Әлеуметтік басқару
Кіріспе
1. Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
2. Әлеуметтік басқарудың принциптері
3.Әлеуметтік.психологиялық аспектілер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1. Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
2. Әлеуметтік басқарудың принциптері
3.Әлеуметтік.психологиялық аспектілер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кез келген қоғамда әлеуметтік басқару жүйесі құрылады. Әлеуметтік басқару ұғымы нені білдіреді? Оның анықтамасы қандай? Жалпы басқару дегеніміз не? Бұл жөнінде ғылыми әдебиеттерде көптеген анықтамалалар берілген. Жүйеге келтіріп қарасақ, бұл анықтамалардың мәні – басқару бір жүйенің екінші бір жүйеге мақсатты түрде бағытталған ықпалы, сөйтіп, ол мақсат пен қызметтің белгілерін қанағаттандыру үшін екінші жүйенің бағытын өзгертеді.
Қоғамдағы басқарудың мазмұны, мақсаты мен мүмкіндіктері ең алдымен қоғамдық құрылысқа байланысты болып келеді. Қоғамды басқару дегеніміз – қоғамды реттеу, тәртіптеу, жетілдіру мен дамыту мақстатында қоғамға жасалған ықпал.
Қоғамдағы басқарудың мазмұны, мақсаты мен мүмкіндіктері ең алдымен қоғамдық құрылысқа байланысты болып келеді. Қоғамды басқару дегеніміз – қоғамды реттеу, тәртіптеу, жетілдіру мен дамыту мақстатында қоғамға жасалған ықпал.
• Хабаршы экономика сериясы 2007 жыл №6
• Ақиқат 2007 № 11
• Аль Пари №1
• «Қазақстан халқының әл – ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» елбасының халыққа арналған жолдауы.
• «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты елбасының халыққа арналған жолдауы.
• Егемен Қазақстан 2008.
• Ақиқат 2007 № 11
• Аль Пари №1
• «Қазақстан халқының әл – ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» елбасының халыққа арналған жолдауы.
• «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты елбасының халыққа арналған жолдауы.
• Егемен Қазақстан 2008.
Ж О С П А Р
Кіріспе
1. Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
2. Әлеуметтік басқарудың принциптері
3.Әлеуметтік-психологиялық аспектілер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Кез келген қоғамда әлеуметтік басқару жүйесі құрылады. Әлеуметтік басқару ұғымы нені білдіреді? Оның анықтамасы қандай? Жалпы басқару дегеніміз не? Бұл жөнінде ғылыми әдебиеттерде көптеген анықтамалалар берілген. Жүйеге келтіріп қарасақ, бұл анықтамалардың мәні - басқару бір жүйенің екінші бір жүйеге мақсатты түрде бағытталған ықпалы, сөйтіп, ол мақсат пен қызметтің белгілерін қанағаттандыру үшін екінші жүйенің бағытын өзгертеді.
Қоғамдағы басқарудың мазмұны, мақсаты мен мүмкіндіктері ең алдымен қоғамдық құрылысқа байланысты болып келеді. Қоғамды басқару дегеніміз - қоғамды реттеу, тәртіптеу, жетілдіру мен дамыту мақстатында қоғамға жасалған ықпал.
Әлеуметтік басқару ұғымы мазмұны жағынан көпжақты болып келеді. Әлеуметтік басқару теориясын кең мағынада алып қарасақ, онда ол өзінің пәніне қоғамдық өмірдің барлық салаларын: экономикалық, мәдени, білім беру және т.б. басқару мәселесін сыйғызған. Қоғам өмірінің негізгі салаларына сәйкес әлеуметтік басқару объектілерін сұрыптауды үлкен төрт топқа бөлуге болады:
материалдық-өндірістік дамытуды басқару;
әлеуметтік процестерді басқару;
саяси саланы басқару;
қоғамның рухани өмірін басқару;
Сонымен қатар, әлеуметтену шеңберінде әлеуметтік басқарудың жеке теориясы да даму үстінде. Ол әлеуметтік басқарудың жалпы теориясының принциптерінен шыққанымен, оны әлеуметтік басқарудың жалпы теориясының қолданбалы жағы деп қарауға болмайды, өйткені ол - әлеуметтанудың өз алдына тұрған жеке бір саласы.
Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
Әлеуметтік басқару қоғамдық қатынастар мен әлеуметтік процестерді саналы түрде (бағдарламалы), ғылыми тұрғыда реттеу болып табылады. Басқару екі деңгейде жүзеге асады. Оның біріншісі қоғамдық-тарихи процестерді басқаруды қамтамасыз етеді, жалпы әлеуметтік заңдылықтарды көрсетеді және өзі мемлекеттің әлеуметтік саясатынан көрініп отырады. Ал екінші деңгейі - әлеуметтік процестерге басшылық ету: жұрттың көшіп қонуына, кәсіптік құрылымына өзгерістер енгізу мен кадрлардың тұрақсыздығын реттеу, оны жою, еңбек жағдайын жақсарту, әлеуметтік-психологиялық ахуалды оңалту және т.б., яғни нақты әлеуметтік процестерге басшылық жасайды. Басқарудың екінші деңгейіндегі проблемалар әлеуметтік процестердің жекелеген тенденцияларын көрсетеді және көп жағдайда бұл проблемалар кәсіпорындардың күші арқылы шешіледі. Осыған орай екінші деңгей кәсіпорындардағы әлеуметтік басқару деген атқа ие болды және әлеуметтануда өз алдына басқарудың жеке бағыты ретінде қалыптасты.
Басқару әлеуметтануы - жалпы әлеуметтану ғылымының қоғам мен ұйымдарда орын алған әлеуметтік құрылымдар мен процестерге мақсатты түрде ықпал жасайтын формалар мен әдістерді, заңдылықтарды зерттейтін саласы. Басқару әлеуметтануының басты назар аударатыны - экономикалық және ғылыми-техникалық саясаттың әлеуметтік проблемаларды басқару шешімдерін дайындауы, оны қабылдауы, іске асыруы, өзін-өзі басқаруы, басшылар мен қол астындағы адамдардың қатынастары, басқарудағы ақпараттың рөлі мен орны туралы мәселелер, т.б. Басқару әлеуметтенуы ғылыми пән ретінде әлеуметтану ғылымының, атап айтқанда, ұйымдар әлеуметтануы, еңбек әлеуметтануы, саясат әлеуметтануы, экономикалық әлеуметтану, әлеуметтік жоспарлау секілді тарауларымен өзара ұштасып, қиысқан. өйткені ол тарауларда да басқарудың проблематикалары қарастырылады.
Сонымен, басқару әлеуметтануы әлеуметтану ғылымының бірден-бір жетекші саласы болып саналады, оның мәні - қоғамды, еңбек ұйымдарын басқару барысында болатын заңдылықтар мен тендеенцияларды зерттеу. өйткені басқарудың көмегінсіз еңбекті, материалдық және рухани өндірісті, бөлу мен тұтынуды, тәртіпті, еңбек бөлінісін ұйымдастыруды, адамның ұжымдағы орны мен атқаратын міндеттерін анықтауды іске асыру мүмкін емес.
Басқарудың мәні - кез келген объектінің жақсы әрі максималды жұмысын қамтамасыз ету, оған жұмыс істеу қабілетін толық жұмылдыра алатындай жағдай жасау.
Басқарудың мазмұны, формасы, мақсаты мен принциптері - қоғамдағы үстемдік етуші экономикалық қатынастарға, саяси-әлеуметтік құрылыстың сипатына байланысты. Оған орай әлеуметтанушылар қоғамдағы басқару механизмінің екі типі - стихиялы және саналық типтері қалыптасуда деген пікір айтады.
Стихиялық механизм - автоматты түрде ықпал ету адамдардан басқару жүйесіне араласпауды талап ететін, көп жағдайда қарама-қарсы күштердің қосылуынан, кездейсоқ туындайтын біртекті актілерден тұрады. Стихиялы басқару оған қатысушылардың еркі мен санасынан тыс әлеуметтік іс-әрекет үстінде, адамдардың жеке өз басының мүддесіне жету жолында басқалардың мүддесімен санаспауы, кейде тіптен оларды мойындамауы, жоққа шығаруы арқылы жүзеге асады. Сөйтіп, бұл әлеуметтік өзара байланыстардың кері байланысынсыз қалыптасады және адамдардың атқаратын қызметі оған қажетті түзетулер енгізбейді. Солай десек те, қоғамды стихиялы басқару кіршіксіз таза жүйе деуге болмайды. К.Маркстің апйымдауынша, капиталистік кәсіпорын көлемінде басқару ісі әр кезде жоспарлы болды және басқару осы капиталистің тұтас алғандағы мүддесіне бағындырылды, яғни басқару саналы түрде жүрді. Ал капиталистік экономиканы алатын болсақ, онда тұрақты және сенімді кері байланыстардың болмауынан экономика тұтас жоспарлар арқылы тұтастай қамтылмайды; сөйтіп бұл жағдай өндіріс анархиясына әкеліп соқтырады. Сондықтан да каписталистік экономиканы басқаруы стихиялы болуы табиғи қажеттілік деп қарастырылады. әрине, К.Маркстің бұл пікірі ХІХ ғасырдың орта тұсында айтылған еді, содан бері капиталистік экономика, оны басқару әлдеқайда жетілдірілді. Мемлекеттік аграрлық шаруашылық пен фермерлік шаруашылықтың арасында жасалған жоспар осыған мысал бола алады. Мемлекет оны реттеп басқарып отыр. Ал ТМД елдерінде объективтік және субъективтік себептерге байланысты экономиканы басқаруда анархияның бірқатар белгілері бой көрсетуде.
Саналы басқару жоспарларланған, тұрақты және сенімді байланыстардың негізінде қалыптасады. Саналы басқаруда адамдар өз қызметінің нәтижесі жөнінде жиі әрі анық мағлұматтар алады, оның қайсысын түзету немесе жақсарту керектігін біледі, сөйтіп жаңа нәтижелер арқылы әлем халықтарының нақты жағдайын барынша ескеруге мүмкіндік туады, соған орай шаралар қолданылады. Мұндай жағдайда кездейсоқтық адамдарға өзі жіберген қолайсыздықтарды жоюға жағдай жасайды, келеңсіз ықпал етпейді және оқиғалардың барысына соншалықты әсер ете қоймайды.
Сайып келгенде, саналы механизм жүйеге өзіндік қоғамдық институттардың - басқару субъектілерінің көмегімен мақсатты түрде ықпал жасайды.
Қоғамды басқарудың субъектісін тар мағынада қарастыратын болсақ, ол - белгілі нәтижелерге жету мақсатында әлеуметтік жүйеге саналы түрде ықпал етуді қамтамасыз ететін арнайы мемлекеттік және қоғамдық органдар, қызметтер.
Әлеуметтік басқарудың объектісін кең мағынада алсақ, ол - халықтың өмір деңгейін арттыру; қоғамда әлеуметтік әділеттілікті бекіту; мәдени деңгейді көтеру; адамдардың еңбек жағдайларын жақсарту т.б. болып есептелінеді.
Әлеуметтануда басқару процесі барысында қалыптасатын қатынастар субъектінің басқару объектісіне тиімді ықпал етуін қамтамасыз ететін, басқарушы мен басқарылушы жүйелер арасындағы қатынастар ретінде қарастырылады. Бұл қатынастар әлеуметтік реттеуші ролін де қоса атқарып, ол қатынастар ерекше қызметтерін жүзеге асыру процесінде, яғни басқару қызметінде пайда болады.
Көптеген мамандар атқаратын қызметтерді басқару процесінің сатысы (кезеңі,фазасы) ретінде қарастырылады. Көптеген шығармаларда сәл өзгерістер арқылы қызметтің жалпы немесе негізгі модельдері, атап айтқанда, жоспарлау, қйымдастыру, үйлестіру, реттеу, есеп пен бақылау, мәдени-тәрбиелік сипаттар қайталанылып берілген. Бұлар тек өзара байланысқан жағдайда ғана басқару процесін құрайды.
Егерде біз әлеуметтік басқарудың функциясын кең мағынада алып қарастыратын болсақ, онда әлеуметтік басқару функциясының классификациясына тоқталуымыз керек. Мұндай классификациялау қоғам өмірінің негізгі салалары - саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік салалардан туындайды.
Басқару процесі бірнеше кезеңнен тұрады және әр кезең өзіне сәйкес операцияларды жүзеге асырады. Проблеманы қою мен алдағы мақсатты анықтау кез келген басқару циклінің басқару кезеңіне жатады. Басқару шешімін іздестіру қажеттілігінің өзі басқару субъектісін қанағаттандырмайтын белгілі-бір проблемалық жағдайдың пайда болуынан туындайды. Мұндай жағдайда ең алдымен кезек күттірмейтін проблеманы анықтаудың маңызы ерекше. Өйткені қарама-қайшылық одан әрі тереңдеп, проблемены шешу одан бетер күрделене түседі. Мәселен, 70-80 жылдары КСРО-дағы дағдарысқа ұшырау жағдайының неден болғандығының басты себептері дер кезінде және толық көлемде бағаланбады, оған өзгеріс енгізудің қажеттілігі ескерілмеді, қоғамдағы тоқыраушылық құбылыстарының етек алу қаупі күшейгенмен, оларды жою үшін нақты бағыт ұсталмады, оған баға берілмеді, сөйтіп тоқырау үрдісі басталды.
Проблеманы анықтау алдағы мақсатты белгілеуге мүмкіндік береді, ал оны жүзеге асыру қалыптасқан қолайсыз жағдайды түзетуге жол ашады. Мақсатқа жету көптеген жағдайларға байланысты болады, оларды анықтап алмайынша басқару субъектісі дәлелді шешім қабылдай алмайды. Бұл жағдайларды зерттеу міндеті басқару циклінің екінші сатысында - ақпарат жинау мен талдау кезеңінде шешіледі.
Ақпарат сенімді, объективті, толық және дер кезінде алынған ақпарат болуы шарт. Осыған орай басқару жүйесін ақпараттарға талдау жасайтын және өңдейтін қазіргі таңдағы техникалық құралдармен қамтамасыз етудің маңыздылығы артып отыр.
Алынған әлеуметтік ақпарат басқару үшін шешімге келу мен оны қабылдаудың бастапқы базасы болып табылады.
Басқарушы шешімі төмендегідей сұрақтарға жауап беруі тиіс:
белгіленген мақсаттарға жету үшін қандай міндеттерді шешу қажет?
оларды қандай әдістермен, айлалармен, тәсілдердің көмегімен шешуге болады?
қойылған міндеттерді кім жүзеге асырады?
оларды жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін қандай материалдық және техникалық жағдайлар қажет?
жалпы міндеттерді орындаудың және әрбір нақты тапсырманы орындаудың мерзімі қандай?
қойылған міндеттердің орындалу барысына кім бақылау жасайды?
Бсшылық шешімі басқару бағдарламасын қолдану кезеңінде қабылданып, жүзеге асады. Бұл кезеңде басқару субъектісі басқару объектісін ұйымдастыруды жүзеге асырады, алдыңғысы соңғысымен тікелей және кері байланыс орнатады, атқарушыларды іріктейді, олардың атқаратын міндеттерін бөледі, яғни бағдарламаны орындау үшін әлеуметтік механизмді жасайды. Бұл ретте реттеудің, есеп пен бақылаудың әр түрлі формалары қолданылады. Бұл күрделі процесс бір-біріне қарама-қарсы екі тенденциясы мен дезорганизация тенденциясының әрекет ету жағдайында жүреді.
Басқару бағдарламасын жүзеге асыру оны қорытындылау, нәтижелерін талдау арқылы жүргізіледі және оларға баға беру кезеңінде тәмамдалады. Сонымен, басқару қызметі процесс ретінде бірнеше кезеңнен тұрады:
а) проблемаларды алға қою және мақсаттарды анықтау;
б) басқару объектісі жөнінде ақпарат жинау және зерттеу;
в) басқару шешімін жасау және қабылдау;
г) басқару бағдарламасын жүзеге асыру (ұйымдастыру, реттеу, есепке алу, бақылау);
д) нәтижесін талдау және оларға интерпретация (түсінік беру) жасау.
Әлеуметтік басқарудың принциптері
Әлеуметтану әлеуметтік басқарудың принциптерін де зерттейді. Принциптер басқару механизмінің маңызды буыны ретінде әлеуметтік заңдарды өзіне синтездейді және оларды іс жүзінде қолданудың нақты жолын белгілейді. Әлеуметтік қатынастар жүйесін реттеу мен әлеуметтік процестерді басқару жөніндегі қызметтің бастапқы, негізгі ережелеріне басщылық жасаудың нақты тапсырмасы мен нормалры да әлеуметтік басқару принциптеріне жатады. Ғалымдар бұл анықтаманы өздерінің көптеген ғылыми еңбектерінің түпнұсқасында тұжырымдады. Жалпы басқарудың принциптеріне: демократиялық централизм, объективтілік, іскерлік, ұйымшылдық, лездемелік, нақтылық, заңдылық, дара басшылық, аймақтық және саласық басқарудың ұштасуы, кешендік, жүйелік, жариялылық, т.б. жатады..
Субъектінің белгілері бойынша мемлекеттік, қоғамдық ұйымдардың қызметін басқару принциптерін айрықша атауға болады.
Алайда, біз әлеуметтік басқарудың ең негізгі принциптеріне қысқаша сипаттама берумен шектелеміз.
Қоғамдағы әлеуметтік басқару процесі сияқты мақсаттар мен міндеттердіанықтаудың астарында саяси мән жатыр. Сондықтан негізгі принциптердің бірі - оған саяси тұрғыдан қарау принципі. Қазіргі біздің қоғамымызда жүріп жатқан процестер заңды түрде басшылыққа заңды түрде саяси тұрғыдан қарау принципін тереңдету арқылы жүзеге асырылуда. Басшы кадрлар үшін еңбекшілерді болашаққа сендіре білу және олардың белсенділігін арттыру, қызметін жеке бас пайдасы үшін асыра пайдалануды жою, басқаруда әкімшілік әдісті қодданғанда асыра сілтемеу аса маңызды талап болып табылады. Объективтік принцицпі - басқарудың түпкілікті мақсатына жету үшін басқару жүйесінің объективті заңдарын қолдану. Бұл принцип бойынша басқару дегеніміз - сенімді, ғылыми талдаудан өткен ақпаратқа сүйену. Бұл принципті іске асырудың маңызды шарты - нақтылы әлеуметтік зерттеулердің нәтижелерін қолдану.
Мұның кешенділік және жүйелік принциптері де бар. Кешендік принципте әрбір әлеуметтік құбылыс кезінде оның экономикалық, идеологиялық, психологиялық, ұйымдық секілді бүкіл апектілерін есте ұстау қажет. Жүйелік принципінің мәні - нақты мақсатты жүзеге асыруға қажетті жекелеген, өзара бірін-бірі толықтыратын қызметтің түрін біріктіру.
Демократиялық централизм принципі - әлеуметтік басқарудың ең маңыздысы, ол бүкіл басқарушы органдардың, басшылардың және басқару жүйесінің барлық деңгейдегі атқарушылар қызметтерінің мазмұны мен әдістерін анықтайды. Демократизм еңбекшілердің толық билігі, олардың иницативасын басып-жаншымай, қолдау, басқарушы органдардың басшыларын сайлау, олардың есеп беріп отыруы болса, ал централизм, яғни орталықтан басқару дара басшылықты көпшілік мүддесінің басым болуы, қатаң тәртіптің орнауы секілді көріністермен ұштастырады. Алайда, централизм жағдайында да еңбекшілердің басқару ісіне белгілі бір дәрежеде қатыспауынсыз міндеттерді тиімді шешу мүмкін емес. Демократизм централизмге қарағанда оны жүзеге асыру тәсілі ретінде әрекет етеді. Демокатияны кеңінен қолдану централизмнің негізін, тұғырын ұлғайтады және сонымен бірге еңбекшілерді қоғам ісін басқаруға тартуды қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
2. Әлеуметтік басқарудың принциптері
3.Әлеуметтік-психологиялық аспектілер
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Кез келген қоғамда әлеуметтік басқару жүйесі құрылады. Әлеуметтік басқару ұғымы нені білдіреді? Оның анықтамасы қандай? Жалпы басқару дегеніміз не? Бұл жөнінде ғылыми әдебиеттерде көптеген анықтамалалар берілген. Жүйеге келтіріп қарасақ, бұл анықтамалардың мәні - басқару бір жүйенің екінші бір жүйеге мақсатты түрде бағытталған ықпалы, сөйтіп, ол мақсат пен қызметтің белгілерін қанағаттандыру үшін екінші жүйенің бағытын өзгертеді.
Қоғамдағы басқарудың мазмұны, мақсаты мен мүмкіндіктері ең алдымен қоғамдық құрылысқа байланысты болып келеді. Қоғамды басқару дегеніміз - қоғамды реттеу, тәртіптеу, жетілдіру мен дамыту мақстатында қоғамға жасалған ықпал.
Әлеуметтік басқару ұғымы мазмұны жағынан көпжақты болып келеді. Әлеуметтік басқару теориясын кең мағынада алып қарасақ, онда ол өзінің пәніне қоғамдық өмірдің барлық салаларын: экономикалық, мәдени, білім беру және т.б. басқару мәселесін сыйғызған. Қоғам өмірінің негізгі салаларына сәйкес әлеуметтік басқару объектілерін сұрыптауды үлкен төрт топқа бөлуге болады:
материалдық-өндірістік дамытуды басқару;
әлеуметтік процестерді басқару;
саяси саланы басқару;
қоғамның рухани өмірін басқару;
Сонымен қатар, әлеуметтену шеңберінде әлеуметтік басқарудың жеке теориясы да даму үстінде. Ол әлеуметтік басқарудың жалпы теориясының принциптерінен шыққанымен, оны әлеуметтік басқарудың жалпы теориясының қолданбалы жағы деп қарауға болмайды, өйткені ол - әлеуметтанудың өз алдына тұрған жеке бір саласы.
Әлеуметтік басқарудың мазмұны, заңдары
Әлеуметтік басқару қоғамдық қатынастар мен әлеуметтік процестерді саналы түрде (бағдарламалы), ғылыми тұрғыда реттеу болып табылады. Басқару екі деңгейде жүзеге асады. Оның біріншісі қоғамдық-тарихи процестерді басқаруды қамтамасыз етеді, жалпы әлеуметтік заңдылықтарды көрсетеді және өзі мемлекеттің әлеуметтік саясатынан көрініп отырады. Ал екінші деңгейі - әлеуметтік процестерге басшылық ету: жұрттың көшіп қонуына, кәсіптік құрылымына өзгерістер енгізу мен кадрлардың тұрақсыздығын реттеу, оны жою, еңбек жағдайын жақсарту, әлеуметтік-психологиялық ахуалды оңалту және т.б., яғни нақты әлеуметтік процестерге басшылық жасайды. Басқарудың екінші деңгейіндегі проблемалар әлеуметтік процестердің жекелеген тенденцияларын көрсетеді және көп жағдайда бұл проблемалар кәсіпорындардың күші арқылы шешіледі. Осыған орай екінші деңгей кәсіпорындардағы әлеуметтік басқару деген атқа ие болды және әлеуметтануда өз алдына басқарудың жеке бағыты ретінде қалыптасты.
Басқару әлеуметтануы - жалпы әлеуметтану ғылымының қоғам мен ұйымдарда орын алған әлеуметтік құрылымдар мен процестерге мақсатты түрде ықпал жасайтын формалар мен әдістерді, заңдылықтарды зерттейтін саласы. Басқару әлеуметтануының басты назар аударатыны - экономикалық және ғылыми-техникалық саясаттың әлеуметтік проблемаларды басқару шешімдерін дайындауы, оны қабылдауы, іске асыруы, өзін-өзі басқаруы, басшылар мен қол астындағы адамдардың қатынастары, басқарудағы ақпараттың рөлі мен орны туралы мәселелер, т.б. Басқару әлеуметтенуы ғылыми пән ретінде әлеуметтану ғылымының, атап айтқанда, ұйымдар әлеуметтануы, еңбек әлеуметтануы, саясат әлеуметтануы, экономикалық әлеуметтану, әлеуметтік жоспарлау секілді тарауларымен өзара ұштасып, қиысқан. өйткені ол тарауларда да басқарудың проблематикалары қарастырылады.
Сонымен, басқару әлеуметтануы әлеуметтану ғылымының бірден-бір жетекші саласы болып саналады, оның мәні - қоғамды, еңбек ұйымдарын басқару барысында болатын заңдылықтар мен тендеенцияларды зерттеу. өйткені басқарудың көмегінсіз еңбекті, материалдық және рухани өндірісті, бөлу мен тұтынуды, тәртіпті, еңбек бөлінісін ұйымдастыруды, адамның ұжымдағы орны мен атқаратын міндеттерін анықтауды іске асыру мүмкін емес.
Басқарудың мәні - кез келген объектінің жақсы әрі максималды жұмысын қамтамасыз ету, оған жұмыс істеу қабілетін толық жұмылдыра алатындай жағдай жасау.
Басқарудың мазмұны, формасы, мақсаты мен принциптері - қоғамдағы үстемдік етуші экономикалық қатынастарға, саяси-әлеуметтік құрылыстың сипатына байланысты. Оған орай әлеуметтанушылар қоғамдағы басқару механизмінің екі типі - стихиялы және саналық типтері қалыптасуда деген пікір айтады.
Стихиялық механизм - автоматты түрде ықпал ету адамдардан басқару жүйесіне араласпауды талап ететін, көп жағдайда қарама-қарсы күштердің қосылуынан, кездейсоқ туындайтын біртекті актілерден тұрады. Стихиялы басқару оған қатысушылардың еркі мен санасынан тыс әлеуметтік іс-әрекет үстінде, адамдардың жеке өз басының мүддесіне жету жолында басқалардың мүддесімен санаспауы, кейде тіптен оларды мойындамауы, жоққа шығаруы арқылы жүзеге асады. Сөйтіп, бұл әлеуметтік өзара байланыстардың кері байланысынсыз қалыптасады және адамдардың атқаратын қызметі оған қажетті түзетулер енгізбейді. Солай десек те, қоғамды стихиялы басқару кіршіксіз таза жүйе деуге болмайды. К.Маркстің апйымдауынша, капиталистік кәсіпорын көлемінде басқару ісі әр кезде жоспарлы болды және басқару осы капиталистің тұтас алғандағы мүддесіне бағындырылды, яғни басқару саналы түрде жүрді. Ал капиталистік экономиканы алатын болсақ, онда тұрақты және сенімді кері байланыстардың болмауынан экономика тұтас жоспарлар арқылы тұтастай қамтылмайды; сөйтіп бұл жағдай өндіріс анархиясына әкеліп соқтырады. Сондықтан да каписталистік экономиканы басқаруы стихиялы болуы табиғи қажеттілік деп қарастырылады. әрине, К.Маркстің бұл пікірі ХІХ ғасырдың орта тұсында айтылған еді, содан бері капиталистік экономика, оны басқару әлдеқайда жетілдірілді. Мемлекеттік аграрлық шаруашылық пен фермерлік шаруашылықтың арасында жасалған жоспар осыған мысал бола алады. Мемлекет оны реттеп басқарып отыр. Ал ТМД елдерінде объективтік және субъективтік себептерге байланысты экономиканы басқаруда анархияның бірқатар белгілері бой көрсетуде.
Саналы басқару жоспарларланған, тұрақты және сенімді байланыстардың негізінде қалыптасады. Саналы басқаруда адамдар өз қызметінің нәтижесі жөнінде жиі әрі анық мағлұматтар алады, оның қайсысын түзету немесе жақсарту керектігін біледі, сөйтіп жаңа нәтижелер арқылы әлем халықтарының нақты жағдайын барынша ескеруге мүмкіндік туады, соған орай шаралар қолданылады. Мұндай жағдайда кездейсоқтық адамдарға өзі жіберген қолайсыздықтарды жоюға жағдай жасайды, келеңсіз ықпал етпейді және оқиғалардың барысына соншалықты әсер ете қоймайды.
Сайып келгенде, саналы механизм жүйеге өзіндік қоғамдық институттардың - басқару субъектілерінің көмегімен мақсатты түрде ықпал жасайды.
Қоғамды басқарудың субъектісін тар мағынада қарастыратын болсақ, ол - белгілі нәтижелерге жету мақсатында әлеуметтік жүйеге саналы түрде ықпал етуді қамтамасыз ететін арнайы мемлекеттік және қоғамдық органдар, қызметтер.
Әлеуметтік басқарудың объектісін кең мағынада алсақ, ол - халықтың өмір деңгейін арттыру; қоғамда әлеуметтік әділеттілікті бекіту; мәдени деңгейді көтеру; адамдардың еңбек жағдайларын жақсарту т.б. болып есептелінеді.
Әлеуметтануда басқару процесі барысында қалыптасатын қатынастар субъектінің басқару объектісіне тиімді ықпал етуін қамтамасыз ететін, басқарушы мен басқарылушы жүйелер арасындағы қатынастар ретінде қарастырылады. Бұл қатынастар әлеуметтік реттеуші ролін де қоса атқарып, ол қатынастар ерекше қызметтерін жүзеге асыру процесінде, яғни басқару қызметінде пайда болады.
Көптеген мамандар атқаратын қызметтерді басқару процесінің сатысы (кезеңі,фазасы) ретінде қарастырылады. Көптеген шығармаларда сәл өзгерістер арқылы қызметтің жалпы немесе негізгі модельдері, атап айтқанда, жоспарлау, қйымдастыру, үйлестіру, реттеу, есеп пен бақылау, мәдени-тәрбиелік сипаттар қайталанылып берілген. Бұлар тек өзара байланысқан жағдайда ғана басқару процесін құрайды.
Егерде біз әлеуметтік басқарудың функциясын кең мағынада алып қарастыратын болсақ, онда әлеуметтік басқару функциясының классификациясына тоқталуымыз керек. Мұндай классификациялау қоғам өмірінің негізгі салалары - саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік салалардан туындайды.
Басқару процесі бірнеше кезеңнен тұрады және әр кезең өзіне сәйкес операцияларды жүзеге асырады. Проблеманы қою мен алдағы мақсатты анықтау кез келген басқару циклінің басқару кезеңіне жатады. Басқару шешімін іздестіру қажеттілігінің өзі басқару субъектісін қанағаттандырмайтын белгілі-бір проблемалық жағдайдың пайда болуынан туындайды. Мұндай жағдайда ең алдымен кезек күттірмейтін проблеманы анықтаудың маңызы ерекше. Өйткені қарама-қайшылық одан әрі тереңдеп, проблемены шешу одан бетер күрделене түседі. Мәселен, 70-80 жылдары КСРО-дағы дағдарысқа ұшырау жағдайының неден болғандығының басты себептері дер кезінде және толық көлемде бағаланбады, оған өзгеріс енгізудің қажеттілігі ескерілмеді, қоғамдағы тоқыраушылық құбылыстарының етек алу қаупі күшейгенмен, оларды жою үшін нақты бағыт ұсталмады, оған баға берілмеді, сөйтіп тоқырау үрдісі басталды.
Проблеманы анықтау алдағы мақсатты белгілеуге мүмкіндік береді, ал оны жүзеге асыру қалыптасқан қолайсыз жағдайды түзетуге жол ашады. Мақсатқа жету көптеген жағдайларға байланысты болады, оларды анықтап алмайынша басқару субъектісі дәлелді шешім қабылдай алмайды. Бұл жағдайларды зерттеу міндеті басқару циклінің екінші сатысында - ақпарат жинау мен талдау кезеңінде шешіледі.
Ақпарат сенімді, объективті, толық және дер кезінде алынған ақпарат болуы шарт. Осыған орай басқару жүйесін ақпараттарға талдау жасайтын және өңдейтін қазіргі таңдағы техникалық құралдармен қамтамасыз етудің маңыздылығы артып отыр.
Алынған әлеуметтік ақпарат басқару үшін шешімге келу мен оны қабылдаудың бастапқы базасы болып табылады.
Басқарушы шешімі төмендегідей сұрақтарға жауап беруі тиіс:
белгіленген мақсаттарға жету үшін қандай міндеттерді шешу қажет?
оларды қандай әдістермен, айлалармен, тәсілдердің көмегімен шешуге болады?
қойылған міндеттерді кім жүзеге асырады?
оларды жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін қандай материалдық және техникалық жағдайлар қажет?
жалпы міндеттерді орындаудың және әрбір нақты тапсырманы орындаудың мерзімі қандай?
қойылған міндеттердің орындалу барысына кім бақылау жасайды?
Бсшылық шешімі басқару бағдарламасын қолдану кезеңінде қабылданып, жүзеге асады. Бұл кезеңде басқару субъектісі басқару объектісін ұйымдастыруды жүзеге асырады, алдыңғысы соңғысымен тікелей және кері байланыс орнатады, атқарушыларды іріктейді, олардың атқаратын міндеттерін бөледі, яғни бағдарламаны орындау үшін әлеуметтік механизмді жасайды. Бұл ретте реттеудің, есеп пен бақылаудың әр түрлі формалары қолданылады. Бұл күрделі процесс бір-біріне қарама-қарсы екі тенденциясы мен дезорганизация тенденциясының әрекет ету жағдайында жүреді.
Басқару бағдарламасын жүзеге асыру оны қорытындылау, нәтижелерін талдау арқылы жүргізіледі және оларға баға беру кезеңінде тәмамдалады. Сонымен, басқару қызметі процесс ретінде бірнеше кезеңнен тұрады:
а) проблемаларды алға қою және мақсаттарды анықтау;
б) басқару объектісі жөнінде ақпарат жинау және зерттеу;
в) басқару шешімін жасау және қабылдау;
г) басқару бағдарламасын жүзеге асыру (ұйымдастыру, реттеу, есепке алу, бақылау);
д) нәтижесін талдау және оларға интерпретация (түсінік беру) жасау.
Әлеуметтік басқарудың принциптері
Әлеуметтану әлеуметтік басқарудың принциптерін де зерттейді. Принциптер басқару механизмінің маңызды буыны ретінде әлеуметтік заңдарды өзіне синтездейді және оларды іс жүзінде қолданудың нақты жолын белгілейді. Әлеуметтік қатынастар жүйесін реттеу мен әлеуметтік процестерді басқару жөніндегі қызметтің бастапқы, негізгі ережелеріне басщылық жасаудың нақты тапсырмасы мен нормалры да әлеуметтік басқару принциптеріне жатады. Ғалымдар бұл анықтаманы өздерінің көптеген ғылыми еңбектерінің түпнұсқасында тұжырымдады. Жалпы басқарудың принциптеріне: демократиялық централизм, объективтілік, іскерлік, ұйымшылдық, лездемелік, нақтылық, заңдылық, дара басшылық, аймақтық және саласық басқарудың ұштасуы, кешендік, жүйелік, жариялылық, т.б. жатады..
Субъектінің белгілері бойынша мемлекеттік, қоғамдық ұйымдардың қызметін басқару принциптерін айрықша атауға болады.
Алайда, біз әлеуметтік басқарудың ең негізгі принциптеріне қысқаша сипаттама берумен шектелеміз.
Қоғамдағы әлеуметтік басқару процесі сияқты мақсаттар мен міндеттердіанықтаудың астарында саяси мән жатыр. Сондықтан негізгі принциптердің бірі - оған саяси тұрғыдан қарау принципі. Қазіргі біздің қоғамымызда жүріп жатқан процестер заңды түрде басшылыққа заңды түрде саяси тұрғыдан қарау принципін тереңдету арқылы жүзеге асырылуда. Басшы кадрлар үшін еңбекшілерді болашаққа сендіре білу және олардың белсенділігін арттыру, қызметін жеке бас пайдасы үшін асыра пайдалануды жою, басқаруда әкімшілік әдісті қодданғанда асыра сілтемеу аса маңызды талап болып табылады. Объективтік принцицпі - басқарудың түпкілікті мақсатына жету үшін басқару жүйесінің объективті заңдарын қолдану. Бұл принцип бойынша басқару дегеніміз - сенімді, ғылыми талдаудан өткен ақпаратқа сүйену. Бұл принципті іске асырудың маңызды шарты - нақтылы әлеуметтік зерттеулердің нәтижелерін қолдану.
Мұның кешенділік және жүйелік принциптері де бар. Кешендік принципте әрбір әлеуметтік құбылыс кезінде оның экономикалық, идеологиялық, психологиялық, ұйымдық секілді бүкіл апектілерін есте ұстау қажет. Жүйелік принципінің мәні - нақты мақсатты жүзеге асыруға қажетті жекелеген, өзара бірін-бірі толықтыратын қызметтің түрін біріктіру.
Демократиялық централизм принципі - әлеуметтік басқарудың ең маңыздысы, ол бүкіл басқарушы органдардың, басшылардың және басқару жүйесінің барлық деңгейдегі атқарушылар қызметтерінің мазмұны мен әдістерін анықтайды. Демократизм еңбекшілердің толық билігі, олардың иницативасын басып-жаншымай, қолдау, басқарушы органдардың басшыларын сайлау, олардың есеп беріп отыруы болса, ал централизм, яғни орталықтан басқару дара басшылықты көпшілік мүддесінің басым болуы, қатаң тәртіптің орнауы секілді көріністермен ұштастырады. Алайда, централизм жағдайында да еңбекшілердің басқару ісіне белгілі бір дәрежеде қатыспауынсыз міндеттерді тиімді шешу мүмкін емес. Демократизм централизмге қарағанда оны жүзеге асыру тәсілі ретінде әрекет етеді. Демокатияны кеңінен қолдану централизмнің негізін, тұғырын ұлғайтады және сонымен бірге еңбекшілерді қоғам ісін басқаруға тартуды қамтамасыз ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz