Атомдық энергетика – энергия көзі ретінде
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ 8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 9
1.1 Атом энергетикасына жалпы сипаттама 9
1.2
Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары 9
1.3 Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы 12
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ 14
2.1 АО «НАК» «Қазатомпром» («Қазатомөнеркәсіп» ҰАК») 14
2.2 Үлбі металлургиялық зауыты 21
2.3 ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты 28
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ 34
3.1 Қазақстан Республикасының атом саласының даму алғышарттары 34
3.2 Қазақстан Республикасының атом энергетикасының болашағы 35
ҚОРЫТЫНДЫ 39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 40
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ 8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ 9
1.1 Атом энергетикасына жалпы сипаттама 9
1.2
Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары 9
1.3 Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы 12
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ 14
2.1 АО «НАК» «Қазатомпром» («Қазатомөнеркәсіп» ҰАК») 14
2.2 Үлбі металлургиялық зауыты 21
2.3 ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты 28
3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ 34
3.1 Қазақстан Республикасының атом саласының даму алғышарттары 34
3.2 Қазақстан Республикасының атом энергетикасының болашағы 35
ҚОРЫТЫНДЫ 39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 40
ҚОСЫМШАЛАР
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының жасыл экономикага көшу жолында баламалы энергия көзі ретінде атом энергетикасын қарастыру.
Мемлекеттің қарқынды экономикалық дамуы мен халықтың әл-ауқатының өсуі, экономиканың түрлі салаларындағы электр және жылу энергиясын тұтынуды қамтамасыз ету сұрақтарын мейлінше өзекті ете түседі. Күтілетін халық санының әлемдегі ауқымды көлемде өсуі шартында және энергия тұтынудың әлемдік өсімін болжауда, бүгінгі таңда көмір, газ, мұнай секілді, энергия тасымалдаушыларына, өте жедел қарқынмен сарқылауда. Түрлі болжамдарға сүйенсек, ХХІ ғасырдың екінші жартысында мұнай, газ, көмір таусылуы қаупінде тұр, ол жаңа энергетикалық технологияның уақытылы дайындығын талап етеді.
Мемлекеттің қарқынды экономикалық дамуы мен халықтың әл-ауқатының өсуі, экономиканың түрлі салаларындағы электр және жылу энергиясын тұтынуды қамтамасыз ету сұрақтарын мейлінше өзекті ете түседі. Күтілетін халық санының әлемдегі ауқымды көлемде өсуі шартында және энергия тұтынудың әлемдік өсімін болжауда, бүгінгі таңда көмір, газ, мұнай секілді, энергия тасымалдаушыларына, өте жедел қарқынмен сарқылауда. Түрлі болжамдарға сүйенсек, ХХІ ғасырдың екінші жартысында мұнай, газ, көмір таусылуы қаупінде тұр, ол жаңа энергетикалық технологияның уақытылы дайындығын талап етеді.
1. Л.С.Стерман Тепловые и атомные электрические станции. М., 1985. – 187 с.
2. Маргулова Т. X., Кабанов Л. П., Плютинский В. И., Байбаков В. Д. Атомная энергетика сегодня и завтра. — М.: Высшая школа, 1989, 166 с.
3. Алексеев П., Субботин С. Стратегия поиска. Топливообеспечение атомной энергетики // Росэнергоатом (РЭА). – 2011. №10 – С. 30-35.
4. Nuclear Technology Review 2000: GOV/INF/2000/XXX/ Vienna: IAEA, 2000.
5. Nucl. Europe Worldscan.-1998. № 11-12. – P .- 57-58.
6. Дементьев Б. А. Ядерные энергетические реакторы. Учебник для вузов. - М.: Энергоатомиздат, 1984. - 280 с.
7. Ғаламдық атомдық нарықтың жаңалықтары. – 2009 ж. N5.
8. Информация сайта НАК «Казатомпром» http://www.kazatomprom.kz
9. АО “НАК” Казатомпром”. «Урановые месторождения Казахстана» htt://sk.kz/page/atomnaja-promyshlennost
10. доклад НАК «Казатомпром» на форуме KAZENERGY 2011 г.
11. Информация сайта НАК «Казатомпром» http://www.kazatomprom.kz
12. АО “НАК” Казатомпром”. «Урановые месторождения Казахстана»http://www.kazatomprom.kz/
13. Интернет желісінен алынды. http://www.kazatomprom.kz/
14. Интернет желісінен алынды. http://www.ulba.kz/ru/production
15. Газета «Известия Казахстан, http://www.izvestia.kz»»
16. Интернет желісінен алынды. http://www.beryllium.ru
17. Интернет желісінен алынды. http://www.ftor.kz/
18. Интернет желісінен алынды. http://www.ulba-shine.com/en/
19. Ускорительная техника и развитие физики в Казахстане. – Алматы: МЭМР, РК, НЯЦ РК, ИЯФ РК. – 2013. – 180 с.
2. Маргулова Т. X., Кабанов Л. П., Плютинский В. И., Байбаков В. Д. Атомная энергетика сегодня и завтра. — М.: Высшая школа, 1989, 166 с.
3. Алексеев П., Субботин С. Стратегия поиска. Топливообеспечение атомной энергетики // Росэнергоатом (РЭА). – 2011. №10 – С. 30-35.
4. Nuclear Technology Review 2000: GOV/INF/2000/XXX/ Vienna: IAEA, 2000.
5. Nucl. Europe Worldscan.-1998. № 11-12. – P .- 57-58.
6. Дементьев Б. А. Ядерные энергетические реакторы. Учебник для вузов. - М.: Энергоатомиздат, 1984. - 280 с.
7. Ғаламдық атомдық нарықтың жаңалықтары. – 2009 ж. N5.
8. Информация сайта НАК «Казатомпром» http://www.kazatomprom.kz
9. АО “НАК” Казатомпром”. «Урановые месторождения Казахстана» htt://sk.kz/page/atomnaja-promyshlennost
10. доклад НАК «Казатомпром» на форуме KAZENERGY 2011 г.
11. Информация сайта НАК «Казатомпром» http://www.kazatomprom.kz
12. АО “НАК” Казатомпром”. «Урановые месторождения Казахстана»http://www.kazatomprom.kz/
13. Интернет желісінен алынды. http://www.kazatomprom.kz/
14. Интернет желісінен алынды. http://www.ulba.kz/ru/production
15. Газета «Известия Казахстан, http://www.izvestia.kz»»
16. Интернет желісінен алынды. http://www.beryllium.ru
17. Интернет желісінен алынды. http://www.ftor.kz/
18. Интернет желісінен алынды. http://www.ulba-shine.com/en/
19. Ускорительная техника и развитие физики в Казахстане. – Алматы: МЭМР, РК, НЯЦ РК, ИЯФ РК. – 2013. – 180 с.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Бектұрова Ғалия Мақсатқызы
АТОМДЫҚ ЭНЕРГЕТИКА - ЭНЕРГИЯ КӨЗІ РЕТІНДЕ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В060800 - Экология мамандығы
Алматы, 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
______________2015ж
Кафедра меңгерушісі
г.ғ.к., доцент Базарбаева Т.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АТОМДЫҚ ЭНЕРГЕТИКА - ЭНЕРГИЯ КӨЗІ РЕТІНДЕ
5В060800 - Экология мамандығы
Орындаған
4-курс студенті
Бектұрова Ғ.М.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к., профессор м.а.
Төреғожина Ж.Р.
Норма бақылаушы
б.ғ.к., оқытушы
Маматаева А.Т.
Алматы, 2015
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс 41 беттен, 7 кестеден, 8 суреттен тұрады, пайдаланылған 42 әдебиеттер тізімі .
Кілт сөздер: атом энергетикасы, атом электрстанциялары, уран, ядролық отын циклі, энергия көзі.
Жұмыстың мақсаты: Атом энергетикасын энергия көзі ретінде зерттеу. Қазақстан Республикасының бұл саладағы кәсіпорындардың қызметімен және шығаратын өнімдерімен танысу. Атом энергетикасының болашағы.
Жұмыстың міндеттері:
- Қазақстандағы атом өндірісімен айналысатын компаниялар және орталықтар құрылымымен танысу;
- Шығарылатын өнімін және оның пайдалануын зерттеу;
- Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастыру;
Зерттеу нысандары: АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК), Үлбі металлургиялық зауыты, ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты алынды.
Алынған нәтижелер: Атомдық энергетика - энергия көзі ретінде Тақырыпқа әдебиеттерге шолу жасадым. Қазақстанда атом өндірісімен айналысатын компаниялармен және орталықтармен (АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК), Үлбі металлургиялық зауыты, ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты) таныстым. Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастырдым.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа изложена на 41 страницах и состоит из 8 рисунков, 7 таблиц и содержит 42 список используемой литературы.
Ключевые слова: атомная энергетика, атомные электростанции, уран, ядерный топливный цикл, источник энергии.
Цель работы: Исследование атомной энергетики как источник энергии. Ознакомление с продукцией атомной энергетики и развитием промышленности этой отрасли в Казахстане. Будущее атомной энергетики.
Задачи исследования:
- Ознакомление с Казахстанскими компаниями и центрами занимающимися атомной промышленностью.
- Исследование выпускаемого продукта и его использование.
- Рассмотрение будущего и развития атомной энергетики как источника энергии.
Объекты исследования: АО НАК Қазатомпром, Ульбинский металлургический завод, Институт ядерной физики Национального ядерного центра Республики Казахстан.
Полученные результаты: Атомная энергетика - как источник энергии Сделала обзор литературы по данной теме. Ознакомилась с деятельностью таких крупных Казахстанских компаний и центров, как АО НАК Қазатомпром, Ульбинский металлургический завод, Институт ядерной физики Национального ядерного центра Республики Казахстан. Рассмотрела будущее и развитие атомной энергетики как источника энергии.
ABSTRACT
The thesis is stated on 41 pages and consists from 8 drawings, 7 tables and contains 42 the list of the used literature.
Keywords: nuclear energy, nuclear energy electro plants, uranium, nuclear fuel cycle, energy source.
Work purpose: Research of nuclear energy as energy source. Acquaintance with production of nuclear energy and development of the industry of this branch in Kazakhstan. Future of nuclear energy.
Research problems: - Acquaintance with the Kazakhstan companies and the centers which are engaged in the nuclear industry.
- Research of the let-out product and its use.
- Consideration of the future and development of nuclear power as power source.
Objects of research: NAC Kazatomprom JSC , Ulba Metallurgical Plant, Institute of nuclear physics of the national nuclear center of the Republic of Kazakhstan.
The received results: Nuclear energy - as a source of energy I made the review of literature on this subject. I examined activity of such large Kazakhstan companies and centers, as NAC Kazatomprom JSC, Ulba Metallurgical Plant, Institute of nuclear physics of the national nuclear center of the Republic of Kazakhstan. I considered the future and development of nuclear energy as energy source.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АЭС
-
Атом электр станциясы
ЯОЦ
-
Ядролық отын цикілі
МАГАТЭ
-
Международное агентство по атомной энергии
ҮМЗ
-
Үлбі металлургиялық зауыты
ЯЗБИ
-
Ядролық зерттеулердің бірлескен институты
ҰЯО
-
Ұлттық ядролық орталық
ЖЭС
-
Жылу электр станциясы
МАЭК
-
Маңғыстау атом электр комбинаты
МАЗМҰНЫ
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
9
1.1
Атом энергетикасына жалпы сипаттама
9
1.2
Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары
9
1.3
Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы
12
2.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ
14
2.1
АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК)
14
2.2
Үлбі металлургиялық зауыты
21
2.3
ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты
28
3.
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ
34
3.1
Қазақстан Республикасының атом саласының даму алғышарттары
34
3.2
Қазақстан Республикасының атом энергетикасының болашағы
35
ҚОРЫТЫНДЫ
39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының жасыл экономикага көшу жолында баламалы энергия көзі ретінде атом энергетикасын қарастыру.
Мемлекеттің қарқынды экономикалық дамуы мен халықтың әл-ауқатының өсуі, экономиканың түрлі салаларындағы электр және жылу энергиясын тұтынуды қамтамасыз ету сұрақтарын мейлінше өзекті ете түседі. Күтілетін халық санының әлемдегі ауқымды көлемде өсуі шартында және энергия тұтынудың әлемдік өсімін болжауда, бүгінгі таңда көмір, газ, мұнай секілді, энергия тасымалдаушыларына, өте жедел қарқынмен сарқылауда. Түрлі болжамдарға сүйенсек, ХХІ ғасырдың екінші жартысында мұнай, газ, көмір таусылуы қаупінде тұр, ол жаңа энергетикалық технологияның уақытылы дайындығын талап етеді.
Экономикалық дамыған елдерге қарасақ, Қазақстанда ядролық энергетиканы пайдаланбаса, қазіргі таңда және келешекте энергетикалық проблемаларды шешу мүмкін емес болып отыр. Бұл туралы Қазақстан 2050 Стратегиясында айтылған. Мемлекеттік атомдық сала саясаты мына бағыттар бойынша бағдарлануы тиіс: Атомдық энергия көздерін құру; Келешектегі уран байыту және қайта өңдеу өндірісін дамыту, өнеркәсіптің аралас салаларын жедел дамыту; Атомдық энергетиканың және уран өндірісін ғылыми-техникалық дамуын қолдауды қамтамасыз етуге арналған атомдық ғылымның дамуы және мемлекеттің ядролық құзыреттілігін қолдау; Халықтың денсаулғын қорғау, радиациялық-қауіпті аумақты қалпына келтіру, оларды шаруашылық айналымға жұмылдыру және әлеуметтік жобалардың атомдық саласын жүзеге асыру; Атомдық салаға арналған мамандардың біліктілігін артыру және кәсіби дайындығының жүйесін жетілдіру; Атомдық сала қызметін реттейтін, нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру; Атомдық саланың объектілерін физикалық қорғау мен ядролық, радиациялық, өндірістік қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Таралмау режимінің қамтамасыз етілуі; Атомдық энергияны әлемдік пайдалану шеңберіндегі халықаралық әріптестікті дамыту; Атомдық энергияны әлемдік пайдалану шеңберіндегі халықаралық әріптестікті дамыту.
Жұмыстың мақсаты: Атом энергетикасын энергия көзі ретінде зерттеу. Қазақстан Республикасының бұл саладағы кәсіпорындардың қызметімен және шығаратын өнімдерімен танысу. Атом энергетикасының болашағы.
Жұмыстың міндеттері:
1. Қазақстандағы атом өндірісімен айналысатын компаниялар және орталықтар құрылымымен танысу;
2. Шығарылатын өнімін және оның пайдалануын зерттеу;
3. Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастыру;
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Атом энергетикасына жалпы сипаттама
Атом өнеркәсібі -- уран кенін өндіру, өңдеумен шұғылданатын, одан атом энергиясын (ядролық энергияны) өндіретін және сол энергияны пайдаланып жұмыс істейтін өнеркәсіп саласы. Ядролық энергия өнеркәсіпте, ғылымда, медицинада және басқа салаларда пайдаланылады. Дүние жүзілік тәжірибеде атом өнеркәсібінің әскери және азаматтық бағыттары қалыптасқан.
Атом өнеркәсібінің атом ядросының ыдырау процесінен туатын энергияны пайдалану принципімен жұмыс істейтін атом электр станциясын (АЭС) салу, ядролық энергияны пайдаланып кеме, поезд жүргізуге және самолет, ракета ұшыруға арналған қондырғы -- атом қозғалтқышын жасау негізінде дамыды. Атом өнеркәсібі 50-жылдардың орта шенінде, атап айтқанда, 1954 жылы бұрынғы КСРО-да (Обнинск қаласы) тұңғыш АЭС (қуаты 5 Мвт) іске қосылғаннан кейін жеке өнеркәсіп саласы болып қалыптасты. Бұдан кейін Колдерохоллда (Англия, 1956), Шиппингпортта (АҚШ, 1957) АЭС-тары іске қосылды. 1997 жылы барлығы 437 АЭС жұмыс істеді. Олар дүние жүзіндегі электр қуатының 17 пайызын өндірді [1].
Қазақстан уран қорының молдығы жөнінен дүние жүзінде 1-орынды иемденеді. 50-жылдардан бастап Қазақстандағы 20 кен орнында уран өндіру жұмыстары жүргізілді. Қазақстанның барлық аймақтарында уран өндірумен айналысатын өндіріс орындары бар. Олардың ең ірілері: Тың тау-кен химия комбинаты (Орталық Қазақстан), Ертіс химия-металлургия зауыты (Шығыс Қазақстан), Каспий жағалауы тау-кен металлургия комбинаты (Батыс Қазақстан), Оңтүстік Қазақстан кен басқармасы, т.б. Қазақстандағы тұңғыш АЭС Ақтау қаласында салынған (1973) шапшаң нейтронмен жұмыс істейтін БН-350 реакторы бар энергия комбинаты. Ол Маңғыстау облысын энергиямен жабдықтайды, сондай-ақ, әлемдегі су тазартатын бірден-бір атомдық қондырғы болып табылады (реакторды 2003ж. тоқтату көзделген).
Бұдан басқа Қазақстанның Ұлттық ядролық орталығында 4 зерттеу реакторы жұмыс істейді. Оның 3-еуі Курчатов қаласының маңында, 1-еуі Алматы қаласының жанындағы Алатау қалашығында орналасқан [2].
1.2 Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары
Әлемдік энергетикадағы энергия қондырғыларын пайдалану өтілі жылына ≈13 500 реакторларды құрайды. Атомдық энергия бойынша Халықаралық агенттік (МАГАТЭ) және Бүкіләлемдік ядролық қауымдастық (WNA) мәліметтері бойынша қазіргі уақытта әлемнің 30-дан аса елінде, 436 ядролық реакторлар, қуаты 370 ГВт электр қуаты орнатылымында пайдаланылып келеді. Қазіргі уақытта ядролық энергетика әлемдегі өндірілетін электр энергиясының 16%-ын қамтамасыз етеді.
Жеңіл судағы реакторлар (LWR), заманауи ядролық энергияны өндіруші реакторлардың негізгі түрлері болып табылады. Олардың өңделуі 50-жылдардың басында басталды, және қазіргі уақытта LWR пайдалануда және құрылыста, жобалауда үлкен тәжірибе ретінде игерілді. Бүгінгі таңда, қысымдық және (PWR) қайнатылған реакторларды (BWR) қоса алғанда, LWR саны 359 асып жығылады (80% астамы жұмыс істейтін энергия блоктары). АЭС-да су салқындатушы реакторлар тұтынушылардың электр энергиясын қамтамасыз етеді (ПӘК≈33% дейінгі электр энергиясын қайта түзеді) және төменгі энтальпийлік жылулық береді [3].
2050 жылға қарай атомдық энергияның әлемдік үлесі энергиялық теңгерімі ретінде 35% дейін жетеді деп болжамдалуда.
Соңғы жарты ғасыр шеңберінде әлемдік атомдық энергияның дамуының басталуы коммерциялық реакторлардың бірнеше буынын алмастырды. Әрбір реакторлар буыны реакторлардың сенімділігін, қауіпсіздігін көтерудегі кезекті сатысы болып табылады және өңделетін энергияның өзіндік құнын төмендетеді. Қазіргі уақытта әлемде негізінен коммерциялық реакторлардың II буыны пайдаланылады.
2030 жылдың алғашқы кезеңінде жаңа коммерциялық реакторлар салына басталды. Негізінен бұл реакторлар III және III+ буыны болып табылады, соңғылары үшінші буынның судағы жеңіл түрі саналады. III және III+ реакторлары пассивті қауіпсіздік шараларын қолданудағы апаттардың салдарымен күреседі. Пассивті шараларда немесе қауіпсіздік шаралары адамның апаттық үрістерді басқаруына араласады. Алғашқы реакторлардың III буыны бүгінде Жапонияда пайдаланылып келеді (ABWR реакторлары).
Жобалау реакторлары IV 20-30 жылдан кейін дайын болады. IV буынның барлық реакторлары жоғары сенімділікте, қауіпсіздікте және үнемділкте болады, ол АЭС-на мұндай реакторларға кез-келген энергия көздерін орнатуда бәсекегеқабілетті болуға мүмкіндік туғызады.
Заманауи ядролық энергетиканың даму тұжырымдамалары негіздейді:
oo Жеңіл судағы реакторлардың жетілдірілуі (LWR) үлкен бірлік қуаттылықта (1000-1600 МВт) және олардың коммерциялық пайдалануға кең ауқымда енгізілуі (III буынның реакторларының енгізілуі).
oo Шағын және орта қуаттылықтағы (600 МВт дейін) жеңіл судағы жетілдірілген реакторлардың жобасын жасақтау және оларды кең ауқымдағы коммерциялық пайдалануы негізінен, шағын электр желілері бар немесе шектеулі инфрақұрылымы бар дамушы елдерде енгізіледі.
oo Тұйықталған мұнай циклы элементтерін жасақтау мен зерттеуді интенсификациялау (уран-232 ресурсының шектеулігі әрекетінен), қайта өңдеу технологиясын және екінші ретті өңделген ядролық отынды пайдалануды қоса ағанда. Тұйықталған ядролық отындық циклға өту қалдықтардың санын азайтуға мүмкіндік туғызады және ядролық материалдардың тарауының, отын циклы ішіндегі ядролық-қауіпті материалдары есебінен, таралмау режимін технологиялық қамтамасыз етеді.
oo Халықаралық ынтымақтастық негізіндегі жасақтау мен оны коммерциялық реакторлардың IV буынына енгізу, оның ішінде:
а) Жылу нейтрондарындағы жеңілсулы реакторлар үшін, сонымен қатар LWR пайдалану кезінде түзілетін, шығынсыз плутоний мен актиноидтерді жою мәселелерін, отынды тасу мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін, тез нейтрондардың реакторлары;
б) Газ құбырлы циклдағы 50% дейін, АЭС термиялық ПӘК көтеруге мүмкіндік беретін, сонымен қатар, кең ауқымдағы өндірістік сутегіні құрайтын, жоғары температуралық газсалқындату (геоийлік) реакторлары.
с) және т.б.
- IV буын реакторына арналған конструкторлық материалдармен отынның жаңа түрлері бойынша теориялық және тәжірибелік ҒЗТҚЖ-дың кең ауқымы ұйымдастырылуы.
Олардың болашағы бар деп өндірістегі атомдық энергия танылады, онда жоғары температуралық технологиялық жылу талап етіледі (1000 С дейінгі температурада), олардың себебінен жобалау реакторлары ішінен, IV буын жоғары температуралық газдық реакторларды қарастырады (ЖТГР), олар жоғары энтальпийлік жылу энергиясын және өндірістік жылудың түрлі салаларын электрлікпен қамтамасыз ете алады (темір мен болат өндіруші кәсіпорындар, көмірді газдандыруды жүезеге асыратын мұнай өнімдері, сутегі өндірісі және т.б.) [4].
Қазіргі уақытта жоғары температуралық технологиялар органикалық отындарды пайдаланумен жүзеге асырылады, жану өнімдері, атмосфераны ластайды, ауыр экологиялық жүктеме түсіреді. ЖТГР - технологиясы абыройлы энергетикалық технологияның баламасы саналады, ол органикалық отынды пайдалана отырып, одан атомдық-сутегілік энергетикаға ауысатын, ғылыми сыйымдылықтағы технологияларды шығарады, ауысудың шарасыздығы елдердің өндірістік дамуымен негізделген, ЖТГР мамандарының бағалауы бойынша олар анағұрлым қауіпсіз және өзге типтегі реакторларға қарағанда, экономикалық тиімді болып келеді.
IV буынның реакторлары жедел нейтрондарда, қазіргі жүз жылдықтың ортасына қарай коммерциялық қолдануға жақын болады. Жылдам нейтрондардың реакторларының құрылысы ресурстық базаның сыни жеткіліксіздігінен қашуға мүмкіндік туғызады - яғни, табиғи-урандық тәуелділікте және отын ретінде плутонийді пайдалануда (оның ішінде қару-жарақ қорында) және уран-238-де, олар жедел нйетрондардан бөлінеді, сонымен қатар, ауқымды көлемде әлемдегі ядролық қалдықтарды жинақтайды (жылу реакторларының өңделген отыны) [5].
Әлемдік ядролық энергияның сыни көзқарасы тұрғысынан талдауы, олардың келешектегі дамуы, адамзат аспектілері үшін маңызды байланысын көрсетті, олар: қолайлы тәсіл арқылы үнемді, әрі қауіпті энергияны ұзақмерзімді қамтамасыз ету және оны ядролық қару жасау мақсаты үшін болдырмау. Ядролық-қауіпті материалдарды пайдалану ішкі отын циклында жедел нейтрондарда ядролық материалдардың таралмау режимін қолдауға мүмкіндік туғызады. Олардың тұйықталу күшіне отындық циклда, мұндай реактораларда, шектеусіз уақыт көлемінде, адамзаттың энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында кез-келген болжанатын негізде қажетті энергия алуға мүмкіндік туғызады [6].
1.3 Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы
1990-шы жылдардың басынан бастап кейбір дамыған, энергиясы мол Бельгия, Германия және Швеция сияқты елдер АЭС-те электр энергиясын өндіруді қысқарту саясатын жүргізе бастады. Сол сияқты Австрия, Дания және Ирландия да ядролық энергетикасын пайдаланудан бас тартуға бағытталған саясатты қабылдайтындығы туралы мәлімдеді.
Мұндай ядролық энергияға қарым-қатынас, шағын деңгейде Три-Майл-айленд (АҚШ) және Чернобыльде (КСРО) ірі апаттармен негізделді, олар АЭС жеткіліксіз қауіпсіздік деңгейін көрсетті. Алайда, дамыған ядролық энергиядағы дағдарысқа қарамастан, өткен ғасырдың 90- жылдары, өзінің қағидаларын, әлемдік энергия көшінің бірі әрі бірегейі екендігін сақтай алды.
Францияда мұнай дағдарысынан соң 1970-жылдары ядролық энергияға назар аударылды. Нәтижесінде бүгінде елімізде электр энергиясының 77% -ы 59 ядролық энергия блоктар көмегімен өндіріледі.
Электр энергиясы өндірісіндегі шығындары да қысқарды: 1981 жылы олар ЖҰӨ-нің 5% құрады, ал қазір - бар болғаны 1,8 % меншігінде. Мемлекет ең жоғары әлемде жан басына шаққанда атом электр энергиясы тұтыну көрсеткішін иеленді және Фламанвилладағы құрылысты француздық Фламанвиль 3 (1600 МВ эл) EPR реакторымен жүргізді. 2005-2006 жылдары кезеңінде ұйымдастырушылық-әкімшілік шаралары жүргізілген, ал құрылыстың өзі 2007 жылы басталған. Реактор пайдалануға 2012 жылы берілді. Электриссите де Франс (EDF) компаниясы 2020 жылдан бастап жүргізілетін жоспарын жария етті, оны 59 әрекет етуші EPR реакторына айналдырды. Бұл стратегиялық даму нұсқасы EDF экономикалық бағалау мен экологиялық көрсеткіштердегі атомдық энергияның негізінде таңдалды. Ұсынылып отырған алмасу қарқыны - жылына бір энергиялық блок 1600 МВт құрады [1].
Жапониядағы бағдарламалар, Азиядағы бірден-бір ірі ядролық-энергетикалық бағдарламалар болды, және қазіргі уақытта, 53 реакторды пайдалануға береді. Жапонияда 2017 жылы қосымша энергия желісіне жаңадан 15 жаңа энергия блоктарын қосу жоспарлануда, нәтижесінде ядролық энергия үлесі электрэнергетикасы өндірісінде Жапонияда 40% -ға арта түседі, ал 2050 жылға қарай атомдық энергетикалық қуаттылықты 90 ГВт дейінгі қуатқа дейін жеткізу күтілуде. Жапония жедел нейтрондардың энергетикалық реакторларын құру жоспарын жүзеге асыруда және оларды 2050 жылы коммерциялық пайдалануға беруді жоспарлап отыр .
2030 жылға дейінгі энергетикалық стратегияға сәйкес Ресейде атомдық энергетикалық қуаттылықты 300 ГВт дейін, ағымдағыны 160 ГВт дейін, 44 блокты қосымша пайдалануға беру көзделіп отыр.
Әлемдегі ірі АЭС паркі АҚШ-да, 104 реактордан құралған, және елдің электр энергиясының 20% қамтамасыз етіп отыр, сонымен қатар, ондағы АЭС аумағындағы негізгі реакторларды есепке алмағанның өзінде, оны 32 реакторға көбейту де көзделуде.
Аумақты дайындау туралы екі өтініш Канадаға берілген.
Латвия, Литва және Эстонияның энергетикалық кәсіпорындары жаңа АЭС құрылысымен бірлескен техникалық-экономикалық негіздерін бастап кетті, ол үш мемелекетің қызығушылығы бойынша өз қызметін жүзеге асыратын болады [7].
Ең ірі атом энергетикасы даму жоспары Қытайда қабылданған, онда 2030 жылға дейін атомдық энергетикалық қуаттылықты 160 ГВТ дейінгі қуаттылықта қамтамасыз ету (қосымша 149 жаңа реакторларға 11-бұрынғы реакторға қоса алғанда), ал 2050 жылға қарай елдің атом паркін, мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, 240 реактор құрауы тиіс деп жоспарланып отыр.
Ядролық қуаттың бес есе өсімі сонымен қатар Үндістанда да көзделіп отыр, онда ядролық энергетиканың жылдық өсімі тек 2012 жылға дейін 10%-ды құрап отыр, ал, жалпы 2020 жылы, пайдалануға 31 жаңа реактор берілді, ол бүгінгі таңдағы 17 реакторға орташа қуаттылықтағы қосымша ретінде берілген болатын.
Кейбір мемлекеттер азиялық-тынықмұхиттық аумақта өзінің энергетикасына ядролық энергетиканы қосуды жоспарлап отыр. Мысалға, Индонезия жақында өзінің орталық Ява аралында қуаты 1000 МВ болатын реактор құрылысын бастайтытын мәлім еткен болатын, ал Вьетнам өзінің ядролық-энергетикалық бағдарламасының жүзеге асыруын әрі қарай жалғастыратыны туралы мәлімдеді [8].
сурет 1. Әлемдегі Атом электр станциялары
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ
2.1 АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК)
АО НАК Қазатомпром уран, сирек металдар, атом электр станциялары үшін ядролық отын, арнайы жабдықтар, технологиялар және екіұдай мақсаттағы материалдардың импорты-экспорты бойынша Қазақстан Республикасының ұлттық операторы болып табылады. Бүгінгі таңда компанияда 27 000 астам адам еңбек етеді.
Компанияның Жалғыз акционері Самұрық-Қазына АҚ болып табылады.
АО НАК Қазатомпром стратегиялық мақсаттары әлемдік табиғи уран рыногында көшбасшылық позицияларының сақталуына, ЯОЦ шетел активтеріне қатысу арқылы (конверсиялау, уран изотоптарының бөліну, ядролық отын шығару, атом станцияларын салу кезеңіңде) Компанияның реакторға дейінгі ядролық-отын цикліндегі (ЯОЦ) қызметтерін ең жоғарғы деңгейде әртараптандыруға, сондай-ақ бір-бірімен байланысты жоғары технологиялық бағыттарға Компанияның ғылыми-техникалық әлеуетін дамыту және пайдаланумен әртараптандыруға тоғыстырылған [9].
АО НАК Қазатомпром өнімдері және көрсететін қызметтері:
- Геологиялық барлау жұмыстары
- Табиғи уран өндіру
- Уран өнімдері: табиғи уран концентраттары, керамикалық сортты уран диоксидінің ұнтақтары, отын таблеткалары
- Жаңғыртылған энергия көздері: Болотовтың жел турбинасы, жылу сорғы қондырғылары (ЖСҚ)
- ЖСҚ жобалау
- Кварц, металлургиялық кремний, фотоэлектрлік көздер және пластиналар, фотоэлектрлік модульдер
- Сирек жер металдардың ұжымдық концентраттары
- Берилл, тантал, ниобий өнімі
- Электр- және жылу энергиясын өндіріп шығару
- Дистиллирленген, өнеркәсіптік және ішетін су шығару
Миссиясы. Корпоративтік басқарудың жоғары рейтингісімен және ең үздік әлемдік тәжірибе базасында барынша айқындықпен ең жоғарғы акционерлік құнға, пайдалылыққа және қаржылық тұрақтылыққа жету үшін, сондай-ақ халықаралық алаңында Қазақстан Республикасының әкономикасын индустриальдық-инновациялық дамуына және стратегиялық маңыздылығын нығайтуға көмек көрсету үшін әлемдік атом энергетикасының нарығында бәсекеге қабілетті ұлтаралық әртараптандырылған Компания ретінде көшбасшы позициясын сақтау [10].
2020 жылы Қазатомөнеркәсіп АЭС салуды қоса отырып, әлемдік атом энергетикасының негізгі бөліктемелеріне, сондай-ақ ядролық-отын циклінің барлық кезеңдеріне қатысатын ұлтаралық әртараптандырылған компания болып табылатын болады. Осының арқасында Казатомпром ядролық отын шығару жөніндегі өнімдер мен қызметтердің барынша икемді тізбесін ұсына отырып, тұтынушыға бағдарланған компания болып табылатын болады.
Компания әлемдік уран нарығында көшбасшы позициясына ие, және қазақстан уранын өндіруге және сатуға белсенді әсер ететін болады. Жоғары ғылыми-техникалық әлеуетке ие бола отырып, Компания инновациялық технологияларды- жер асты шаймалауды енгізу саласында әлемдік көшбасшы, сирек және сирек ұшырайтын жер металдардың, химиялық реагенттердің бәсекелесуге қабілетті өндірісшісі болып табылатын болады. Компания Қазақстан Республикасында баламалы және жаңартылған энергетика технологияларын енгізу саласындағы пионері болып табылатын болады, және баламалы мен жаңартылған энергетикасы шетел нарығын игеруді бастайды.
Стратегия. Ядролық отын циклы (ЯОЦ) шетел активтеріне қатысу және Компанияның базасында ядролық-отын циклының әлемдік нарығында бәсекелі, ұлтаралық жоғары тиімді компанияны құру, Компания қызметін инновациялық-технологиялық даму шеңберінде ғылыми-техникалық әлеуетінің дамуымен шектес жоғары технологиялық бағыттарға әртараптандыру арқылы әлемдік уран нарығында көшбасшы позициясын сақтау, Компания қызметін реакторға дейінгі ядролық-отын циклына (ЯОЦ) барынша әртараптандыру. Компанияның негізгі стратегиялық мақсаты нарық конъюнктурасына байланысты ҚР уранының минералды-шикізат базасын тиімді және оптимальді пайдалану арқылы ЯОЦ келесі барлық кезеңдерінде ҚР-да өндірілген әрбір уран кг-нан ең жоғарғы пайда алу болып табылады [11].
Уран өндіру. Ядролық-отын циклінің өнімі
ЯОЦ - уран кенін қайта өндеу, уранды конверсиялау, пайдаланылған отынды қоймаға кейінгі қозғалысымен ядролық реакторлардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін отынды байыту және дайындау жөніндегі зауыттар, пайдаланылған отынды қайта өндеу жөніндегі зауыттар және олармен байланысты аралық қоймалар мен радиоактивті қалдықтарды көмуге арналған қоймалар арқылы уран кеніштерінен ядролық материалдардың қозғалысымен өзара байланысты кәсіпорындар жүйесінде жүзеге асырылатын кешенді іс-шаралар.
Табиғи уранды өндіру және өткізу Казатомпром қызметінің негізгі саласы болып қалады.
АО НАК Қазатомпром уран өндіруші мекемелерінде жұмысшылар еңбегін, қоршаған ортаны қорғау керектігін басшылыққа алады. Сонымен бірге радиациялық қауіпсіздік пен өнеркәсіп қауіпсіздігі де басты назардағы мәселе. Жыл сайын табиғатты қорғау ісіне қомақты қаржы бөлініп отырады. Сондай-ақ қолданыстағы ұңғымалар геофи - зика - лық зерттеулерден өтіп, техникалық ақауы барлары дер кезінде жөнделеді. Жалпы, уран өндірісі бүгінде жаңа сатыға көтерілген. Соның арқасында қоршаған ортаның ластануы болмайды, кеніш - тердің айналасындағы елді мекен тұрғындарының ден - саулығына зиян келмейді деп айтуға болады.
сурет 2. АО НАК Қазатомпром компаниясындағы уран өндірісінің серпіні
1997 жылы әлемдік уран өндірушілер тізімінде Қазақстан тек 13 орынды алды, ал 2009 жылы Республика әлемдегі ірі уран өндіруші мемлекет болып, 1 орынға шықты.
2010 жылдан бастап Казатомпром жетекші табиғи уран өндірушілердің тізімін бастап, әлемдегі ең ірі уран жеткізіуші болды.
Уранды геологиялық барлау: қорлар және ресурстар Қазіргі уақытта Қазақстандағы уранның қоры мен ресурстары шамамен 1,7 млн. тоннаны, немесе әлемдік уран қорлары мен ресурстарының жалпы көлемінен шамамен 12% құрайды (МАГАТЭ-нің деректері бойынша). Қазақстандағы уран қорларының ерекшелігі - олардың шамамен 80% суқаныққан өткізгіш жер қыртыстарындағы құмды типтес кен орындарда шоғырланғаны болып табылады.
Осы типті кен орындар өндірудің өзіндік құнының төмен деңгейін және қоршаған ортаға ең төменгі залалды қамтамасыз ететін ең экологиялық қолайлы жер асты ұнғымалау шаймалау әдісімен жасалуы мүмкін.
Қазақстан аймағында табылған көптеген уран кен орындары құрылу жағдайы және тәжірибелік мағынасы бойынша әр түрлі.
Қазақстан Республикасының жер қойнауында әлемдегі барланған уран қорының 19% шоғырланған - бұл шамамен 1.5 млн. тоннаға тең. Ел аумағында анықталған ондаған уран кен орындарының әрқайсысы қалыптасу және практикалық маңызы жөнінен әрқалай.
Уран алдағы 100 жылдықта заманауи атом энергетикасындағы ядролық отынның шикізаттық негізі болып қала береді [12].
сурет 3. Қазақстан аумағында орналасқан уран кен провинциялары
- Шу-Сарысу провинциясы 57,8%
- Солтүстік Қазақстан провинциясы 16,4%
- Сырдария провинциясы 18,8%
- Іле провинциясы 4,5%
- Каспий жанындағы провинция 1,7%
- Балхаш жанындағы провинция 0,8%
Геологиялық позицияларының, генетикалық белгілерінің орталықтары және оқшауланушылығы бойынша Қазақстанның кен орындарын мынадай алты уран кен провинцияларының құрамында қарауға болады:
Шу-Сарысу провинциясы - Уранның түзілуі қабаттық қышқылданудың өңірлік жер зоналарымен байланысты. Жалпы қорлары мен ресурстары Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 57,8% құрайды. Қазіргі уақытта Уванас, Мыңқұдық, Қанжуған, Мойынқұм, Ақдала, Буденовск және Іңкәй кен орындарындағы уран өндіру жер асты ұңғымалау шаймалау әдісімен жүргізіліп жатыр.
Сырдария провинциясы - Уранның түзілуі қабаттық қышқылданудың өңірлік жерлерімен бақыланады. Провинциядағы уран қоры Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 18,8% құрайды. Солтүстік және Оңтүстік Қарамұрын, Іркөл және Хорасан кен орындарындағы уран өндіру жер асты шаймалау әдісімен жүзеге асырылады.
Солтүстік Қазақстан провинциясы - провинцияның уран кен орны протерозой мен палеозойдың қатпарлы кешендеріндегі желілі-штокверкті кендені түрінде ұсынылған. Провинцияның жиынтық қоры Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 16,4% құрайды. Қазіргі кезде Семізбай кен орнындағы уран өндіру жер асты шаймалау әдісімен жүргізіледі.
Каспий жанындағы провинция - Каспий жанындағы провинциясы қазба балықтардың фосфатталынған сүйекті детритінің шоғырлануымен байланысты бірегей типті кен орнымен көрсетілген. Уранның қоры мен ресурстары Қазақстан қорының жалпы теңгерімінде 1,7 % құрайды. Қазіргі кезде уран өндіру жүргізілмейді.
Балхаш жанындағы провинция - Уран кен орындарының негізгі түрі - құрлықтық вулкандық кешендердегі эндогенді желілі-штокверкті кен орны. Провинцияның негізгі кен орындарындағы жұмыс аяқталынған. Уранның қалған қорлары мен ресурстары республиканың жалпы қорының 0,8% құрайды. Уран өндіру тоқтатылған.
Іле провинциясы - Негізгі қорлар қоңыр көмір қабаттары жабыны топырағының тотығуынан түзілген уран-көмір кен орындарымен байланысты. Уран қоры мен ресурсы Қазақстанның барлық қорларының 4,5% құрайды. Қазіргі уақытта уран өндіру жүргізілмейді [13].
Қазақстандағы уранның теңгерімділік қорлары бар, барланған 54 кен орындарының 16 өнделіп жатыр, ал қалған 38 кен орындар резервте тұр.
Қазақстан Республикасы Оңтүстік Қазақстанның кен орындарында зерттеу және барлау жұмыстарын жүргізу есебінен уран қорын 25%-ға арттыруды жоспарлап отыр.
Жаңа уран кен орындарын табу болашағы әсіресе Шу-Сарысу және Солтүстік Қазақстан уран-кен провинциялары үшін едәуір жоғары.
АО НАК Қазатомпром бағалауы бойынша жер қойнауын пайдаланушылардың геологиялық-барлау жұмыстарын жүргізудің нәтижесінде Қазақстанда 2020 жылға дейінгі барланған уран қорының өсімі кем дегенде 180 мың тоннаны құрайды (болжамды ресурстарды қорларға аудару есебінен).
АО НАК Қазатомпром тарапынан уранның жаңа кен орындарын іздестіруге бағытталған мемлекеттік геологиялық жер қойнауын зерделеудегі тарапынан жыл сайынғы инвестициялауы шамамен 8 млн. долларды құрайды.
Уранды өзгертілмейтін деңгейде өндірген кезде жақын 20 жылда геологиялық-барлау және зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру нәтижесінде уран қорлары көлемінің төмендеуіне елеулі алғы шарттар жоқ.
Уран өндіру. Бүгінгі таңда Қазатомөнеркәсіп кәсіпорындар тобының құрамыннда қолданылып жүрген 20 кеніші бар. Қазақстан Республикасында 750 метрге дейінгі тереңдікте жер асты ұңғымалау шаймалау (ЖҰШ) экологиялық қауіпсіз және экологиялық тиімді тәсілмен уран кен орындарын игеру жүргізіледі [10].
Жер асты ұңғымалау [15] шаймалау табиғи уран иондарын тікелей жер қойнауларында өнімді ерітіндіге талғамалы аудару жолымен кенді жер үстіне көтерусіз кұмды типтес кен орындарын пайдалану тәсілі болып табылады. Бұл ретте өндірудің дәстүрлі (шақталық және карьерлік) әдістерден айырмашылығы мынада: құрамында ураны бар кен жер астында қалады.
Атом энергетикасы жөніндегі халықаралық агенттігі (МАГАТЭ) осы технологияны топырақ құнарлығын қалпына келтіруге айтарлықтай шығынды талап етпейтін кен орындарды игерудің ең экологиялық таза және қауіпсіз тәсілдері ретінде таниды.
Кәсіпорындардағы ЖҰШ-дың жалпы өзіндік құны оның кәсіпорындардағы дәстүрлі таулы тәсілмен (шақталық және карьерлік) уран өндірудің өзіндік құнынан 2-3 есе төмен.
сурет 4. Жер асты ұңғылап шаймалау әдісімен уран өндірудің сызбасы
Казатомпром - жылына қуаттылығы 1000 тонна уранды жер асты ұңғымалау шаймалау әдісінің негізінде кеніштің өнеркәсіптік өндірісін іске қосқан әлемдегі бірінші компания [11].
Бүгінгі таңда Қазатомөнеркәсіп кеніштері - бұл кен өндіруші саласындағы hi-tech. Кеніштердің техникалық жабдықтануы барлық қауіпсіздік және сапа стандартарына сай келеді. Өндірісте пайдалану шығынын азайтуға мүмкінкіндік беретін ғана емес, сонымен қатар еңбек қызметінің қаупсіздігін қамтамасыз ететін орталықтандырылған басқару жүйесі пайдаланылады, кеніштің барлық жұмыс барысы үздіксіз бақылауда болады.
Конверсия. Уранды конверсиялау қызметтеріне қолжетімділікті алу Қазатомөнеркәсіптің толық ядролық отын циклінің сатылы-интеграцияланған компаниясын құру жоспарын жүзеге асыру кезеңдерінің бірі болып табылады.
Конверсия бизнесіне ену жобасын жүзеге асыру шеңберінде, АО НАК Қазатомпром және канадалық Cameco Corporation (уран өңдеу, өндіру және конверсиялау жөніндегі әлемдегі көшбасшы компания) 2012 жылғы қыркүйек айында Үлбі металлургиялық зауыт АҚ-ның базасында Cameco компаниясының технологиясы бойынша уран өндеу жөніндегі тиісті қуаттылықты бірлесе құруды көздейтін Уағдаластық туралы меморандумды жасасты.
2013 жылғы 13 қараша айында Қазақстан Республикасының Үкіметі және Канада Үкіметінің арасында атом қуатын бейбіт мақсатқа пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қою рәсімі өтті. Келісімге қол қойылғаннан кейін АО НАК Қазатомпром және канадалық Cameco Канададан Қазақстанға технологиялар трансферін және бірлескен уран өндірудің көлемін арттыруын жүзеге асыруға арналған жұмысты бастады.
Байыту. Ядролық-отын циклінің неғұрлым жоғарғы қайта бөлісуіне қатысу және уранды байыту қызметтеріне кепілдік қолжетімділікті алу арқылы АО НАК Қазатомпром бизнесін әртараптандыру мақсатында 2006 жылғы 12 қазан айында Уран байыту орталығы қазақстан-ресей бірлескен кәсіпорны (УБО ЖАҚ) құрылды [9].
Ресейдің ірі Урал электрохимиялық комбинаты ААҚ бөлу кәсіпорнының 25% плюс 1 акциясын УБО ЖАҚ бірлескен кәсіпорынымен сатып алу мәмілесі 2013 жылғы 27 қыркүйек айында аяқталды. УБО ЖАҚ мәміленің нәтижесі бойынша УЭХК ААҚ акционерлерінің бірі ретінде жылына 5 млн. ЕРР дейінгі көлемде уран байыту қызметтеріне шығу мүмкіндігін алды.
Ресей және Қазақстан 2007 жылғы мамыр айында уран байыту жөніндегі халықаралық орталықты (УБХО) құрды. Орталықты құрудың негізгі мақсаты - ядролық емес мемлекеттерге таратпау режімі тұрғысынан екіталай технологияларға ұлықсат берместен байытылған уран алуға мүмкіндік беру. Байытылған уран АЭС-на арналған ядролық отын дайындау үшін пайдаланылатын болады. Бұл орталықтың құрылуы МАГАТЭ мамандары тарапынан қолдау тапты. Қазіргі таңда уран байыту жөніндегі халықаралық орталыққа Ресей (акциялардың 70%), Қазақстан (акциялардың10%), Украина (акциялардың10%) және Армения (акциялардың10%) кіреді.
Отын таблеткаларын дайындаудың технологиялық барысы - бұл жақсы пайдаланылған технологиялары бар, әрқашанда қиын, жоғары технологиялық өндіріс. Осындай өндіріс Өскемен қаласындағы Үлбі металлургиялық зауытта (ҮМЗ АҚ) бар [6].
ҮМЗ АҚ уран өндірісі - бұл АЭС үшін отын компоненттері өндірісі бойынша әлемдегі ең ірі зауыттардың бірі, бірегей технологияға ие жоғары технологиялық ғылыми-өндірістік автоматтандырылған кешен. Дерліктей 40 жыл бойы зауыт ресейлік дизайндағы ВБЭР және РБМК үлгісіндегі реакторлары үшін аса тиімді отын таблеткаларынмен қамтамасыз етіп келеді.
Атом энергетикалық ректорлары үшін реакторлары үшін әлемдік ядролық отын рыногында жетекші шепті иелеу болып табылатын Қазатомөнеркәсіптің стратегиялық міндеттерін жүзеге асыруда ҮМЗ АҚ уран өндірісі саласының басты мақсаттарының бірі - уран диоксиды ұнтақтарымен (табиғи және төмен байытылған) және PWR, BWR, CANDU реакторлары және Ресейдің сырт жердегі ресейлік дизайндағы реакторларға арнап отын әзірлеу үшін отын таблеткаларымен әлемдік рынокқа шығу болып табылады.
Казатомпром америкалық General Electric компаниясына уран диоксиды ұнтағын сертификатталған жеткізіп беруші болып саналады. Уран диоксиды ұнтағы BWR үлгідегі реакторлар үшін отын әзірлеуде де пайдаланылады.
Қазатомөнеркәсіп жапондық, кореялық, қытайлық, АҚШ-тық, франциялық және канадалық әріптестерімен бірге білікті сынақтар өткізу үшін және ядролық отын компоненттерін сертификаттау жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде. Жұмыс бағдарламалары реакторлар жасаушы, АЭС үшін отын дайындаушы және жеткізіп беруші жетекші әлемдік аты бар AREVA NP, Westinghouse EC, СGNPC, CNNC, Nuclear Fuel Industries, Kansai Electric Power Co. және т.б. атом компанияларымен ынтымақтастықта жүзеге асырылып келеді.
ҮМЗ АҚ барлық үлгідегі энергетикалық реакторларға арналған керамикалық ядролық отын таблеткаларын әзірлеуі бойынша зор мүмкіншіліктері бар. Бүгінгі күні кәсіпорын PWR ректорларына арналған AFA 3G үлгідегі таблеткаларды жеткізуді жүзеге асырады.
2008 жылғы маусым айында Казатомпром және француздық AREVA компаниясы ядролық отын циклі саласында бірлескен қызметті дамыту жөніндегі Келісімге қол қойды. Осы Келісіге сәйкес AREVA компаниясы ТВС өндіріс технологиясын АО НАК Қазатомпром, Үлбі металлургиялық зауыт АҚ өніміне (ҮМЗ АҚ-ның отын таблеткалары) сертификаттауды жүргізеді, француздық дизайндағы реакторларды қамтамасыз ету үшін ҮМЗ АҚ базасында қуаты жылынаU 400 тоннаға дейін ТВС шығару жөніндегі зауыт салудың жобалық құжаттамасын әзірлейді және техникалық қолдауды қамтамасыз етеді.
Осы жобаның шеңберінде бірлескен қазақстан-француз IFASTAR отын кәсіпорны 2009 жылы құрылды, оның міндеті Қазақстанда зауыт салудың техникалық-экономикалық негіздемесін және одан әрі ТВС болашақ зауыттың өніміне маркетинг жүргізу болып табылады.
Өндірістік үдеріс жеке құрылып жатқан бірлескен кәсіпорынға жүктелетін болады.
Қазіргі кезде алдын-ала жобаның ТЭН-і әзірленді және бекітілді.
Қазатомөнеркәсіп және AREVA ТВС өткізу нарығын қамтамасыз етумен байланысты мәселелерді қарап жатыр [14].
2.2 Үлбі метталлургиялық зауыты
"ҮМЗ" АҚ - өнімді өндіру және өнімді шығарудан 50 жылдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Бектұрова Ғалия Мақсатқызы
АТОМДЫҚ ЭНЕРГЕТИКА - ЭНЕРГИЯ КӨЗІ РЕТІНДЕ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В060800 - Экология мамандығы
Алматы, 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Қорғауға жіберілді
______________2015ж
Кафедра меңгерушісі
г.ғ.к., доцент Базарбаева Т.А.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: АТОМДЫҚ ЭНЕРГЕТИКА - ЭНЕРГИЯ КӨЗІ РЕТІНДЕ
5В060800 - Экология мамандығы
Орындаған
4-курс студенті
Бектұрова Ғ.М.
Ғылыми жетекшісі
х.ғ.к., профессор м.а.
Төреғожина Ж.Р.
Норма бақылаушы
б.ғ.к., оқытушы
Маматаева А.Т.
Алматы, 2015
ТҮЙІНДЕМЕ
Дипломдық жұмыс 41 беттен, 7 кестеден, 8 суреттен тұрады, пайдаланылған 42 әдебиеттер тізімі .
Кілт сөздер: атом энергетикасы, атом электрстанциялары, уран, ядролық отын циклі, энергия көзі.
Жұмыстың мақсаты: Атом энергетикасын энергия көзі ретінде зерттеу. Қазақстан Республикасының бұл саладағы кәсіпорындардың қызметімен және шығаратын өнімдерімен танысу. Атом энергетикасының болашағы.
Жұмыстың міндеттері:
- Қазақстандағы атом өндірісімен айналысатын компаниялар және орталықтар құрылымымен танысу;
- Шығарылатын өнімін және оның пайдалануын зерттеу;
- Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастыру;
Зерттеу нысандары: АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК), Үлбі металлургиялық зауыты, ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты алынды.
Алынған нәтижелер: Атомдық энергетика - энергия көзі ретінде Тақырыпқа әдебиеттерге шолу жасадым. Қазақстанда атом өндірісімен айналысатын компаниялармен және орталықтармен (АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК), Үлбі металлургиялық зауыты, ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты) таныстым. Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастырдым.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа изложена на 41 страницах и состоит из 8 рисунков, 7 таблиц и содержит 42 список используемой литературы.
Ключевые слова: атомная энергетика, атомные электростанции, уран, ядерный топливный цикл, источник энергии.
Цель работы: Исследование атомной энергетики как источник энергии. Ознакомление с продукцией атомной энергетики и развитием промышленности этой отрасли в Казахстане. Будущее атомной энергетики.
Задачи исследования:
- Ознакомление с Казахстанскими компаниями и центрами занимающимися атомной промышленностью.
- Исследование выпускаемого продукта и его использование.
- Рассмотрение будущего и развития атомной энергетики как источника энергии.
Объекты исследования: АО НАК Қазатомпром, Ульбинский металлургический завод, Институт ядерной физики Национального ядерного центра Республики Казахстан.
Полученные результаты: Атомная энергетика - как источник энергии Сделала обзор литературы по данной теме. Ознакомилась с деятельностью таких крупных Казахстанских компаний и центров, как АО НАК Қазатомпром, Ульбинский металлургический завод, Институт ядерной физики Национального ядерного центра Республики Казахстан. Рассмотрела будущее и развитие атомной энергетики как источника энергии.
ABSTRACT
The thesis is stated on 41 pages and consists from 8 drawings, 7 tables and contains 42 the list of the used literature.
Keywords: nuclear energy, nuclear energy electro plants, uranium, nuclear fuel cycle, energy source.
Work purpose: Research of nuclear energy as energy source. Acquaintance with production of nuclear energy and development of the industry of this branch in Kazakhstan. Future of nuclear energy.
Research problems: - Acquaintance with the Kazakhstan companies and the centers which are engaged in the nuclear industry.
- Research of the let-out product and its use.
- Consideration of the future and development of nuclear power as power source.
Objects of research: NAC Kazatomprom JSC , Ulba Metallurgical Plant, Institute of nuclear physics of the national nuclear center of the Republic of Kazakhstan.
The received results: Nuclear energy - as a source of energy I made the review of literature on this subject. I examined activity of such large Kazakhstan companies and centers, as NAC Kazatomprom JSC, Ulba Metallurgical Plant, Institute of nuclear physics of the national nuclear center of the Republic of Kazakhstan. I considered the future and development of nuclear energy as energy source.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АЭС
-
Атом электр станциясы
ЯОЦ
-
Ядролық отын цикілі
МАГАТЭ
-
Международное агентство по атомной энергии
ҮМЗ
-
Үлбі металлургиялық зауыты
ЯЗБИ
-
Ядролық зерттеулердің бірлескен институты
ҰЯО
-
Ұлттық ядролық орталық
ЖЭС
-
Жылу электр станциясы
МАЭК
-
Маңғыстау атом электр комбинаты
МАЗМҰНЫ
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
8
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1.
ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
9
1.1
Атом энергетикасына жалпы сипаттама
9
1.2
Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары
9
1.3
Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы
12
2.
ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ
14
2.1
АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК)
14
2.2
Үлбі металлургиялық зауыты
21
2.3
ҚР Ұлттық Ядролық Орталығының Ядролық Физика Институты
28
3.
ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛҚЫЛАУ
34
3.1
Қазақстан Республикасының атом саласының даму алғышарттары
34
3.2
Қазақстан Республикасының атом энергетикасының болашағы
35
ҚОРЫТЫНДЫ
39
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының жасыл экономикага көшу жолында баламалы энергия көзі ретінде атом энергетикасын қарастыру.
Мемлекеттің қарқынды экономикалық дамуы мен халықтың әл-ауқатының өсуі, экономиканың түрлі салаларындағы электр және жылу энергиясын тұтынуды қамтамасыз ету сұрақтарын мейлінше өзекті ете түседі. Күтілетін халық санының әлемдегі ауқымды көлемде өсуі шартында және энергия тұтынудың әлемдік өсімін болжауда, бүгінгі таңда көмір, газ, мұнай секілді, энергия тасымалдаушыларына, өте жедел қарқынмен сарқылауда. Түрлі болжамдарға сүйенсек, ХХІ ғасырдың екінші жартысында мұнай, газ, көмір таусылуы қаупінде тұр, ол жаңа энергетикалық технологияның уақытылы дайындығын талап етеді.
Экономикалық дамыған елдерге қарасақ, Қазақстанда ядролық энергетиканы пайдаланбаса, қазіргі таңда және келешекте энергетикалық проблемаларды шешу мүмкін емес болып отыр. Бұл туралы Қазақстан 2050 Стратегиясында айтылған. Мемлекеттік атомдық сала саясаты мына бағыттар бойынша бағдарлануы тиіс: Атомдық энергия көздерін құру; Келешектегі уран байыту және қайта өңдеу өндірісін дамыту, өнеркәсіптің аралас салаларын жедел дамыту; Атомдық энергетиканың және уран өндірісін ғылыми-техникалық дамуын қолдауды қамтамасыз етуге арналған атомдық ғылымның дамуы және мемлекеттің ядролық құзыреттілігін қолдау; Халықтың денсаулғын қорғау, радиациялық-қауіпті аумақты қалпына келтіру, оларды шаруашылық айналымға жұмылдыру және әлеуметтік жобалардың атомдық саласын жүзеге асыру; Атомдық салаға арналған мамандардың біліктілігін артыру және кәсіби дайындығының жүйесін жетілдіру; Атомдық сала қызметін реттейтін, нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру; Атомдық саланың объектілерін физикалық қорғау мен ядролық, радиациялық, өндірістік қауіпсіздігін қамтамасыз ету; Таралмау режимінің қамтамасыз етілуі; Атомдық энергияны әлемдік пайдалану шеңберіндегі халықаралық әріптестікті дамыту; Атомдық энергияны әлемдік пайдалану шеңберіндегі халықаралық әріптестікті дамыту.
Жұмыстың мақсаты: Атом энергетикасын энергия көзі ретінде зерттеу. Қазақстан Республикасының бұл саладағы кәсіпорындардың қызметімен және шығаратын өнімдерімен танысу. Атом энергетикасының болашағы.
Жұмыстың міндеттері:
1. Қазақстандағы атом өндірісімен айналысатын компаниялар және орталықтар құрылымымен танысу;
2. Шығарылатын өнімін және оның пайдалануын зерттеу;
3. Атом энергетикасын баламалы энергия көзі ретінде даму болашағын қарастыру;
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Атом энергетикасына жалпы сипаттама
Атом өнеркәсібі -- уран кенін өндіру, өңдеумен шұғылданатын, одан атом энергиясын (ядролық энергияны) өндіретін және сол энергияны пайдаланып жұмыс істейтін өнеркәсіп саласы. Ядролық энергия өнеркәсіпте, ғылымда, медицинада және басқа салаларда пайдаланылады. Дүние жүзілік тәжірибеде атом өнеркәсібінің әскери және азаматтық бағыттары қалыптасқан.
Атом өнеркәсібінің атом ядросының ыдырау процесінен туатын энергияны пайдалану принципімен жұмыс істейтін атом электр станциясын (АЭС) салу, ядролық энергияны пайдаланып кеме, поезд жүргізуге және самолет, ракета ұшыруға арналған қондырғы -- атом қозғалтқышын жасау негізінде дамыды. Атом өнеркәсібі 50-жылдардың орта шенінде, атап айтқанда, 1954 жылы бұрынғы КСРО-да (Обнинск қаласы) тұңғыш АЭС (қуаты 5 Мвт) іске қосылғаннан кейін жеке өнеркәсіп саласы болып қалыптасты. Бұдан кейін Колдерохоллда (Англия, 1956), Шиппингпортта (АҚШ, 1957) АЭС-тары іске қосылды. 1997 жылы барлығы 437 АЭС жұмыс істеді. Олар дүние жүзіндегі электр қуатының 17 пайызын өндірді [1].
Қазақстан уран қорының молдығы жөнінен дүние жүзінде 1-орынды иемденеді. 50-жылдардан бастап Қазақстандағы 20 кен орнында уран өндіру жұмыстары жүргізілді. Қазақстанның барлық аймақтарында уран өндірумен айналысатын өндіріс орындары бар. Олардың ең ірілері: Тың тау-кен химия комбинаты (Орталық Қазақстан), Ертіс химия-металлургия зауыты (Шығыс Қазақстан), Каспий жағалауы тау-кен металлургия комбинаты (Батыс Қазақстан), Оңтүстік Қазақстан кен басқармасы, т.б. Қазақстандағы тұңғыш АЭС Ақтау қаласында салынған (1973) шапшаң нейтронмен жұмыс істейтін БН-350 реакторы бар энергия комбинаты. Ол Маңғыстау облысын энергиямен жабдықтайды, сондай-ақ, әлемдегі су тазартатын бірден-бір атомдық қондырғы болып табылады (реакторды 2003ж. тоқтату көзделген).
Бұдан басқа Қазақстанның Ұлттық ядролық орталығында 4 зерттеу реакторы жұмыс істейді. Оның 3-еуі Курчатов қаласының маңында, 1-еуі Алматы қаласының жанындағы Алатау қалашығында орналасқан [2].
1.2 Әлемдік ядролық энергетикалық дамудың заманауи тұжырымдамалары
Әлемдік энергетикадағы энергия қондырғыларын пайдалану өтілі жылына ≈13 500 реакторларды құрайды. Атомдық энергия бойынша Халықаралық агенттік (МАГАТЭ) және Бүкіләлемдік ядролық қауымдастық (WNA) мәліметтері бойынша қазіргі уақытта әлемнің 30-дан аса елінде, 436 ядролық реакторлар, қуаты 370 ГВт электр қуаты орнатылымында пайдаланылып келеді. Қазіргі уақытта ядролық энергетика әлемдегі өндірілетін электр энергиясының 16%-ын қамтамасыз етеді.
Жеңіл судағы реакторлар (LWR), заманауи ядролық энергияны өндіруші реакторлардың негізгі түрлері болып табылады. Олардың өңделуі 50-жылдардың басында басталды, және қазіргі уақытта LWR пайдалануда және құрылыста, жобалауда үлкен тәжірибе ретінде игерілді. Бүгінгі таңда, қысымдық және (PWR) қайнатылған реакторларды (BWR) қоса алғанда, LWR саны 359 асып жығылады (80% астамы жұмыс істейтін энергия блоктары). АЭС-да су салқындатушы реакторлар тұтынушылардың электр энергиясын қамтамасыз етеді (ПӘК≈33% дейінгі электр энергиясын қайта түзеді) және төменгі энтальпийлік жылулық береді [3].
2050 жылға қарай атомдық энергияның әлемдік үлесі энергиялық теңгерімі ретінде 35% дейін жетеді деп болжамдалуда.
Соңғы жарты ғасыр шеңберінде әлемдік атомдық энергияның дамуының басталуы коммерциялық реакторлардың бірнеше буынын алмастырды. Әрбір реакторлар буыны реакторлардың сенімділігін, қауіпсіздігін көтерудегі кезекті сатысы болып табылады және өңделетін энергияның өзіндік құнын төмендетеді. Қазіргі уақытта әлемде негізінен коммерциялық реакторлардың II буыны пайдаланылады.
2030 жылдың алғашқы кезеңінде жаңа коммерциялық реакторлар салына басталды. Негізінен бұл реакторлар III және III+ буыны болып табылады, соңғылары үшінші буынның судағы жеңіл түрі саналады. III және III+ реакторлары пассивті қауіпсіздік шараларын қолданудағы апаттардың салдарымен күреседі. Пассивті шараларда немесе қауіпсіздік шаралары адамның апаттық үрістерді басқаруына араласады. Алғашқы реакторлардың III буыны бүгінде Жапонияда пайдаланылып келеді (ABWR реакторлары).
Жобалау реакторлары IV 20-30 жылдан кейін дайын болады. IV буынның барлық реакторлары жоғары сенімділікте, қауіпсіздікте және үнемділкте болады, ол АЭС-на мұндай реакторларға кез-келген энергия көздерін орнатуда бәсекегеқабілетті болуға мүмкіндік туғызады.
Заманауи ядролық энергетиканың даму тұжырымдамалары негіздейді:
oo Жеңіл судағы реакторлардың жетілдірілуі (LWR) үлкен бірлік қуаттылықта (1000-1600 МВт) және олардың коммерциялық пайдалануға кең ауқымда енгізілуі (III буынның реакторларының енгізілуі).
oo Шағын және орта қуаттылықтағы (600 МВт дейін) жеңіл судағы жетілдірілген реакторлардың жобасын жасақтау және оларды кең ауқымдағы коммерциялық пайдалануы негізінен, шағын электр желілері бар немесе шектеулі инфрақұрылымы бар дамушы елдерде енгізіледі.
oo Тұйықталған мұнай циклы элементтерін жасақтау мен зерттеуді интенсификациялау (уран-232 ресурсының шектеулігі әрекетінен), қайта өңдеу технологиясын және екінші ретті өңделген ядролық отынды пайдалануды қоса ағанда. Тұйықталған ядролық отындық циклға өту қалдықтардың санын азайтуға мүмкіндік туғызады және ядролық материалдардың тарауының, отын циклы ішіндегі ядролық-қауіпті материалдары есебінен, таралмау режимін технологиялық қамтамасыз етеді.
oo Халықаралық ынтымақтастық негізіндегі жасақтау мен оны коммерциялық реакторлардың IV буынына енгізу, оның ішінде:
а) Жылу нейтрондарындағы жеңілсулы реакторлар үшін, сонымен қатар LWR пайдалану кезінде түзілетін, шығынсыз плутоний мен актиноидтерді жою мәселелерін, отынды тасу мәселелерін шешуге мүмкіндік беретін, тез нейтрондардың реакторлары;
б) Газ құбырлы циклдағы 50% дейін, АЭС термиялық ПӘК көтеруге мүмкіндік беретін, сонымен қатар, кең ауқымдағы өндірістік сутегіні құрайтын, жоғары температуралық газсалқындату (геоийлік) реакторлары.
с) және т.б.
- IV буын реакторына арналған конструкторлық материалдармен отынның жаңа түрлері бойынша теориялық және тәжірибелік ҒЗТҚЖ-дың кең ауқымы ұйымдастырылуы.
Олардың болашағы бар деп өндірістегі атомдық энергия танылады, онда жоғары температуралық технологиялық жылу талап етіледі (1000 С дейінгі температурада), олардың себебінен жобалау реакторлары ішінен, IV буын жоғары температуралық газдық реакторларды қарастырады (ЖТГР), олар жоғары энтальпийлік жылу энергиясын және өндірістік жылудың түрлі салаларын электрлікпен қамтамасыз ете алады (темір мен болат өндіруші кәсіпорындар, көмірді газдандыруды жүезеге асыратын мұнай өнімдері, сутегі өндірісі және т.б.) [4].
Қазіргі уақытта жоғары температуралық технологиялар органикалық отындарды пайдаланумен жүзеге асырылады, жану өнімдері, атмосфераны ластайды, ауыр экологиялық жүктеме түсіреді. ЖТГР - технологиясы абыройлы энергетикалық технологияның баламасы саналады, ол органикалық отынды пайдалана отырып, одан атомдық-сутегілік энергетикаға ауысатын, ғылыми сыйымдылықтағы технологияларды шығарады, ауысудың шарасыздығы елдердің өндірістік дамуымен негізделген, ЖТГР мамандарының бағалауы бойынша олар анағұрлым қауіпсіз және өзге типтегі реакторларға қарағанда, экономикалық тиімді болып келеді.
IV буынның реакторлары жедел нейтрондарда, қазіргі жүз жылдықтың ортасына қарай коммерциялық қолдануға жақын болады. Жылдам нейтрондардың реакторларының құрылысы ресурстық базаның сыни жеткіліксіздігінен қашуға мүмкіндік туғызады - яғни, табиғи-урандық тәуелділікте және отын ретінде плутонийді пайдалануда (оның ішінде қару-жарақ қорында) және уран-238-де, олар жедел нйетрондардан бөлінеді, сонымен қатар, ауқымды көлемде әлемдегі ядролық қалдықтарды жинақтайды (жылу реакторларының өңделген отыны) [5].
Әлемдік ядролық энергияның сыни көзқарасы тұрғысынан талдауы, олардың келешектегі дамуы, адамзат аспектілері үшін маңызды байланысын көрсетті, олар: қолайлы тәсіл арқылы үнемді, әрі қауіпті энергияны ұзақмерзімді қамтамасыз ету және оны ядролық қару жасау мақсаты үшін болдырмау. Ядролық-қауіпті материалдарды пайдалану ішкі отын циклында жедел нейтрондарда ядролық материалдардың таралмау режимін қолдауға мүмкіндік туғызады. Олардың тұйықталу күшіне отындық циклда, мұндай реактораларда, шектеусіз уақыт көлемінде, адамзаттың энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында кез-келген болжанатын негізде қажетті энергия алуға мүмкіндік туғызады [6].
1.3 Әлемдегі Атом Электр Станцияларының дамуы
1990-шы жылдардың басынан бастап кейбір дамыған, энергиясы мол Бельгия, Германия және Швеция сияқты елдер АЭС-те электр энергиясын өндіруді қысқарту саясатын жүргізе бастады. Сол сияқты Австрия, Дания және Ирландия да ядролық энергетикасын пайдаланудан бас тартуға бағытталған саясатты қабылдайтындығы туралы мәлімдеді.
Мұндай ядролық энергияға қарым-қатынас, шағын деңгейде Три-Майл-айленд (АҚШ) және Чернобыльде (КСРО) ірі апаттармен негізделді, олар АЭС жеткіліксіз қауіпсіздік деңгейін көрсетті. Алайда, дамыған ядролық энергиядағы дағдарысқа қарамастан, өткен ғасырдың 90- жылдары, өзінің қағидаларын, әлемдік энергия көшінің бірі әрі бірегейі екендігін сақтай алды.
Францияда мұнай дағдарысынан соң 1970-жылдары ядролық энергияға назар аударылды. Нәтижесінде бүгінде елімізде электр энергиясының 77% -ы 59 ядролық энергия блоктар көмегімен өндіріледі.
Электр энергиясы өндірісіндегі шығындары да қысқарды: 1981 жылы олар ЖҰӨ-нің 5% құрады, ал қазір - бар болғаны 1,8 % меншігінде. Мемлекет ең жоғары әлемде жан басына шаққанда атом электр энергиясы тұтыну көрсеткішін иеленді және Фламанвилладағы құрылысты француздық Фламанвиль 3 (1600 МВ эл) EPR реакторымен жүргізді. 2005-2006 жылдары кезеңінде ұйымдастырушылық-әкімшілік шаралары жүргізілген, ал құрылыстың өзі 2007 жылы басталған. Реактор пайдалануға 2012 жылы берілді. Электриссите де Франс (EDF) компаниясы 2020 жылдан бастап жүргізілетін жоспарын жария етті, оны 59 әрекет етуші EPR реакторына айналдырды. Бұл стратегиялық даму нұсқасы EDF экономикалық бағалау мен экологиялық көрсеткіштердегі атомдық энергияның негізінде таңдалды. Ұсынылып отырған алмасу қарқыны - жылына бір энергиялық блок 1600 МВт құрады [1].
Жапониядағы бағдарламалар, Азиядағы бірден-бір ірі ядролық-энергетикалық бағдарламалар болды, және қазіргі уақытта, 53 реакторды пайдалануға береді. Жапонияда 2017 жылы қосымша энергия желісіне жаңадан 15 жаңа энергия блоктарын қосу жоспарлануда, нәтижесінде ядролық энергия үлесі электрэнергетикасы өндірісінде Жапонияда 40% -ға арта түседі, ал 2050 жылға қарай атомдық энергетикалық қуаттылықты 90 ГВт дейінгі қуатқа дейін жеткізу күтілуде. Жапония жедел нейтрондардың энергетикалық реакторларын құру жоспарын жүзеге асыруда және оларды 2050 жылы коммерциялық пайдалануға беруді жоспарлап отыр .
2030 жылға дейінгі энергетикалық стратегияға сәйкес Ресейде атомдық энергетикалық қуаттылықты 300 ГВт дейін, ағымдағыны 160 ГВт дейін, 44 блокты қосымша пайдалануға беру көзделіп отыр.
Әлемдегі ірі АЭС паркі АҚШ-да, 104 реактордан құралған, және елдің электр энергиясының 20% қамтамасыз етіп отыр, сонымен қатар, ондағы АЭС аумағындағы негізгі реакторларды есепке алмағанның өзінде, оны 32 реакторға көбейту де көзделуде.
Аумақты дайындау туралы екі өтініш Канадаға берілген.
Латвия, Литва және Эстонияның энергетикалық кәсіпорындары жаңа АЭС құрылысымен бірлескен техникалық-экономикалық негіздерін бастап кетті, ол үш мемелекетің қызығушылығы бойынша өз қызметін жүзеге асыратын болады [7].
Ең ірі атом энергетикасы даму жоспары Қытайда қабылданған, онда 2030 жылға дейін атомдық энергетикалық қуаттылықты 160 ГВТ дейінгі қуаттылықта қамтамасыз ету (қосымша 149 жаңа реакторларға 11-бұрынғы реакторға қоса алғанда), ал 2050 жылға қарай елдің атом паркін, мемлекеттік бағдарламаға сәйкес, 240 реактор құрауы тиіс деп жоспарланып отыр.
Ядролық қуаттың бес есе өсімі сонымен қатар Үндістанда да көзделіп отыр, онда ядролық энергетиканың жылдық өсімі тек 2012 жылға дейін 10%-ды құрап отыр, ал, жалпы 2020 жылы, пайдалануға 31 жаңа реактор берілді, ол бүгінгі таңдағы 17 реакторға орташа қуаттылықтағы қосымша ретінде берілген болатын.
Кейбір мемлекеттер азиялық-тынықмұхиттық аумақта өзінің энергетикасына ядролық энергетиканы қосуды жоспарлап отыр. Мысалға, Индонезия жақында өзінің орталық Ява аралында қуаты 1000 МВ болатын реактор құрылысын бастайтытын мәлім еткен болатын, ал Вьетнам өзінің ядролық-энергетикалық бағдарламасының жүзеге асыруын әрі қарай жалғастыратыны туралы мәлімдеді [8].
сурет 1. Әлемдегі Атом электр станциялары
2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ
2.1 АО НАК Қазатомпром (Қазатомөнеркәсіп ҰАК)
АО НАК Қазатомпром уран, сирек металдар, атом электр станциялары үшін ядролық отын, арнайы жабдықтар, технологиялар және екіұдай мақсаттағы материалдардың импорты-экспорты бойынша Қазақстан Республикасының ұлттық операторы болып табылады. Бүгінгі таңда компанияда 27 000 астам адам еңбек етеді.
Компанияның Жалғыз акционері Самұрық-Қазына АҚ болып табылады.
АО НАК Қазатомпром стратегиялық мақсаттары әлемдік табиғи уран рыногында көшбасшылық позицияларының сақталуына, ЯОЦ шетел активтеріне қатысу арқылы (конверсиялау, уран изотоптарының бөліну, ядролық отын шығару, атом станцияларын салу кезеңіңде) Компанияның реакторға дейінгі ядролық-отын цикліндегі (ЯОЦ) қызметтерін ең жоғарғы деңгейде әртараптандыруға, сондай-ақ бір-бірімен байланысты жоғары технологиялық бағыттарға Компанияның ғылыми-техникалық әлеуетін дамыту және пайдаланумен әртараптандыруға тоғыстырылған [9].
АО НАК Қазатомпром өнімдері және көрсететін қызметтері:
- Геологиялық барлау жұмыстары
- Табиғи уран өндіру
- Уран өнімдері: табиғи уран концентраттары, керамикалық сортты уран диоксидінің ұнтақтары, отын таблеткалары
- Жаңғыртылған энергия көздері: Болотовтың жел турбинасы, жылу сорғы қондырғылары (ЖСҚ)
- ЖСҚ жобалау
- Кварц, металлургиялық кремний, фотоэлектрлік көздер және пластиналар, фотоэлектрлік модульдер
- Сирек жер металдардың ұжымдық концентраттары
- Берилл, тантал, ниобий өнімі
- Электр- және жылу энергиясын өндіріп шығару
- Дистиллирленген, өнеркәсіптік және ішетін су шығару
Миссиясы. Корпоративтік басқарудың жоғары рейтингісімен және ең үздік әлемдік тәжірибе базасында барынша айқындықпен ең жоғарғы акционерлік құнға, пайдалылыққа және қаржылық тұрақтылыққа жету үшін, сондай-ақ халықаралық алаңында Қазақстан Республикасының әкономикасын индустриальдық-инновациялық дамуына және стратегиялық маңыздылығын нығайтуға көмек көрсету үшін әлемдік атом энергетикасының нарығында бәсекеге қабілетті ұлтаралық әртараптандырылған Компания ретінде көшбасшы позициясын сақтау [10].
2020 жылы Қазатомөнеркәсіп АЭС салуды қоса отырып, әлемдік атом энергетикасының негізгі бөліктемелеріне, сондай-ақ ядролық-отын циклінің барлық кезеңдеріне қатысатын ұлтаралық әртараптандырылған компания болып табылатын болады. Осының арқасында Казатомпром ядролық отын шығару жөніндегі өнімдер мен қызметтердің барынша икемді тізбесін ұсына отырып, тұтынушыға бағдарланған компания болып табылатын болады.
Компания әлемдік уран нарығында көшбасшы позициясына ие, және қазақстан уранын өндіруге және сатуға белсенді әсер ететін болады. Жоғары ғылыми-техникалық әлеуетке ие бола отырып, Компания инновациялық технологияларды- жер асты шаймалауды енгізу саласында әлемдік көшбасшы, сирек және сирек ұшырайтын жер металдардың, химиялық реагенттердің бәсекелесуге қабілетті өндірісшісі болып табылатын болады. Компания Қазақстан Республикасында баламалы және жаңартылған энергетика технологияларын енгізу саласындағы пионері болып табылатын болады, және баламалы мен жаңартылған энергетикасы шетел нарығын игеруді бастайды.
Стратегия. Ядролық отын циклы (ЯОЦ) шетел активтеріне қатысу және Компанияның базасында ядролық-отын циклының әлемдік нарығында бәсекелі, ұлтаралық жоғары тиімді компанияны құру, Компания қызметін инновациялық-технологиялық даму шеңберінде ғылыми-техникалық әлеуетінің дамуымен шектес жоғары технологиялық бағыттарға әртараптандыру арқылы әлемдік уран нарығында көшбасшы позициясын сақтау, Компания қызметін реакторға дейінгі ядролық-отын циклына (ЯОЦ) барынша әртараптандыру. Компанияның негізгі стратегиялық мақсаты нарық конъюнктурасына байланысты ҚР уранының минералды-шикізат базасын тиімді және оптимальді пайдалану арқылы ЯОЦ келесі барлық кезеңдерінде ҚР-да өндірілген әрбір уран кг-нан ең жоғарғы пайда алу болып табылады [11].
Уран өндіру. Ядролық-отын циклінің өнімі
ЯОЦ - уран кенін қайта өндеу, уранды конверсиялау, пайдаланылған отынды қоймаға кейінгі қозғалысымен ядролық реакторлардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін отынды байыту және дайындау жөніндегі зауыттар, пайдаланылған отынды қайта өндеу жөніндегі зауыттар және олармен байланысты аралық қоймалар мен радиоактивті қалдықтарды көмуге арналған қоймалар арқылы уран кеніштерінен ядролық материалдардың қозғалысымен өзара байланысты кәсіпорындар жүйесінде жүзеге асырылатын кешенді іс-шаралар.
Табиғи уранды өндіру және өткізу Казатомпром қызметінің негізгі саласы болып қалады.
АО НАК Қазатомпром уран өндіруші мекемелерінде жұмысшылар еңбегін, қоршаған ортаны қорғау керектігін басшылыққа алады. Сонымен бірге радиациялық қауіпсіздік пен өнеркәсіп қауіпсіздігі де басты назардағы мәселе. Жыл сайын табиғатты қорғау ісіне қомақты қаржы бөлініп отырады. Сондай-ақ қолданыстағы ұңғымалар геофи - зика - лық зерттеулерден өтіп, техникалық ақауы барлары дер кезінде жөнделеді. Жалпы, уран өндірісі бүгінде жаңа сатыға көтерілген. Соның арқасында қоршаған ортаның ластануы болмайды, кеніш - тердің айналасындағы елді мекен тұрғындарының ден - саулығына зиян келмейді деп айтуға болады.
сурет 2. АО НАК Қазатомпром компаниясындағы уран өндірісінің серпіні
1997 жылы әлемдік уран өндірушілер тізімінде Қазақстан тек 13 орынды алды, ал 2009 жылы Республика әлемдегі ірі уран өндіруші мемлекет болып, 1 орынға шықты.
2010 жылдан бастап Казатомпром жетекші табиғи уран өндірушілердің тізімін бастап, әлемдегі ең ірі уран жеткізіуші болды.
Уранды геологиялық барлау: қорлар және ресурстар Қазіргі уақытта Қазақстандағы уранның қоры мен ресурстары шамамен 1,7 млн. тоннаны, немесе әлемдік уран қорлары мен ресурстарының жалпы көлемінен шамамен 12% құрайды (МАГАТЭ-нің деректері бойынша). Қазақстандағы уран қорларының ерекшелігі - олардың шамамен 80% суқаныққан өткізгіш жер қыртыстарындағы құмды типтес кен орындарда шоғырланғаны болып табылады.
Осы типті кен орындар өндірудің өзіндік құнының төмен деңгейін және қоршаған ортаға ең төменгі залалды қамтамасыз ететін ең экологиялық қолайлы жер асты ұнғымалау шаймалау әдісімен жасалуы мүмкін.
Қазақстан аймағында табылған көптеген уран кен орындары құрылу жағдайы және тәжірибелік мағынасы бойынша әр түрлі.
Қазақстан Республикасының жер қойнауында әлемдегі барланған уран қорының 19% шоғырланған - бұл шамамен 1.5 млн. тоннаға тең. Ел аумағында анықталған ондаған уран кен орындарының әрқайсысы қалыптасу және практикалық маңызы жөнінен әрқалай.
Уран алдағы 100 жылдықта заманауи атом энергетикасындағы ядролық отынның шикізаттық негізі болып қала береді [12].
сурет 3. Қазақстан аумағында орналасқан уран кен провинциялары
- Шу-Сарысу провинциясы 57,8%
- Солтүстік Қазақстан провинциясы 16,4%
- Сырдария провинциясы 18,8%
- Іле провинциясы 4,5%
- Каспий жанындағы провинция 1,7%
- Балхаш жанындағы провинция 0,8%
Геологиялық позицияларының, генетикалық белгілерінің орталықтары және оқшауланушылығы бойынша Қазақстанның кен орындарын мынадай алты уран кен провинцияларының құрамында қарауға болады:
Шу-Сарысу провинциясы - Уранның түзілуі қабаттық қышқылданудың өңірлік жер зоналарымен байланысты. Жалпы қорлары мен ресурстары Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 57,8% құрайды. Қазіргі уақытта Уванас, Мыңқұдық, Қанжуған, Мойынқұм, Ақдала, Буденовск және Іңкәй кен орындарындағы уран өндіру жер асты ұңғымалау шаймалау әдісімен жүргізіліп жатыр.
Сырдария провинциясы - Уранның түзілуі қабаттық қышқылданудың өңірлік жерлерімен бақыланады. Провинциядағы уран қоры Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 18,8% құрайды. Солтүстік және Оңтүстік Қарамұрын, Іркөл және Хорасан кен орындарындағы уран өндіру жер асты шаймалау әдісімен жүзеге асырылады.
Солтүстік Қазақстан провинциясы - провинцияның уран кен орны протерозой мен палеозойдың қатпарлы кешендеріндегі желілі-штокверкті кендені түрінде ұсынылған. Провинцияның жиынтық қоры Қазақстанның жалпы қорлары мен ресурстарының 16,4% құрайды. Қазіргі кезде Семізбай кен орнындағы уран өндіру жер асты шаймалау әдісімен жүргізіледі.
Каспий жанындағы провинция - Каспий жанындағы провинциясы қазба балықтардың фосфатталынған сүйекті детритінің шоғырлануымен байланысты бірегей типті кен орнымен көрсетілген. Уранның қоры мен ресурстары Қазақстан қорының жалпы теңгерімінде 1,7 % құрайды. Қазіргі кезде уран өндіру жүргізілмейді.
Балхаш жанындағы провинция - Уран кен орындарының негізгі түрі - құрлықтық вулкандық кешендердегі эндогенді желілі-штокверкті кен орны. Провинцияның негізгі кен орындарындағы жұмыс аяқталынған. Уранның қалған қорлары мен ресурстары республиканың жалпы қорының 0,8% құрайды. Уран өндіру тоқтатылған.
Іле провинциясы - Негізгі қорлар қоңыр көмір қабаттары жабыны топырағының тотығуынан түзілген уран-көмір кен орындарымен байланысты. Уран қоры мен ресурсы Қазақстанның барлық қорларының 4,5% құрайды. Қазіргі уақытта уран өндіру жүргізілмейді [13].
Қазақстандағы уранның теңгерімділік қорлары бар, барланған 54 кен орындарының 16 өнделіп жатыр, ал қалған 38 кен орындар резервте тұр.
Қазақстан Республикасы Оңтүстік Қазақстанның кен орындарында зерттеу және барлау жұмыстарын жүргізу есебінен уран қорын 25%-ға арттыруды жоспарлап отыр.
Жаңа уран кен орындарын табу болашағы әсіресе Шу-Сарысу және Солтүстік Қазақстан уран-кен провинциялары үшін едәуір жоғары.
АО НАК Қазатомпром бағалауы бойынша жер қойнауын пайдаланушылардың геологиялық-барлау жұмыстарын жүргізудің нәтижесінде Қазақстанда 2020 жылға дейінгі барланған уран қорының өсімі кем дегенде 180 мың тоннаны құрайды (болжамды ресурстарды қорларға аудару есебінен).
АО НАК Қазатомпром тарапынан уранның жаңа кен орындарын іздестіруге бағытталған мемлекеттік геологиялық жер қойнауын зерделеудегі тарапынан жыл сайынғы инвестициялауы шамамен 8 млн. долларды құрайды.
Уранды өзгертілмейтін деңгейде өндірген кезде жақын 20 жылда геологиялық-барлау және зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру нәтижесінде уран қорлары көлемінің төмендеуіне елеулі алғы шарттар жоқ.
Уран өндіру. Бүгінгі таңда Қазатомөнеркәсіп кәсіпорындар тобының құрамыннда қолданылып жүрген 20 кеніші бар. Қазақстан Республикасында 750 метрге дейінгі тереңдікте жер асты ұңғымалау шаймалау (ЖҰШ) экологиялық қауіпсіз және экологиялық тиімді тәсілмен уран кен орындарын игеру жүргізіледі [10].
Жер асты ұңғымалау [15] шаймалау табиғи уран иондарын тікелей жер қойнауларында өнімді ерітіндіге талғамалы аудару жолымен кенді жер үстіне көтерусіз кұмды типтес кен орындарын пайдалану тәсілі болып табылады. Бұл ретте өндірудің дәстүрлі (шақталық және карьерлік) әдістерден айырмашылығы мынада: құрамында ураны бар кен жер астында қалады.
Атом энергетикасы жөніндегі халықаралық агенттігі (МАГАТЭ) осы технологияны топырақ құнарлығын қалпына келтіруге айтарлықтай шығынды талап етпейтін кен орындарды игерудің ең экологиялық таза және қауіпсіз тәсілдері ретінде таниды.
Кәсіпорындардағы ЖҰШ-дың жалпы өзіндік құны оның кәсіпорындардағы дәстүрлі таулы тәсілмен (шақталық және карьерлік) уран өндірудің өзіндік құнынан 2-3 есе төмен.
сурет 4. Жер асты ұңғылап шаймалау әдісімен уран өндірудің сызбасы
Казатомпром - жылына қуаттылығы 1000 тонна уранды жер асты ұңғымалау шаймалау әдісінің негізінде кеніштің өнеркәсіптік өндірісін іске қосқан әлемдегі бірінші компания [11].
Бүгінгі таңда Қазатомөнеркәсіп кеніштері - бұл кен өндіруші саласындағы hi-tech. Кеніштердің техникалық жабдықтануы барлық қауіпсіздік және сапа стандартарына сай келеді. Өндірісте пайдалану шығынын азайтуға мүмкінкіндік беретін ғана емес, сонымен қатар еңбек қызметінің қаупсіздігін қамтамасыз ететін орталықтандырылған басқару жүйесі пайдаланылады, кеніштің барлық жұмыс барысы үздіксіз бақылауда болады.
Конверсия. Уранды конверсиялау қызметтеріне қолжетімділікті алу Қазатомөнеркәсіптің толық ядролық отын циклінің сатылы-интеграцияланған компаниясын құру жоспарын жүзеге асыру кезеңдерінің бірі болып табылады.
Конверсия бизнесіне ену жобасын жүзеге асыру шеңберінде, АО НАК Қазатомпром және канадалық Cameco Corporation (уран өңдеу, өндіру және конверсиялау жөніндегі әлемдегі көшбасшы компания) 2012 жылғы қыркүйек айында Үлбі металлургиялық зауыт АҚ-ның базасында Cameco компаниясының технологиясы бойынша уран өндеу жөніндегі тиісті қуаттылықты бірлесе құруды көздейтін Уағдаластық туралы меморандумды жасасты.
2013 жылғы 13 қараша айында Қазақстан Республикасының Үкіметі және Канада Үкіметінің арасында атом қуатын бейбіт мақсатқа пайдалану саласындағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қою рәсімі өтті. Келісімге қол қойылғаннан кейін АО НАК Қазатомпром және канадалық Cameco Канададан Қазақстанға технологиялар трансферін және бірлескен уран өндірудің көлемін арттыруын жүзеге асыруға арналған жұмысты бастады.
Байыту. Ядролық-отын циклінің неғұрлым жоғарғы қайта бөлісуіне қатысу және уранды байыту қызметтеріне кепілдік қолжетімділікті алу арқылы АО НАК Қазатомпром бизнесін әртараптандыру мақсатында 2006 жылғы 12 қазан айында Уран байыту орталығы қазақстан-ресей бірлескен кәсіпорны (УБО ЖАҚ) құрылды [9].
Ресейдің ірі Урал электрохимиялық комбинаты ААҚ бөлу кәсіпорнының 25% плюс 1 акциясын УБО ЖАҚ бірлескен кәсіпорынымен сатып алу мәмілесі 2013 жылғы 27 қыркүйек айында аяқталды. УБО ЖАҚ мәміленің нәтижесі бойынша УЭХК ААҚ акционерлерінің бірі ретінде жылына 5 млн. ЕРР дейінгі көлемде уран байыту қызметтеріне шығу мүмкіндігін алды.
Ресей және Қазақстан 2007 жылғы мамыр айында уран байыту жөніндегі халықаралық орталықты (УБХО) құрды. Орталықты құрудың негізгі мақсаты - ядролық емес мемлекеттерге таратпау режімі тұрғысынан екіталай технологияларға ұлықсат берместен байытылған уран алуға мүмкіндік беру. Байытылған уран АЭС-на арналған ядролық отын дайындау үшін пайдаланылатын болады. Бұл орталықтың құрылуы МАГАТЭ мамандары тарапынан қолдау тапты. Қазіргі таңда уран байыту жөніндегі халықаралық орталыққа Ресей (акциялардың 70%), Қазақстан (акциялардың10%), Украина (акциялардың10%) және Армения (акциялардың10%) кіреді.
Отын таблеткаларын дайындаудың технологиялық барысы - бұл жақсы пайдаланылған технологиялары бар, әрқашанда қиын, жоғары технологиялық өндіріс. Осындай өндіріс Өскемен қаласындағы Үлбі металлургиялық зауытта (ҮМЗ АҚ) бар [6].
ҮМЗ АҚ уран өндірісі - бұл АЭС үшін отын компоненттері өндірісі бойынша әлемдегі ең ірі зауыттардың бірі, бірегей технологияға ие жоғары технологиялық ғылыми-өндірістік автоматтандырылған кешен. Дерліктей 40 жыл бойы зауыт ресейлік дизайндағы ВБЭР және РБМК үлгісіндегі реакторлары үшін аса тиімді отын таблеткаларынмен қамтамасыз етіп келеді.
Атом энергетикалық ректорлары үшін реакторлары үшін әлемдік ядролық отын рыногында жетекші шепті иелеу болып табылатын Қазатомөнеркәсіптің стратегиялық міндеттерін жүзеге асыруда ҮМЗ АҚ уран өндірісі саласының басты мақсаттарының бірі - уран диоксиды ұнтақтарымен (табиғи және төмен байытылған) және PWR, BWR, CANDU реакторлары және Ресейдің сырт жердегі ресейлік дизайндағы реакторларға арнап отын әзірлеу үшін отын таблеткаларымен әлемдік рынокқа шығу болып табылады.
Казатомпром америкалық General Electric компаниясына уран диоксиды ұнтағын сертификатталған жеткізіп беруші болып саналады. Уран диоксиды ұнтағы BWR үлгідегі реакторлар үшін отын әзірлеуде де пайдаланылады.
Қазатомөнеркәсіп жапондық, кореялық, қытайлық, АҚШ-тық, франциялық және канадалық әріптестерімен бірге білікті сынақтар өткізу үшін және ядролық отын компоненттерін сертификаттау жұмыстарын белсенді түрде жүргізуде. Жұмыс бағдарламалары реакторлар жасаушы, АЭС үшін отын дайындаушы және жеткізіп беруші жетекші әлемдік аты бар AREVA NP, Westinghouse EC, СGNPC, CNNC, Nuclear Fuel Industries, Kansai Electric Power Co. және т.б. атом компанияларымен ынтымақтастықта жүзеге асырылып келеді.
ҮМЗ АҚ барлық үлгідегі энергетикалық реакторларға арналған керамикалық ядролық отын таблеткаларын әзірлеуі бойынша зор мүмкіншіліктері бар. Бүгінгі күні кәсіпорын PWR ректорларына арналған AFA 3G үлгідегі таблеткаларды жеткізуді жүзеге асырады.
2008 жылғы маусым айында Казатомпром және француздық AREVA компаниясы ядролық отын циклі саласында бірлескен қызметті дамыту жөніндегі Келісімге қол қойды. Осы Келісіге сәйкес AREVA компаниясы ТВС өндіріс технологиясын АО НАК Қазатомпром, Үлбі металлургиялық зауыт АҚ өніміне (ҮМЗ АҚ-ның отын таблеткалары) сертификаттауды жүргізеді, француздық дизайндағы реакторларды қамтамасыз ету үшін ҮМЗ АҚ базасында қуаты жылынаU 400 тоннаға дейін ТВС шығару жөніндегі зауыт салудың жобалық құжаттамасын әзірлейді және техникалық қолдауды қамтамасыз етеді.
Осы жобаның шеңберінде бірлескен қазақстан-француз IFASTAR отын кәсіпорны 2009 жылы құрылды, оның міндеті Қазақстанда зауыт салудың техникалық-экономикалық негіздемесін және одан әрі ТВС болашақ зауыттың өніміне маркетинг жүргізу болып табылады.
Өндірістік үдеріс жеке құрылып жатқан бірлескен кәсіпорынға жүктелетін болады.
Қазіргі кезде алдын-ала жобаның ТЭН-і әзірленді және бекітілді.
Қазатомөнеркәсіп және AREVA ТВС өткізу нарығын қамтамасыз етумен байланысты мәселелерді қарап жатыр [14].
2.2 Үлбі метталлургиялық зауыты
"ҮМЗ" АҚ - өнімді өндіру және өнімді шығарудан 50 жылдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz