Харажиттік діни наным

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе . . . 3

1. Харажиттердің пайда болуының діни саяси алғышарттары . . . 11

Исламдағы алғашқы келіспеушіліктердің бой көрсетуі . . . 11
Харажиттердің тарих сахнасына шығуы . . . 23

2. Харажиттік діни наным ерекшеліктері . . . 38

2. 1 Харажиттік ілімнің негіздері және басты бағыттары . . . 38

2. 2 Қазіргі таңдағы харажиттік пікірдегі ағымдар . . . 48

Қорытынды . . . 60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 62

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Ислам діні орта ғасырдың кейінгі кезеңінде күрделі өзгерістерге ұшырады. Ірі ағымдардың пайда болуымен қатар, олардың аясында бөлініске ұшыраған тармақтары да жіктеле түсті. Ондай бөлінушіліктің аспектілерін айқындау, талдау бірнеше факторлардың белгілерін ашып береді. Діни көзқарас пен пайым тұрғысынан өзара тармақталған тұжырымдарға қоса, әлеуметтік-саяси қатынастар да өз ықпалын тигізді. Ислам дінінің негізгі қағидаттарына айналған құран кітаптың сүрелері мен аяттарына күмән келтіретін адасушы ағымдар пайда бола түсті. Соңғы халиф Әлидің өмірден озуымен ислам дініндегі саяси-діни ахуалда қарама-қайшылық тереңдей түсті. Сүнниттер мен шейіттер ағымына харижиттер ағымы қосыла түсті. Орта ғасырлардағы әлемді дүр сілкіндіріп, ІV-V ғасыр дүниенің үш бөлігіне - Азия, Африка, Еуропа құрлықтарына үстемдік орнатқан мемлекеттердің бірі - Араб халифаты болды. Бұл мемлекет алдымен арабтардың өздерін біріктіріп, содан соң Кіші және Орта Азияны, Сотүстік Африканы, Пиреней (түбегі) жарты аралы мен Закавказье елдерін жаулап алды. Халифаттың тарихы - бұл тек арабтар мен арабия жарты аралының ғана емес, сондай-ақ бір кездерде оның құрамына кірген Иран, Орта Азия, Сирия, Египет, Ирак, Грузия, Армения, Әзербайжан т. б. халықтар мен елдерінің тарихы.

Араб халифатының эканомикасы ол құрылғаннан кейінгі екі ғасыр бойы Омейядтар халифаты кезінде және Аббаситтер билігінің алғашқы жүз жылдығы ішінде жедел қарқынмен дамыды. ҮІІ ғасырдың 30-шы жылдарында құрылған араб халифаты ХІ ғ. ортасындағы селжұқтық түріктердің жаулап алушылығына дейін экономикалық - мәдени дамуы жағынан алдыңғы қатардағы қуатты мемлекеттердің бірі болды. Араб халифатының құрамы ала-құла болды: арабтар, еврейлер, гректер, парсылар, армян, әзербайжан, грузиндер, египеттіктер, сириялықтар т. б. Халифат үш континент аралығындағы бір орталықтан басқарылатын, бірнеше ұлттардың халықтардың басын қосқан күшті мемлекет болды. Оның жоғары дәрежеде дамыған, бір орталыққа бағындырылған әкімшілік аппараты болды. Олар дүниежүзілік сауда жүргізді.

Оның экономикасының негізін ақша және жүйелі түрде жиналатын алым-салықтар қалады. Қазынаға түсетін байлық, әлеуметтік - экономикалық және мемлекеттік құрылыс - яғни, халифаттың ішкі және сыртқы жағдайларының бәрі қатаң сақталатын Шариат заңдарымен реттеліп отырды.

Халифатта орта ғасырларға тән құнды ескрткіштер, әдеби, ғылым - білім өмірге келді.

Сүниттер ислам дінін ұстанатын елдердің басым көпшілігінде қолдау тауып, осы күнге дейін озінің нақты принциптерін негіздеп келуде. Шейіттер ағымы Иран, Иракта негізгі сенімге айналып ол іштей тағыда салаларға бөлінді. Харижиттер ағымыда өзінің діни қағидалары мен сенім жолдары бойынша догмага себеп болды. Осындай ахуалдарға иек артқан ислам әлемі өзінің сыртқы дұшпандарына қарсы қорғаныстарында әлсіз тұсқа ие болды.

Діни ағымдардың адасушы бөліктері харижиттер, кубрайттар, каландарлар секілді ағымдары билік басындағы қауымдарға да әсер етіп олардың саяси рөлін айқындап отырған. Қарапайым халықты сол ағымға күштеп енгізу, өз сенім ағымынан бас тартқызу турасындағы үрдістерде орын алды. Осыдан келіп те батыс зерттеушілері ислам дінінің негізгі қағидаларына сын көз танытуға бой ұрды. Орта ғасырдың орта шенінде ислам дінінің гүлденге шағы болып есептелді. Оны «алтын дәуір немесе ғасыр» деп аталынды. Ислам дінінің ғылым мен өркениетке, білімге шақыратын қағидалары мен үндеулері өз жетістіктерін берді. Еуропа халқы Шығысқа қызығып та қызғанышпен де қарады. Осыған байланысты әйгілі крест жорықтарын да ұйымдастрды. Өздерінің тыңшыларымен іріткі әрекеттерін жан-жақты жүргізіп көрді.

Мұхаммед пайғамбардың жеке тұлғасы мен оның қалдырған өсиет сөздеріне (сүннет) сыни көзқарас танытушылардың пайда болуы, жеке мүдделердің орын алуы ағымдарға бөлінушілікке алып келді. Сүниттер мен шейіттер ағымы арасындағы күрес пен талас-тартыс осы күндерге дейін жалғасып жатқандығы белгілі. Оған Иракта осы ғасырдың басында өршіген діни-саяси қарама-қарсылықты атасақ та жеткілікті. Харижиттер ағымы туралы зерттеулердің аса жеткілікті болғанына қарамастан өз деңгейінде зерттелгенін атап өту қажет. Харижитер ағымының исламның басқа тармақтарынан ерекшелігін, өзіндік белгілерін отандық дінтану саласында дәйекті түрде жете тану белгілі мақсатқа айналып отыр. Халқымыздың осы ағым аясындағы діни түсінігін ашып нені саралап, бағдар алуына көз жеткізуде маңызды қадам болмақ. Осы мақсатта осы жұмыстың басты негізгі бөлігінде харижиттердің өмірге келуі мен алғышарттарына кең тоқталып өту бастамаға алынып отыр. Харижиттер ағымының діни аспектілері мен қағидаларын талқылау мен талдау діни сауаттылық пен мол хабардар болуды талап ететіндігі сөзссіз. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының алдында тәуелсіздігін баянды ету, ол үшін экономикасын дамыту міндеті тұр. Президентіміздің 1997 жылғы қазан айындағы “Қазақстан - 2030” деген халыққа арналған Жолдауында бұл міндеттер айқын тұжырымдалған. Осындай жауапты да күрделі міндеттерді табысты орындап шығу жолында адамзат тарихындағы саяси - экономикалық қуатты мемлекеттердің құрылуы, нәтижелі билік құруы мен діни ахуалдары мәселелерін жете зерттеп, олардың үлгісінен тағлым алудың маңызы зор.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Ислам дінінің әлемдік діндер қатарындағы орны мен қалыптасуына салыстырмалы көзқарас танытып өзіндік пікір таныту. Ислам дінінде ағымдардың пайда болуына жағдай жасаған аспектілердің себеп-салдарын айқындау арқылы олардың теріс және оң ықпалдарын айқындау. Орта ғасырдағы ислам әлемінің саяси-әлеуметтік баға беру. Харижиттер ағымының пайда болу арғышарттарын тарихи негізде зерделеп оның қалыптасу кезеңдеріне, басқа ағымдармен қатынасына діни-философиялық методологиялармен анықтау да мақсатымыздың басты шарттарына ие болып табылады.

Зерттеу жұмысының міндеттері: Тақырыптың міндеттері ретінде келесідегідей критерилерді аламыз: Ислам дінінде ағымдардың пайда болуына негіз болған факторлардың маңызына ғылыми көзқарас тұрғысынан кең тоқталу; Ағымдардың арасындағы қарама-қайшылықтарға діни-тарихи аспектіде баға беру; Адасушы ағымдардың өмірге келуі және олардың догма мен фанатизмге, аскетизмге бой ұруларын ислам дінінің қағидалары бойынша сынға алу. Харижиттер ағымының өзіндік ерекше элементтерін айшықтау және құран кітабы мен пайғамбар сүннетінің талап-тілектеріне қаншалықты жауап беретін сабақтастығына кең мағынада тұжырым таныту.

Зерттеу жұмысының методологиялық құрылымы: Жұмысымызда діни-философиялық және тарихи-әлеуметтану концепциялары мен методологиялық әдістері кең қолданылады. Ретроспективтілік әдісін қолдану арқылы біз жұмыстың обьективтілігіне жол ашамыз. Салыстырмалы талдау әдісін қолдану арқылы ислам діні ағымдарының өзара сабақтастығына терең түрде көз жүгірте аламыз. Шариғаттың қағидаларын қолдана отырып ағымдар мен тармақтарды талдау-саралау әдісі олардың діни функцияларды қаншалықты атқарғандығы мен сенім-ілім аясындағы ықпал өрістерін айқындай аламыз.

Зерттеу жұмысының нысаны: Жұмысымыздың нысанына ислам тарихындағы негізгі ахуалы және оның ішкі құрылымдары болып табылмақ. Ағымдар тарихы мен олардың қалыптасу жолдары саяси күштерге ие болуы мәселелерін нысан көзі ретінде қарастырамыз. Харижиттер ағымының пайда болуы мен оның діни көсемдеріне жан-жақты тоқталамыз. Харижит ағымының ерекшеліктеріне және діни-саяси көзқарастарының ислам қағидаларымен терең байланысына көз жүгіртеміз.

Зерттеу жұмысының территориялық шеңбері: Зерттеу жұмысының территориялық ауқымы Еуразия құрлығының Азия бөлігін қамтиды. Оның ішінде Таяу Шығыс пен Араб түбегі және Парсы тілді елдердің территориялық бірлігіне шолу жасаймыз. Жұмысқа отандық дінтанушылар мен тарихшылардың еңбектерін қолдану барысымен Қазақстанды да қамтып өтетітіндігімізді атап өту қажет. Елімізде қалыптасып жатқан діни ахуалды жүмыстың нысаны мен салыстырып зерттеу аса маңызды болмақ.

Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңызы: Диплом жұмысының тәжірибелік мәнін үш тұрғыдан көрсетуге болады. Біріншіден, зерттеу нәтижелерін діни-тарихи оқулықтар жазуға пайдалануға болады. Екіншіден, зерттеу материалдарын исламға қатысты іргелі монографиялық еңбектер жазу барысында қолдануға болады, себебі диплом жұмысы Азияның үлкен бір аймағында болған мұсылмандық үрдістерді қамтиды. Үшіншіден, зерттеу жұмысының нәтижелері қазіргі кезеңде діни-конфессионалды саясатты дайындау және жүргізуде пайдаға асады. Сонымен қатар, тарих және дінтану мамандығында оқитын студенттерге арнайы курстарды оқытуда пайдалануға болады.

Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері: Хронологиялық шеңберіне ислам дінінің даму жолы басталған VII ғасырдың І-жартысынан бастап XXI ғасырдағы ислам дінінің діни-саяси ахуалына дейін қамтылады.

Зерттеу жұмысының тарихнамасы мен зерттелу деңгейі: Тақырып ислам діні мен тығыз байланысты болғандықтан ең басты дерек көзі «Құран кәрім» және Мұхаммед пайғамбардың Хадистерін пайдаландық. Ислам дініндегі ахуалдарды білу мен халықтарының өміріндегі өзгерістерді зерттеу үшін бізге, ең алдымен исламтанушы отандық ғалымдардың еңбектері басты дерек болып табылады. Ислам синтезінің тікелей жемісі болғандықтан да бұл еңбектерді зерттеу арқылы сол дәуірдің тыныс-тіршілігін, исламның келуі мен түркілер өмірінде, олардың дүниетанымында, психологиясында орын алған өзгерістерді түсінуге болады. Бітіру жұмысында соны мен бірге араб-парсы, қытай деректерін кеңінен қолдандық. Арабтардың Орталық Азияға келуін оң салдарларының бірі араб ғалымдарының түріктердің тарихын мәдениеті мен географиясын түріктердің өз отандастарын және басқа да белгілі халықтар мен салыстыра отырып қарауға болады. V-VІ ғасырлардағы арабтардың экономикасы мен қоғамдық құрылысы, тұрмыс салты, мәдениеті мен діни нанымдары жөніндегі мәліметтерді біз исламдыққа дейінгі, яғни, ежелгі замандағы араб өлең жолдарынан аламыз. Яғни, ертедегі араб поэзиясы V-VІ ғғ. арабтар туралы деректер көзі жайында Крачковский И. Ю. былай дейді: «Ол өлең - жырлардың құндылығы - сол кездегі араб тайпаларының өмірін, оның қоршаған ортамен қатынасын фотография дәлдігімен бейнелеуінд»[3-84] . Сондықтан да мамандар бұл жырларды ислам дініне дейінгі араб халқын, оның тұрмыс салтын сипаттаудағы ең маңызды да беделді деректер деп есептейді.

Сопылық ағымдар мен харижиттер туралы зерттеу жұмыстарын белгілі батыс ғалымы Дж. С. Тримингэм «Суфийские ордены в исламе» атты еңбегінде негіздеген болатын. Оның еңбегінде харижиттер ағымының сопылық іліммен арасындағы өзара қатынасы өзекті түрде жазылған болатын.

Ежелгі замандағы, исламға дейінгі араб халқын, ақын - жырауларының шығармаларында бейнеленген V-VІ ғғ. Арабияның жағрафиялық ортасын зерттеуде жаңа заман кезіндегі саяхатшылар жинаған әртүрлі бай материалды да қоса пайдалану қажет. Ежелгі ислам дініне дейінгі Аравияның табиғи ортасы ХІХ ғасырға дейін айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ. Ислам діні қалыптасқанға дейінгі арабтар поэзиясын VІІІ - Х ғасырларда оларды жинаушылар мен редакторлар біраз толықтырып, өзгертті де.

Батыс Еуропалық оқымыстылардың арасында ХІХ ғасырдың 50 - 70 жылдарында ол поэзия шынымен Ү - ҮІ ғасырлардағы авторлардың шығармалары ма, жоқ әлде олардан кейін, халифат құрылғаннан соң, яғни VІІІ - ІХ ғғ. шығармалар емес пе деген күдіктен соң, болды. Әрине, бұл сұраққа жауап іздеушілер әртүрлі көзқараста болды. Бірақ, негізінен сол V - VІ ғғ. авторлардың шығармалары деген тұжырым жасалды.

Бұл мәселені ХХ ғасырдың 20-шы жылдарында ағылшын шығыстанушысы Маргомус С. Пен египеттік оқымысты Тахао Хусейн күн тәртібіне тағы қойды. Ол екеуі исламға дейін жазылды деп жүрген поэзияның авторлары халифат кезіндегі ақын - жыраулар деп жариялады. Бірақ, бұл пікір осы екі оқымыстылардың ғана пікірі болып қалды. Ғылым исламға дейінгі поэзияның шындық екенін, жәнеде сол кезде (ІV - V ғғ. ) жазылғанын мойындайды. Дегенмен біраз осымшалар, толықтырулар, анықтамалар енгізілгендігін жоққа шығармайды.

Араб поэзиясы жөніндегі ең көрнекті маман Крачковский И. Ю. осы пікірді қолдайды. Оның дәлелі - орта ғасырлардағы авторларда шығармалардың кейіпкерлері, мінез - құлық, әрекеттері кездеспейді.

Айтылып отырған кезең туралы ең құнды деректердің бірі 1135 жылы қайтыс болған Шахрастанидің “Кітап ал - милал ва - нихал” (Діни секталар мен философиялық мектептер кітабы) деген еңбегі. Ол шығармада исламға дейінгі арабтардың діни нанымдарын, әдет - ғұрыптарын баяндайтын жеке тарауы бар.

Арабтардың алғашқы қауымдық құрылыстағы өмірі туралы мәліметтердің тағы бір құнды дерегі Ибн-Халдунның «Мукамидимасы». Ол арабтардың шаруашылықтары мен қоғамдық құрылысына көп көңіл бөлген. Автор арабтарды көшпелі халықтар деп суреттейді. Оның еңбегінде ислам ағымдары туралы мардымды мәліметтер кездеседі. Харижиттер мен сопылық ағымдардың мінез-құлықтары мен өзара айырмашылықтары турасында әл-Макдиси жазып кетеді.

Исламға дейінгі арабтар туралы олардың көршілері де біраз мәліметтер қалдырды. Бірақ, оларды құнды деп айту қиын. Себебі, олар көршілері арабтарды жете білмеген. Тарихшылар үшін тек сириялық жылнамалар біраз құнды дерек көзі болып табылады. Арабтардың Ү -ҮІ ғғ. қоғамдық құрылысын зерттеушілердіңішінен бірінші орынға Робертсон Смитті қоюға болады. Оның «Ертедегі Аравиядағы туыстық және неке» атты еңбегі 1885 жылы Кембриджде басылып шыққан.

Айтылып отырған кезең туралы құнды еңбектің бірі Юлиус Вельхаузеннің «Араб пұтқа табынушылығының қалдықтары» деген шығармасын айта кетуге болады. Ол Берлинде 1927 ж. жарық көрген. Исламға дейінгі арабтардың өмірі, тұрмыс салты, шаруашылығы, қоғамдық құрылысы туралы деректер Анри Ламменстің бірінші еңбегінде орын алған. V - VІ ғғ. арабтар жайында Леон Каэтанидің екі томдық “Шығыс тарихының очерктері” (Милан, 1911 ж. ) атты еңбегінде келтірілген. Бірінші томында «Исламға дейінгі Аравия», «Ежелгі арабтар» геологиялық-климаттық, әлеуметтік - экономикалық жағдайы туралы біраз мәліметтер береді. Ислам діні қалыптасуы қарсаңында арабтар туралы мәліметтердің тағыда бір құнды көзі - Джирджа Зейданның “Исламға дейінгі арабтар” деген еңбегі. Сонымен қатар Кассэн де Персевальдың 1847 жылы шыққан “Исламға дейінгі арабтар тарихы”, А. Мюллердің Санкт-Петербургте 1895 жылы жарық көрген “Ислам тарихы”, А. Е. Крымскийдің Москвада 1911 ж. басылып шыққан «Арабтардың, араб әдебиетінің тарихы» деген сияқты еңбектерді атап өтуге болады. Исламның шығуы туралы негізгі дерек «Құран» болып табылады. Оны Осман халиф (644 - 656 жж. ) ауызшадан жазбашаға түсірген. Ол 114 сүреден тұрады. Бұл қасиетті кітапта Алла тағаланың 77934 сөзі жазылған. Келесі маңызды дерек ҮІІІ ғасырдың екінші жартысында жазылған Мединалық Ибн-Исхактың “Алланың өкілінің өмірі» - «Сират расул Аллах» деген шығармасы. Ол бізге ІХ ғ. өмір сүрген филолог Ибн ишамның өңдеуімен жеткен. «Сиратқа» қосымша болып табылатын Вакыдидің (747 - 823 жж. ) «әскери жорықтар кітабы» - «Китаб ал - Магази» - Ислам дінінің шығуы жөніндегі тағы бір маңызды дерек болып табылады. Ислам туралы оның негізін қалаушы Мұхаммед пайғамбар туралы еуропалықтар арасындағы алғашқы шығармаларды визаниялықтар жазды. Олар орта ғасырларды арабтармен әрі жиі соғысып, әрі экономикалық, мәдени қатынастарда болып тұрды. Византиялық ресми православие бағытын ұстанушы грек-византиялық тарихи және теологиялық шығармалардың авторлары жалған пайғамбар, исламның шығуына себепкер деп есептеген Мұхамедке дұшпандық сезіммен қарады. Сондықтан да византиялық әдебиетте ислам бұрмаланған түрде бейнеленген.

Батыс Еуропада ислам туралы мәліметтерді алғаш рет крест жорықтары кезінде өздеріне қас дұшпан болып көрінген дінге идеологиялық қарсылық көрсету мақсатымен католик миссионерлері тарата бастады. Бірінші крест жорығынан кейін ХІІ ғасырларда Испанияда тұрған, араб тілін жақсы білген Католик монахы Роберт Кетензис Құранды латын тіліне аударды. Бұл аударма исламды жоққа шығару мақсатын көздеген клюнилік аббат Петр Благочесивыйдың бастамасы бойынша жасалды. Мақсатқа сай Құран көптеген бұрмаланушылыққа ұшырады. Құранның осы алғашқы аудармасы тек 1543 жылы Швейцариядағы Базельде басылып шықты [1-112] .

Ислам тек өткен ғасырда ғана ғылыми зерттеудің объеткісі бола бастады. Еуропалық шығыстанушылар сол кездегі тарихнаманың деңгейіне сай исламның шығуын Мұхаммедтің қызметіндегі оның жеке басының ерекшеліктерімен байланыста қарастырады.

Мұхаммедтің өмірбаянын алғаш ғылыми тұрғыдан зерттеген австриялық дәрігер, әрі шығыстанушы Алонс Шпренгер (1813-1893 жж. ) болды. Оның «Мұхаммедтің өмірі мен ілімі» бір дегеннен еңбек ескіріп, өз мән - маңызын жоғалтты. Шпренгер бірден - бір дүниежүзілік дін деген қате көзқараста болды. Сол себепті де «оның шығуын әр қадамынан бастап талдай аламыз”, - деп есептеді. Бұл арабистің мұндай қате көзқарасы оның мұсылмандық тарихи - діни материал - «Сират расул Аллах» пен хадистер жинағына сын көзбен қарамағандығының жемісі [14] .

Мұхаммедтің өмірбаяны жөніндегі келесі бір Еуропалық ғылыми еңбек - ағылшын Уильям Мюирдің Лондонда 1856 жылы жарық көрген «Мұхаммедтің өмірі» деген шығармасы. Шпренгерге қарағанда У. Мюир (1819 -1905 жж. ) отарлардағы христиан миссионерлігіне тән деректі айыптаушылық, дұшпандық пікір білдірді. Исламның шығуын ол Мұхаммедтің шайтанның азғыруына түсіп кетуінің нәтижесі деп түсіндірмекші болды. Орта ғасырлық түнек рухында жазылған Мюирдің бұл шығармасының ғылыми құндылығы жоқ.

Исламның шығуының әлеуметтік себептерін анықтауға бірінші болып неміс арабисі Губерт Гримме (1864 - 1942 жж. ) өзінің «Мұхаммед” атты еңбегінде әрекет жасады. Бірақ оның «Мұхаммедтің» меккелік қызметі кезінде туа бастаған ислам - дін емес, социалистік қозғалыс, әрі ілім болды», - деген тұжырымы сын көтермейді. Гриммнің еңбегінде келтірілген нақтылы материалдар назар аударарлық.

Монтгомери Уотт жазған өмірбаян «Мұхаммед - Меккеде” және «Мұхаммед Мединада» деген екі кітаптан тұрады. Ол кітаптар Оксфордта 1953 - 1956 жылдары жарық көрген. Ф. Бульдің кітаптары жарық көрген. Ф. Бульдің кітабымен салыстырғанда М. Уоттың бұл екі кітабы өте бай материалды қамтыған. Ол материал тек хронологиялық тәртіпке ғана емес, жекелеген мәселелер бойынша да жүйеге (мыс., «Мұхаммед және еврейлер, Мұсылмандық мемлекеттің сипаты», «Қоғамдық құрылыстағы реформа» т. с. с. ) келтірілген. Бірақ бұл еңбектің ғылыми құндылығы төмен себебі, автор мұсылмандар арасындағы аңыздарға күмәнсыз иланып, араб - мұсылмандық тарихнама дәстүріне сын көзбен қарамаған.

ХХ ғғ. басынан бастап бері жарық көріп жатқан Мұхаммед жөніндегі әдебиеттің ғылыми құны өте төмен.

Араб мұсылман тарихшылары жазған Мұхаммедтің өмірбаяндары Ибн Исхактың «Сиратын» ғылыми сын тұрғысынан талдамай, сол күйінде баяндау ғана болып келеді [1-59] .

Бұл еңбектердің ішінен Мұхаммед Хусейн Хейкеалдың «Хайат Мұхаммед» (Мұхаммедтің өмірі) деген шығармасын ерекше атап етуге болады. Ол 1947 жылы Кайрде басылып шықты. Құранға сүйене отырып Хейкал ислам діні іскерлік пен бәсекелесті (конкуренция) қолдайды деген тұжырым жасайды. Мұсылман өркениетін рухани негіз, ал батыс өркениетіне қарсы қылады. Оның пікірінше, мұсылман өркениетіне рухани негіз, ал батыс өркениетіне экономикалық негіз тән. Батыс пен мұсылман әлемі арасындағы тағы да бір ерекшелік - Батыс мемлекет пен шіркеу арасында тынымсыз күрес жүріп отырса, мұсылмандар әлеміне бұл екі институт бір -біріне толықтырып, тығыз ынтымақтастық өмір сүруде.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.