Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының құрғақ биомассасын алу және олардың өнімділігін зерттеу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Оспанова Б. Қ

Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының құрғақ биомассасын алу және олардың өнімділігін зерттеу

Диплом жұмысы

5В070100 - "Биотехнология" мамандығы

Алматы 2015

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

әл - Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Биотехнология кафедрасы

"Қорғауға жіберілді"

Биотехнология кафедрасының меңгерушісі Кистаубаева А. С

Диплом жұмысы

Тақырыбы: "Микробалдырлардың аралас өскен дақылдарының құрғақ биомассасын алу және олардың өнімділігін зерттеу"

5В070100 - "Биотехнология" мамандығы

Орындаған Оспанова Б. Қ

Ғылыми жетекшісі

б. ғ. к, . аға оқытушы Кирбаева. Д. К

Нормабақылаушы Бектилеуова Н. К

Алматы 2015

РЕФЕРАТ

Диплом жұмысы 50 беттен, 2 суреттен, 3 кестеден, 63 әдебиет көздерінен тұрады.

Түйін сөздер: Микробалдырлар, хлорелла, ББЗ, биомaссa, бeлок, хлорофилл, кaротиноид.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының өсіру жәнe оның биомaссa құрaмындaғы жaлпы бeлокты жәнe пигмeнттeрді aнықтaу.

Жұмыстың міндеттері:

1. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының өсу көрсеткіштерін зерттеу.

2. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының биомассасындағы жалпы белок мөлшерін зерттеу

3. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының биомассасындағы пигменттерін зерттеу

Зерттеу әдістері: Микробиологиялық, алгологиялық және биохимиялық әдістер.

Алынған нәтижелер: Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының қауымдастығын Ch. vulgaris Z-1 + Sc. obliguus құрып бірге өсіргенде белок хлороилл а және в каротиноидтар және β-каротин мөлшері көбейген. Микробалдырлар қауымдастығындағы хлорофилл "а" және хлорофилл"в" - ның құрғақ биомассадағы мөлшері келесідей болды: хлорофилл "а" 3, 4 мг/г, хлорофилл "в" 2, 2 мг/г. Ал ақуыздардың мөлшері 50, 5%.

4, 0 мг/г каротиноидтар, 2, 5 мг/г β-каротиндар. Бұл монокультурадағы Sc. obliguus (каротиноидтар -1, 3 мг/г и β-каротин -0, 9 мг/г) штамы мен Ch. vulgaris Z-1 каротиноидтар -2, 04 мг/г и β-каротин -1, 5 мг/г) штамдарының мөлшерінен біршама көп.

Практикалық қолдануы: Микробалдыр бірлесіп өскен хлорелла штамдарының биомассасын ауылшаруашылығында жемдік қоспа ретінде қолдану. Ауылшаруашылығында жемдік қоспа ретінде өолдану арқылы малдың өсімін көбейтуге болады және де сүтті, етті бағытта өсіріліп отқан малдың өнімділігін көбейтуге болады. Микробалдырларды жем - шөптік қоспа ретінде беру экономикалық жағынан тиімді. [1] .

РЕФЕРАТ

Дипломная работа состоит из 50 страниц, 3 таблицы, 11 рисунков, 63 литературных источников.

Ключевые слова: микроводоросли, хлорелла, культура, БАД, штамм, суспензия концентрированная суспензия, сухая биомасса, каротиноиды, хлорелла.

Цель работы: Получение сухой биомассы смешанных культур микроводорослей и изучение их продуктивности.

Задачи работы:

1. Изучение динамики роста в моно и смешанных штамов микроводорослей
2. Определение белка в биомассе моно и смешанных штамов микроводорослей
3. Определение белка в биомассе моно и смешанных штамов микроводорослей

Методы исследование: микробиологические, альгологические и биохимический

Результаты исследования:

1. Полученные результаты свидетельствовали о том, что динамика роста микроводорослей в смешанных культурах большой, посравнению с моно культурами.
2. Масса белка в биомассе смешанных культурах состовляет 50 %, а в моно культурах результат не большой .
3. Масса пептидов в биомассе смешанных культурах состовляет 20 %, а в моно культурах результат не большой .
4. .

Практическое применение. Корм - самая затратная статья в животноводстве. От 50 до 80% всех расходов приходится на корма. Но и при таких затратах нет гарантии в том, что корм сбалансирован по питательным веществам, макро- и микроэлементам, витаминам. О полноценности кормов не приходится говорить. Поэтому качество корма, его полноценность - это основная проблема современного животноводства. Нерентабельность и не только отдельных отраслей, но и в целом всего животноводства, прежде всего, связана с ценовой политикой на корма. В связи с этим использование биологически активных кормовых добавок для сельскохозяйственных животных на основе микроводорослей является актуальным.

ABSTRACT

Thesis consists of 50 pages, 3 tables, 11 figures, 81 of literary sources.
Key words: Microalgae, chlorella, culture, BAD, strain, concentrated suspension suspension, dry biomass.

The purpose of the work. Receivining of dry biomass of mixed cuitures of microalgae and the stady of their productivity

Objectives of the work:

1. To study the effects of various forms of biologically active food supplements on the basis of the microalgae chlorella cells ofE. coli.
2. To study the effects of various forms of biologically active food supplements on the basis of the microalgae chlorella cellsLactobacillus acidophilus.
3. To study the effects of various forms of biologically active food supplements on the basis of the microalgae chlorella cellsBifidobacterium bifidum

Study methods: microbiological and algological.

Results of the study:

1. The results showed that adding microalga suspension culture medium caused growth inhibition ofEscherichia coliby suspension micro-algae inhibits the growth ofEscherichia colicells by 95% and 70% gel, concentrated dry biomass at 45%.
2. Suspension of microalgae in comparison with concentrated slurries and dry biomass of microalgae is the best breeding ground at which lactic acid bacteria flourish.
3. The introduction of various forms of biologically active food supplements on the basis of micro-algae as a suspension and a concentrated suspension and dry biomass of chlorella stimulates the growth of bifidobacteria.

Practical application. Food is the most expensive article in animal husbandry. From 50 to 80% of all expenditure is on food. But at a cost, there is no guarantee that the feed is balanced in nutrients, macro-and microelements, vitamins. The usefulness of feed did not need to speak. Therefore, the quality of the food, its usefulness is a major problem of modern animal husbandry. Profitability and competitiveness not only of individual industries, but also in the whole animal production, first of all, relates to the pricing policy for feed. In connection with the use of biologically active additives for farm animals on the basis of microalgae is relevant.

МАЗМҰНЫ

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

ББЗ Биологиялық белсенді заттар

ФЭК Фотоэлектрокалориметр

КІРІСПЕ

.

Ғылыми жаңалығы.

Практикалық маңыздылығы. Алынған нәтижелер арқылы хлорелланың аралас өскен дақылдарын өсіріп, биологиялық белсенді заттарын бөліп алып, одан биологиялық белсенді қоспалар жасауға қолдану. Ғылыми мәселенің қазіргі таңдағы бағалануы. Х лорелланы аралас өсіріп биомассасы мен энергетикалық құндылығын көбейтіп арттыруға болады.

Микробалдырлар қауымдастығы су экожүйесінде біріншілік органикалық заттарды түзеді. Микробалдырлардың структурасына және өнімділігіне абиотикалық факторлардан басқа, биологиялық факторлар (микробалдырлар арасындағы қорек үшін бәсекелестік, метобалиттік әсерлесу) әсер етеді. [2] .

Монокультураларда микробалдырлардың өсуі арнайы бір заңға бағынады, бұл заң микробалдырларды аралас концорциумын құрғанда бұзылады. Микробалдырлардың аралас қауымдастығын құрғанда балдырлар бір бірімен бірлесіп өсуі де, немесе кей жағдайларда бірлестік құруы мүмкін юолмайтында жағдайлар кездеседі. Микробалдырлардың бірлесіп өсіуі физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты. [3] . Физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты бірлестік құрып немесе бәсекелестік көрсетуі мүмкін. Сондықтанда тәжірибеде микробалдырлардың аралас өскен қауымдастығын құрғанда олардың бірлесіп өсуін жобалау қыйынға түседі. Сонымен қатар жасанды жағдайда микробалдырларды аралас өсіргенде бұрын соңды түзілмеген органиалық қосылыстар интенсивті түзілуі мүмкін. [4] . Тәжірибелік мақсатта микробалдыр түрін таңдап алып олардың аралас екі немесе үш түрінен тұртын микробалдыр қауымдастығын құрып оларды өсіру, және олрдан көп мөлшерде биомасса, ББЗ алу, олардың биохимиялық көрсеткіштерін арттырып оларды ауылшаруашылығында пайдалану көзделген.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Моно және аралас өскен штмдарының биомaссa құрaмындaғы жaлпы бeлокты жәнe пигмeнттeрді aнықтaу.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының өсу көрсеткіштерін зерттеу.

2. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының биомассасындағы жалпы белок мөлшерін зерттеу

3. Моно- және аралас өскен микробалдырлар штамдарының биомассасындағы пигменттерін зерттеу

Зерттеу объектісі рeтіндe әл-Фaрaби aтындaғы Қaзaқ Ұлттық унивeрситeтінің микробиология кaфeдрaсындa фототрофтық микрооргaнизмдeр коллeкциясының циaнобaктeрия Chlorella vulgaris Z-, Chlorella pyrenoidosa С-2 штaмы пaйдaлaнылды.

Теориялық және әдістемелік негізі. Микробалдырларды зертханада өсіру, өсу динамикасын анықтау әдісі, биомасса алу әдісі, биомассаның құрамындағы пигменттерді (хлорофилл а, b каротиноидтар) анықтау әдісі.

Практикалық базасы. Дипломдық жұмыс биотeхнология кaфeдрaсындa фотобиотехнология зертханасында өткiзілді.

1 Әдебиетке шолу

1. 1 Микробалдыр - жалпы сипаттама

Протококты балдырлар

Протококты балдырлар көк-жасыл балдырларға жатады. Олар бір клеткалы, колониялды және ценобиальды. Протококты балдырлардың соның ішінде хлорелла мен сценедесмустың жүйеленуі жасалған.

[5] . Минюк Г. С систематикалық жүйеленуінде хлорелланың 4 түрі көрсетіледі: Chlorella ellipsoidea Gerneck, Chl. vulgaris Beyer, Chl. pyrenoidosa Chick, Chl. terricolla Hollerb.

Хлорелланың бір клеткалы формалары табиғатта кең кездескен. Жоғарыда көрсетілген хлорелла түрлерінен басқа түрлері Орта Азияда анықталған.

Сценедесмустың түрлері сан алуан. Олардығң келесі түрлері мен формалары табылып зерттелген: Scenedesmus incrassatulus, Sc. alternans Deduss, Sc. obliguus, Sc. f. tetradesmoides Deduss., Sc. acuminatus Chood., Sc. acuminatus var. biseriatus Reinh., Sc. acuminatus Bernardii. Dedus., Sc. acuminatus f. tetradesmoides Korshik., Sc. acuminatus f. tortuosus Skuja., Sc. acuminatus f. var. elongatus Smith., Sc. producto- capitatus Schmu

Scenedesmus орталық азияда 45 түрі кезеседі. Орталық азияның сулары мен топырақтарында ерекше көп кездесетін түрлеры Sc. guadrikauta, Sc. bijugautus, Sc. obliguus кездеседі. [6] . Микро балдырлардын коп деген турлерын быз озымыздын қоршаган ортадан бөліп алдық. Олардын ішінде вольвокс, протокок тәріздылер және жгутикті балдырлар. Мысалга айтатын болсақ Chiorella pyrenoidosa бұл термофилді микробалдыр. Ташкенттің мақталы егістік топырақтарынан бөлініп алынған. Оптимальды термиялық режимі + 30-38 ⁰ С. Органикалық минералды қоспаларда жақсы өседы. Клеткаларының диаметры 6-12. 2 мк. [7] . Хроматофорлары перинойдтары бар тостақ тәріздес пішінді. Фотосинтездің кең көлемді жарық түсу аймағына йе. Chiorella pyrenoidosa Бұлардың клеткаларын өсіргенде басқа штамдардың клеткасынан жылдам суспендияға тұнады. Қайтадан аралыстырғанда суспендиядағы клеткалар суспендия бетіне шығады. Бұл штам әр түрлі ауруларга төзімді. Chiorella pyrenoidosa культураларының лизиске ұшырауы жиі болмайтын құбылыс. Е. И. Милоградова және басқада ғалымдар хлорелланың суспендиядағы өскен культураларын күн астына қойса, нәтижесінде суспендияның беткі қабатында құрғақ қабыршықтар пайда болады. [8] .

Протококты балдырлардың биохимиялық ерекшеліктеры. Протококты балдырлар хлорелла және сценедесмус ақуыздар, көмірсулар, майлар және басқада құнарлы заттардың бай көзі болып табылады. Хлорелланың құрғақ биомассасында 40-55 % ақуыз, 35% көмірсу, 5-10% май жәнеде 10% минералды заттар болады. Трианин мен лизиннің мөлшері бойынша хлорелла тауық жұмыртқасынан кем түспейді. Цистин мен метианин жеткілікті мөлшерде болмайды. Ақуыз бойынша тағамдық және жемдік азықтар арасында алдынгы орындарда. [9] . Хлорелланың ақуыздары өзының сапасы бойынша құрғақ сүттің ақуыздары мен бірдей. Құрамындағы витаминдері бойнша микробалдырлар хлорелла мен сценедесмус барлық тағамдық құндалақтары бар өсімдіктерден алда тұрады. 100г хлорелла адамдағы бір тәуліктік С витаминінен басқа витаминдердің орнын баса алады.

Сценедесмустың құрамында картизон синтездейтін хондристерол табылған.

Балдырлардың бағалы қасиеттерінің бірі олардың биохимиялық құрамының лабильділігі.

Қоректік орта құрамындағы қоректік заттардың өзгеруі арқылы, газдық қоректенудің, температураның және жарықтың өзгеруі арқылы олардың биохимиялық қасиеттері өзгерреді. Егерде осыған орай хлореллаға тәжірибе жүргізгенде келесідей биомасса құрамы алынған:3-4% зола, 8, 7-88, 2% ақуыз, 34, 7-37, 5% көмірсулар, 4, 5-85, 6% май. [10] .

Қоректік орта құрамындағы азотты өзгерту арқылы ақуыз бен көмірсу, майлы тепе теңдікті ұстап тұруға болады.

Егерде минералды немесе органикалық қоректік ортада өсірсе хлореллалардың көмірсуы көлемі көбейген, соның ішінде крахмалдар көбейген.

Хлорококты балдырлар витаминдердің мол көзі болып табылады. Хлорелла мен сценедесмусты жем-шөпке қосып жануарларды қоректендіргенде олардың сүт, жұмыртқа беруі артқанын көптеген зерттеушілермен дәлелденген. Ғалымдардың зерттеуі бойынша 3000мкг микробалдырларда каротин болатын анықтаған, пиридоксиннің көлемі 9 дан 29мкг/г.

Микробалдырлардың биохимиялық ерекшелітері қоректік орта құрамына байланысты. Микробалдырларды автотрофты өіргенде минералды қоректік орталарда өсіреді, ал минералды немесе гетеротрофты өсіргенде органикалық қоректік ортаны қолданады.

Протококты балдырларды гетеротрофты өсіргенде оларды қараңғы жағдайда өсіреді. Ол кезде глюкоза, сірке қышқылын немесе этил спиртін қолданады. Кейбір жағдайда еттік немесе ашытқылық экстрат және казеин гидролизатын қолданады.

Органикалық қоректік ортада майдың, крахмалдың және көмірсудың басқада түрлерін жиі қосады, ал минералды қоректік ортада олардың көлемі азаяды, ал ақуыздың мөлшері көбейеді. Гетеротрофты жағдайда культивирленген хлорелланың биомассасында ақуыз мөлшері 45-65% болады. Хлорелла- бір клеткалы көк -жасыл балдыр, Chlorophyta бөліміне жатады. Көлемі 2 ден 10 мкм ге дейін, жгутиктері болмайды. Хролелла 1890 жылы дат ғалымы М. У Бейжерников пен зерттеліп ашылып және классификаланды. Олар бір клеткалы көк- жасыл балдырларға жатады. [11] Хлорелла атауы грек тілінен аударғанда "chloros", мағнасы сары-жасыл, ал латыннан аударғанда "ella"- қосымшасы "кішкене " деген мағна береді. Оның тіршілік ету ортасы сулы жерлерде өмір сүреді, микроскопиялық балдыр клеткасында хлорофил көп мөлшерде болады сол себепті көмір қышқыл газын жұтып, фотосинтез процесіне қатысып, ауаны оттегіне толтырады. Микроскопилық балдыр хлорелла жер шарындағы ұзақ өмір сүрген балдыр болып саналады, ол екі милиард жыл бұрын тіршілік еткен бұл қасиетң хлорелланың клетка структурасына байланысты. Хлорелла клеткасының қабырғасының беріктігі өте мықты. Ол үш бөліктен тұрады сондықтанда клетка ядросы сыртқы қолайсыз жағдайлардан сақталған. Клетка қабығының ортанғы қабаты өте қалын. Ол целюлозадан тұрады, ал сыртқы қабаты полимерлі каротинойдытан тұрады, ол токсикалық элементтерді абссорбиттеп және оларды организмнен бөліп шығарады. Мысалы бір микробиологилық зерттеу нәтижесінде ашытқы культураларында тіршілікке қауіпті токсикалық элементтердің аздаган мөлшері енгізілді, одан кейін хлорелла қосылды. Хлорелланың әсерінен ашытқы клеткалары тіршілігін жойған жоқ себебі бұл микроскопилық балдыр улы заттардың әсерін жоятын жоғарғы дәрежеге йе. [12] .

Микроскопиялық балдыр хлорелла құрамында жоғары мөлшердегі ақуыз, дәрумендер, микроэлементтер, сонымен қатар тірі ағзалар ферменттерді түзе алмайтын пигменттер болады, олар жақсы зат алмасуға қажет. Ерекше пигмент - хлорофил, гемоглобин молекуласымен ұқсастығы бойынша оны "жасыл алтын" деп атайды.

Хлорелланың хролопластында хлорофил а және хлорофилл болады. Хлорелланың фотоинтезіне су, диоксид көмірқышқылы, жарық керек, көбеюіне минералдар қажет. Өте кеңтаралған түрі Chlorella vulgaris олар көбінесе суда, тоғандарда, шалшық суларда, бөгеттерде кездеседі. Chlorella infusionum түрі лабороторияда, үй жағдайында судың бетіне өсіп кетеді. Хлорелланың құрылысы мен дамуы келесілерден тұрады: вегатативті денесі шар тәрізді дөңгелек қалың қабықшалы клеткадан тұрады. Кейбір ғалымдар оны целюлозадан тұрады десе кейбірі құрамында цеюлоза жоқ дегенге келіседі. Бұндай екі ойлы шешімге бөлінуінің себебі кейбір жағдайда хлорелла клеткасы целюлозаға тән күлгін түті хлороцинкиодқа боялмайды. Хлорелланың шар тәрізді вегатативті клеткасының көлемі әр түрлі 1, 5 мкм ден 12 мкм ге дейін барады. Әр осындай клеткада гомогенді протоплазма және кіші көлемде ядро болады, ядросы гемотоксилин мен боялады, таспа және дөңгелек пластинка тәрізде хроматофоры болады. Геца-Энц (Geza-Entz) клеткасын сипаттағанда тағы бір ерекшелігін суреттеп кетті ол қысқартылған вакуольі ол хломидоманадоның вакуольіне ұқсас бірақ бұл зерттеулер көп жерлерде қолдау көрмеді. Бейерник хлорелланы зерттеп қоректенуіндегі ерекшелікті айтып кетті азотқа бай ортаны көміруды қажет етеді. Ол көмірулы - пептонды қорек ететін ағза.

Хлорелланың көбеюі қайталанып бөлінуден тұрады. Бірінші хромотофор мен пиренойдтың қайталанып бөлінуі арқылы, содан кейін клетканың қалған бөлігі 2 ден 16 дейінгі аналық бастапқы қбықшамен қапталған бірдей бөліктерге бөлінеді. Бұл қабықша жойылғаннан кейін бөлінген клеткалар көлемі бойынша тез үлкейіп, қалыпты клетка көлеміне ие болады. Біраз уақыт өткен соң осы цикл қайтадан қайталанады. Басқа Pleurococcaceae тәрізді хлореллаларда көбеюдің қозғалмалы элементтері болмайды. Хлореллаларда қалыпты көбею циклінен ауытқулар болып тұрады. Мысалы аналық клеткадан жас клетканың бөлінуімен ерекшелінеді. Олар аналық қабықшадан мүлде бөлінбеуі мүмкін, уақыт өте келе Gloecystis және Palmella шоғырына айналады. [13] .

Жануарларымен селбесуі

Хлорелланың көптеген түрлері ерте кезден бастап жануарлармен селбесіп тіршілік етті. Ертеде хлорелланы олардың бір мүшесі ретінде қате түсінік қалыптасты. Кейіннен ғалымдар олардың экзогенді дене ретінде таныды, шар тәрізді жасыл денелер жеке клетка екенін анықтады, олар өздігінен көбейіп, қоректенеді. Оларды ғалымдар Zoochlorella деп аталатын балдырлардың ерекше түрне жатқызды. еркін тіршілік ететін хлорелламен зоохлореллалардың құрылысы даму циклі бірдей тек тіршілік циклі әр түрлі. Кейіннен ғалым Бейерник оларды Chlorellaтуымтарына біріктірді. Себебі зоохлорелла тек жануарлармен селбесіп тіршілік етеді, егерде оны еркін тіршілік етуге жіберсе оар тіршілік ете алад ы хлореллалар тәрізді тіршілік ете алады. Хлореллалардың жануарлармен селбесуі жануар ағзасында паразиттік тіршілік етпейді не оған пайда алып келмейді Германияда бұндай тіршілікті Raumparasitism деп айтады. Көптеген рет хлорелланың көптеген түрлері жануарлар ағзасында тіршілік етпей қортылып кетуі де мүмкін. Хлореллалар қарапайым төмен атыдағы жануарларда жақы тіршілік етеді. Қарапайымдарда 3 түрлі клеткалық протоплазмалық қабаты болады : сыртқы альвеолярлы плазма, басқа екі қабатқа қорғаныштық қызмет атқарады, келесі ортаңғы кортикальды плазма қоректің қортылуына қатыспайды және ішкі эндоплазма қоректі қорыту қызметін атқарады. Егер хлорелла эндоплазмаға түссе қорек болып қорытылып кетеді. Кортикальды плазма қабатына түссе онда жануармен селбесіп тіршілік етеді себебеі плпзманың бұл қабаты қоректің қорытылуына қатыспайды. Көк-жасыл балдырлар прокариоттық фототрофтар. Осы атауға қарамай олар фототрофты прокариоттық фотоцинтездеуші бактериялардан біршама ерекшелінеді. [14] .

Цианобактериялар экзогенді органикалық қосылыстарды игере алмайды. Көк-жасыл балдырлардың келесі ерекшелігі тилакойдта орналасқан екі фотожүйесі болуында олар көп жағдайда плазмолемамен байланыспайды. Оттегінің бөлінуі судың фотолизына байланысты, күн энергиясы арқылы жүреді. Көк-жасыл балдырлардың прокариоттардан тағы бір ерекшелігі бір клеткадағы оксигенді фотоцинтезбен және анаэробты азотфиксацияның жүруі. Цианобактериялардың жгутиктері немесе жіпшелерінің болмауы да ерекшеліктеріне жатады. Көк-жасыл балдырлардың прокариоттарданда, эукариоттардан да ерекшелінетін жері олардың күн жарығында тыныс ала алмауы және тыныс алуы, фотосинтетикалық электрондардың тасмалдануы бір мембраналарда тилокоидтарда әр түрлі мезгілде жүруінде, сол арқылы бір мезгілде пластидтармен митохондрияның қызметін қатар атқарады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс