Астана қаласы Нұрсая ықшам ауданындағы жер асты автокөлік тұрағы бар тұрғын үйді жобалау
1 Жалпы мәліметтер
1.1 Жұмыс аймағының физикалық.географиялық жағдайы
1.2 Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін геодезиялық жұмыстар
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
2.1 Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
2.2 Жер бетіне жазық бұрыштарды салу
2.3 Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру
3 Астана қаласы Нұрсая ықшам ауданындағы жер асты автокөлік тұрағы бар тұрғын үйді жобалау және құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстар
3.1 Геодезиялық бөлу жұмыстары мен оларды жер бетіне шығару
3.2 Ғимарат нүктелері мен осьтерін жұмыс алаңынан көшіру әдістері
3.3 Инженерлік жұмыстарды орындаудың қазіргі әдістері
4 Геодезиялық өндірістің экономикасы
4.1 Геодезиялық жұмыстардағы техникалық.экономикалық көрсеткіштерді есептеу
4.2 Жұмыс бағасын есептеу
5 Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды жүргізу қауіпсіздігі
5.1 Жеке тұлғаның қауіпсіздік шаралары
5.2 Еңбекті қорғау шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.1 Жұмыс аймағының физикалық.географиялық жағдайы
1.2 Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін геодезиялық жұмыстар
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
2.1 Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
2.2 Жер бетіне жазық бұрыштарды салу
2.3 Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру
3 Астана қаласы Нұрсая ықшам ауданындағы жер асты автокөлік тұрағы бар тұрғын үйді жобалау және құрылыс кезіндегі геодезиялық жұмыстар
3.1 Геодезиялық бөлу жұмыстары мен оларды жер бетіне шығару
3.2 Ғимарат нүктелері мен осьтерін жұмыс алаңынан көшіру әдістері
3.3 Инженерлік жұмыстарды орындаудың қазіргі әдістері
4 Геодезиялық өндірістің экономикасы
4.1 Геодезиялық жұмыстардағы техникалық.экономикалық көрсеткіштерді есептеу
4.2 Жұмыс бағасын есептеу
5 Құрылыстағы геодезиялық жұмыстарды жүргізу қауіпсіздігі
5.1 Жеке тұлғаның қауіпсіздік шаралары
5.2 Еңбекті қорғау шаралары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Климаты және табиғаты. Жұмыс аймағының климаты континенттік. Ең ыстық айлар - шілде, тамыз. Ең суық ай - қаңтар. Орташа жылдық температурасы - 10°С құрайды, қаңтардың орташа температурасы шамамен -4,7°С, ал шілдеде +23,8°С. Үсіктер қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяздар 67 күн болады - желтоқсанның 19-ы басталып, ақпанның 23-і аяқталады. Ыстық күндер температурасы 30°С-қа дейін - 36 күн болады. Жылда 600-650 мм жауын-шашын болады. 15 күн жиі-жиі жел соғады (15 м/с). 50-70 күн тұман болады.
Қыс мезгілінде жаңбыр жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 575 мм жетеді. Орташа атмосфералық қысым 926,3 гПа. Қала арқылы Есіл өзені ағады.
Жалпы сипаттамасы. Құрылыс алаңы – тұрғызылатын нысандарды орналастыруға, уақытша кешендер мен құрылыс салу, техникалар, топырақты опыру, құрылыс материалдарын, өнімдерін, жабдықтарын қоймалау және құрылыс-монтаждау жұмыстарын орындау үшін ұсынылған аумақ.
Қыс мезгілінде жаңбыр жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 575 мм жетеді. Орташа атмосфералық қысым 926,3 гПа. Қала арқылы Есіл өзені ағады.
Жалпы сипаттамасы. Құрылыс алаңы – тұрғызылатын нысандарды орналастыруға, уақытша кешендер мен құрылыс салу, техникалар, топырақты опыру, құрылыс материалдарын, өнімдерін, жабдықтарын қоймалау және құрылыс-монтаждау жұмыстарын орындау үшін ұсынылған аумақ.
1 Назарбаев Н.А. Евразия жүрегінде 2006 ж. - 246 б.
2 Григоренко А.Г., Киселев М.И. Инженерная геодезия. – М.: Высшая школа, 1983. - Б.176 - 180.
3 Китов А.Д., Михеев В.С. Основные направления развития ГИС в географических исследованиях. «География и природные ресурсы». №2, 1999. - 123 б.
4 Курс инженерной геодезии. Лебедев Н.Н. – М.: Недра, 1970. - 156 б.
5 Федотов Г.А. «Инженерная геодезия». – М.: Высшая школа, 2007. - 239 б.
6 Қалыбеков Т. Геодезия және топография негіздері. – Астана: Ана тілі, 1993. - 175 б.
7 Левчук Г.П., Новак В.Е., Лебедев Н.Н. Прикладная геодезия. Геодезические работы при изысканиях и строительстве инженерных сооружений. – М.: Недра, 1983. - 115 б.
8 Буреевич П.П., Самошкин Е.Н. Геодезия. – М.:Недра, 1985. - 128 б.
9 Нұрпеиісова М.Б. Геодезия. Астана. КазНТУ, 1993. - 246 б.
10 Феодоров В.И., Шилов П.И. Инженерная геодезия. – М.:Недра, 1982. - 336 б.
11 Практикум по прикладной геодезии. Геодезическое обеспечение строительства и эксплуатации инженерных сооружений. – М.: Недра, 1993. - 211 б.
12 Руководство по съёмке и составлению планов подземных коммуникаций и сооружений – М.: Стройиздат, 1978. - Б 130.
2 Григоренко А.Г., Киселев М.И. Инженерная геодезия. – М.: Высшая школа, 1983. - Б.176 - 180.
3 Китов А.Д., Михеев В.С. Основные направления развития ГИС в географических исследованиях. «География и природные ресурсы». №2, 1999. - 123 б.
4 Курс инженерной геодезии. Лебедев Н.Н. – М.: Недра, 1970. - 156 б.
5 Федотов Г.А. «Инженерная геодезия». – М.: Высшая школа, 2007. - 239 б.
6 Қалыбеков Т. Геодезия және топография негіздері. – Астана: Ана тілі, 1993. - 175 б.
7 Левчук Г.П., Новак В.Е., Лебедев Н.Н. Прикладная геодезия. Геодезические работы при изысканиях и строительстве инженерных сооружений. – М.: Недра, 1983. - 115 б.
8 Буреевич П.П., Самошкин Е.Н. Геодезия. – М.:Недра, 1985. - 128 б.
9 Нұрпеиісова М.Б. Геодезия. Астана. КазНТУ, 1993. - 246 б.
10 Феодоров В.И., Шилов П.И. Инженерная геодезия. – М.:Недра, 1982. - 336 б.
11 Практикум по прикладной геодезии. Геодезическое обеспечение строительства и эксплуатации инженерных сооружений. – М.: Недра, 1993. - 211 б.
12 Руководство по съёмке и составлению планов подземных коммуникаций и сооружений – М.: Стройиздат, 1978. - Б 130.
1 Жалпы мәліметтер
0.1 Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы
Климаты және табиғаты. Жұмыс аймағының климаты континенттік. Ең ыстық айлар - шілде, тамыз. Ең суық ай - қаңтар. Орташа жылдық температурасы - 10°С құрайды, қаңтардың орташа температурасы шамамен -4,7°С, ал шілдеде +23,8°С. Үсіктер қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяздар 67 күн болады - желтоқсанның 19-ы басталып, ақпанның 23-і аяқталады. Ыстық күндер температурасы 30°С-қа дейін - 36 күн болады. Жылда 600-650 мм жауын-шашын болады. 15 күн жиі-жиі жел соғады (15 мс). 50-70 күн тұман болады.
Қыс мезгілінде жаңбыр жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 575 мм жетеді. Орташа атмосфералық қысым 926,3 гПа. Қала арқылы Есіл өзені ағады.
Жалпы сипаттамасы. Құрылыс алаңы - тұрғызылатын нысандарды орналастыруға, уақытша кешендер мен құрылыс салу, техникалар, топырақты опыру, құрылыс материалдарын, өнімдерін, жабдықтарын қоймалау және құрылыс-монтаждау жұмыстарын орындау үшін ұсынылған аумақ.
Осы бөлімде Астана қаласының Нұрсая ықшамауданында жер асты автокөлік тұрағы бар тұрғын үй нысанасының құрылысын ұйымдастырудың негізгі шаралары қарастырылған.
1-сурет. Нұрсая ықшам ауданындағы тұрғын үй
Бас жобалаушы - Астана қаласының Аруана-Projects ЖШС.
Нысананы конкурстық негізде анықталатын құрылыс ұйымы салады. Ғимарат монолитті темір бетонға жобаланған.
Инженерлік іздестірулерге сәйкес ғимарат жобаланатын алаңша Астана қаласында орналасқан. Алаңшаның үстінде бұзылатын қолданыстағы ғимараттар мен құрылыстар және келешек құрылыс территориясымен өтетін және бөлшектеп көшірілетін коммуникацияның ескі желілері салынған.
Абсолюттік белгілер шамамен 905,7-906,3м орналасқан.
25,0 м-ге дейін тереңдікте жер асты сулары кездеспеді.
Құрылыс алаңының сейсмикалық төзімділігі 9 балл.
Грунттардың маусымдық қатып қалуының нормативті тереңдігі, үйілген грунт үшін - 1,36 м, саздақ үшін - 0,92 м.
Грунттар тұз сіңбеген, портландцементтегі W6 b W8 маркалы бетонға агрессиялы емес.
Ең суық күндердің орташа температурасы -28ºС, бес күндікте -21ºС.
Жылыту маусымының ұзақтығы 172 тәулік.
Инженерлік-геологиялық мәліметтер бойынша құрылыс алаңында мынандай грунттар кездескен:
I қабаты - үйілген грунт (құрылыс қоқысы).
Қабаттың қуаты 0,3 - 3,0 м құрайды.
II қабаты - сары топырақты, қатты консистенциялы ұсақ тетікті саз балшық. Қабаттың қуаты 0,6 - 6,0 м.
III қабаты - малтатасты грунт қойтасты қосқанда құмдауытты толтырулармен 30-35 %. Қабаттың қуаты 11,7-22,0 м.
Құмдауытты толтырулары бар малтатасты грунт іргетас негізінің қызметін атқарады және кірпіш қабырғалы ғимараттар мен темір бетондарда жылу өтетін трассалардың қалдығы кездесті.
Құрылыс грунттары 1992 жылғы 4 ақпанындағы ҚНжЕ (Құрылыс нормалары және ережелері) 1 кестесіне сәйкес өңдеу күрделілігі бойынша мынандай грунттарға жатқызылды (1-кесте):
1-кесте
Өңдеу күрделілігі бойынша грунттардың бөлінуі
№
рс
Грунттардың атауы
Қолмен өңдеу үшін
Бір шөмішті
экскаватормен өңдеу үшін
1
Үйілген грунттар
3
3
2
Малтатасты саздақ
3
3
3
Малтатасты, қойтасы бар грунт 35%
4
4
Құрылыс жергілікті материалдармен Астана қаласына арналған БАББ (біртұтас аудандық бірліктер бағасы) каталогында есепке алынған көлік сызбасына сәйкес қамтамасыз етіледі.
Құрылысты тауарлық бетонмен, ерітінділермен Астана қаласының өнеркәсіп өндірістерінің миксерлері қамтамасыз етеді.
Құрылыс алаңына жергілікті құрылыс материалдары, бұйымдар мен конструкциялар Астана қаласындағы кәсіпорындардан жергілікті жолдармен автокөлікпен жеткізіледі. Құрылыс қоқыстары мен алынған грунт Астана қаласы әкімшілігінің анықтамасы бойынша тасымалданады.
Уақытша құрал-сайман, жиналмалы-құрастырмалы, контейнерлік типтегі ғимараттар мен мекемелер салынады.
Құрылыстың геодезиялық негізі. Жобаланған нысананың жоспарлы және биіктік жалғастыруын 1.03-26-2004 ж. ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар талаптарына сәйкес жүргізіледі.
Координаттар жүйесі жергілікті. Ғимарат пен құрылыстың көлденең жалғасуын жергілікті геодезиялық координаттар бойынша жасайды.
Вертикаль жалғасуын құрылыс салу ауданындағы реперге қатысты жүргізеді. Бөлу нақтылығы 03-26-2004 ж. ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар тарауындағы орта квадратты кемшіліктер рұқсат етілетін шамаларға сәйкес болуы керек.
Негізгі базистік нүктелер монолитпен және жер қазу жұмыстарын жүргізуде бұзылмайтын бетондағы металл шегелермен мықтап бекітіледі.
Геодезиялық топтастыру негізін жасағаннан кейін, аралықтағы осьтерді егжей-тегжейлі топтастыру үшін негіз болып табылатын ғимараттың басты және негізгі осьтерін бөлу қажет.
Ось белгілері ғимараттың контурынан 1,0 - 1,50 аса биіктікте, уақытша және тұрақты жер асты және жер үсті құрылыстарынан, құрылыс материалдарының қоймаларына, жүк көтеретін механизмдерін орналастырудан бөлек бос жерлерге бекітіледі.
Іргетасты орнықтыру жұмыстарын істегенде төңірекке геодезиялық топтастыру және іргетас осьтерін бекіту жүргізіледі.
Мұнан бөлек, құрылыстың алғашқы жылында негізгі ғимараттарды, құрылыстарды, желілерді бұзу және көшіру бойынша дайындық кезеңі және өңделмеген вертикаль жоспарлау жұмыстары жүргізіледі[1].
1.2 Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін геодезиялық жұмыстар
Инженерлік геодезиялық ізденістер. Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу арнаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Инженерлік ізденістердің негізгі атқаратын істері - түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланысы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз етілу жағдайларын зерттеу.
Инженерлік ізденістің әр түрі жобалаудың өзіне тән сатысын материалдық қамтасыз етуі керек. Сондықтан ізденісті бірнеше түрге бөледі:
1) алдын алалық, технико-экономикалық негізін анықтау немесе есептеу;
2) жобалау кезіндегі ізденіс жұмыстары;
3) жұмыс істеу құжаттарын дайындау кезіндегі жұмыстар.
Ізденіс экономикалық және техникалық болып екіге бөлінеді. Экономикалық ізденістер түсірісті, сол жерде керекті материалдармен, заттармен, көлікпен, энергиямен, жұмыс күшімен, т.с.с. қамтамасыз ете ала ма және объект түсірісі болған соң осы түсіріс экономикалық тұрғыдан тиімді ме, осы аталған шарттарды есепке ала отырып жасалады. Экономикалық ізденіс техникалық ізденістің алдын алып отырады. Техникалық ізденіс түсіріс жасалатын жер аумағының табиғи жағдайын егжейлі-тегжейлі зерттеу және жобалау, құрылыс салу кездерінде сол жердің табиғи байлықтарын мүмкіндігінше толық пайдалану және есепке алу үшін жүргізіледі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс сол ауданның жер бедері және ондағы құрылымдар туралы деректер бере отырып, жобалау жұмыстарының негізі болып қана қоймай, басқа ізденіс түрлерін жүргізуге, тексеруге пайдаланылады. Инженерлік - геодезиялық ізденіс кезінде геодезиялық тірек торларын құру және құрылыс салынатын алаңда әр түрлі масштабтардағы топографиялық түсіріс, сызықтық құрылыстардың трассаларын қадағалау, геофизикалық барлау нүктелерін геодезиялық істермен байланыстыру және де басқа жұмыстар атқарылады.
Инженерлік ізденіс жұмыстарының мазмұны және көлемі жобаланған құрылыстың түрі, саласы және өлшемдеріне, жергілікті жер жағдайына және құрылыс таным дәрежесіне, сонымен бірге құрылыстың жобалық деңгейіне байланысты болады. Салу технологиялары жалпы бір-бірімен ұқсас және ізденіс жұмыстары бір тәсілді әр түрлі құрылыстар бір топқа бірігуі мүмкін: алаңдық және сызықтық құрылыстар. Алаңдық құрылысқа жататындар: елді мекендер, өндіріс мекемелері, аэропорттар және де осыған ұқсастар. Сызықтық құрылыстарға жататындар: жолдар, электрожелілер, құбырлар және де осыған ұқсастар [2].
Құрылыстың барлық түрінің жобалық құжаттары болады, олардың ішінде құрылысқа керекті жер бетінің бедері, құрылыстың пішіні және өлшемдері, басқа нысандардан қанша жерде, қалай орналасқан, басқа құрылыстар арасындағы байланыс және олардың элементтерінің орналасуы, сонымен бірге құрылыстың технико-экономикалық көрсеткіштері, негізгі құрылымдардың, жабдықтардың сипаттамалары, құрылыс өнімдерінің жобасы, үрдісті-механикалық құрылыс салу технологиясының құрамы және ұйымдастыру тәсілдері және т.б.
Ізденіс-жобалау жұмыстары. Ізденіс-жобалау жұмыстарын орындау үшін ең алдымен мекеме тапсырыс беруші мекемеден мынадай тапсырмалар алады: жол өтетін жердің, жолдың категориясы, құрылыстың басталуы мен аяқталу мерзімі. Ізденіс-жобалау жұмыстарының құнын берілген тапсырмаға байланысты ізденіс-жобалау жұмыстарының бағалық жиынтықтарынан алады.
Ізденіс-жобалау жұмыстарының өнімділігі мен оның саны жергілікті жердің мінездемесіне байланысты. Ізденіс жұмыстарын орындауда қиындықтарға байланысты 5 категорияға бөлінеді.
Ізденіс бригадасының құрамы трассаның, ауданның табиғаты мен климатына байланысты.
Ізденіс жұмыстарына шықпас бұрын алдымен жұмыс жоспары мен күнтізбелік графигі жасалынады. Барлық геодезиялық, геологиялық жабдықтар радиоаппараттар мен фотоаппараттар ұқыпты түрде тексеріліп алады.
Ізденіс жұмыстарына шықпас бұрын бригада жетекшісі жобалау жұмыстарына нақты тапсырма алады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс түсірілгелі отырған ауданның жер бедері және ондағы құрылымдар туралы деректер бере отырып, жобалау жұмыстарының негізі болып қана қоймай, басқа ізденіс түрлерін жүргізуге, тексеруге пайдаланылады. Инженерлік - геодезиялық ізденіс кездерінде геодезиялық тірек торларын құру және құрылыс салынатын алаңда әр түрлі масштабтардағы топографиялық түсіріс, сызықтық құрылыстардың трассаларын қадағалау, геофизикалық барлау нүктелерін геодезиялық істермен байланыстыру және де басқа жұмыстар атқарылады.
Аудан алдын ала ұқыпты зерттелсе, ауданның жасалынатын жұмыстың көлемін бағалауға және жұмыстың қиындығын, бригаданың құрамын керекті жабдықтармен жасақтауға мүмкіндік береді. Трассасалынатын аудан қанша әуесуреттермен қамтылғанмен алаңдық ізденіс жұмыстары үлкен мәлімет береді. Алаңдағы ізденіс жұмыстарының шығыны жалпы құрылыс салуға бөлінетін қаражаттың 1,5 % -нан аспауы керек [3].
Топографиялық план 1:500 масштабта келесіге арналған: көп этажды күрделі құрылыстардың коммуникация торлары мен өнеркәсіп өндірістерінің, көшелердің жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын жасау; жеке гидротехникалық құрылыстардың жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын жасау және т.б. 1:500 масштабын құрылыс масштабы деп атайды. Нысан бойынша А - қосымшасында топографиялық план 1:500 масштабта көрсетілген.
Ipi масштабты пландарда анық қажетті дәлдікпен жәнетолық түрде келесілер бейнеленеді: триангуляция, триллатерация, полигонометрия пункттері, нивелир торларының реперлері; жеке құрылыстар, үйлер, ғимараттар, ауылшаруашылық және коммуналдық объектілер; жол тораптары мен оның құрылыстары; гидрография және гидротехникалық құрылыстар (каналдар, қанаулар, плотиналар); жер бетіндегі коммуникациялар (құбырлар, электр желілері және т.б.); жер асты коммуникацияларының шығыстары; жасыл желектер; топырақ және жер бетінің микропішіні (құм, тақыр, тастар және т.б.).
Ормандарды түсіргенде ағаштардың түрі, олардың орта биіктiгi, жуандығы, тығыздығы (орташа аралықтары), кесілген орманның шекаралары және т.б. көрсетілуі керек. Жеке тұрған ағаштарды әрқашанда түсіріп, планда оларды көрсету қажет.
Ipі масштабты пландарда су аққыштардың жылдамдығы мен шекарасын, жер асты суларының шығу бөлігін, батпақтың өтерлігін, желек жамылғыларының орындарын анықтайды. Планда карсттық қуыстарды, сырғымалардың шекараларын белгілейді [4].
Топографиялық-геодезиялық ізденістерде теодолит, тахеометр, нивелир, жарык қашықтық өлшеуіш аспаптары, ленталар мен рулеткалар қолданылады.
Инженерлік геодезиялық ізденістің құрамына тіректік геодезиялық торларды құру, топографиядық түсірістер жасау, жер асты және 2 суретте көрсетілгенжер асты коммуникациялық байланыс торларын түсіру кіреді.
2-сурет. Жер асты коммуникациялық байланысы
Инженерлік геодезиялық ізденіс жұмыстарының мазмұны мен әдістемелері жоба жасаудың бірнеше кезеңдерінен тұрады. Жобалаудың бірінші сатысында құрылыстық жобаның экономикалық тиімділігі, оның салынуының техникалық мүмкіндігі және сметалық құны жасалады. Жерде салынатын құрылым обьектісінің орналасу жағдайы анықталады, сондықтан жобаның ең қажетті құжаты бас план болып саналады.
Онда жобаланған құрылыстың барлық ғимараттары, коммуникациялық байланыс торының жағдайлары толық көрсетіледі. Бас планға қосымша құрылыс бас планы жасалып, онда уақытша ғимараттар мен өндірілетін құрылыстар көрсетіледі. Жоба жасаудың екінші сатысы болып, бекітілген жобаның негізінде салынатын құрылыстың және оның бөліктерінің жағдайы және құрылыс аумағында орындалатын геодезиялық қызметтің құрамы көрсетілген жұмыстық құжат дайындалады. Бұл сатыда инженерлік геодезиялық ізденіс жұмыстары өзінің жоғарғы дәлдігімен және толықтылығымен ерекшеленеді.
Құрылысты жобалаумен қатар, оның бас және негізгі осьтері дұрыс орналасуы үшін геодезиялық дайындық жұмыстары жүргізіледі. Геодезиялық дайындық жұмыстары тиісті координаттар жүйесінде құрылыс осьтерінің қиылысу нүктелерінің координаттарын есептеуден тұрады. Бұл жұмыс құрылыс жобасын нақтылы жер бетіне орналастыру геодезиялық бөлу жұмыстарын жүргізу арқылы жасалатындығы белгілі. Құрылыс жобасын іс жүзінде жүзеге асыру барысындағы геодезиялық жұмыстар құрылыс алаңындағы арнайы тірек торларын салуды қажет ететіндігі белгілі. Қазіргі уақытта өндірістік және азаматтық құрылысты салуда горизонталь жазықтық тік бұрыштық жүйе қолданылады.
Геодезиялық ізденіс жұмыстары құрылыс кешенінің ең алғашқы жұмыс этапы болып табылатындығын жоғарыда көрсетілген дәлелдерден көруге болады [5].
Құрылысқа арналған инженерлік зерттеу жұмыстары. Құрылыс салуға арналған жобалар, алдын ала құрылыс салынатын аумақта, орындалған инженерлік зерттеу жұмыстарына негізделеді. Инженерлік зерттеу жұмыстарының мақсаты - құрылыс салынатын аумақтың табиғаттық және экономикалық жағдайын барлау, құрылыстың табиғатқа әсерін анықтау, тұрғындардың және табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Зерттеу жұмыстары жобалау жұмыстарын керекті мәліметтермен қамтамасыз ету керек. Сондықтан инженерлік зерттеу жұмыстарын мынандай үш сатыға бөледі:
1) құрылыстың технико-экономикалық негізі немесе технико-экономикалық есебін жасауға арналған инженерлк зерттеу жұмыстары;
2) құрылыстың жобасын жасауға арналған инженерлік зерттеу жұмыстары;
3) құрылыстың жұмыс сызбаларын жасауға арналған инженерлік зерттеу жұмыстары.
Зерттеу жұмыстары экономикалық және техникалық тарауларға бөлінеді. Экономикалық зерттеулер техникалық зерттеулерден бұрын орындалады,құрылысты салудың экономикалық керектілігін анықтайды, құрылысты керекті заттармен, жұмысшы күшімен, жарықпен, көлікпен және т.б. құрылысқа керекті нәрселермен қамтамасыз ету мүмкіндігін анықтайды, керек нәрселердің жалпы құнын есептейді, шаруашылыққа тиімділігін немесе зияндылығын анықтайды.
Техникалық зерттеулер табиғаттың құрылысқа, тұрғындарға әсерін, және керісінше құрылыстың табиғатқа, тұрғындарға әсерін жан-жақты толық барлап, құрылыс жобасына керекті техникалық мәліметтер жинайды.
Құрылыс салынатын аумақты толық зерттеу мақсатымен мынандай негізгі инженерлік зерттеу жұмыстары орындалады: инженерлік геодезия жұмыстары, инженерлік геология, гидрогеология жұмыстары, гидрометрология, климатология, метеорология, топырақ - геоботаникасы, т.б.
Инженерлік геодезия жұмыстарының нәтижесінде аумақтың топорграфиялық планы сызылады. Топорграфиялық планды инженерлік зерттеу жұмыстарының басқа түрлерін орындауға, құрылыстың жобасын жазуға пайдаланады.
Құрылыс салынатын аумақта геодезиялық белгілер (қазықтар) бекітіледі, бұл қазықтарды сызықты ғиматарттарды жер бетіне сызуға, геологиялық ұңғымаларды планға сызуға, геофизикалық сызықтарды планға түсіруге және т.б. көптеген жұмыстарды планға түсіруде қолданады.
Инженерлік геология және гидрогеология зерттеу жұмыстарының нәтижесінде жер қыртысының құрамы, топырақтың мықтылығы,физика - геологиялық құбылыстар, жер асты суларының құрамы, қасиеттері анықталады, және тағы басқа құрылыс жобаларына қажет мәліметтер жиналады.
Гидрометеорология зерттеу жұмыстарының нәтижесінде өзендердің, көлдердің деңгейлерінің өзгеруі жайында, аумақтың ауа райының ерекшеліктері жайында, сулардың ағу жылдамдығы жайында, сулардың ағатын бағыты жайында, ауыз судың күнделікті қажетке жұмсалатын көлемі жайында мәліметтер жиналады. Сондай-ақ сулардың тереңдігі өлшенеді, шөгінділерді есепке алады [6].
Құрылыстарға арналған инженерлік зерттеу жұмыстарына мынандай жұмыстар да кіреді: геотехникалық тексеру; табиғи және техногендік процесстерге қарсы шаралардың тәуекелділігін сараптау; аумақты қорғау шараларын негіздеу; қоршаған ортаны бақылау; инженерлік зерттеулер мен қатар ғылыми зерттеулер жүргізу; зерттеу нәтижелерінің ескерілгендігін тексеру; кадастірлік және басқа қабаттас жұмыстар; құрылыс барысындағы зерттеулік жұмыстар; ғимараттарды пайдалану және жою жұмыстары.
Инженерлік зерттеу жұмыстарының түрі мен көлемі құрылыс жобаларының көлеміне, құрылыстың аумағына, құрылыс салынатын жерге, құрылыс салынатын аймақтың зерттелгендігіне, құрылыс жобаларының сатысына байланысты болады, құрылысқа керек көлемде, керек әдіспен орындалады. Құрылыстар түрлері, ғимаратты салу әдістерінің және инженерлік зерттеуді орындау әдістерінің ұқсастығына сәйкес екі топқа бөлінеді:
1) аумақты ғимараттар тобы;
2) сызықты ғимараттар тобы.
Ені мен ұзындығы шамалас: ауылдар; қалалар; аэропорттар және т.б. аумақты құрылыстар тобына, ал ені ұзындығынан бірнеше есе кіші құрылыстар: жолдар; сым ағаштар тізбегі; құбырлар және т.б. осы құрылыстарға ұқсас сызықты құрылыстар тобына жатады.
Инженерлік зерттеу жұмыстары, құрылыс мәндері мен ережелеріне (ҚНжЕ) 11-02-96 және 11-04-97 (ҚНжЕ), нұсқаудың талаптарына сәйкес орындалады.
Инженерлік зерттеу жұмыстарының көлемі мен мағынасы құрылыс жұмыстарының аумағына, мақсатына сәйкес болады. Кішігірім аумақтарда негізгі инженерлік зерттеу жұмыстары - инженерлік геодезия, инженерлік геология, гидрометеорология жұмыстары орындалады. Аумағы мен көлемі үлкен құрылыстар салынатын аймақта инженерлік зерттеу жұмыстарының барлық түрлері және толық көлемде орындалады: инженерлік геодезия; инженерлік геология; гидрометеорология; топырақтың геоботаникасы; тазалық санитариясы;шаруашылықтар; жерді гүлдендіру; жерді тегістеу; инженерлік тораптар; көлік; құрылыс заттарының қоры және тағы да басқа жұмыстар орындалады.
Құрылыс салынатын алаң техникалық талапқа сәйкес болуы керек, алаңды игеруге көп қаражат жұмсалмағаны жөн. Сондықтан инженерлік зерттеу жұмыстарының мақсаты, құрылысқа бөлінген аймақтың ішінен, техникалық талапқа сәйкес аумақты таңдап алу.
Аумақтың тегіс, ауыл шаруашылығына жарамсыз, геологиялық, гидрогеологиялық жағдайы құрылыс салуға ыңғайлы болғаны жөн. Аумақтың ауданы құрылыс ауданына сәйкес болуы керек, салынатын коммуникациялар құрылысты өркендетуге мүмкіншілік берулері керек. Аумақтың, темір жолдарға, автомашина жолдарына, аэропорттарға жақын болғаны немесе осы құрылыстарға жалғасу үшін көп құрылыс жұмыстары істелмегені жөн.
Жер тегіс, еңістігі бірыңғай немесе екі жақты болғаны жөн. Еңістік жаңбырдың, қардың суларының тез ағып кетуіне мүмкіндік береді. Құрылысты еңістіктің бойына орналастырған жөн, тегістеу, қопару жұмыстарының көлемі аз болады. Еңістіктің азы 0,003 - 0,005м, ал көбі 0,06 - 0,08м аралығында болғаны тиімді.
Топырақ құрылыстың салмағына төтеп беруі керек, іргетас салу қажетсіз болады. Жер асты суларының төмен болғаны жөн. Жертөлелерді, жердің астына салынатын құрылыстарды су баспайды. Аумақты тасқын су баспайтын болсын.
Өндіріс орындарына, қалаларға, ауылдарға ауыз су өте көп керек болғандықтан, аумақтан су қорын іздейді. Су қорымен байланыс жүйелері - жолдар, тоқ сымдары, газ қосылулары қажет. Пайдаланған суды төгетін шұңқыр қазылуы керек. Алаңның қасында құрылыс шикізаттарының қоры болса, құрылыс жұмыстарын арзандатады, жылдамдатады.
Керекті аумақты таңдау кеңседе шешіледі. Берілген аймақты бөлшектеп, бөлшектерді салыстырып инженерлік зерттеу жұмыстары жүргізілетін аумақты белгілейді [7].
Белгіленген аумаққа барып аумақтың инженерлік геология, гидрогеология жағдайын анықтайды, алдыңғы орындалған инженерлік зерттеу жұмыстарының нәтижелерін тексереді, толықтырады. Автомашина, темір жол тораптарына және т.б. тораптарға жалғасу мүмкіндіктерін барлайды. Лас су коллекторларын салатын жерді белгілейді. Құрылыс жұмыстарын бастауға керек қаражаттың мөлшерін есептейді. Аумақты игеруге рұқсат беретін құжат дайындайды немесе құжатты алуға болатындығын шешеді. Жол тораптарына және басқа тораптарға жалғасуға болатындығын, құрылысқа керек сұрақтарды шешеді.
Құрылыс салынатын аумақтың масштабы 1:2000 топографиялық планын сызады. Планға горизонтальдар әрбір бір метр сайын немесе техникалық тапсырмада көрсетілген аралықта сызылады. Осы планға қосымша, қолда бар пландарды, карталарды пайдаланып, анықталған, толықтырылған мәліметтерді пайдаланып, аймақтың масштабы 1:10000, 1:25000 жағдайлық картасын сызады. Картаға өндіріс аумақтарының жиегін, тұрғындар ауылының жиегін, су жыйылатын және тазалайтын құрылыстардың жиегін, жердің бетіндегі және астындағы құрылыстарды, кен қорларының орнын, карьерлерді және жобалық құрылыстарды сызады.
Аймақтың топографиялық планымен қатар инженерлік геология зерттеу жұмыстарының планын сызады. Құрылыстарды салуға арналған сызбаларды сызуға арнап, аумақтың масштабы 1:1000, 1:500 топографиялық пландарын сызады. Пландардың горизонтальдарын техникалық тапсырмада көрсетілген аралықта, егерде тапсырмада көрсетілмеген болса, нұсқауға сәйкес сызады. Планда өте мұқият орындалған инженерлік геология, гидрогеология барлау жұмыстарының нәтижелерін көрсетеді. Аумақтың планын топографиялық немесе фотограмметриялық әдіспен сызады. Инженерлік зерттеу жұмыстарының жобаларын жазу, сызу үшін, аймақты ұшақтан, масштабы 1:7000, 1:10000 суретке түсірген жөн. Бұл суретті аймақтың масштабы 1:2000 толықтырылған, топографиялық планын сызуға және масштабы: 1:10000 картасын сызуға пайдалануға болады.
Құрылысты салуға арналған инженерлік зерттеу жұмыстарын орындау үшін, негізгі ғимараттар салынатын аумақтың, тұрғын аумақтың, 1:1000 немесе 1:500 масштабтағы топографиялық планын сызады.
Құрылыс салынып болған, жердің астына орналасқан құрылыстар көп аумақтардың да масштабы: 1:1000, 1:500 топографиялық пландарын сызады. Пландарды фотограмметриялық әдіспен немесе геодезиялық әдіспен сызады.
Жердің бетінің еңістігі жоқ аумақтарын 20х20м немесе 30х30м квадраттарға бөліп, квадраттардың төбелерін геометриялық әдіспен нивелирлеп, аумақтың топографиялық планын сызады, планға ғимараттардың бұрыштарының координаттарын, коммуникациялардың түйіскен жерлерінің координаттарын, үйлердің еденінің, қоймалардың ауласының, жолдардың жиегінің, құрылыстардың биіктік мәндерін жазады [8].
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
Құрылыс салудағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру ғимараттар мен құрылымдарды дұрыс және нақтылы жер бетіне орналастыру, олардың құрамдық және пландық элементтерін олардың геометриялық пішіндеріне, нормативтік талаптарына сай өлшеу, есептеу және сызбаларды құрастыру, сонымен бірге жер бетіне түсіру үшін жасалатын үрдісті құрамды үлкен жұмыс.
Жергілікті жерге инженерлік құрылыстың жобасын көшіру үшін бөлу сызбалары жасалынады, оларда бөлуге қажетті барлық мәліметтер көрсетіледі: биіктік белгілер, координаталар, арақашықтықтар, ылдилықтар, бұрыштық және ұзындық құрулар элементтері. Бастапқы мәліметтерді геодезиялық дайындау графикалық, аналитикалық және графоаналитикалық тәсілдермен орындалуы мүмкін.
Графикалық тәсіл бөлу мәліметтерін (координаталарды, арақашықтықты, бұрышты және биіктікті) планнан тікелей анықтаудан тұрады. Бұл тәсіл бөлу үшін бастапқы мәліметтердің жоғары дәлдігі қажет болмағанда қолданылады.
Аналитикалық тәсіл жобаның геометриялық схемасына қатаң сәйкес координаталарды, арақашықтықтарды және құрылыстың осьтік нүктелерін өзара және тораптың тірек пункттерімен байланыстыратын бағыттарды аналитикалық анықтаудан тұрады. Осы тәсіл ең дәл болады, бірақ өте көп еңбекті қажет етеді.
Мәліметтерді графоаналитикалық тәсілмен дайындау жедел болады және көптеген жағдайда жеткілікті дәлдікті қамтамасыз етеді, сондықтан құрылыс практикасында жиі қолданылады. Осы тәсілді қолданғанда ғимараттың осьтік нүктелерінің координаталарын құрылыстың бас планынан графикалық түрде алады да, тірек торабы пункттерінің координаталарын пайдаланып, бағыттардың дирекциондық бұрыштарын және арақашықтықтарды кері геодезиялық есептердің формулаларымен анықтайды.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалаудың, салудың және өндірістің айырылмас бір бөлігі. Осы айтылған жұмыс түрлерінен оның мазмұны және технологиялық тізбегі, жұмыс реті, сатылары және негізгі технологиялық өндірісі анықталады.
Құрылыс салатын алаңды таңдау кезінде геодезиялық жұмыстарды пайдалана отырып, жобалау жұмыстарына керекті материалдарды жинау, сараптау және жалпылама материалдарды ретке келтіру қарастырылады. Бұлардан басқа ерекше күрделі физико-геологиялық процесті және ірі мемлекеттік маңызды құрылыстарды, ғимараттарды салу алдында және салып болған соң жер бетінің ойысуын, жылжуын геодезиялық бақылау жұмыстарымен қамтамасыз етуді ұйымдастырады.
Құрылыс салу үшін нақтылы топографо-геодезиялық ізденіс жұмыстарын атқарады және де геодезиялық тұрғыдан қарағанда басқа да ізденіс жұмыстарын бастапқы белгілермен қамтамасыз етеді.
Құрылысты салу дайындық жұмыстары кезінде сол маңда геодезиялық қадалау негіздерін құрады, территорияны инженерлік жұмыстарға дайындайды және құрылыстың бас және негізгі осьтерін жер бетіне түсіреді.
Құрылысты салу кезінде, оның құрылымдық осьтерін және пландық элементтерін нақтылы жер бетіне түсіреді, құрылыс-монтаждау жұмыстардың геометриялық пішіндерін қамтамасыз етеді, сатылық орындалған нысандарды түсіреді, керек болса жер бетінің, құрылыс элементтерінің жылжуын, ойысуын бақылайды. Құрылысты салып бітіргеннен кейін, оның нәтижесінде геодезиялық жұмыстарының техникалық есеп беру құжаттары құрастырылып, орындалған жұмыстардың басты планын жасайды [9].
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар көптігіне байланысты ерекшеленеді де, оны ұйымдастырудың жауаптылығын арттырады. Бұлар ізденіс жұмыстарының уақыты (жылдың жылы мерзімінде), жұмысқа барып-қайту, нысанның физико-географиялық және экономикалық шарттары, негізгі жұмыс атқарушылардың жоғарғы мамандылығы, жұмыс орындарының жиі ауысуы, жұмыс орынында, қалада көліктің, адамдардың жиі қозғалуы және т.б.
Геодезиялық ізденіс жұмыстары негізінен бригадалық әдіспен атқарылады. Ұзын сызықтық құрылымдардағы (автожолдар, темір жолдар, каналдар) ізденіс жұмыстары кезінде трассаны учаскелерге бөледі де, әр бригада өз бөлімшесінде жұмыс атқарады. Бөлімшелер ұзындығы жыл мезгілінің ұзақтығына немесе келісілген жұмысты аяқтау уақытына байланысты болады.
Ізденіс жұмыстарын атқару үшін, арнаулы жоба жасалады, онда аймақтың физико-географиялық сипаты, ауданның топографиялық-геодезиялық қамтамасыз етілуі, геодезиялық жұмыстардың тәсілі және дәлдігі, геодезиялық центрлердің сызбалары, түсірістің талаптары, жұмысты ұйымдастыру туралы мәлімет, қолда бар аспаптардың, жабдықтардың негізгі саны және жұмысты жүргізу үшін керекті мәліметтер көрсетіледі.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстарды құрылыс және монтаждау алаңдарында ұйымдастырудың өзіндік сипаттамалары бар. Ең бірінші, бұл жұмыстар, күрделі құрылыс алаңдарында және жыл мезгілінің кез келген уақыттарында өтеді. Инженерлік геодезиялық жұмыстарды тиімді атқару құрылысты жедел ұйымдастыруға, уақытылы бітіруге көп септігін тигізеді. Жұмыстағы дәлсіздік геодезист үшін болмайтын жағдай, себебі қымбатқа түсетін құрылыс-монтаждау жұмыстарын қайта істеуге, түзетуге әкеліп соғуы мүмкін.
Құрылыс алаңында геодезист құрылысшымен ылғи да бірге жұмыс істемейді, сондықтан оған бірнеше бригаданы геодезиялық іспен қамтамасыз етуге тура келеді.
Құрылыс алаңдарында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастырудағы өлшеу кезінде, көліктердің, көтергіш механизмдердің, жиналған материалдардың және жабдықтардың көптігінен жұмыс істеу қиынға түсетінін есепке алу керек. Мұндай жағдайда кейбір өлшем жұмыстарын атқару уақыты жай уақытқа карағанда көпке созылуы мүмкін.
Құрылыс алаңдарындағы салу және монтаждау жұмыстарын геодезиялық істермен қамтамасыз ету, арнаулы жасалған геодезиялық жұмыстардың өндіріс жобасы негізінде атқарылады.
Негізгі нысаналарды тұрғызу алдында құрылыстың сәтті жүзеге асуы үшін жағдай жасауға бағытталған дайындық кезеңі болады.
Дайындық кезеңінде мынандай жұмыстар атқарылады:
oo құрылыс алаңын меңгерумен байланысты (әрекет ететін желілерді бөлшектеу және көшіру: канализацияларды, су құбырларын, газды, жоғары вольтты және төмен вольтты электр кабельдерін, ғимараттарды бұзу);
oo құрылыс машиналарын және көлік құралдарын топтастыру бойынша;
oo құрылыс алаңын дайындау бойынша: желілерді бөлшектеп, бұзғаннан кейін территорияны тазалау және жоспарлау; аумақты инженерлік дайындау, үстіңгі қабаттағы суларды бұрып жіберуді қамтамасыз ету;
oo материалдық-техникалық жабдықтарды ұйымдастыру жөнінде;
oo уақытша ғимараттар мен құрылыстардың, желілердің, көлік жолдарының құрылысы бойынша: екі қақпа, құрылыс алаңына негізгі кіру жағына нысананың төлқұжатын орнату, дайындық жұмыстарының аяқталуы туралы акті бойынша қоршау қабылдануы керек.
Жұмыс істеу әдістерін анықтағаннан кейін мынадай ережелер қабылдануы тиіс:
oo негізгі құрылыс-монтаж жұмыстарының кешендік механикаландыруын қолдану, әсіресе құрылыс механизмдерінің тиімді пайдалану есебімен жаппай және еңбекті көп қажет ететіндерін;
oo ең жетілген заманауи құрылғыларды, құрал-саймандарды, аспаптарды пайдалану;
oo жұмыстарды дайындау және монтаждауға бөлу, сонымен бірге барлық материалдарды өңдеу мен конструкцияларды дайындау жөніндегі барлық жинақтау операцияларды және басқа да өндіріс қабылдауларын әрекет ететін қосалқы кәсіпорындарында орындау, ал құрылыс алаңында негізінен тек монтаж жүзеге асырылады;
oo уақытқа сай әр түрлі жұмыс түрлерін максималды қоса атқару мүмкіндігі.
Нысаналарды тұрғызу кезінде құрылыстың нысаналы және арнайы ағындарынан тұратын кешенді ағын тәсілі пайдаланылады. Сонымен бірге құрылыс ұзақтығы айтарлықтай қысқарады, құрылыс қарқындылығына регламент белгіленеді.
Ағынды құрылысты жобалаған кезде құрылыс мерзімінің шағын екенідігін ескере отырып, дайындық кезеңіндегі жұмыстармен параллель негізгі кезең жұмыстарының бөліктерін де орындау қажет [10].
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
1.1 Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
Ғимараттың немесе құрылымның жобасын жер бетіне түсіру үшін, геодезиялық дайындық жұмыстарын орындайды. Бұл жұмыс негізгі осьтерді геодезиялық қосындарға байланыстыратын қадалау сызбаларын жасаудан тұрады. Қадалау жұмыстарына керекті материалдар графикалық, аналитикалық немесе бірнеше әдістердің қосындысынан (графоаналитикалық) алынуы мүмкін.
Графикалық әдіс. Графикалық әдісті көбінесе, егер салынбақшы ғимарат немесе құрылымдардың бұрынғы құрылыстармен байланысы жоқ болған жағдайда қолданады. Бұл әдісте барлық негізгі сұрақтар план бойынша графикалық жолмен шешіледі. Жеке нүктелердің немесе ғимарат және құрылым бұрыштарының координаталары планнан циркульдің, транспортирдің және масштабтық сызғыштың көмегімен анықталады. Әр түрлі масштабтағы пландардан нүктелер координаталарын алу дәлдігі жер бетінде салынбақшы ғимараттың қадалану дәлдіктеріне әсері үлкен болады. Планның масштабы ірі болған сайын, координаталар анықтау дәлдігі арта түседі. Планнан графикалық жолмен алынған координаталар шамасын пайдаланып, кері геодезиялық есепті шығара отырып, жеке сызықтардың ұзындығын және дирекциондық бұрышын есептейді. Нүктелердің координаталары 3 суретте көрсетілген әдіспен анықталады және 1-формуламен есептеледі:
ХА = 100 + сn; УА = 100 + се, (1)
сn, се шамаларының ұзындығын көрсетілген тәсіл бойынша масштабына байланысты планнан алады.
3-сурет. Нүктелердің координаталарын анықтау тәсілі
Әрі қарай, қағаздың майысуынан болатын қатені азайту мақсатында, тағы да па және ed кесінділерін өлшейді (бұл өлшеу координаталық шаршыны толық пайдалану болып табылады), сонда А нүктесінің координаталары 2-формуламен анықталады:
(2)
Аналитикалық әдіс. Жобалаудың аналитикалық әдісі ең дәлірегі, себебі мұнда жобалық берілімдер математикалық жолмен есептелінеді. Жеке тірек нүктелерінің координаталары (ғимарат және құрылым бұрыштары, үй аралық жолдардың, коммуникациялардың қиылысуы) геодезиялық байланыстыру арқылы, жер бетінде аспаптың көмегімен анықталады.
Аналитикалық жолмен жобаны әр бөлікке бөліп, бір-біріне байланыссыз, жеке-жеке жер бетіне түсіруге болады. Графикалық әдіске қарағанда аналитикалық әдістің артықшылығы бұл әдіспен тар жердегі, жол үстілеріндегі инженерлік торлар құрылымдарын жер бетіне түсіруде оңтайлы екені көрініп тұр. Графикалық әдісте аталған жұмыстарды атқару үшін, ірілігі 1:500 масштабты, жол үсті инженерлік торлар құрылымдарының планы керек болған болар еді. Сондықтан графикалық әдісте таңдалған масштабта құрылыс алаңында геодезиялық тор құрылған болса, аналитикалық әдісті қолдану өте тиімді болып табылады. Жеке тірек нүктелерінің координаталары геодезиялық байланыстыру арқылы, жер бетінде аспаптың көмегімен анықталады.
Аналитикалық әдіспен ғимараттардың және құрылымдардың ұзынабойлық және көлденең осьтері геодезиялық торға салыстыра отырып қадаланады, сонда осьтер бойынша кесінділер қосындысы шаршы немесе тік бұрышты төртбұрыш қабырғасының ұзындығын берген болар еді.
Графоаналитикалық әдіс. Графоаналитикалық әдісте жобалаудың бастапқы берілімдерінің біразын топографиялық планнан графикалық жолмен, ал қалғанын аналитикалық жолмен анықтайды. Графоаналитикалық әдісті көбінесе қайта құрылып немесе өзгертіліп жатқан өндірістің бас планын құрастыруда қолданылады. Мұнда бұрыннан бар ғимараттар мен құры- лымдарды, жаңадан салынбақшыларымен аналитикалық әдіс арқылы байланыстырады. Мұнда геодезиялық негіз қосындарын пайдалана отырып, бұрыннан бар ғимарат бұрыштарының, инженерлік торап құдықтарының, ғимаратаралық жолдардың қиылысу және басқаларының координаталарын анықтайды.
Геодезиялық дайындық жұмыстарынегізінен қадалау тәсілін құрастырумен аяқталады, мұнда көрсетілетіндер: геодезиялық негіз қосындары, тірек нүктелері және ғимараттар мен құрылыстардың негізгі осьтері, бұрыштық және сызықтық өлшеулердің аналитикалық берілімдері, осьтер бойынша ғимараттардың өлшемдері, сондай-ақ эскиздік сызбалар және сол сияқты элементтер көрсетіледі [11].
2.2 Жер бетіне жазық бұрыштарды салу
Жер бетінде бұрышты құруда бір-ақ бұрыш салынады, ал қалғанын іздеп табу керек. Бұл кезде коллимациондық қатені және көздеу дүрбісінің айналу осінің еңкею шамасы ең кіші шамасына жеткізіледі, бұл жағдай салынбақшы бұрышты дүрбінің бір жағдайында ғана салуға мүмкіндік береді. Жер бетінде бұрышты салу реті 4суретке сәйкес төмендегідей.
Айталық А нүктесінде, бастапқы АВ бағытымен ВАС бұрышын салу керек. А нүктесіне теодолит орнатып, алидаданы лимбпен нөл есебіне келтіріп беттестіреді де, аспапты АВ бағытымен бағдарлайды. Лимбты бекітіп, алидаданы босатып, берілген бұрыш шамасына бұрады да, С1 нүктесін белгілейді. Әрі қарай, дүрбінің екінші жағдайында осы жұмысты қайталайды. Теория жүзінде дүрбінің екі жағдайында да, көздеу сызығы бір нүктенің үстіне бағытталуы керек. Бірақ аспаптың колимациондық қатесінің әсерінен жер бетінде екінші нүкте С2 пайда болады. C1C2 кесіндісін тура екіге бөліп, С нүктесін белгілесек, ол біздің іздеп отырған (а) бұрышының екінші қабырғасының бағыты болып шығады. Бұл бұрыш теодолиттің коллимациондық қатесінен босаған, яғни нағыз жобалық бұрыш болып табылады.
Егер а бұрышын өте үлкен дәлдікпен салу керек болса, 4(ә)суреттегі бірінші және екінші нүктелердің орнын табуды қайталау әдісімен (немесе амалдар тәсілімен) орындайды. Айталық, өте дәл өлшеу нәтижесінде а1 = a + da, сонда ОВ1 және ОВ кесінділерінің ұзындығын және бұрыштық da айырмашылығын біле отырып, сызықтық орын ауыстыруды, яғни редуцияны3-формулаарқылы есептеуге болады:
х =ВВ1 = OB∙d∙a∙sin1. (3)
Жер бетінде В1 нүктесінен ОВ1 сызығына х перпендикуляр кесіндісін салып, В нүктесін белгілейді, сонда ВОА бұрышы біздің іздеп отырған бұрышымыз. Тексеру үшін, а бұрышын қайта өлшеп көз жеткізеді.
Жобалық бұрышты жер бетіне түсіру дәлдігі көздеу, есеп алу, аспаптың және сыртқы әсер қателеріне байланысты болады. Центрлеу, редуция және бастапқы берілім қателері жобалық бұрышты жер бетіне салуға көп әсер етпейді, сондықтан есепке алмаса да болады.
Өте жоғары дәлдікті бұрыш өлшеу көбінесе, көпір және гидро- техникалық құрылыстарды қадалау, салу кездерінде қолданылады [12].
(а)
(ә)
4-сурет. Берілген бұрышты жер бетіне салу:
(а) жуықтап салу және (ә) дәл салу әдістерінің тәсілі
2.3 Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру
Жер бетіне жобалық ұзындықты салу үшін, тірек нүктесінен жобадағы жазық ұзындықты өлшеп салады. Мұнда түзету шамасын басқа геодезиялық жұмыстарындағыдай өлшеу жұмыстарынан кейін енгізбей, ұзындық өлшеу кезінде есепке ала отырып салады. Қадалау жұмыстарының ерекшелігі және күрделілігі міне осында жатыр, себебі түзету шамасын анықтайтын берілімдер белгісіз немесе жуықтап алынуы мүмкін. Сондықтан берілген ұзындықты жер бетіне салу әдісі бұрыштарды жер бетіне салуға ұқсас жүргізіледі: алдымен қандай да бір жобалық берілімді жер бетіне керекті дәлдікпен салып, белгілейді. Салынған ұзындықты камеральды өңдеуден өткізеді де, сол ұзындықты жобалық ұзындықпен салыстырып, сызықтық түзету шамасын анықтайды. Осы түзету шамасының таңбасын сақтай отырып, өлшенген ұзындыққа соңғы нүктеден бастап салады.
Берілген жобалық ұзындықты өлшеу тәсілін көлбеулікке, компарирлеу және ауа қызуына түзетулерін ескере отырып, берілген жобалық ұзындықты өлшеу тәсілін қарастырып көрейік.
Көлбеулікке түзету шамасын анықтау үшін горизонтальдары бар топографиялық планды пайдаланады немесе сол өлшенбекші сызық бойымен геометриялық немесе тригонометриялық нивелирлеуді жүргізу керек. Көлбеулікке түзету шамасын есептеу кезінде еске ұстайтын нәрсе, ол - өлшенбекші сызыққа түзетуді минус (-) таңбасымен емес, плюс (+) таңбасымен енгізеді. Себебі жобалық арақашықтық жазық жазықтықта өлшеніп салынады. Қадалау жұмыстарының тәжірибесінде, жобалық қашықтыққа түзетулерді енгізуден құтылу үшін, оларды сыртқы жазық қоршау арқылы салады. Біркелкі жер бедерінде, ол жерге салынатын жобалық сызықтың ұзындығы келесі формулалардың бірімен есептеледі:
(4)
l0 -жобалық ұзындыққа тең жазық арақашықтық;
n-жер көлбеулігі;
һ- ұзындықтың екі басының бір-бірінен биіктігі (өсімшесі).
l0 -жобалық ұзындыққа енгізетін Dl түзетуін 5-формуламен есептеуге болады:
(5)
Өлшегіш таспаны компараторда тексеру (компарирлеу түзетуі) түзетуінекелетін болсақ, барлық геодезиялық өлшегіш жабдықтары компараторда тексерілген өлшегіш таспалармен жүргізіледі. Егер тексеру кезінде өлшегіш жабдық өзінің номиналды (төлқұжаты бойынша ұзындығы) шамасынан ұзын болса, онда түзету минус (-) таңбасымен енгізіледі, өйткені мұндай жабдықпен өлшеу кезінде жобалық ұзындық біршама кем болып шығады. Егер өлшегіш жабдық өзінің номиналды шамасынан кем болса, онда түзету плюс (+) таңбасымен енгізіледі, түзету шамасын 6-формуламен есептейді
(6)
мұндағы l - өлшегіш жабдықтың нағыз ұзындығы;
N - өлшегіш жабдықтың номинальды ұзындығы;
dl = l-N.
Ayа қызуы үшін түзету енгізу қажеттілігінің туатын себебі, өлшегіш жабдықты компараторда тексеру кезінде бір температурада, өлшеу кезінде басқа температура, яғни әр түрлі температурада өтеді. Түзетуді төмендегі 7-формуламен есептеуге болады:
(7) (7)
мұндағы, a - қызудан сызықтық ұлғаю коэффициенті;
l - өлшегіш жабдықтың ұзындығы;
t, t0 - ретімен өлшегіш жабдықпен өлшеу кезіндегі және компараторда тексеру кезіндегі температура.
Айта кететін жағдай, температурадағы түзету шамасының мәні, компарирлеу түзетуімен бірдей, сондықтан жоғарыдағы7-формуланы былай жазуға болады:
(8)
Ал жобалық биіктікті жер бетіне шығаруға келетін болақ, бұл жұмыс көбінесе құрылыс-монтаждау жұмыстарын геодезиялық іспен қамтамасыз етуде қолданылады. Жобалық биіктік шамаларын бетондау кездерінде құйма қалып (опалубка) үстіне, қоршауды орнатуда жиектеріне, анкерлік бұрандаларға, монтаждау жұмыстарына, қазаншұңқырлар және траншеялардың түбіне береді. Қазаншұңқыр қазуға кіріспес бұрын мынандай жұмыстар орындалуы қажет:
oo қазаншұңқырдың осьтерін вертикальды белгілерін қоршау және шығаруды орнықтырумен бірге бөлу;
oo бұрынғы салынған құрылысты және көпжылдық жасыл желектерді алып тастау;
oo жер асты коммуникацияларын бөлшектеу және көшіру; үстіңгі қабаттағы суларды бөлу жүйесін вертикаль жоспарлау;
oo қалалық әкімшіліктің анықтамасы бойынша құнарлы өсімдік грунтын бөліп алып, құрылыс салынатын жерден тыс жерге шығарып тасталады. Грунтты бөліп алу ДЗ-110А типті бульдозермен жүзеге асады, ал грунтты самосвалға жүк тиегіш машиналар артады.
Бүкіл ғимарат пен паркинг астындағы қазаншұңқырды бір мезгілде 2 экскаватормен өңделеді.
Негіздің қопсыған грунты катокпен нығыздалады. Іргетасты құяр алдында қазаншұңқырдың түбі нығыздалып, тазартылады.
Іргетас пен траншеялардың қуысын дайындығына қарай 0,2-0,3 м қабатта бульдозермен 0,5-0,6 м тығыздықта тегістегіш құралмен нығыздалып қайтадан көміп тасталады.
Топырақ таситын көліктің жұмысының тиімділігін арттыру үшін уақытша жолдардың жағдайын үнемі қадағалап отыру керек. Жолдардың күтімі мен бульдозердің көмегімен оқтын-оқтын жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру керек.
Іргетас қуыстарын қайтадан көміп тастау жұмыстарын жүргізгенде ғимараттың айналасында және іргетасқа жақын жерлерде құрылыс техникаларының қозғалысы тоқтатылады.
Іргетасқа жақын жерлердегі грунтты және еден астындағы үстемелерді нығыздау қолмен пневматикалық тегістеу арқылы жасалады.
Жұмыстың орындалуы және оны қабылдау 5.03-37-2005 ҚР ҚНжЕ Жер асты құрылыстар, негіздер, іргетастар, 1.03-05-2001 ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасына сәйкес жасалады.
Биіктік шамаларын геометриялық нивелирлеу арқылы жақын маңдағы реперлерден шығарады.
Айталық, жақын маңдағы биіктігі HR R реперінен діңгектің қиылған деңгейіндегі Анүктесіне беру керек, яғни НА нүктесін жобалық биіктікке шығару керек, ол 5суретте көрсетілген.
Нивелирді репер және А нүктесінің жобамен ортасына орнатып, R реперінің үстіне қойылған рейкадан, яғни соңғы нүктеден а есебін алады. Сонда аспап деңгейі (АГ) тең болады:
АГ = HR+a. (9)
5-сурет. Берілген биіктікті шығару тәсілі
А нүктесінің жобалық биіктігін алу үшін, алдыңғы рейкадан bесебін алу керек, ол тең болады:
b=һ + а=ГИ-НА. (10)
Діңгекті жоғары, төмен жылжытып, жобалық биіктікке келтіріп орнатуға болады. Ол үшін рейканы жоғары немесе төмен жылжытып, діңгектің жоғарғы беті берілген (анықталған) bесебіне келгенше қозғап, рейка табаны керекті биіктікке жеткен жерді белгілейді, яғни ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
0.1 Жұмыс аймағының физикалық-географиялық жағдайы
Климаты және табиғаты. Жұмыс аймағының климаты континенттік. Ең ыстық айлар - шілде, тамыз. Ең суық ай - қаңтар. Орташа жылдық температурасы - 10°С құрайды, қаңтардың орташа температурасы шамамен -4,7°С, ал шілдеде +23,8°С. Үсіктер қараша айында басталып, сәуірде аяқталады. Қатты аяздар 67 күн болады - желтоқсанның 19-ы басталып, ақпанның 23-і аяқталады. Ыстық күндер температурасы 30°С-қа дейін - 36 күн болады. Жылда 600-650 мм жауын-шашын болады. 15 күн жиі-жиі жел соғады (15 мс). 50-70 күн тұман болады.
Қыс мезгілінде жаңбыр жаууы мүмкін. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 575 мм жетеді. Орташа атмосфералық қысым 926,3 гПа. Қала арқылы Есіл өзені ағады.
Жалпы сипаттамасы. Құрылыс алаңы - тұрғызылатын нысандарды орналастыруға, уақытша кешендер мен құрылыс салу, техникалар, топырақты опыру, құрылыс материалдарын, өнімдерін, жабдықтарын қоймалау және құрылыс-монтаждау жұмыстарын орындау үшін ұсынылған аумақ.
Осы бөлімде Астана қаласының Нұрсая ықшамауданында жер асты автокөлік тұрағы бар тұрғын үй нысанасының құрылысын ұйымдастырудың негізгі шаралары қарастырылған.
1-сурет. Нұрсая ықшам ауданындағы тұрғын үй
Бас жобалаушы - Астана қаласының Аруана-Projects ЖШС.
Нысананы конкурстық негізде анықталатын құрылыс ұйымы салады. Ғимарат монолитті темір бетонға жобаланған.
Инженерлік іздестірулерге сәйкес ғимарат жобаланатын алаңша Астана қаласында орналасқан. Алаңшаның үстінде бұзылатын қолданыстағы ғимараттар мен құрылыстар және келешек құрылыс территориясымен өтетін және бөлшектеп көшірілетін коммуникацияның ескі желілері салынған.
Абсолюттік белгілер шамамен 905,7-906,3м орналасқан.
25,0 м-ге дейін тереңдікте жер асты сулары кездеспеді.
Құрылыс алаңының сейсмикалық төзімділігі 9 балл.
Грунттардың маусымдық қатып қалуының нормативті тереңдігі, үйілген грунт үшін - 1,36 м, саздақ үшін - 0,92 м.
Грунттар тұз сіңбеген, портландцементтегі W6 b W8 маркалы бетонға агрессиялы емес.
Ең суық күндердің орташа температурасы -28ºС, бес күндікте -21ºС.
Жылыту маусымының ұзақтығы 172 тәулік.
Инженерлік-геологиялық мәліметтер бойынша құрылыс алаңында мынандай грунттар кездескен:
I қабаты - үйілген грунт (құрылыс қоқысы).
Қабаттың қуаты 0,3 - 3,0 м құрайды.
II қабаты - сары топырақты, қатты консистенциялы ұсақ тетікті саз балшық. Қабаттың қуаты 0,6 - 6,0 м.
III қабаты - малтатасты грунт қойтасты қосқанда құмдауытты толтырулармен 30-35 %. Қабаттың қуаты 11,7-22,0 м.
Құмдауытты толтырулары бар малтатасты грунт іргетас негізінің қызметін атқарады және кірпіш қабырғалы ғимараттар мен темір бетондарда жылу өтетін трассалардың қалдығы кездесті.
Құрылыс грунттары 1992 жылғы 4 ақпанындағы ҚНжЕ (Құрылыс нормалары және ережелері) 1 кестесіне сәйкес өңдеу күрделілігі бойынша мынандай грунттарға жатқызылды (1-кесте):
1-кесте
Өңдеу күрделілігі бойынша грунттардың бөлінуі
№
рс
Грунттардың атауы
Қолмен өңдеу үшін
Бір шөмішті
экскаватормен өңдеу үшін
1
Үйілген грунттар
3
3
2
Малтатасты саздақ
3
3
3
Малтатасты, қойтасы бар грунт 35%
4
4
Құрылыс жергілікті материалдармен Астана қаласына арналған БАББ (біртұтас аудандық бірліктер бағасы) каталогында есепке алынған көлік сызбасына сәйкес қамтамасыз етіледі.
Құрылысты тауарлық бетонмен, ерітінділермен Астана қаласының өнеркәсіп өндірістерінің миксерлері қамтамасыз етеді.
Құрылыс алаңына жергілікті құрылыс материалдары, бұйымдар мен конструкциялар Астана қаласындағы кәсіпорындардан жергілікті жолдармен автокөлікпен жеткізіледі. Құрылыс қоқыстары мен алынған грунт Астана қаласы әкімшілігінің анықтамасы бойынша тасымалданады.
Уақытша құрал-сайман, жиналмалы-құрастырмалы, контейнерлік типтегі ғимараттар мен мекемелер салынады.
Құрылыстың геодезиялық негізі. Жобаланған нысананың жоспарлы және биіктік жалғастыруын 1.03-26-2004 ж. ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар талаптарына сәйкес жүргізіледі.
Координаттар жүйесі жергілікті. Ғимарат пен құрылыстың көлденең жалғасуын жергілікті геодезиялық координаттар бойынша жасайды.
Вертикаль жалғасуын құрылыс салу ауданындағы реперге қатысты жүргізеді. Бөлу нақтылығы 03-26-2004 ж. ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар тарауындағы орта квадратты кемшіліктер рұқсат етілетін шамаларға сәйкес болуы керек.
Негізгі базистік нүктелер монолитпен және жер қазу жұмыстарын жүргізуде бұзылмайтын бетондағы металл шегелермен мықтап бекітіледі.
Геодезиялық топтастыру негізін жасағаннан кейін, аралықтағы осьтерді егжей-тегжейлі топтастыру үшін негіз болып табылатын ғимараттың басты және негізгі осьтерін бөлу қажет.
Ось белгілері ғимараттың контурынан 1,0 - 1,50 аса биіктікте, уақытша және тұрақты жер асты және жер үсті құрылыстарынан, құрылыс материалдарының қоймаларына, жүк көтеретін механизмдерін орналастырудан бөлек бос жерлерге бекітіледі.
Іргетасты орнықтыру жұмыстарын істегенде төңірекке геодезиялық топтастыру және іргетас осьтерін бекіту жүргізіледі.
Мұнан бөлек, құрылыстың алғашқы жылында негізгі ғимараттарды, құрылыстарды, желілерді бұзу және көшіру бойынша дайындық кезеңі және өңделмеген вертикаль жоспарлау жұмыстары жүргізіледі[1].
1.2 Құрылыс нысандарын салу кезіндегі жүргізілетін геодезиялық жұмыстар
Инженерлік геодезиялық ізденістер. Инженерлік жұмыстарды жобалау және оны ары қарай салу арнаулы инженерлік ізденіс деп аталатын үрдісті жұмыстар негізінде жүргізіледі. Инженерлік ізденістердің негізгі атқаратын істері - түсіріс жүргізілетін ауданның табиғи және экономикалық жағдайларын, түсіріс жұмыстарының оны қоршаған ортамен өзіндік байланысы, оларды қорғаудың инженерлік жолдары және жұмыс ауданындағы жұмысшылардың қауіпсіздік техникасымен қамтамасыз етілу жағдайларын зерттеу.
Инженерлік ізденістің әр түрі жобалаудың өзіне тән сатысын материалдық қамтасыз етуі керек. Сондықтан ізденісті бірнеше түрге бөледі:
1) алдын алалық, технико-экономикалық негізін анықтау немесе есептеу;
2) жобалау кезіндегі ізденіс жұмыстары;
3) жұмыс істеу құжаттарын дайындау кезіндегі жұмыстар.
Ізденіс экономикалық және техникалық болып екіге бөлінеді. Экономикалық ізденістер түсірісті, сол жерде керекті материалдармен, заттармен, көлікпен, энергиямен, жұмыс күшімен, т.с.с. қамтамасыз ете ала ма және объект түсірісі болған соң осы түсіріс экономикалық тұрғыдан тиімді ме, осы аталған шарттарды есепке ала отырып жасалады. Экономикалық ізденіс техникалық ізденістің алдын алып отырады. Техникалық ізденіс түсіріс жасалатын жер аумағының табиғи жағдайын егжейлі-тегжейлі зерттеу және жобалау, құрылыс салу кездерінде сол жердің табиғи байлықтарын мүмкіндігінше толық пайдалану және есепке алу үшін жүргізіледі.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс сол ауданның жер бедері және ондағы құрылымдар туралы деректер бере отырып, жобалау жұмыстарының негізі болып қана қоймай, басқа ізденіс түрлерін жүргізуге, тексеруге пайдаланылады. Инженерлік - геодезиялық ізденіс кезінде геодезиялық тірек торларын құру және құрылыс салынатын алаңда әр түрлі масштабтардағы топографиялық түсіріс, сызықтық құрылыстардың трассаларын қадағалау, геофизикалық барлау нүктелерін геодезиялық істермен байланыстыру және де басқа жұмыстар атқарылады.
Инженерлік ізденіс жұмыстарының мазмұны және көлемі жобаланған құрылыстың түрі, саласы және өлшемдеріне, жергілікті жер жағдайына және құрылыс таным дәрежесіне, сонымен бірге құрылыстың жобалық деңгейіне байланысты болады. Салу технологиялары жалпы бір-бірімен ұқсас және ізденіс жұмыстары бір тәсілді әр түрлі құрылыстар бір топқа бірігуі мүмкін: алаңдық және сызықтық құрылыстар. Алаңдық құрылысқа жататындар: елді мекендер, өндіріс мекемелері, аэропорттар және де осыған ұқсастар. Сызықтық құрылыстарға жататындар: жолдар, электрожелілер, құбырлар және де осыған ұқсастар [2].
Құрылыстың барлық түрінің жобалық құжаттары болады, олардың ішінде құрылысқа керекті жер бетінің бедері, құрылыстың пішіні және өлшемдері, басқа нысандардан қанша жерде, қалай орналасқан, басқа құрылыстар арасындағы байланыс және олардың элементтерінің орналасуы, сонымен бірге құрылыстың технико-экономикалық көрсеткіштері, негізгі құрылымдардың, жабдықтардың сипаттамалары, құрылыс өнімдерінің жобасы, үрдісті-механикалық құрылыс салу технологиясының құрамы және ұйымдастыру тәсілдері және т.б.
Ізденіс-жобалау жұмыстары. Ізденіс-жобалау жұмыстарын орындау үшін ең алдымен мекеме тапсырыс беруші мекемеден мынадай тапсырмалар алады: жол өтетін жердің, жолдың категориясы, құрылыстың басталуы мен аяқталу мерзімі. Ізденіс-жобалау жұмыстарының құнын берілген тапсырмаға байланысты ізденіс-жобалау жұмыстарының бағалық жиынтықтарынан алады.
Ізденіс-жобалау жұмыстарының өнімділігі мен оның саны жергілікті жердің мінездемесіне байланысты. Ізденіс жұмыстарын орындауда қиындықтарға байланысты 5 категорияға бөлінеді.
Ізденіс бригадасының құрамы трассаның, ауданның табиғаты мен климатына байланысты.
Ізденіс жұмыстарына шықпас бұрын алдымен жұмыс жоспары мен күнтізбелік графигі жасалынады. Барлық геодезиялық, геологиялық жабдықтар радиоаппараттар мен фотоаппараттар ұқыпты түрде тексеріліп алады.
Ізденіс жұмыстарына шықпас бұрын бригада жетекшісі жобалау жұмыстарына нақты тапсырма алады.
Инженерлік-геодезиялық ізденіс түсірілгелі отырған ауданның жер бедері және ондағы құрылымдар туралы деректер бере отырып, жобалау жұмыстарының негізі болып қана қоймай, басқа ізденіс түрлерін жүргізуге, тексеруге пайдаланылады. Инженерлік - геодезиялық ізденіс кездерінде геодезиялық тірек торларын құру және құрылыс салынатын алаңда әр түрлі масштабтардағы топографиялық түсіріс, сызықтық құрылыстардың трассаларын қадағалау, геофизикалық барлау нүктелерін геодезиялық істермен байланыстыру және де басқа жұмыстар атқарылады.
Аудан алдын ала ұқыпты зерттелсе, ауданның жасалынатын жұмыстың көлемін бағалауға және жұмыстың қиындығын, бригаданың құрамын керекті жабдықтармен жасақтауға мүмкіндік береді. Трассасалынатын аудан қанша әуесуреттермен қамтылғанмен алаңдық ізденіс жұмыстары үлкен мәлімет береді. Алаңдағы ізденіс жұмыстарының шығыны жалпы құрылыс салуға бөлінетін қаражаттың 1,5 % -нан аспауы керек [3].
Топографиялық план 1:500 масштабта келесіге арналған: көп этажды күрделі құрылыстардың коммуникация торлары мен өнеркәсіп өндірістерінің, көшелердің жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын жасау; жеке гидротехникалық құрылыстардың жұмыс жобаларын немесе жұмыс құжаттарын жасау және т.б. 1:500 масштабын құрылыс масштабы деп атайды. Нысан бойынша А - қосымшасында топографиялық план 1:500 масштабта көрсетілген.
Ipi масштабты пландарда анық қажетті дәлдікпен жәнетолық түрде келесілер бейнеленеді: триангуляция, триллатерация, полигонометрия пункттері, нивелир торларының реперлері; жеке құрылыстар, үйлер, ғимараттар, ауылшаруашылық және коммуналдық объектілер; жол тораптары мен оның құрылыстары; гидрография және гидротехникалық құрылыстар (каналдар, қанаулар, плотиналар); жер бетіндегі коммуникациялар (құбырлар, электр желілері және т.б.); жер асты коммуникацияларының шығыстары; жасыл желектер; топырақ және жер бетінің микропішіні (құм, тақыр, тастар және т.б.).
Ормандарды түсіргенде ағаштардың түрі, олардың орта биіктiгi, жуандығы, тығыздығы (орташа аралықтары), кесілген орманның шекаралары және т.б. көрсетілуі керек. Жеке тұрған ағаштарды әрқашанда түсіріп, планда оларды көрсету қажет.
Ipі масштабты пландарда су аққыштардың жылдамдығы мен шекарасын, жер асты суларының шығу бөлігін, батпақтың өтерлігін, желек жамылғыларының орындарын анықтайды. Планда карсттық қуыстарды, сырғымалардың шекараларын белгілейді [4].
Топографиялық-геодезиялық ізденістерде теодолит, тахеометр, нивелир, жарык қашықтық өлшеуіш аспаптары, ленталар мен рулеткалар қолданылады.
Инженерлік геодезиялық ізденістің құрамына тіректік геодезиялық торларды құру, топографиядық түсірістер жасау, жер асты және 2 суретте көрсетілгенжер асты коммуникациялық байланыс торларын түсіру кіреді.
2-сурет. Жер асты коммуникациялық байланысы
Инженерлік геодезиялық ізденіс жұмыстарының мазмұны мен әдістемелері жоба жасаудың бірнеше кезеңдерінен тұрады. Жобалаудың бірінші сатысында құрылыстық жобаның экономикалық тиімділігі, оның салынуының техникалық мүмкіндігі және сметалық құны жасалады. Жерде салынатын құрылым обьектісінің орналасу жағдайы анықталады, сондықтан жобаның ең қажетті құжаты бас план болып саналады.
Онда жобаланған құрылыстың барлық ғимараттары, коммуникациялық байланыс торының жағдайлары толық көрсетіледі. Бас планға қосымша құрылыс бас планы жасалып, онда уақытша ғимараттар мен өндірілетін құрылыстар көрсетіледі. Жоба жасаудың екінші сатысы болып, бекітілген жобаның негізінде салынатын құрылыстың және оның бөліктерінің жағдайы және құрылыс аумағында орындалатын геодезиялық қызметтің құрамы көрсетілген жұмыстық құжат дайындалады. Бұл сатыда инженерлік геодезиялық ізденіс жұмыстары өзінің жоғарғы дәлдігімен және толықтылығымен ерекшеленеді.
Құрылысты жобалаумен қатар, оның бас және негізгі осьтері дұрыс орналасуы үшін геодезиялық дайындық жұмыстары жүргізіледі. Геодезиялық дайындық жұмыстары тиісті координаттар жүйесінде құрылыс осьтерінің қиылысу нүктелерінің координаттарын есептеуден тұрады. Бұл жұмыс құрылыс жобасын нақтылы жер бетіне орналастыру геодезиялық бөлу жұмыстарын жүргізу арқылы жасалатындығы белгілі. Құрылыс жобасын іс жүзінде жүзеге асыру барысындағы геодезиялық жұмыстар құрылыс алаңындағы арнайы тірек торларын салуды қажет ететіндігі белгілі. Қазіргі уақытта өндірістік және азаматтық құрылысты салуда горизонталь жазықтық тік бұрыштық жүйе қолданылады.
Геодезиялық ізденіс жұмыстары құрылыс кешенінің ең алғашқы жұмыс этапы болып табылатындығын жоғарыда көрсетілген дәлелдерден көруге болады [5].
Құрылысқа арналған инженерлік зерттеу жұмыстары. Құрылыс салуға арналған жобалар, алдын ала құрылыс салынатын аумақта, орындалған инженерлік зерттеу жұмыстарына негізделеді. Инженерлік зерттеу жұмыстарының мақсаты - құрылыс салынатын аумақтың табиғаттық және экономикалық жағдайын барлау, құрылыстың табиғатқа әсерін анықтау, тұрғындардың және табиғаттың қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Зерттеу жұмыстары жобалау жұмыстарын керекті мәліметтермен қамтамасыз ету керек. Сондықтан инженерлік зерттеу жұмыстарын мынандай үш сатыға бөледі:
1) құрылыстың технико-экономикалық негізі немесе технико-экономикалық есебін жасауға арналған инженерлк зерттеу жұмыстары;
2) құрылыстың жобасын жасауға арналған инженерлік зерттеу жұмыстары;
3) құрылыстың жұмыс сызбаларын жасауға арналған инженерлік зерттеу жұмыстары.
Зерттеу жұмыстары экономикалық және техникалық тарауларға бөлінеді. Экономикалық зерттеулер техникалық зерттеулерден бұрын орындалады,құрылысты салудың экономикалық керектілігін анықтайды, құрылысты керекті заттармен, жұмысшы күшімен, жарықпен, көлікпен және т.б. құрылысқа керекті нәрселермен қамтамасыз ету мүмкіндігін анықтайды, керек нәрселердің жалпы құнын есептейді, шаруашылыққа тиімділігін немесе зияндылығын анықтайды.
Техникалық зерттеулер табиғаттың құрылысқа, тұрғындарға әсерін, және керісінше құрылыстың табиғатқа, тұрғындарға әсерін жан-жақты толық барлап, құрылыс жобасына керекті техникалық мәліметтер жинайды.
Құрылыс салынатын аумақты толық зерттеу мақсатымен мынандай негізгі инженерлік зерттеу жұмыстары орындалады: инженерлік геодезия жұмыстары, инженерлік геология, гидрогеология жұмыстары, гидрометрология, климатология, метеорология, топырақ - геоботаникасы, т.б.
Инженерлік геодезия жұмыстарының нәтижесінде аумақтың топорграфиялық планы сызылады. Топорграфиялық планды инженерлік зерттеу жұмыстарының басқа түрлерін орындауға, құрылыстың жобасын жазуға пайдаланады.
Құрылыс салынатын аумақта геодезиялық белгілер (қазықтар) бекітіледі, бұл қазықтарды сызықты ғиматарттарды жер бетіне сызуға, геологиялық ұңғымаларды планға сызуға, геофизикалық сызықтарды планға түсіруге және т.б. көптеген жұмыстарды планға түсіруде қолданады.
Инженерлік геология және гидрогеология зерттеу жұмыстарының нәтижесінде жер қыртысының құрамы, топырақтың мықтылығы,физика - геологиялық құбылыстар, жер асты суларының құрамы, қасиеттері анықталады, және тағы басқа құрылыс жобаларына қажет мәліметтер жиналады.
Гидрометеорология зерттеу жұмыстарының нәтижесінде өзендердің, көлдердің деңгейлерінің өзгеруі жайында, аумақтың ауа райының ерекшеліктері жайында, сулардың ағу жылдамдығы жайында, сулардың ағатын бағыты жайында, ауыз судың күнделікті қажетке жұмсалатын көлемі жайында мәліметтер жиналады. Сондай-ақ сулардың тереңдігі өлшенеді, шөгінділерді есепке алады [6].
Құрылыстарға арналған инженерлік зерттеу жұмыстарына мынандай жұмыстар да кіреді: геотехникалық тексеру; табиғи және техногендік процесстерге қарсы шаралардың тәуекелділігін сараптау; аумақты қорғау шараларын негіздеу; қоршаған ортаны бақылау; инженерлік зерттеулер мен қатар ғылыми зерттеулер жүргізу; зерттеу нәтижелерінің ескерілгендігін тексеру; кадастірлік және басқа қабаттас жұмыстар; құрылыс барысындағы зерттеулік жұмыстар; ғимараттарды пайдалану және жою жұмыстары.
Инженерлік зерттеу жұмыстарының түрі мен көлемі құрылыс жобаларының көлеміне, құрылыстың аумағына, құрылыс салынатын жерге, құрылыс салынатын аймақтың зерттелгендігіне, құрылыс жобаларының сатысына байланысты болады, құрылысқа керек көлемде, керек әдіспен орындалады. Құрылыстар түрлері, ғимаратты салу әдістерінің және инженерлік зерттеуді орындау әдістерінің ұқсастығына сәйкес екі топқа бөлінеді:
1) аумақты ғимараттар тобы;
2) сызықты ғимараттар тобы.
Ені мен ұзындығы шамалас: ауылдар; қалалар; аэропорттар және т.б. аумақты құрылыстар тобына, ал ені ұзындығынан бірнеше есе кіші құрылыстар: жолдар; сым ағаштар тізбегі; құбырлар және т.б. осы құрылыстарға ұқсас сызықты құрылыстар тобына жатады.
Инженерлік зерттеу жұмыстары, құрылыс мәндері мен ережелеріне (ҚНжЕ) 11-02-96 және 11-04-97 (ҚНжЕ), нұсқаудың талаптарына сәйкес орындалады.
Инженерлік зерттеу жұмыстарының көлемі мен мағынасы құрылыс жұмыстарының аумағына, мақсатына сәйкес болады. Кішігірім аумақтарда негізгі инженерлік зерттеу жұмыстары - инженерлік геодезия, инженерлік геология, гидрометеорология жұмыстары орындалады. Аумағы мен көлемі үлкен құрылыстар салынатын аймақта инженерлік зерттеу жұмыстарының барлық түрлері және толық көлемде орындалады: инженерлік геодезия; инженерлік геология; гидрометеорология; топырақтың геоботаникасы; тазалық санитариясы;шаруашылықтар; жерді гүлдендіру; жерді тегістеу; инженерлік тораптар; көлік; құрылыс заттарының қоры және тағы да басқа жұмыстар орындалады.
Құрылыс салынатын алаң техникалық талапқа сәйкес болуы керек, алаңды игеруге көп қаражат жұмсалмағаны жөн. Сондықтан инженерлік зерттеу жұмыстарының мақсаты, құрылысқа бөлінген аймақтың ішінен, техникалық талапқа сәйкес аумақты таңдап алу.
Аумақтың тегіс, ауыл шаруашылығына жарамсыз, геологиялық, гидрогеологиялық жағдайы құрылыс салуға ыңғайлы болғаны жөн. Аумақтың ауданы құрылыс ауданына сәйкес болуы керек, салынатын коммуникациялар құрылысты өркендетуге мүмкіншілік берулері керек. Аумақтың, темір жолдарға, автомашина жолдарына, аэропорттарға жақын болғаны немесе осы құрылыстарға жалғасу үшін көп құрылыс жұмыстары істелмегені жөн.
Жер тегіс, еңістігі бірыңғай немесе екі жақты болғаны жөн. Еңістік жаңбырдың, қардың суларының тез ағып кетуіне мүмкіндік береді. Құрылысты еңістіктің бойына орналастырған жөн, тегістеу, қопару жұмыстарының көлемі аз болады. Еңістіктің азы 0,003 - 0,005м, ал көбі 0,06 - 0,08м аралығында болғаны тиімді.
Топырақ құрылыстың салмағына төтеп беруі керек, іргетас салу қажетсіз болады. Жер асты суларының төмен болғаны жөн. Жертөлелерді, жердің астына салынатын құрылыстарды су баспайды. Аумақты тасқын су баспайтын болсын.
Өндіріс орындарына, қалаларға, ауылдарға ауыз су өте көп керек болғандықтан, аумақтан су қорын іздейді. Су қорымен байланыс жүйелері - жолдар, тоқ сымдары, газ қосылулары қажет. Пайдаланған суды төгетін шұңқыр қазылуы керек. Алаңның қасында құрылыс шикізаттарының қоры болса, құрылыс жұмыстарын арзандатады, жылдамдатады.
Керекті аумақты таңдау кеңседе шешіледі. Берілген аймақты бөлшектеп, бөлшектерді салыстырып инженерлік зерттеу жұмыстары жүргізілетін аумақты белгілейді [7].
Белгіленген аумаққа барып аумақтың инженерлік геология, гидрогеология жағдайын анықтайды, алдыңғы орындалған инженерлік зерттеу жұмыстарының нәтижелерін тексереді, толықтырады. Автомашина, темір жол тораптарына және т.б. тораптарға жалғасу мүмкіндіктерін барлайды. Лас су коллекторларын салатын жерді белгілейді. Құрылыс жұмыстарын бастауға керек қаражаттың мөлшерін есептейді. Аумақты игеруге рұқсат беретін құжат дайындайды немесе құжатты алуға болатындығын шешеді. Жол тораптарына және басқа тораптарға жалғасуға болатындығын, құрылысқа керек сұрақтарды шешеді.
Құрылыс салынатын аумақтың масштабы 1:2000 топографиялық планын сызады. Планға горизонтальдар әрбір бір метр сайын немесе техникалық тапсырмада көрсетілген аралықта сызылады. Осы планға қосымша, қолда бар пландарды, карталарды пайдаланып, анықталған, толықтырылған мәліметтерді пайдаланып, аймақтың масштабы 1:10000, 1:25000 жағдайлық картасын сызады. Картаға өндіріс аумақтарының жиегін, тұрғындар ауылының жиегін, су жыйылатын және тазалайтын құрылыстардың жиегін, жердің бетіндегі және астындағы құрылыстарды, кен қорларының орнын, карьерлерді және жобалық құрылыстарды сызады.
Аймақтың топографиялық планымен қатар инженерлік геология зерттеу жұмыстарының планын сызады. Құрылыстарды салуға арналған сызбаларды сызуға арнап, аумақтың масштабы 1:1000, 1:500 топографиялық пландарын сызады. Пландардың горизонтальдарын техникалық тапсырмада көрсетілген аралықта, егерде тапсырмада көрсетілмеген болса, нұсқауға сәйкес сызады. Планда өте мұқият орындалған инженерлік геология, гидрогеология барлау жұмыстарының нәтижелерін көрсетеді. Аумақтың планын топографиялық немесе фотограмметриялық әдіспен сызады. Инженерлік зерттеу жұмыстарының жобаларын жазу, сызу үшін, аймақты ұшақтан, масштабы 1:7000, 1:10000 суретке түсірген жөн. Бұл суретті аймақтың масштабы 1:2000 толықтырылған, топографиялық планын сызуға және масштабы: 1:10000 картасын сызуға пайдалануға болады.
Құрылысты салуға арналған инженерлік зерттеу жұмыстарын орындау үшін, негізгі ғимараттар салынатын аумақтың, тұрғын аумақтың, 1:1000 немесе 1:500 масштабтағы топографиялық планын сызады.
Құрылыс салынып болған, жердің астына орналасқан құрылыстар көп аумақтардың да масштабы: 1:1000, 1:500 топографиялық пландарын сызады. Пландарды фотограмметриялық әдіспен немесе геодезиялық әдіспен сызады.
Жердің бетінің еңістігі жоқ аумақтарын 20х20м немесе 30х30м квадраттарға бөліп, квадраттардың төбелерін геометриялық әдіспен нивелирлеп, аумақтың топографиялық планын сызады, планға ғимараттардың бұрыштарының координаттарын, коммуникациялардың түйіскен жерлерінің координаттарын, үйлердің еденінің, қоймалардың ауласының, жолдардың жиегінің, құрылыстардың биіктік мәндерін жазады [8].
1.3 Құрылыс алаңында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру
Құрылыс салудағы геодезиялық жұмыстарды ұйымдастыру ғимараттар мен құрылымдарды дұрыс және нақтылы жер бетіне орналастыру, олардың құрамдық және пландық элементтерін олардың геометриялық пішіндеріне, нормативтік талаптарына сай өлшеу, есептеу және сызбаларды құрастыру, сонымен бірге жер бетіне түсіру үшін жасалатын үрдісті құрамды үлкен жұмыс.
Жергілікті жерге инженерлік құрылыстың жобасын көшіру үшін бөлу сызбалары жасалынады, оларда бөлуге қажетті барлық мәліметтер көрсетіледі: биіктік белгілер, координаталар, арақашықтықтар, ылдилықтар, бұрыштық және ұзындық құрулар элементтері. Бастапқы мәліметтерді геодезиялық дайындау графикалық, аналитикалық және графоаналитикалық тәсілдермен орындалуы мүмкін.
Графикалық тәсіл бөлу мәліметтерін (координаталарды, арақашықтықты, бұрышты және биіктікті) планнан тікелей анықтаудан тұрады. Бұл тәсіл бөлу үшін бастапқы мәліметтердің жоғары дәлдігі қажет болмағанда қолданылады.
Аналитикалық тәсіл жобаның геометриялық схемасына қатаң сәйкес координаталарды, арақашықтықтарды және құрылыстың осьтік нүктелерін өзара және тораптың тірек пункттерімен байланыстыратын бағыттарды аналитикалық анықтаудан тұрады. Осы тәсіл ең дәл болады, бірақ өте көп еңбекті қажет етеді.
Мәліметтерді графоаналитикалық тәсілмен дайындау жедел болады және көптеген жағдайда жеткілікті дәлдікті қамтамасыз етеді, сондықтан құрылыс практикасында жиі қолданылады. Осы тәсілді қолданғанда ғимараттың осьтік нүктелерінің координаталарын құрылыстың бас планынан графикалық түрде алады да, тірек торабы пункттерінің координаталарын пайдаланып, бағыттардың дирекциондық бұрыштарын және арақашықтықтарды кері геодезиялық есептердің формулаларымен анықтайды.
Геодезиялық жұмыстар құрылысты жобалаудың, салудың және өндірістің айырылмас бір бөлігі. Осы айтылған жұмыс түрлерінен оның мазмұны және технологиялық тізбегі, жұмыс реті, сатылары және негізгі технологиялық өндірісі анықталады.
Құрылыс салатын алаңды таңдау кезінде геодезиялық жұмыстарды пайдалана отырып, жобалау жұмыстарына керекті материалдарды жинау, сараптау және жалпылама материалдарды ретке келтіру қарастырылады. Бұлардан басқа ерекше күрделі физико-геологиялық процесті және ірі мемлекеттік маңызды құрылыстарды, ғимараттарды салу алдында және салып болған соң жер бетінің ойысуын, жылжуын геодезиялық бақылау жұмыстарымен қамтамасыз етуді ұйымдастырады.
Құрылыс салу үшін нақтылы топографо-геодезиялық ізденіс жұмыстарын атқарады және де геодезиялық тұрғыдан қарағанда басқа да ізденіс жұмыстарын бастапқы белгілермен қамтамасыз етеді.
Құрылысты салу дайындық жұмыстары кезінде сол маңда геодезиялық қадалау негіздерін құрады, территорияны инженерлік жұмыстарға дайындайды және құрылыстың бас және негізгі осьтерін жер бетіне түсіреді.
Құрылысты салу кезінде, оның құрылымдық осьтерін және пландық элементтерін нақтылы жер бетіне түсіреді, құрылыс-монтаждау жұмыстардың геометриялық пішіндерін қамтамасыз етеді, сатылық орындалған нысандарды түсіреді, керек болса жер бетінің, құрылыс элементтерінің жылжуын, ойысуын бақылайды. Құрылысты салып бітіргеннен кейін, оның нәтижесінде геодезиялық жұмыстарының техникалық есеп беру құжаттары құрастырылып, орындалған жұмыстардың басты планын жасайды [9].
Құрылыстағы геодезиялық жұмыстар көптігіне байланысты ерекшеленеді де, оны ұйымдастырудың жауаптылығын арттырады. Бұлар ізденіс жұмыстарының уақыты (жылдың жылы мерзімінде), жұмысқа барып-қайту, нысанның физико-географиялық және экономикалық шарттары, негізгі жұмыс атқарушылардың жоғарғы мамандылығы, жұмыс орындарының жиі ауысуы, жұмыс орынында, қалада көліктің, адамдардың жиі қозғалуы және т.б.
Геодезиялық ізденіс жұмыстары негізінен бригадалық әдіспен атқарылады. Ұзын сызықтық құрылымдардағы (автожолдар, темір жолдар, каналдар) ізденіс жұмыстары кезінде трассаны учаскелерге бөледі де, әр бригада өз бөлімшесінде жұмыс атқарады. Бөлімшелер ұзындығы жыл мезгілінің ұзақтығына немесе келісілген жұмысты аяқтау уақытына байланысты болады.
Ізденіс жұмыстарын атқару үшін, арнаулы жоба жасалады, онда аймақтың физико-географиялық сипаты, ауданның топографиялық-геодезиялық қамтамасыз етілуі, геодезиялық жұмыстардың тәсілі және дәлдігі, геодезиялық центрлердің сызбалары, түсірістің талаптары, жұмысты ұйымдастыру туралы мәлімет, қолда бар аспаптардың, жабдықтардың негізгі саны және жұмысты жүргізу үшін керекті мәліметтер көрсетіледі.
Инженерлік-геодезиялық жұмыстарды құрылыс және монтаждау алаңдарында ұйымдастырудың өзіндік сипаттамалары бар. Ең бірінші, бұл жұмыстар, күрделі құрылыс алаңдарында және жыл мезгілінің кез келген уақыттарында өтеді. Инженерлік геодезиялық жұмыстарды тиімді атқару құрылысты жедел ұйымдастыруға, уақытылы бітіруге көп септігін тигізеді. Жұмыстағы дәлсіздік геодезист үшін болмайтын жағдай, себебі қымбатқа түсетін құрылыс-монтаждау жұмыстарын қайта істеуге, түзетуге әкеліп соғуы мүмкін.
Құрылыс алаңында геодезист құрылысшымен ылғи да бірге жұмыс істемейді, сондықтан оған бірнеше бригаданы геодезиялық іспен қамтамасыз етуге тура келеді.
Құрылыс алаңдарында геодезиялық жұмыстарды ұйымдастырудағы өлшеу кезінде, көліктердің, көтергіш механизмдердің, жиналған материалдардың және жабдықтардың көптігінен жұмыс істеу қиынға түсетінін есепке алу керек. Мұндай жағдайда кейбір өлшем жұмыстарын атқару уақыты жай уақытқа карағанда көпке созылуы мүмкін.
Құрылыс алаңдарындағы салу және монтаждау жұмыстарын геодезиялық істермен қамтамасыз ету, арнаулы жасалған геодезиялық жұмыстардың өндіріс жобасы негізінде атқарылады.
Негізгі нысаналарды тұрғызу алдында құрылыстың сәтті жүзеге асуы үшін жағдай жасауға бағытталған дайындық кезеңі болады.
Дайындық кезеңінде мынандай жұмыстар атқарылады:
oo құрылыс алаңын меңгерумен байланысты (әрекет ететін желілерді бөлшектеу және көшіру: канализацияларды, су құбырларын, газды, жоғары вольтты және төмен вольтты электр кабельдерін, ғимараттарды бұзу);
oo құрылыс машиналарын және көлік құралдарын топтастыру бойынша;
oo құрылыс алаңын дайындау бойынша: желілерді бөлшектеп, бұзғаннан кейін территорияны тазалау және жоспарлау; аумақты инженерлік дайындау, үстіңгі қабаттағы суларды бұрып жіберуді қамтамасыз ету;
oo материалдық-техникалық жабдықтарды ұйымдастыру жөнінде;
oo уақытша ғимараттар мен құрылыстардың, желілердің, көлік жолдарының құрылысы бойынша: екі қақпа, құрылыс алаңына негізгі кіру жағына нысананың төлқұжатын орнату, дайындық жұмыстарының аяқталуы туралы акті бойынша қоршау қабылдануы керек.
Жұмыс істеу әдістерін анықтағаннан кейін мынадай ережелер қабылдануы тиіс:
oo негізгі құрылыс-монтаж жұмыстарының кешендік механикаландыруын қолдану, әсіресе құрылыс механизмдерінің тиімді пайдалану есебімен жаппай және еңбекті көп қажет ететіндерін;
oo ең жетілген заманауи құрылғыларды, құрал-саймандарды, аспаптарды пайдалану;
oo жұмыстарды дайындау және монтаждауға бөлу, сонымен бірге барлық материалдарды өңдеу мен конструкцияларды дайындау жөніндегі барлық жинақтау операцияларды және басқа да өндіріс қабылдауларын әрекет ететін қосалқы кәсіпорындарында орындау, ал құрылыс алаңында негізінен тек монтаж жүзеге асырылады;
oo уақытқа сай әр түрлі жұмыс түрлерін максималды қоса атқару мүмкіндігі.
Нысаналарды тұрғызу кезінде құрылыстың нысаналы және арнайы ағындарынан тұратын кешенді ағын тәсілі пайдаланылады. Сонымен бірге құрылыс ұзақтығы айтарлықтай қысқарады, құрылыс қарқындылығына регламент белгіленеді.
Ағынды құрылысты жобалаған кезде құрылыс мерзімінің шағын екенідігін ескере отырып, дайындық кезеңіндегі жұмыстармен параллель негізгі кезең жұмыстарының бөліктерін де орындау қажет [10].
2 Жобалық және биіктік геодезиялық жүйелердің тұрғызылуы
1.1 Жобаны жер бетіне түсірудегі геодезиялық дайындау
Ғимараттың немесе құрылымның жобасын жер бетіне түсіру үшін, геодезиялық дайындық жұмыстарын орындайды. Бұл жұмыс негізгі осьтерді геодезиялық қосындарға байланыстыратын қадалау сызбаларын жасаудан тұрады. Қадалау жұмыстарына керекті материалдар графикалық, аналитикалық немесе бірнеше әдістердің қосындысынан (графоаналитикалық) алынуы мүмкін.
Графикалық әдіс. Графикалық әдісті көбінесе, егер салынбақшы ғимарат немесе құрылымдардың бұрынғы құрылыстармен байланысы жоқ болған жағдайда қолданады. Бұл әдісте барлық негізгі сұрақтар план бойынша графикалық жолмен шешіледі. Жеке нүктелердің немесе ғимарат және құрылым бұрыштарының координаталары планнан циркульдің, транспортирдің және масштабтық сызғыштың көмегімен анықталады. Әр түрлі масштабтағы пландардан нүктелер координаталарын алу дәлдігі жер бетінде салынбақшы ғимараттың қадалану дәлдіктеріне әсері үлкен болады. Планның масштабы ірі болған сайын, координаталар анықтау дәлдігі арта түседі. Планнан графикалық жолмен алынған координаталар шамасын пайдаланып, кері геодезиялық есепті шығара отырып, жеке сызықтардың ұзындығын және дирекциондық бұрышын есептейді. Нүктелердің координаталары 3 суретте көрсетілген әдіспен анықталады және 1-формуламен есептеледі:
ХА = 100 + сn; УА = 100 + се, (1)
сn, се шамаларының ұзындығын көрсетілген тәсіл бойынша масштабына байланысты планнан алады.
3-сурет. Нүктелердің координаталарын анықтау тәсілі
Әрі қарай, қағаздың майысуынан болатын қатені азайту мақсатында, тағы да па және ed кесінділерін өлшейді (бұл өлшеу координаталық шаршыны толық пайдалану болып табылады), сонда А нүктесінің координаталары 2-формуламен анықталады:
(2)
Аналитикалық әдіс. Жобалаудың аналитикалық әдісі ең дәлірегі, себебі мұнда жобалық берілімдер математикалық жолмен есептелінеді. Жеке тірек нүктелерінің координаталары (ғимарат және құрылым бұрыштары, үй аралық жолдардың, коммуникациялардың қиылысуы) геодезиялық байланыстыру арқылы, жер бетінде аспаптың көмегімен анықталады.
Аналитикалық жолмен жобаны әр бөлікке бөліп, бір-біріне байланыссыз, жеке-жеке жер бетіне түсіруге болады. Графикалық әдіске қарағанда аналитикалық әдістің артықшылығы бұл әдіспен тар жердегі, жол үстілеріндегі инженерлік торлар құрылымдарын жер бетіне түсіруде оңтайлы екені көрініп тұр. Графикалық әдісте аталған жұмыстарды атқару үшін, ірілігі 1:500 масштабты, жол үсті инженерлік торлар құрылымдарының планы керек болған болар еді. Сондықтан графикалық әдісте таңдалған масштабта құрылыс алаңында геодезиялық тор құрылған болса, аналитикалық әдісті қолдану өте тиімді болып табылады. Жеке тірек нүктелерінің координаталары геодезиялық байланыстыру арқылы, жер бетінде аспаптың көмегімен анықталады.
Аналитикалық әдіспен ғимараттардың және құрылымдардың ұзынабойлық және көлденең осьтері геодезиялық торға салыстыра отырып қадаланады, сонда осьтер бойынша кесінділер қосындысы шаршы немесе тік бұрышты төртбұрыш қабырғасының ұзындығын берген болар еді.
Графоаналитикалық әдіс. Графоаналитикалық әдісте жобалаудың бастапқы берілімдерінің біразын топографиялық планнан графикалық жолмен, ал қалғанын аналитикалық жолмен анықтайды. Графоаналитикалық әдісті көбінесе қайта құрылып немесе өзгертіліп жатқан өндірістің бас планын құрастыруда қолданылады. Мұнда бұрыннан бар ғимараттар мен құры- лымдарды, жаңадан салынбақшыларымен аналитикалық әдіс арқылы байланыстырады. Мұнда геодезиялық негіз қосындарын пайдалана отырып, бұрыннан бар ғимарат бұрыштарының, инженерлік торап құдықтарының, ғимаратаралық жолдардың қиылысу және басқаларының координаталарын анықтайды.
Геодезиялық дайындық жұмыстарынегізінен қадалау тәсілін құрастырумен аяқталады, мұнда көрсетілетіндер: геодезиялық негіз қосындары, тірек нүктелері және ғимараттар мен құрылыстардың негізгі осьтері, бұрыштық және сызықтық өлшеулердің аналитикалық берілімдері, осьтер бойынша ғимараттардың өлшемдері, сондай-ақ эскиздік сызбалар және сол сияқты элементтер көрсетіледі [11].
2.2 Жер бетіне жазық бұрыштарды салу
Жер бетінде бұрышты құруда бір-ақ бұрыш салынады, ал қалғанын іздеп табу керек. Бұл кезде коллимациондық қатені және көздеу дүрбісінің айналу осінің еңкею шамасы ең кіші шамасына жеткізіледі, бұл жағдай салынбақшы бұрышты дүрбінің бір жағдайында ғана салуға мүмкіндік береді. Жер бетінде бұрышты салу реті 4суретке сәйкес төмендегідей.
Айталық А нүктесінде, бастапқы АВ бағытымен ВАС бұрышын салу керек. А нүктесіне теодолит орнатып, алидаданы лимбпен нөл есебіне келтіріп беттестіреді де, аспапты АВ бағытымен бағдарлайды. Лимбты бекітіп, алидаданы босатып, берілген бұрыш шамасына бұрады да, С1 нүктесін белгілейді. Әрі қарай, дүрбінің екінші жағдайында осы жұмысты қайталайды. Теория жүзінде дүрбінің екі жағдайында да, көздеу сызығы бір нүктенің үстіне бағытталуы керек. Бірақ аспаптың колимациондық қатесінің әсерінен жер бетінде екінші нүкте С2 пайда болады. C1C2 кесіндісін тура екіге бөліп, С нүктесін белгілесек, ол біздің іздеп отырған (а) бұрышының екінші қабырғасының бағыты болып шығады. Бұл бұрыш теодолиттің коллимациондық қатесінен босаған, яғни нағыз жобалық бұрыш болып табылады.
Егер а бұрышын өте үлкен дәлдікпен салу керек болса, 4(ә)суреттегі бірінші және екінші нүктелердің орнын табуды қайталау әдісімен (немесе амалдар тәсілімен) орындайды. Айталық, өте дәл өлшеу нәтижесінде а1 = a + da, сонда ОВ1 және ОВ кесінділерінің ұзындығын және бұрыштық da айырмашылығын біле отырып, сызықтық орын ауыстыруды, яғни редуцияны3-формулаарқылы есептеуге болады:
х =ВВ1 = OB∙d∙a∙sin1. (3)
Жер бетінде В1 нүктесінен ОВ1 сызығына х перпендикуляр кесіндісін салып, В нүктесін белгілейді, сонда ВОА бұрышы біздің іздеп отырған бұрышымыз. Тексеру үшін, а бұрышын қайта өлшеп көз жеткізеді.
Жобалық бұрышты жер бетіне түсіру дәлдігі көздеу, есеп алу, аспаптың және сыртқы әсер қателеріне байланысты болады. Центрлеу, редуция және бастапқы берілім қателері жобалық бұрышты жер бетіне салуға көп әсер етпейді, сондықтан есепке алмаса да болады.
Өте жоғары дәлдікті бұрыш өлшеу көбінесе, көпір және гидро- техникалық құрылыстарды қадалау, салу кездерінде қолданылады [12].
(а)
(ә)
4-сурет. Берілген бұрышты жер бетіне салу:
(а) жуықтап салу және (ә) дәл салу әдістерінің тәсілі
2.3 Жобалық биіктікті жер бетіне түсіру
Жер бетіне жобалық ұзындықты салу үшін, тірек нүктесінен жобадағы жазық ұзындықты өлшеп салады. Мұнда түзету шамасын басқа геодезиялық жұмыстарындағыдай өлшеу жұмыстарынан кейін енгізбей, ұзындық өлшеу кезінде есепке ала отырып салады. Қадалау жұмыстарының ерекшелігі және күрделілігі міне осында жатыр, себебі түзету шамасын анықтайтын берілімдер белгісіз немесе жуықтап алынуы мүмкін. Сондықтан берілген ұзындықты жер бетіне салу әдісі бұрыштарды жер бетіне салуға ұқсас жүргізіледі: алдымен қандай да бір жобалық берілімді жер бетіне керекті дәлдікпен салып, белгілейді. Салынған ұзындықты камеральды өңдеуден өткізеді де, сол ұзындықты жобалық ұзындықпен салыстырып, сызықтық түзету шамасын анықтайды. Осы түзету шамасының таңбасын сақтай отырып, өлшенген ұзындыққа соңғы нүктеден бастап салады.
Берілген жобалық ұзындықты өлшеу тәсілін көлбеулікке, компарирлеу және ауа қызуына түзетулерін ескере отырып, берілген жобалық ұзындықты өлшеу тәсілін қарастырып көрейік.
Көлбеулікке түзету шамасын анықтау үшін горизонтальдары бар топографиялық планды пайдаланады немесе сол өлшенбекші сызық бойымен геометриялық немесе тригонометриялық нивелирлеуді жүргізу керек. Көлбеулікке түзету шамасын есептеу кезінде еске ұстайтын нәрсе, ол - өлшенбекші сызыққа түзетуді минус (-) таңбасымен емес, плюс (+) таңбасымен енгізеді. Себебі жобалық арақашықтық жазық жазықтықта өлшеніп салынады. Қадалау жұмыстарының тәжірибесінде, жобалық қашықтыққа түзетулерді енгізуден құтылу үшін, оларды сыртқы жазық қоршау арқылы салады. Біркелкі жер бедерінде, ол жерге салынатын жобалық сызықтың ұзындығы келесі формулалардың бірімен есептеледі:
(4)
l0 -жобалық ұзындыққа тең жазық арақашықтық;
n-жер көлбеулігі;
һ- ұзындықтың екі басының бір-бірінен биіктігі (өсімшесі).
l0 -жобалық ұзындыққа енгізетін Dl түзетуін 5-формуламен есептеуге болады:
(5)
Өлшегіш таспаны компараторда тексеру (компарирлеу түзетуі) түзетуінекелетін болсақ, барлық геодезиялық өлшегіш жабдықтары компараторда тексерілген өлшегіш таспалармен жүргізіледі. Егер тексеру кезінде өлшегіш жабдық өзінің номиналды (төлқұжаты бойынша ұзындығы) шамасынан ұзын болса, онда түзету минус (-) таңбасымен енгізіледі, өйткені мұндай жабдықпен өлшеу кезінде жобалық ұзындық біршама кем болып шығады. Егер өлшегіш жабдық өзінің номиналды шамасынан кем болса, онда түзету плюс (+) таңбасымен енгізіледі, түзету шамасын 6-формуламен есептейді
(6)
мұндағы l - өлшегіш жабдықтың нағыз ұзындығы;
N - өлшегіш жабдықтың номинальды ұзындығы;
dl = l-N.
Ayа қызуы үшін түзету енгізу қажеттілігінің туатын себебі, өлшегіш жабдықты компараторда тексеру кезінде бір температурада, өлшеу кезінде басқа температура, яғни әр түрлі температурада өтеді. Түзетуді төмендегі 7-формуламен есептеуге болады:
(7) (7)
мұндағы, a - қызудан сызықтық ұлғаю коэффициенті;
l - өлшегіш жабдықтың ұзындығы;
t, t0 - ретімен өлшегіш жабдықпен өлшеу кезіндегі және компараторда тексеру кезіндегі температура.
Айта кететін жағдай, температурадағы түзету шамасының мәні, компарирлеу түзетуімен бірдей, сондықтан жоғарыдағы7-формуланы былай жазуға болады:
(8)
Ал жобалық биіктікті жер бетіне шығаруға келетін болақ, бұл жұмыс көбінесе құрылыс-монтаждау жұмыстарын геодезиялық іспен қамтамасыз етуде қолданылады. Жобалық биіктік шамаларын бетондау кездерінде құйма қалып (опалубка) үстіне, қоршауды орнатуда жиектеріне, анкерлік бұрандаларға, монтаждау жұмыстарына, қазаншұңқырлар және траншеялардың түбіне береді. Қазаншұңқыр қазуға кіріспес бұрын мынандай жұмыстар орындалуы қажет:
oo қазаншұңқырдың осьтерін вертикальды белгілерін қоршау және шығаруды орнықтырумен бірге бөлу;
oo бұрынғы салынған құрылысты және көпжылдық жасыл желектерді алып тастау;
oo жер асты коммуникацияларын бөлшектеу және көшіру; үстіңгі қабаттағы суларды бөлу жүйесін вертикаль жоспарлау;
oo қалалық әкімшіліктің анықтамасы бойынша құнарлы өсімдік грунтын бөліп алып, құрылыс салынатын жерден тыс жерге шығарып тасталады. Грунтты бөліп алу ДЗ-110А типті бульдозермен жүзеге асады, ал грунтты самосвалға жүк тиегіш машиналар артады.
Бүкіл ғимарат пен паркинг астындағы қазаншұңқырды бір мезгілде 2 экскаватормен өңделеді.
Негіздің қопсыған грунты катокпен нығыздалады. Іргетасты құяр алдында қазаншұңқырдың түбі нығыздалып, тазартылады.
Іргетас пен траншеялардың қуысын дайындығына қарай 0,2-0,3 м қабатта бульдозермен 0,5-0,6 м тығыздықта тегістегіш құралмен нығыздалып қайтадан көміп тасталады.
Топырақ таситын көліктің жұмысының тиімділігін арттыру үшін уақытша жолдардың жағдайын үнемі қадағалап отыру керек. Жолдардың күтімі мен бульдозердің көмегімен оқтын-оқтын жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру керек.
Іргетас қуыстарын қайтадан көміп тастау жұмыстарын жүргізгенде ғимараттың айналасында және іргетасқа жақын жерлерде құрылыс техникаларының қозғалысы тоқтатылады.
Іргетасқа жақын жерлердегі грунтты және еден астындағы үстемелерді нығыздау қолмен пневматикалық тегістеу арқылы жасалады.
Жұмыстың орындалуы және оны қабылдау 5.03-37-2005 ҚР ҚНжЕ Жер асты құрылыстар, негіздер, іргетастар, 1.03-05-2001 ҚР ҚНжЕ Құрылыстағы еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасына сәйкес жасалады.
Биіктік шамаларын геометриялық нивелирлеу арқылы жақын маңдағы реперлерден шығарады.
Айталық, жақын маңдағы биіктігі HR R реперінен діңгектің қиылған деңгейіндегі Анүктесіне беру керек, яғни НА нүктесін жобалық биіктікке шығару керек, ол 5суретте көрсетілген.
Нивелирді репер және А нүктесінің жобамен ортасына орнатып, R реперінің үстіне қойылған рейкадан, яғни соңғы нүктеден а есебін алады. Сонда аспап деңгейі (АГ) тең болады:
АГ = HR+a. (9)
5-сурет. Берілген биіктікті шығару тәсілі
А нүктесінің жобалық биіктігін алу үшін, алдыңғы рейкадан bесебін алу керек, ол тең болады:
b=һ + а=ГИ-НА. (10)
Діңгекті жоғары, төмен жылжытып, жобалық биіктікке келтіріп орнатуға болады. Ол үшін рейканы жоғары немесе төмен жылжытып, діңгектің жоғарғы беті берілген (анықталған) bесебіне келгенше қозғап, рейка табаны керекті биіктікке жеткен жерді белгілейді, яғни ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz