізінен, микробтар үшін қатерлі жоғарғы температура (бумен, қайнату аркылы стерильдеу) және кейде әр түрлі химиялық заттар (спирт, йод), сонымен бірге ультрадыбыс, газдар, иондаушы сәулелену пайдаланылады.
Жарадағы микробтар санын азайтуға немесе оларды жоюға бағытталған іс-шаралар жүйесі антисептика деп аталды.
Антисептиканың төмендегідей түрлері бар:
# механикалық (жұқпа түскен жараны алғашкы хирургиялық өңдеуден өткізу);
# физикалық (жараға ылғал тартқыш мақта-дәке таңғышын салу, кептіргіш ұнтақ, тампон, білте, дәкенің ұзын жолағы түріндегі тампон немесе резина немесе пластмасса түтік түріндегі білтені пайдаланау, сондай-ақ жараны ауа көмегімен емдеудің ашык әдісімен кептіру).
Осылайша микробтардың өмір сүруі мен көбеюіне кедергі келтіретін қолайсыз жөне тіндердің ыдырау енімдерімен улы заттар токсиндерінің сіңуін азайтатын жағдайлар жасалады.
# химиялық (бактериологиялық әрекеті микробтардың дамуы мен кебеюін басып тастайтын жөне бактерицидті әрекеті -- олардың елуін қамтамасыз ететін антисептикалық заттар колдану).
1.3 Таңғыштардың құрамы мен қасиеті
Жара инфекциярынан емделуде дәстүрлі түрде құрамында күміс, йод, хлоргексидин, сутектің асқын тотығы бар жергілікті антисептиктер қолданылады.
Бүгінгі күнде құрамында күміс бар жоғары әсерге ие антисептикалық таңғыштар жақсы екендігі дәлелденген. HRFS бағдарламасына сәйкес антимикробты таңғыштар құрамында йодты пастасы және күміспен барьерлік жабылған құрамында күмісі бар марлілер және альгинаттар шектелді. Әдетте экссудаттың орташа немесе жоғары бөлінуі кезінде күміс альгинатына таңдау берілген, себебі оның беті сіңіру мен микробтарға қарсы әсері бар қасиетіне ие. Беті күмісті таңғыш жарадан бөлінулердің мөлшерін азайтады, бірақ қуыстарда пайдалануға жарамды емес. Дәке таңғыштарында күмістің концентрациясы аз болады және төмен бактериалды жараларды емдеуге жиі пайдаланады. Бұрын жараларды микробтарға қарсы өңдеу үшін ең дұрысын йодты паста деп санаған, себебі инфицирленген жараларды емдеуге пайдаланған. Йод пастасы жаңа жаралар санациясы үшін көмектесе алады, бірақ құрғақтарды қосымша сұйықтықпен қамтамасыз етпейді. Одан басқа йод препаратты қалқанша без дисфункциясы немесе ауыр бүйрек тапшылығы бар науқастарға сай болмайды.
Аяқтың клиникалық инфицирленген құрғақ диабеттік жаралар және бөлінулері аз жараларды өңдеу үшін медициналыө бал байлаушытарды пайдалану ұсынылған.
Десмургия (грек тілінде desmos - таңғыш, ergon - іс) - таңғыш салуға нұсқау беретін, зақымдануды және адам ауруларын дұрыс емдеу үшін бағытталған, жалпы хирургияның бір бөлімі. Таңғыш түсінігінде жарақатты қорғау және қоршаған орта әсерінен тері бетінде дамитын патологиялық өзгерістерден сақтау мақсатында жүргізілетін әрекеттер жиынтығы жатады. Бірақ таңғыш түсінігінің мағынасы кең. Осыған гомеостазды қалыптастыру, беткей веналардағы қан айналуды тоқтату мақсатында тамырларды басу әдісі, сонымен қатар, науқасты тасымалдау үшін иммобилизацияны қамтамасыз ететін орау әдісі және бұрыс қалыпты аластауға мүмкіндік беретін, ораудың ұзаққа созылатын емдеу әдістері жатады.
Таңу терминін негізінде емдік таңғышты салу және алмастыру үрдісі жатады. Осы термин медицина салаларында кеңінен қолданылады. Хирургиялық бөлімнің машықтану жұмыстарында таңғыш және таңу терминдерін жиі шатастырады, бұл дұрыс емес және де қазіргі медициналық терминалогияға сай келмейтінін айта кеткен жөн.
Жұмсақ дәкелік орағыш (бинт) таңғыштарын сипаты мен тағайындалуына қарай келесі түрлерге жіктеуге болады:
1) қарапайым жұмсақ таңғыш
* қорғаушы
* дәрілік
2) гемостатикалық таңғыш
3) иммобилизациялайтын таңғыш
* транспорттық
* емдік
4) коррекциялайтын таңғыштар
Таңғыштарды бекіту әдісіне және бекітуге арналған заттардың түріне қарай:
1) ені әртүрлі қарапайым дәкелік орағыштар
2) тоқыма түтікті орағыштар
3) көлемі мен диаметрі әртүрлі торлы дәкелік орағыштар
4) эластикалық орағыш
5) орамал тәрізді орағыштар
6) сақпанша т.с.с
Ең мықты таңғыш аяқ, қолдың бір бөлігіне немесе бүкіл аяқ - қолға салынады. Ал денеге, жамбасқа, бас пен мойынға таңғыш салу өзіндік қиындықтар туғызады. Осы аймақтарға қазіргі уақытта бекіту заттарының жаңа түрлері өндірілуде, олар негізгі талаптарды қанағаттандыра алады.
Таңғыш заттар мен операциялық жапқыштарды залалсыздандыру. Қазіргі таңда медициналық құрал-саймандарды, таңғыш заттар мен операциялық жапқыштарды залалсыздандыру үшін, оның физикалық және химиялық әдістері қолданылады. Залалсыздандырылған заттың барлығы қатал тексеруден өтуі керек, себебі микроорганизмдерден толық тазармаған құрал - саймандар мен тігіс жіптерінде патологиялық сұйықтықтар немесе қан қалып қойған жағдайда, операциядан кейін кездейсоқ асқынулар пайда болуы мүмкін. Физикалық әдістерді термиялық жолмен іске асыраы - күйдіру және қайнату, бу қысымымен залалсыздандыру (автоклавта), ыстық ауамен (құрғақ ауамен), сәулелі залалсыздандырулар бар.
Таңғыш заттар мен операциялық жапқыштардың түрлері:
* дәкеден жасалған шариктер;
* тампондар;
* салфеткалар;
* турундалар;
* бинттер;
* мақта - дәкелі тампондар;
Таңғыш заттарды, әдетте, залалсыздандыру алдында дайындайды. Таңғыш заттар қайтадан пайдаланылмайды, қолданылғаннан кейін, олардың көзін жою керек. Таңғыш заттарды бикстерге салып, автоклавта залалсыздандырады. Санауға оңай болу үшін, шариктің 50-100 данасын бір дәкелік салфеткаға, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дипломдық жұмыс 47 беттен, 4 кестеден, 10 суреттен тұрады, пайдаланған әдебиеттер тізімі 86.
Кілтті сөздер: жара таңғыштар, антимикробтық белсенділік, іріңді жаралар, инфекциялық жаралар.
Жұмыстың мақсаты: жара жазушы жаңа таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау және алынған тәжірибелік мәліметтерді іс жүзінде қолдану жолдарын және болашағын көрсету.
Жұмыстың міндеттері:
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптама жүргізу
Зерттеу объектісі және әдістері: микробиологиялық әдіс қолданылды, антимикробтық қасиетке ие протеолитикалық ферменттері бар жара таңғыштары болып саналады, олар: ACTICOAT ABSORBENT; ВитаВаллис; BACTIGRAS. Бактериалардың тест штаммдары:Escherichia coli; Pseudomonas aeruginosa; Staphylococcus aureus.
Зерттеу нәтижелері: нәтижелер зерттеуге алынған 3 таңғыштың да (Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras) жара жазушылық қасиеттерінің жоғары екендігін көрсетті. Және де қоректік ортада өсірілген бактерия штаммдарына қатысты ұзақ мерзімді жойқын әсер ете алатындығы дәлелденді.
Практикалық маңыздылығы: Алынған мәліметтерді медицина, микробиологияда, биология, ветеринария және хирургия практикасында қолданылады
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 47 страниц, 10 рисунков, 4 таблиц, 86 литературных источников.
Ключевые слова: раневая повязка, антимикробная активность, гнойные раны, инфекционные раны.
Цель научной работы: определить антимикробную активность новых ранозаживляющих повязок и использовать полученные результаты для лечения раневых заболевании.
Задачи научной работы:
Определить антимикробную активность ранозаживляющих повязок.
Сравнительный анализ антимикробной активности ранозаживляющих повязок.
Объекты и методы исследования: микробиологический метод, объектами иследования являются: повязки, имеющие антимикробные свойства ACTICOAT ABSORBENT; ВитаВаллис; BACTIGRAS; штаммы бактерий: Escherichiacoli, Pseudomonas aeruginosa, Stapһylococcus aureus.
Полученные результаты: результаты показали, что все 3 вида рано- заживляющих повязок(Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras) оказывают высокую антимикробную активность. Так же установлено, что повязки длительное выремя сохраняют антимикробную активностьв отношении штаммов бактерий при их росте на искусственной питательной среде.
Практическое применение: Полученные данные можно использовать в практической медицине, микробиологии, ветеринарии и в хирургической практике.
ABSTRACT
Thesis consists of 47 pages, 10 figures, 4 tables, 86 references.
Keywords: wound dressing, the antimicrobial activity, festering wounds, infectious wounds.
The purpose of research: to determine the antimicrobial activity of novel wound healing dressings and use the results in the treatment of traumatic disease.
Objectives of research:
To determine the antimicrobial activity of the wound healing dressings.
Comparative analysis of the antimicrobial activity of the wound healing dressings.
Objects and methods: microbiological methods, objects investigations: bandages that have antimicrobial properties ACTICOAT ABSORBENT; "VitaVallis"; BACTIGRAS and cells of microorganisms Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa,Stapһylococcus aureus.
Results: Results showed that all three types of early healing dressings (Acticoat absorbent, Vita Valais, Bactigras) have high antimicrobial activity. It is also found that the long bandage may act on bacteria strains grown on artificial medium.
Practical application: The data can be used in medicine, microbiology, biology, veterinary medicine and in surgery.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
1.1
Жаралар және олардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
1.2
Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері ... ... ... ... .
14
1.3
Таңғыштардың құрамы мен қасиеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
1.4
Таңғыштарды жара түрлеріне қарай қолдану ерекшеліктері
26
1.5
Жара жазушы таңғыштардың медицинада маңыздылығы...
28
2
Зeрттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ...
29
2.1
Зерттеу материалдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
2.2
Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
33
3
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ...
36
3.1
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3.2
Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптамасының нәтижелері ... ... ... ... ... ... .
42
3.3
Нәтижелерді талқылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
45
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ...
46
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
АДФ - аденозиндифосфор қышқылы
АТФ - аденозинтрифосфор қышқылы
ЖБХӨ - жараны біріншілік хирургиялық өңдеу
ЕПА - ет пептонды агар
ЕПС - ет пептонды сорпа
КТБ - колония түзуші бірліктер
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Көптеген ғасырлар бойына жара таңғыштар ең алдымен жараны қорғау және қанды тоқтату мақсатында қолданылып келді. Қазіргі таңда ғылымның жетістіктерінің арқасында жара жазушы жаңа таңғыштардың қасиеттерін жараның жазылу процесінің әртүрлі сатыларында мақсатты бағытталған және алуан түрлі қолданудың жаңа әдіс тәсілдері пайда болды.
Ғылыми жаңалығы:
Медицина өндіріс жараны тазартатын және антимикробтық қасиеттерге ие терапевтикалық таңғыш материалдар жасайды.
Сол таңғыштар протеолитикалық ферменттермен және антимикробтық препараттармен иммобилизацияланған диальдегидцеллюлоза негізіндегі текстильді тасымалдаушыдан тұрады.
Танғыштардың эффектівтілігі екі көрсеткішке байланысты - жараның микрофлорасы және танғыштардың антимикробты активтилегіне.
Практикалық маңыздылығы:
Таңғыш материалдардың терапевтикалық эффектівтілігің көтеру үшін,
олардың антимикробтык активтилігін жаралардың микрофлорасына сәйкес келтіруға керек.
Жұмыстың мақсаты: жара жазушы жаңа таңғыштардың құрам бөліктерінің антимикробтық белсенділігін анықтау және алынған тәжірибелік мәліметтерді іс жүзінде қолдану жолдарын және болашағын көрсету.
Жұмыстың міндеттері:
1) Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігін анықтау.
2) Жара жазушы таңғыштардың антимикробтық белсенділігіне салыстырмалы сараптама жүргізу.
Ғылыми мәселесінің қазіргі таңдағы бағалануы: Медициналық практикада іріңді-қабынулы жараларды емдеу үшін протеолитикалық ферменттік препараттар кеңінен қолданылып келеді. Алайда ферменттік препараттар қымбат және жеткіліксіз, жоғары емдік әсеріне қарамастан жара экссудатынан бөлінетін ингибиторларға (жарақат даму процесінің өнімі), рН пен температураның өзгеруілеріне қатысты тұрақсыз болып келеді. Жарақатқа түскен кезде ферменттер лезде инактивтенеді, соған байланысты жараның жазылу процесіне өте көп мөлшерде ферменттерді жұмсау қажет болады.
Зерттеу объектісі: Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras
таңғыштары.
Практикада қолданылуы: Медициналық практикада іріңді - қабынулы жараларды емдеу үшін Acticoat absorbent, Вита Валлис, Bactigras таңғыштарын кеңінен қолданамыз.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Әдебиетке шолу
1.1 Жаралар және олардың жіктелуі
Жаралар (vulnus) деп - терінің, шырышты қабықтардың немесе терең жатқан тіндердің және ішкі ағзалардың сыртқы қабаттарымен қоса механикалық зақымдалуын айтады.
Жара - бұл ашық жарақат. Жараларды зерттейтін ғылымды вульнерология деп айтады. Жаралар туралы ілім хирургияның теориялық негізін құрайды. Олар жарақаттардың кең таралған түрі болып табылады.
Жаралардың жіктелуі
1. Жарақатқа байланысты - жаралар операциялық және кездейсоқ болып жіктеледі. Ал, арнайы себептерге шайқастан болған жараларды жатқызады.
2. Зақымдалу түріне байланысты - жаралар кесілген, тесілген, шабылған, соғылған, жаншылған, жыртылған, тістелген, уланған, оқ тигеннен және аралас болып бөлінеді.
Зақымдалған түріне байланысты жіктелген жарақат түрлеріне алғашқы көмек: қансырауды тоқтату, асептикалық таңғыш салу, қажет болса иммобилизация жасау керек. Ашық пневмоторакста науқастың кеудесіне окклюзионды таңғыш салу керек, сонда ол жабық пневмотораксқа ауысады. Іштің енген жарақатында - асептикалық таңғыш, сыртқы қансыраудың белгілері болса - басып, қысып тұратын таңғыш таңу керек. Жарадан ішкі ағзалар сыртқа шықса, оларды құрсақ қуысына қайта кіргізбей, асептикалық таңғышпен жауып, мүмкіндігінше дәкемен орап тастау қажет.
3. Инфицирлену дәрежесіне байланысты - олар асептикалық (тек қана операциялық), инфицирленген (барлық кездейсоқ жаралар) және іріңді жаралар (қабынған жаралар) болып жіктеледі.
4. Жанында орналасқан ішкі қуыстарға қатысына байланысты - жаралардың асқынған және асқынбаған түрлеріне ажыратады. Асқынбаған жарадан тек механикалық зақым ғана болса, ал асқынған жараларда механикалық жарақатпен бірге, басқа да қосымша факторлардың әсері қосылады: удың, улы және радиоактивті заттардың, инфекцияның, күйік пен үсіктің әсері.
Жаралардың ерте және кеш асқынуларын ажыратады. Ерте дамитын асқынулары: шок, қансырау, жедел қан жоғалту, анемия. Кеш пайда болатын асқынулары: іріңдеу, екіншілік кеш қансырау, жалпы іріңді инфекция - сепсис, анаэробты инфекция және сіреспе.
Жара үрдісіне дененің жалпы және жергілікті әсері. Жара үрдісіне дененің жалпы әсері екі кезеңнен өтеді. Бірінші кезеңде (жарақат немесе операциядан кейінгі 1-4 күндер) өмірлік үрдістер күшейеді. Дене қызуы мен негізгі алмасу жоғарылайды. Дененің салмағы азаяды. Белоктың, майдың және көмірсудың ыдырауы жоғарылайды. Физиологиялық реакция тежеледі. Басталу механизмі: симпатикалық жүйке жүйесінің қозуы, бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының гормондарының қанға бөлінуі (кортикотропин мен глюкокортикоидтардың).
Екінші кезеңде (жарақаттан кейінгі 4-10 күндер) парасимпатикалық бөлімнің әсері басым болады: кезбелік (вагусты) криздер болуы мүмкін, дененің салмағы жоғарылайды, белок алмасуы қалпына келеді, регенерация үрдістері белсендіріледі. Бұл кезеңде гормондар мен медиаторлардың маңызы жоғарылайды, олардың ішінде минералокортикоидтар, альдостерон, ацетилхолиннің әсері.
Жарадағы жергілікті өзгерістер күрделі және алуан түрлі болады. Олар: жасушалардың өлімі, белоктардың ыдырауы, анаэробты гликолиздің аэробтыдан басым түсуі, биологиялық белсенді заттардың - гистамин, серотонин, кининдердің жиналуы, микроциркуляцияның бұзылуы, зат алмасудың, жасушалар мен тіндердің ыдырау өнімдерінің жиналуы.
Жарадағы рН ацидоз жаққа қарай өзгереді. Егер қалыпты жағдайда дәнекер тінде рН мөлшері 7,2 -ге тең болса, жарада 6,0-6,5, тіпті 5,4-ке дейін жетеді.
Ацидоз жарада экссудативті өзгерістерді шақырады, капиллярлардың өткізгіштігін жоғарылатады, электролиттердің құрамы өзгереді. Жасушалар ыдырағанда калий босап шығады. Ортаның рН-ң және электролиттердің құрамының өзгеруі, жарада улы өнімдердің жиналуына және коллоидтардың құрамының өзгеруіне, жасушааралық кеңістікте сұйықтықтардың жиналуына және коллоидтардың ісінуіне алып келеді. Коллоидтардың гельден золь жағдайына ауысуы жасуша мембранасының жыртылуын және жасушалардың бұзылып, өліеттенудің дамуын шақырады. Жасушалардың ыдырауы бос иондардың жиналуына, осмостық қысымның жоғарылауына, қан айналымының бұзылуына, жасушалық инфильтрация мен экссудацияға әкеледі. Қабыну кезеңінде жарада белок алмасуы өзгеріп, катоболитикалық үрдістер басым болады, ал регенерация кезеңінде - анаболитикалық үрдістер күшейеді. Катаболитикалық үрдіс өліеттенген тіндермен, фагоцитозбен, белсенді протеолизбен ерекшеленеді және жарада белоктардың ыдырау өнімдерінің (полипептидтер мен нуклеопротеидтердің) жиналуымен сипатталады. Анаболикалық үрдістер белоктың ыдырауына қарағанда, оның синтезінің жоғарылауымен ерекшеленеді. Жарада көптеген амин қышқылдары жиналады: лизин, тирозин, гистидин, пролин. Регенерацияда маңызды орынды пролин алады, себебі ол коллаген белоктарының оксипролиніне айналады. Жарада аденозин және аденил қышқылдары көбейеді. Бұл заттардың негізгі туындыларына АДФ және АТФ жатады. Олар бір-біріне оңай ауысып, көп мөлшерде энергия бөледі, бұл энергия регенеративті үрдістерге жұмсалады. Қабыну үрдісінің ағымына биологиялық белсенді заттар да өзінің әсерін тигізеді: гистамин, серотонин, гепарин, калликреин, кининдер, простогландиндер.
Қабынуға ферментативті үрдістерде қатысады. Жарада экзогенді және эндогенді ферменттер болады. Эндогенді ферменттер лейкоциттер мен басқа жасушалардың ыдырауының салдарынан пайда болады. Оларға протеазалар, лизоцим, липаза, оксидаза ферменттері жатады. Экзогенді ферменттерге табиғаты бактериялық болып келетін ферменттер жатады: дезоксирибонуклеаза, коллагеназа, стрептокиназа, гиалуронидаза. Бұл ферменттер өліеттенген тіндерге әсер етіп, белоктарды протеидтерден аминқышқылдарына дейін ыдыратады. Ферменттер өліеттенген тіндерді ерітеді және жараның іріңнен тазаруын жылдамдатады.
Жаралардың регенерациясы. Репаративті регенерация - бұл сыртқы әсерден бұзылған тіндер мен ағзалардың қалпына келуімен сипатталатын биологиялық құбылыс. Репаративті регенерацияның негізін тіндердің қалпына келу қабілетін анықтайтын физиологиялық үрдістер құрайды. Сонымен, жаңа үрдісі деп жарадағы тіндерде бірте -бірте дамитын биологиялық құбылыстардың жинағын айтады. Оның дамуы тіндердің сипатына, дененің жалпы жағдайына, микрофлораның және жүргізіліп жатқан емдеу әдістерінің түріне байланысты болады.
Жара үрдісінің даму кезеңдері. Жара үрдісінің ағымында үш негізгі кезеңді ажыратады.
Бірінші кезең - қабыну немесе гидратация кезеңі. Ол альтерация, экссудация, және некролиздің басым болуымен сипатталады. Бұз кезең жарақаттан кейін бірден басталып, өліеттенген тіндердің ыдырауымен және жараның тазаруымен аяқталады. Жарақаттан соң бірден тамырлардың тарылуы пайда болады. Ол бірнеше минуттан кейін, тамырлардың паралитикалық кеңеюіне аусады, соның нәтижесінде тамыр қабырғасының өткізгіштігі бұзылады және тіндердің жарақаттық ісінуі дамиды. Ацидоз жағдайында және биологиялық белсенді заттардың әсер етуінен, тіндердің ісінуі тез арада ұлғайып, тамырлардан айналасындағы тіндерге қанның сұйық бөлігі мен қан түйіршіктері шығады. Қабынған аймаққа шоғырланған дейкоциттер, бірінші тәуліктің ішінде-ақ өліеттенген аймақтың айналасында лейкоцитарлы жиекті қалыптастырып құрайды. Бұл шектеуші демаркационды аймақ болып табылады. Шоғырланған нейтрофилдер жасушаішілік протеолиз есебінен фагоцитарлы қызметерімен жүзеге асырылады. Олар лейкоциттердің өлуі кезінде пайда болады және қан мен айналасында орналасқан тіндерден келетін ферменттер болып табылады. Фагоцитоз бен протеолизді атқарған лейкоциттер өледі. Пайда болған ірің өлген лейкоциттер болып табылады. Лейкоциттердің бір бөлігі макрофагтармен жұтылады. Макрофагтардың жараның тазаруында маңызы өте зор, өйткені оларда күшті лизосомальді ферменттердің (протеазалардың) жинағы болады. Жараны өмірге қабілетсіз тіндерден тазартуда микроорганизмдердің де қосар үлесі жоғары, яғни, олардың протеолиттік ферменттері үлкен қызмет атқарады. Алайда, патогенді флорамен микробтық ластану өте айқын болса, онда ол жара үрдісіне теріс әсерін тигізеді.
Жара үрдісінің екінші кезеңі жарақаттан кейінгі 2-3-ші күндері басталады. Бірінші кезеңнен екінші кезеңге өтуінің қатаң шегі жоқ. Жара үрдісінің бұл кезеңін пролиферация немесе дегидратация кезеңі деп айтады. Басталған пролиферацияда капиллярлардың эндотелийі мен фибробластардың ерекше маңызы бар. Грануляциялардың түзілуі жараның түбінен басталады. Ол негізінен ескі тамырлардың бүршіктенуінен түзілетін жаңа тамырлар және ескі тамырлармен байланыспаған, пролиферацияға ұшыраған эндотелий жасушаларының арасынан жаңадан түзілген тамырлар болып табылады. Гранулалардың түзілуі жараның түбінен басталады. Гемодинамикалық факторлар өсетін тамырлардың жалпы бағытын реттеп отырады, капиллярлардың ұштары доға түзіп, пролиферациялық жасушаларға қайта енеді. Осылайша грануляциялық тін пайда болады. Ол granula - дән деген сөзден шыққан. Грануляциялық тіннің беті дәнді болады. Эндотелийден басқа, грануляциялық тін фибробластардан тұрады. Олардың коллаген талшықтарын түзуге және тыртықтың дамуында маңызы зор. Жарадағы грануляциялық тіннің пайда болу кезеңінде, алмасу үрдістеріне семіз және плазмалық жасушалар белсенді қатысады. Грануляциялық тінде коллаген синтезімен бірге эластикалық талшықтардың түзілуі де жүріп жатады. Грануляциялық тін тек репаративті ғана емес, сонымен қатар қорғаныш қызметінде атқарады. Ол токсиндердің сіңірілуін және микроорганизмдердің түсуін болдыртпайды. Грануляциялық тіндердің, тағы да бактерицидті қызметі бар. Ол лейкоциттер мен макрофагтардың қызметінің және протеолиттік ферменттердің есебінен жүзеге асады. Грануляцияның сипатына байланысты жара үрдісінің ағымын анықтауға болады. Сау грануляциялар ашық-қызыл немесе алқызыл түсті, қаныққан шырынды және тұрақты болады, тиіскенде қанамайды. Патологиялық өзгерген грануляциялар - сұр түсті, бозғылт, солған, борпылдақ болады, тиіскенде оңай қанайды.
Жара үрдісінің екінші кезеңі 12-30 күннен кейін, жара бетінің грануляциялық тінмен толып, тығыз грануляциялық тінмен толып, тығыз грануляциялық тін пайда болған соң ғана аяқталады.
Үшінші кезең - жараның тыртықтану және эпителиймен қапталу (эпителизация) кезеңі. Ол 2-4 аптада кейін басталады. Коллагенді және эластикалық талшықтардың белсенді қалыптасу үрдісі жүреді, яғнии тыртықты тіннің талшықты негізі құрастырылады. Эластикалық талшықтар 4-6 аптадан кейін қалыптаса бастайды, ал олардың түзілуі 6 айда аяқталады. Осымен операциядан кейінгі кезеңде науқастардың рациональді физикалық жүктемесінің мерзімі анықталады. Грануляциялық тіннің жетілуі, жара бетінің эпителиймен қапталуымен қабаттасып жүреді. Бұл үрдістердің біркелкі жүрмеуінің нәтижесінде келлоидты тыртық түзіледі (тыртықты тіннің тым артық түзілуі). Жеделдетілген эпителизацияның салдарынан атрофиялық тыртық пайда болады. Жаңадан түзілген эпителий қабатында май мен тері бездері және түк қапшықтары болмайды. Жараның орнында иннервацияның қалпына келуі баяу жүреді: 2-3 аптадан кейін басталып, 6-7 айда аяқталады. Жараның жазылу мерзімі, оның көлеміне, қоршаған тіндердің зақымдалу дәрежесіне, өліеттенген тіндердің мөлшеріне, жараға түскен микроорганизмдердің санына, түріне және вируленттілігіне, науқастың жалпы жағдайына, сонымен қатар жараның шеттері мен қабырғаларының орналасуына байланысты болады.
Осы факторларды ескере отырып, жараның жазылуы былай бөлінеді: жараның біріншілік және екіншілік тартылуы, қабыршақтың (струптың) астында жазылуы.
Жараның біріншілік тартылып жазылуы сызықты жараларда және жараның шеттері мен қабырғалары тығыз түйіскенде байқалады. Мұндай жағдайда репаративті регенерация жара үрдісінің даму кезеңдерінің барлығынан өтеді.
Жараның екіншілік тартылып жазылуы жараның шеттері мен қабырғалары бір-бірінен алшақ тұрғанда (арасы 10 мм-ден көп болғанда) байқалады. Мұндай жаралардың жазылуы іріңді қабыну арқылы барлық кезеңдерді өткізіп жүреді. Өліеттенген тіндер некролизге ұшырап, жара тазарады,оның беті грануляцияға толады.
Жараның қабыршақтың астында жазылуы терінің кішігірім жараларында (терісі сырылғанда,күйікте) болады. Бұз кезде жараның беті кепкен қан, лимфа және өліеттенген тіндерден түзілген қабыршақпен жабылады. Ол қорғаныш қызметін атқарады, қабыршақтың астында грануляция мен эпителизация жүреді. Бұл үрдіс аяқталған сайын, қабыршақ жұлынып түсе береді.
Жарақаттарды хирургиялық емдеудің мақсаты - жаралық инфекцияның дамуының алдын -алу және жедел іріңдеуден сақтау; дамыған инфекциямен және жараның іріңдеуімен күресу; жаралану кезінде бұзылған анатомиялық және физиологиялық зақымдануларды қалпына келтіру болып табылады. Осы мақсатпен жарақатты хирургиялық өңдеуден өткізеді, әсіресе микроорганизмдерге бай кездейсоқ жараларда, міндетті түрде жүргізілуі тиіс.
Тіпті, операциялық жарақаттың өзі салыстырмалы залалсыз болып есептеледі, өйткені оған қоршаған ауадан және науқастың өзінің терісінен микробтар түсуі мүмкін. Сонымен, инфицирленген жараны емдеудегі кезеңге ЖБХӨ жатады. Оны жасау барысында инфицирленген, өмірге қабілетсіз тіндер кесіліп алынады, бұл жаралық инфекцияның дамуының алдын алады.
Жараны біріншілік хирургиялық өңдеудің (ЖБХӨ) ерте, кейінге қалдырылған және кеш түрлерін ажыратады. Ерте хирургиялық өңдеу жараланудан кейін, 24 сағат ішінде орындалады, кейінге қалдырылған - екінші тәулікте, ал кеш өңдеуді - 48 сағаттан соң жасайды. ЖБХӨ неғұрлым ерте жасалса, соғұрлым оның болжамы да жақсы болады.
ЖБХӨ - бұл жараның шеттерін, қабырғаларын және түбін инфицирленбеген және өмірге қабілетті бар тіндердің шекарасымен кесіп алып, оның анатомиялық бүтіндігін қалпына келтіру болып табылады. Егер жараның өзегі тар жән терең болса, онда жараны тіліп, кеңейтеді де, тіндердің 0,5-1,0 см-дей қабатын кесіп алып тастайды. Барлық қалталарды ашып, теріні, тері асты шелмайын және өмірге қабілетсіз барлық бұлшықеттерді алып тастайды. Тілінген терінің астындағы шандыр мен апоневроз кесіледі, бұл жараны жақсылап қарауға мүмкіндік береді және ісінген бұлшықеттердің қысылуын азайтады. Зақымдалмаған ірі қан тамырлары, нервтер, сіңірлер ЖБХӨ кезінде сақталуы тиіс, ал жараланған тамырлардың, нервтердің және сіңірлердің тұтастығын қалпына келтіру керек. Жарадағы бөгде заттарды алып тастау керек. ЖБХӨ-і біріншілік тігіс салып аяқтайды. Екінші тәулікте жасалған хирургиялық өңдеу кейінге қалдырылған деп аталады. Оның мақсаты мен орындалуы ЖБХӨ-мен сәйкес болады.
Жараны кеш хирургиялық өңдеу жаралық инфекцияның алдын-алуға емес, оны емдеуге бағытталған. Ол 2 тәуліктен кейін (48 сағаттан соң) орындалады. Жарадағы бөгде заттар алынады, жара жуып тазартылады, өліеттенген тіндер кесіліп алынады, қалталар мен гематомалар тілініп ашылады. Инфекцияның таралып, жайылып кетпеуі үшін, тіндердің қабырғасын кеспейді.
1.2 Жара жазушы таңғыштар және олардың түрлері
Адам денесі, белгілі бір органы (мүшесі) немесе барлық ағзасы тіндерінің күшпен зақымдануы депаталады, мысалы: соғып алу, жаралар, сүйектердің сынуы, мидың шайқалуы және т.б. Терінің жамылғыш қабаты немесе шырышты қабықша тұтастығының бұзылуы жара деп аталады. Жаралар ластанған жөне таза болып келеді. Ядролық ошақтағы барлык жаралар ластанған болады.
Жаралар беткі кабаттағы (терінің жоғарғы қабаты зақымданады) және терең (тері асты клеткасы, сіңірлер, терең орналаскан тіндер бұзылады) болуы мүмкін.
Жаралаушы кұрал түрі мен тіндердің бұзылуы сипатына байланысты жаралардың төмендегідей түрлерін ажыратуға болады:
* кесілген (пышақпен, алмаспен, өйнек, шыны жарық-шақтарымен жаралану -- жара шеті ажырап, катты қанайды);
* шабылған (балтамен -- сүйектер зақымдануы мүмкін);
* шаншылған, (түйрелген жаралар (пышақ, шеге, біз, қанжар, айыр, сүңгі-найзамен -- кейде терең болуы мүмкін, ішкі органдар, мысалы, кеуде немесе іш қуысы зақымдануы ыктимал);
* соғылған және т.б.
Жаралар ок тиген (оқтык, жарыкшақтық жөне т.б.), тесіп өткен (ок немесе жарықшақ тіндерді тесіл етіп, кірер жөне шығар тесік жасаса) немесе соқыр (ок немесе жарықшақ тіндерде қальш койса, яғни денеде жаттекті зат болады) болуы мүмкін. Оқ тиген жаралардың ерекшелігі -- бұл кезде ірі кан тамырлары, нервтер, сүйек жөне буындар, ішкі куыстар (кеуде, іш, бас сүйегінің іші, буындар) жараланғанда енген (өткен) зақымданулар болады. Кейде аралас зақымданулар болуы мүмкін, яғни жаралар зақымданудың басқа түрлерімен (күйік, сөулелену ауруы жөне т.б.) кабаттасып келеді.
Кез келген жаралану кезінде әр түрлі асқынулар болуы мүмкін. Қан тамырлары жараланса, нөтижесінде, міндетті түрде кан кету байқалады, ол кейде қатты болып, адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Қатты қан кету кезінде жедел жүрек-қан айналым жеткіліксіздігі күшейіп, өлімге әкеп соқтыруы ықтимал. Ауқымды закымданулар -- жаралар, сыну, күйік кезінде зардап шегупгі шок деп аталатын ауыр жағдайға түсуі жиі кездеседі. Шок өте күшті ауырсыну тітіркендіргіштері, қан кету және баска да себептерге байланысты нерв жүйесінің козуы нәтижесінде пайда болады.
Қан кетуден баска әрбір жара үшін ең кауіптісі -- жараға микробтардың түсуімен байланысты туатын асқынулар мүмкіндігі.
Микробтар жараға жаралану кезінде (алғашқы инфекция) немесе алғашқы көмек, ем көрсету кезінде асептика ережелерін бүзу (екіншілей қайталанған инфекция) салдарынан түседі. Бір жағдайларда ірің туғызатын ұшыну процесі дамуы мүмкін (іріңтекті микробтар стафилококтар, стрептококтар), ал кейде тілме ушығуы жүреді (қалшылдау, дене ыстығыньщ көтерілуі, жара айналасының қызаруы, оның шеттерінің тегіс еместігінің анық байқалуы).
Жараның инфекцияға ұшырауымен байланысты дамитын тағы бір кауіпті ауру -- сіреспе (жараның сіреспе таяқшасы бар топырақпен ластануы). Клиникальщ тұрғыда сіреспе бұлшық еттердің тырысьш қалуы, тыныс алу мен жүрек жұмысының бұзылуы, шайнау бұлшық еттердің қарысуы, тыныс алу мен кіші дәретке отырудың қиындығымен сипатталады. Соңғы екі жағдайда гангренаға жөне сіреспеге қарсы сарысу егу қолданылады.
Жаралану кезіндегі алғашкы көмек көрсеткенде, қан кетуді тоқтату, жараны таңғышпен жабу, тыныш қалыпта ұстау үшін дененің закымданған бөлігін иммобилизациялау (тұрақтандыру) жұмыстарын жүргізу керек.
Қанды уакытша тоқтату -- алғашқы медициналық жәрдем керсету кезіндегі маңызды шаралардың бірі және қан кетудің түріне байланысты оның тәсілдері таңдалады.
Шоктың пайда болу себептері және оның ауырлық кезеңдері
Шок -- ағзаның жарақатқа жауап ретіндегі күрделі реакциясы. Ол ауырсыну және рефлекторлык тітіркендіргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталык нерв жүйесінін жұмысы тежеледі, жүрек-кан айналым және тыныс алу жүйесінің қызметі бұзылады, артерия кысымы күрт төмендейді және зардап шегушінің жалпы жағдайы ауыр болады.
Шок себептері әр алуан. Шок, көбінесе, жұмсақ тіндердің аукымды мылжалануы, кеуде жөне қуық куысы мүшелерінің немесе ірі нерв тармақтарының зақымдануы, сүйек-терінің жарықшақтанып сынуы, уатылуы, аяқ-қолдың жұлынып кетуі, сонымен бірге ауқымды күю, аралас зақымдану және т.б. болған жарақаттар кезінде байкалады. Оның себептері: салкындау, едәуір көлемде қан кету, сәуле ауруы, ашыну, шөлдеу, титықтау, зардап шегушіні селкілдегіш көлікпен тасу, зақымдау орнын, (мысалы, сынықты) нашар орау, жүйке бұзылуы болуы мүмкін.
Шоктың 2 фазасы (кезеңі) болады. Бірінші кезең (фаза) -- козу: зақымданушы мазасызданып, ыңырсиды, көп аунақшып, қозғалады, тамыры қарқынды соғады. Бұл фаза (кезең) өте кысқа уакытқа созыльш, екінші фазаға ауысады -- самаркаулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық кан кысымы төмендейді.
Зардап шегуші есінен танбауы да мүмкін, бірақ еш нәрсеге назар аудармайды немесе реакциясы өте әлсіз болады.
Зардап шегушіні альш шыққанда және тасымалдағанда үнемі бакылау жасау және пайда болатын асқынулар кезінде дер кезінде көмек көрсету кажет. Есінен танған зардап шегушіні сау жағына (бүшріне) немесе етпетінен жатқызу керек.
Жарақаттық шок белгілері:
# қоршаған ортаға карым-катынасы мүлде самарқау
# (есінен айырылмайды);
# терінін жамылғыш қабаттарының бозаруы;
# карашықтың үлкейіл, көздің шүдірейіп кетуі;
# әлсіз жөне жиі, кейде қылдай тамыр соғысы;
# тыныс алудың тарылуы, жиілеуі, кейде дұрыс
# болмауы;
# дене температурасының (32 -- 30°С-ка дейін) және
# артериялық қан қысымының төмендеуі;
# аурудың бет-әлпетінің қозғалыссыз қалуы, кейде
# шөлдеу, кұсу немесе жүрек айну белгілерінің болуы.
Шок кұбылысының даму мерзіміне сәйкес оның алғашқы немесе ерте (жаракаттан соң бірден) жөне екінші немесе кеш (2 -- 6 сағаттан кейін) шок деген түрлері болады. Шок формалары: таза (ауыратын) жөне аскынған (кан кететін, сәуле ауруымен бірге) болады. Алғашқы шоктың өтуін екі фазаға белуге болады: қозу (кысқа мерзімді жөне тұрақсыз) жөне сезімсіз (организмнің бүкіл өмір сүру әрекетінің қажу белгілері).
Жарақаттық шок ауырлыгына қарай төртке бөлінеді:
1) жеңіл -- аурудың жалпы жағдайы қанағаттанарлык,бозарған, тамыр соғысы минутына -- 90 -- 110. Жоғарғы артериялық қысымы 90 -- 100 мм сынап бағанасы;
2) орта -- аурудың жалпы күйі ауыр, бозарған, кейде мазасызданады, теріні суык тер басады, тамыр соғысы минутына -- 110 -- 130 рет. Артериялык кысымы 70 -- 85 мм сынап бағанасы;
3) ауыр -- аурудың жалпы жағдайы өте ауыр, тамыр соғысы минутына -- 130 -- 160 рет, санауға қиын, кейде әлсіз, сезілмейді. Артериялық кысымы 60 -- 70 мм сынап бағанасы және одан төмен;
4) ақтық немесе жанталасу жағдайы -- естен танады, тамыр соғысы өте әлсіз, тіпті санауға келмейді. Артериялық қысымы төмен түсе береді (50 мм сынап бағанасынан төмен немесе анықталмайды), тыныс алуы үстіртін және жиілей түседі. Мұндай күйде көбіне өлуге душар етеді.
Жарақаттану кезіндегі алғашкы медициналык жәрдем (АМЖ) көрсетудің мақсаты -- қан тоқтату (уакытша болса да), жараны ластанудан және оған микробтардың түсуінен сақтау, зардап шегушінің ауруын бәсеңдету. Алдымен жарақаты бар дене бөлігі жалаңаштандырылады. Киім не аяккиімді ақырын шешеді, кейде оны тігісі бойынша сөгеді. Екінші жұпка түспес үшін жараны саусакпен немесе аспаппен қарауға тыйым салынады. Асептика ережелерін қатаң сактау керек.
Қан кетуді тоқтату мен жараға микробтардың түсуін болдырмау үшін көбіне жараға стерильді (асептикалық) таңғыш кою арқылы жүзеге асады. Мұның алдына жара шетіне 2 рет йодтың спиртті ерітіндісін жағады, ал ол жоқ болса, шетін этиль спиртімен, арақпен немесе одеколонмен сүртеді. Жара бетіндегі киім жыртындыларын немесе басқа денелерді (бос жаткан) еппен жара бетіне тигізбей алады. Теренде жатқан басқа денелерді алмау керек, өйткені ол қан кетуді күшейтіп, жұқпа түсіруі мүмкін. Жараны жууға тыйым салынады.
Жараға таңғыш коюға жеке танғыш пакеттер (ЖТП) немесе алдын ала дайындалған стерильді таңғыштар қолайлы.
ЖТП резина қысқа және кағаз қабыққа оралған екі макта -- дәке жастықша мен бинт түріндегі стерильді (кейде антисептикалық зат сіңірілген) таңғыш материалдан тұрады. Жастықшаның біреуі жалпы бинт бойында қозғалады (таңғышты бекітуге арналған), ал екіншісі бинттін бос ұшына бекітілген. Пакетті пайдалану үпгін өуелі резина қабықты, ал содан кейін қағаз қабьщты ашады. Оң қолмен ораманы, ал сол қолмен бинт ұшын ұстап, жастықшаларды жазады да, жараға кояды. Оқ тесіп өткен жаралар кезінде жастықшанын бірін жараның кірер тесігіне, ал екінпгісін шығар тесікке қояды. Жастыкшаларды бинттеп, бинтұштарын байлайды. ЖТП-ны колдану кезіндегі негізгі ереже -- таңғыштың жараға салынатын ішкі бетіне қол тигізбеу (сыртқы беті қызыл жіппен тігілген).
Жараланғандарға жөрдем көрсету кезінде асептикалық таңғыштар да қолданылуы мүмкін, олар ендірісте төмендегідей түрде шығарылады:
1) мақта-дәке жастықшалары (65 х 43 см) мен оған тігілген тұрақтандырғыш тоқыма баудан тұратын үлкен асептикалық таңғыштар;
2) мақта-дәке жастықшаларынан (56 х 29 см) және дәке бинтінен (14x7 см) тұратын кіші асептикалық таңғыштар.
Қатты қан кету кезінде оны уақытша токтату шараларын жасау керек. Жұмсақ тіндердің аукымды жаралануы, сондай-ақ сүйектер мен буындар зақымдануы кезінде аяқ-колды тасымалдау үшін орнықтырып бекіту кажет. Қатты ауырсынуды азайту үшін, зардап шегушіге промедол (морфин) салады. Егер жараланушы бойынан жарақаттық шок немесе көп кан кету салдарынан жедел қан аздық белгілері сезілсе, қажетті шаралар жасалады. АМЖЖ-дан кейін жараланған адамға сіреспеге карсы алдын ала егу жұмысын жасау, антибиотиктер салу жөне өмірлік көрсеткіштері бойынша шұғыл көмек көрсетіледі.
Жедел хирургиялық жұқпа әр алуан және көп кездесетін іріңді аурулардың (іріңді, ұшығу, терінің тілме ұшығуының әр түрлі формалары, лифангоит жөне лимфаденит, тромбофлебит, панарицит, сепсис) пайда болуьша себеп болады. Бұл жағдайда алғапщы медициналык жөрдем көрсету: құрғақ немесе мазь (жұқпамайлы) жағылған таңғыш (Вишневский жақпамайы, антибиотик-тер -- пенициллин, синтомицин, тетрациклин) салу, аяқ-колды (үшкіл орамалмен, жақтаумен) таңып тастау, АМЖЖ-ға жіберу. Жалпы, қатты іріңді жұкпа (сепсис) белгілері байқалған кезде, зардап шегушіні дереу маман-дандырылған ауруханаға жіберу, алғашқы ушығу ошағына таңғыш салу, ал оны аяқ-қол аумағында тұмшалау кезінде аяқ-қолды таңып тастау қажет.
Кез келген зақымдану кезінде медициналық жөрдем көрсеткенде, сіреспенің алдын алу маңызды міндет болып саналды жөне ол тері астына сіреспеге карсы сарысумен анатоксин егу жұмыстарын жүргізуді қамтиды. Әрбір жаралыға сіреспеге қарсы сарысудьщ 1 сақтандыру дозасын, яғни 3000 АЕ антитоксиндік бірлігін егеді. Егер жара үлкен болса жөне топыракпен немесе киім жұлмаларымен ластанса, онда 2 профилактикалық доза (6000 АЕ) салынады. Ауыр жарапанған жағдайда сарысуды 7 күннен кейін кайта егеді. Басқа жараланулардың бөрінде сарысумен бірге бір мезгілде дененің басқа бөлігіне кеш пайда болатын сіреспенің алдын алу үшін тері астына 1 мм сіреспелік анатоксин 5 -- 6 күннен кейін қайтадан 2 мл анатоксин егеді. Үш жаска дейінгі балалар жараланғанда сары судың -- 750 АЕ, ал үш жастан жоғары балаларға -- 1500 АЕ егеді. 13 жасқа дейінгі балаларға бірінші рет -- 0,5 мл сіреспелік анатоксин, екінші рет, 5 -- 6 күннен кейін -- 1 мл, яғни ересек адам дозасының жартысын егеді. Газды гангрена кезінде ауруды дереу ауруханаға жатқызу керек. Сақтандыру тұрғысында оған бұлшьщ ет ішіне гангренаға карсы сары су коспасын (100 -- 150 мл стерильді изатонды ерітіндінің -- 30000 АЕ) егу, жүмсақ тіндердің аукымды зақымдануы мен сынык кезінде (өсіресе топыракпен, нөжіспен ластанғанда) антибиотиктер колдану қажет жөне дер кезінде жараларға алғашкы хирургиялық өңдеу керек.
Жарақаттық шоктың пайда болуының алдын алу. Әр түрлі зақымдану кездерінде шоктан сақтандыру аса маңызды. Бұл жерде жоғарыда айтылған шоктьщ дамуына жағдай жасайтьш барлык факторларды ескерген жөн. Кез келген жаракат (әсіресе ауыр) кезінде ауруды жене кан кетуді азайту үшін барлық мүмкіндікті пайдалану қажет. Сондай-ақ, шоктың туындауына жағдай жасайтын тоңу, аштық, шөлдеу, ерекпу, козу, толку сияқты факторларды жою өте маңызды. Шоктан сақтандырудың маңызды іс-шаралары қатарына сынықты дер кезінде жөне жаксылап таңып тастау, кан кетуді тоқтату, сондай-ақ дұрыс тасымалдау жатады.
АМЖЖ көлеміндегі іс-шараларға мыналар енеді:
1) дененің: зақымданған бөлігін таңып тастау (жара немесе күйік бар болса, ең әуелі стерильді таңғыш, ал қатты қан кетсе, қан токтатқыш жгут салу керек);
2) зардап шегушіні жылыту (ыстық сусынды іш куысы органдары зақымданған кезде беруге болмайды, көрпеге орау, жылтқы қою);
3) тері астына промедол (2% ерітіндінің 1 мг) немесе
морфин (1% ерітіндінщ 1 мл), кофеин (10 % ерітіндінщ 12 мл), лобелин (1 % ерітіндінің 1 мл жіберу керек);
4) барынша тыныштық сақтау керек.
Жараға таңғыш не жақтау кою кезінде, алдымен, шок жағдайында жатқан аурудың сыну бөлігіндегі киімін қию керек. Содан соң жапа шегушіні тез арада АМЖЖ-ға немесе таяу ауруханаға жібереді. Мұндай шұғыл тасымалдаудың алдында 20 -- 30 минут бұрын ауруға тері астынан 1 -- 2 мл 1 %-дық морфин ерітіндісін немесе басқа наркотик енгізу керек.
Закымданған жерге (аяқ-колға) алдын ала койылған қан тоқтатқыш жгут дөрігерлік көмек керсетілгенше алынбайды, өйткені жгутты алу кезінде қанға зақымданған тін бөлінісшщ улы өнімдер (токсемин) түсуі нөтижесінде шок құбылысы өршиді. Шок жағдайындағы ауру медкыз-метшінің үнемі бакылап тұруын қажет етеді жөне оны мүмкіндігінше дөрігердің бақылауына өткізген дұрыс.
Асептика және антисептика туралы түсінік
Жараға жұқпаның түсуі кез келген жараның жиі кездесетін жөне кауіпті асқынуларының бірі болып табылады. Міне, сондықтан да барлық хирургиялык жұмыстардың негізгі жара жұкпасынын алдын алу (сактандыру) қағидасына тіреледі. Жараның беткі кабатына тиетін нөрсенін барлығында ауру туғызатын микробтар болмау керек, (стерильдену кажет), сондай-ақ жарага түскен микробтарды барынша әлсірету кажет. Жара жұқпасының алдын алу және онымен күресу үшін қазіргі заманда хирургияда жұқпадан сақтандырудың біртұтас жүйесін кұрайтын асептика мен антисептиканың әр алуан төсілдері қолданылады.
Микробтарды жараға түскенге дейін жоюға бағытталған, сөйтіп, оны жұкпаға ұшыраудан сақтайтын іс-шаралардың (жара жұкпасынан сақтандыру өдістері) жиынтығы асептика деп аталады. Асептиканың негізгі заңы: жараға тиетін нөрсенің бөрі микробсыз, яғни стерильді болуы тиіс. Асептикаға қол жеткізу үшін, негізінен, микробтар үшін қатерлі жоғарғы температура (бумен, қайнату аркылы стерильдеу) және кейде әр түрлі химиялық заттар (спирт, йод), сонымен бірге ультрадыбыс, газдар, иондаушы сәулелену пайдаланылады.
Жарадағы микробтар санын азайтуға немесе оларды жоюға бағытталған іс-шаралар жүйесі антисептика деп аталды.
Антисептиканың төмендегідей түрлері бар:
# механикалық (жұқпа түскен жараны алғашкы хирургиялық өңдеуден өткізу);
# физикалық (жараға ылғал тартқыш мақта-дәке таңғышын салу, кептіргіш ұнтақ, тампон, білте, дәкенің ұзын жолағы түріндегі тампон немесе резина немесе пластмасса түтік түріндегі білтені пайдаланау, сондай-ақ жараны ауа көмегімен емдеудің ашык әдісімен кептіру).
Осылайша микробтардың өмір сүруі мен көбеюіне кедергі келтіретін қолайсыз жөне тіндердің ыдырау енімдерімен улы заттар токсиндерінің сіңуін азайтатын жағдайлар жасалады.
# химиялық (бактериологиялық әрекеті микробтардың дамуы мен кебеюін басып тастайтын жөне бактерицидті әрекеті -- олардың елуін қамтамасыз ететін антисептикалық заттар колдану).
1.3 Таңғыштардың құрамы мен қасиеті
Жара инфекциярынан емделуде дәстүрлі түрде құрамында күміс, йод, хлоргексидин, сутектің асқын тотығы бар жергілікті антисептиктер қолданылады.
Бүгінгі күнде құрамында күміс бар жоғары әсерге ие антисептикалық таңғыштар жақсы екендігі дәлелденген. HRFS бағдарламасына сәйкес антимикробты таңғыштар құрамында йодты пастасы және күміспен барьерлік жабылған құрамында күмісі бар марлілер және альгинаттар шектелді. Әдетте экссудаттың орташа немесе жоғары бөлінуі кезінде күміс альгинатына таңдау берілген, себебі оның беті сіңіру мен микробтарға қарсы әсері бар қасиетіне ие. Беті күмісті таңғыш жарадан бөлінулердің мөлшерін азайтады, бірақ қуыстарда пайдалануға жарамды емес. Дәке таңғыштарында күмістің концентрациясы аз болады және төмен бактериалды жараларды емдеуге жиі пайдаланады. Бұрын жараларды микробтарға қарсы өңдеу үшін ең дұрысын йодты паста деп санаған, себебі инфицирленген жараларды емдеуге пайдаланған. Йод пастасы жаңа жаралар санациясы үшін көмектесе алады, бірақ құрғақтарды қосымша сұйықтықпен қамтамасыз етпейді. Одан басқа йод препаратты қалқанша без дисфункциясы немесе ауыр бүйрек тапшылығы бар науқастарға сай болмайды.
Аяқтың клиникалық инфицирленген құрғақ диабеттік жаралар және бөлінулері аз жараларды өңдеу үшін медициналыө бал байлаушытарды пайдалану ұсынылған.
Десмургия (грек тілінде desmos - таңғыш, ergon - іс) - таңғыш салуға нұсқау беретін, зақымдануды және адам ауруларын дұрыс емдеу үшін бағытталған, жалпы хирургияның бір бөлімі. Таңғыш түсінігінде жарақатты қорғау және қоршаған орта әсерінен тері бетінде дамитын патологиялық өзгерістерден сақтау мақсатында жүргізілетін әрекеттер жиынтығы жатады. Бірақ таңғыш түсінігінің мағынасы кең. Осыған гомеостазды қалыптастыру, беткей веналардағы қан айналуды тоқтату мақсатында тамырларды басу әдісі, сонымен қатар, науқасты тасымалдау үшін иммобилизацияны қамтамасыз ететін орау әдісі және бұрыс қалыпты аластауға мүмкіндік беретін, ораудың ұзаққа созылатын емдеу әдістері жатады.
Таңу терминін негізінде емдік таңғышты салу және алмастыру үрдісі жатады. Осы термин медицина салаларында кеңінен қолданылады. Хирургиялық бөлімнің машықтану жұмыстарында таңғыш және таңу терминдерін жиі шатастырады, бұл дұрыс емес және де қазіргі медициналық терминалогияға сай келмейтінін айта кеткен жөн.
Жұмсақ дәкелік орағыш (бинт) таңғыштарын сипаты мен тағайындалуына қарай келесі түрлерге жіктеуге болады:
1) қарапайым жұмсақ таңғыш
* қорғаушы
* дәрілік
2) гемостатикалық таңғыш
3) иммобилизациялайтын таңғыш
* транспорттық
* емдік
4) коррекциялайтын таңғыштар
Таңғыштарды бекіту әдісіне және бекітуге арналған заттардың түріне қарай:
1) ені әртүрлі қарапайым дәкелік орағыштар
2) тоқыма түтікті орағыштар
3) көлемі мен диаметрі әртүрлі торлы дәкелік орағыштар
4) эластикалық орағыш
5) орамал тәрізді орағыштар
6) сақпанша т.с.с
Ең мықты таңғыш аяқ, қолдың бір бөлігіне немесе бүкіл аяқ - қолға салынады. Ал денеге, жамбасқа, бас пен мойынға таңғыш салу өзіндік қиындықтар туғызады. Осы аймақтарға қазіргі уақытта бекіту заттарының жаңа түрлері өндірілуде, олар негізгі талаптарды қанағаттандыра алады.
Таңғыш заттар мен операциялық жапқыштарды залалсыздандыру. Қазіргі таңда медициналық құрал-саймандарды, таңғыш заттар мен операциялық жапқыштарды залалсыздандыру үшін, оның физикалық және химиялық әдістері қолданылады. Залалсыздандырылған заттың барлығы қатал тексеруден өтуі керек, себебі микроорганизмдерден толық тазармаған құрал - саймандар мен тігіс жіптерінде патологиялық сұйықтықтар немесе қан қалып қойған жағдайда, операциядан кейін кездейсоқ асқынулар пайда болуы мүмкін. Физикалық әдістерді термиялық жолмен іске асыраы - күйдіру және қайнату, бу қысымымен залалсыздандыру (автоклавта), ыстық ауамен (құрғақ ауамен), сәулелі залалсыздандырулар бар.
Таңғыш заттар мен операциялық жапқыштардың түрлері:
* дәкеден жасалған шариктер;
* тампондар;
* салфеткалар;
* турундалар;
* бинттер;
* мақта - дәкелі тампондар;
Таңғыш заттарды, әдетте, залалсыздандыру алдында дайындайды. Таңғыш заттар қайтадан пайдаланылмайды, қолданылғаннан кейін, олардың көзін жою керек. Таңғыш заттарды бикстерге салып, автоклавта залалсыздандырады. Санауға оңай болу үшін, шариктің 50-100 данасын бір дәкелік салфеткаға, ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz