Мұнай-газ кенорындағы маркшейдерлік-геодезиялық жұмыстар
КІРІСПЕ
1 ««МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ» АҚ МҰНАЙ.ГАЗ КЕНОРНЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.2 «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ туралы мағлұмат
1.2 «Қаламқас» кенорнының жалпы сипаттамасы
1.2.1 Географиялық жағдайы
1.2.2 Геологиялық жағдайы
1.2.3 Климаты
2ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
2.1 Триангуляциялық тордыңжіктемесі және бастапқы мәліметтер
2.1.21 және 2 разрядты триангуляция жобасы
2.1.3Жұмыс орындаудың алдын ала есептеу дәлдігі
2.1.3 Таңбалардың центр түрi, түр және биiктiгi
2.1.4 Өлшемдер әдістері
2.1.5 Қолданылатын аспаптар
2.2 Нивелир торының жобасы. IIIжәне IVкласстар үшін нивелир торының міндеті
2.2.1 Нивелир жұмыстарының жобасы
2.2.2 Жұмыс жасау дәлдiгін алдын ала есептеу
2.2.3Нивелирлеуді орындау
2.2.4 Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар
2.3 Тахеометриялық түсіріс
2.4. Топо.геодезиялық жұмыстар жобасының сметалық құны
2.4.1. Жұмыс жасауға нормативтер
2.4.2 Жұмыс көлемдерiн есептеу
2.5.3 Далалық партия құрамы
3МҰНАЙ.ГАЗ КЕНОРЫНДАҒЫ МАРКШЕЙДЕРЛІК.ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
3.1 Мұнай.газ кенорында тірек торын құру
3.2 Жұмыс негіздемесінің пункт торын құру
3.3 Кенорынды толық түсiру
3.4 Түсiрістік негiздеудi дамыту
3.4.1 Геодезиялық кертпелер
4МАРКШЕЙДЕРЛІК.ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ТҮСІРІС ЖҰМЫСТАРЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
4.1 Нивелирлеу
4.2 Топографиялық түсіріс
4.3 Полигонометрия
4.4 GPS аспабына қысқаша шолу
5.ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
5.1. Қауіпті және зиянды факторлар
5.1.1. Далалық жұмыстардағы санитария және гигиена.
5.1.2. Геодезиялық торларды рекогносцировкалау.
5.2. ТС 1101 тахеометрімен жұмыс істеу кезіндегі техника қауіпсіздігі менсақтық шаралар
5.3. Жұмыс орындарындағы шу деңгейі мен міндездемесі
5.4. Электр қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ««МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ» АҚ МҰНАЙ.ГАЗ КЕНОРНЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.2 «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ туралы мағлұмат
1.2 «Қаламқас» кенорнының жалпы сипаттамасы
1.2.1 Географиялық жағдайы
1.2.2 Геологиялық жағдайы
1.2.3 Климаты
2ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
2.1 Триангуляциялық тордыңжіктемесі және бастапқы мәліметтер
2.1.21 және 2 разрядты триангуляция жобасы
2.1.3Жұмыс орындаудың алдын ала есептеу дәлдігі
2.1.3 Таңбалардың центр түрi, түр және биiктiгi
2.1.4 Өлшемдер әдістері
2.1.5 Қолданылатын аспаптар
2.2 Нивелир торының жобасы. IIIжәне IVкласстар үшін нивелир торының міндеті
2.2.1 Нивелир жұмыстарының жобасы
2.2.2 Жұмыс жасау дәлдiгін алдын ала есептеу
2.2.3Нивелирлеуді орындау
2.2.4 Нивелирлеуде қолданылатын аспаптар
2.3 Тахеометриялық түсіріс
2.4. Топо.геодезиялық жұмыстар жобасының сметалық құны
2.4.1. Жұмыс жасауға нормативтер
2.4.2 Жұмыс көлемдерiн есептеу
2.5.3 Далалық партия құрамы
3МҰНАЙ.ГАЗ КЕНОРЫНДАҒЫ МАРКШЕЙДЕРЛІК.ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
3.1 Мұнай.газ кенорында тірек торын құру
3.2 Жұмыс негіздемесінің пункт торын құру
3.3 Кенорынды толық түсiру
3.4 Түсiрістік негiздеудi дамыту
3.4.1 Геодезиялық кертпелер
4МАРКШЕЙДЕРЛІК.ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ТҮСІРІС ЖҰМЫСТАРЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН АСПАПТАР
4.1 Нивелирлеу
4.2 Топографиялық түсіріс
4.3 Полигонометрия
4.4 GPS аспабына қысқаша шолу
5.ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
5.1. Қауіпті және зиянды факторлар
5.1.1. Далалық жұмыстардағы санитария және гигиена.
5.1.2. Геодезиялық торларды рекогносцировкалау.
5.2. ТС 1101 тахеометрімен жұмыс істеу кезіндегі техника қауіпсіздігі менсақтық шаралар
5.3. Жұмыс орындарындағы шу деңгейі мен міндездемесі
5.4. Электр қауіпсіздігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстандағы мұнай-газды сала мұнай өндіруші және өңдеуші кәсіпорындардан тұрады. Мұнай – және газ құбырлары Қазақстанда Ресейлік мұнай және газ тасымалдау құбырларының жалғасуына ие және Ресей территориясы арқылы экспорттарға шығарылады.
«Қазмұнайгаз» мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Қазақстандағы мұнай қорлары жаңа мұнай кен орындарының арқасында «жоғарғы дәрежеге» өсуі мүмкін. Алдын ала бағалаулар бойынша тек Қашағанның көмірсутек қорлары 7 ден 10 млрд тонна шартты отынға дейін жетуі мүмкін.
«Қазмұнайгаз» мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Қазақстандағы мұнай қорлары жаңа мұнай кен орындарының арқасында «жоғарғы дәрежеге» өсуі мүмкін. Алдын ала бағалаулар бойынша тек Қашағанның көмірсутек қорлары 7 ден 10 млрд тонна шартты отынға дейін жетуі мүмкін.
1. Григоренко А. Г., Киселев М. И. Инженерная геодезия.— М.: Высшая школа, 1983.
2. Клюшин Е. Б., Михелев Д. Ш., Киселёв М.И., Фельдман В.Д. Инженерная геодезия.— М.: Высш. шк., 2000.
3. Левчук Г. П., Новак В. Е., Лебедев Н. Н. Прикладная геодезия. Геодезические работа при изысканиях и строительстве инженерных сооружений.— М.: Недра, 1983.
4. Практикум по прикладной геодезии. Геодезическое обеспечение строительства и эксплуатации инженерных сооружений.— М.: Недра, 1993.
5. Руководство по съёмке и составлению планов подземных коммуникаций и сооружений – М.: Стройиздат, 1978.
6. Прикладная геодезия. Основные методы и принципы инженерно-геодезических работ. Под редакцией Левчука Г.П. – М.: Недра, 1981.
7. СНиП 11-02-96 Инженерные изыскания для строительства - основные положения.
2. Клюшин Е. Б., Михелев Д. Ш., Киселёв М.И., Фельдман В.Д. Инженерная геодезия.— М.: Высш. шк., 2000.
3. Левчук Г. П., Новак В. Е., Лебедев Н. Н. Прикладная геодезия. Геодезические работа при изысканиях и строительстве инженерных сооружений.— М.: Недра, 1983.
4. Практикум по прикладной геодезии. Геодезическое обеспечение строительства и эксплуатации инженерных сооружений.— М.: Недра, 1993.
5. Руководство по съёмке и составлению планов подземных коммуникаций и сооружений – М.: Стройиздат, 1978.
6. Прикладная геодезия. Основные методы и принципы инженерно-геодезических работ. Под редакцией Левчука Г.П. – М.: Недра, 1981.
7. СНиП 11-02-96 Инженерные изыскания для строительства - основные положения.
КІРІСПЕ
Қазақстандағы мұнай-газды сала мұнай өндіруші және өңдеуші кәсіпорындардан тұрады. Мұнай - және газ құбырлары Қазақстанда Ресейлік мұнай және газ тасымалдау құбырларының жалғасуына ие және Ресей территориясы арқылы экспорттарға шығарылады.
Қазмұнайгаз мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Қазақстандағы мұнай қорлары жаңа мұнай кен орындарының арқасында жоғарғы дәрежеге өсуі мүмкін. Алдын ала бағалаулар бойынша тек Қашағанның көмірсутек қорлары 7 ден 10 млрд тонна шартты отынға дейін жетуі мүмкін. Шамамен қазақстандық мұнайдың 89 пайызы республиканың батысында өндіріледі және шамамен 11 пайызы республиканың оңтүстігінде. Қазақстандағы мұнай және газоконденсатты өндіріп шетелге шығару 35 млн тоннаға жетті, соның ішінде мұнайдың меншікті үлесі 30 млн тонна. 2002 жылы өндіру көлемі өсуін жалғастырды, ал 2003 жылға деген жоспар 50 млн тонна болды. Қазақстанның мұнайының экспортының шамамен 80 пайызы мұнай құбырлары бойынша жүзеге асырылады, 13 пайызы темір жол көліктерімен тасымалдауға тиесілі және тағы 7 пайызы су көліктерімен тасымалданады. Ресейдегі сияқты Қазақстанда мұнай-құбырлы көлік қызметтерінің монополисті болып Қазмұнайгаз мемлекеттік компаниясы саналады, ол үш жеке және практикалы түрдегі өзара бір бірімен байланысты емес бөліктерден тұрады: Батыс (орталық қаласы Ақтау), Шығыс (Павлодар) және Солтүстік (Ақтөбе).
Тіркеуші рольді мұнай тасымалдау пайдасының шамамен 80 пайызын алып келетін Батыс жүйесі атқарады. Ол Республиканың негізгі экспорттық магистралінен тұрады (мұнай тасымалдау бойынша): Өзен - Құлсары - Атырау - Самара
Мұнай мен газ саласында Қазақстан экономикасының даму бағытында ерекше орын алатын АҚ "Маңғыстаумұнайгаз" болып келеді.
1 МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ МҰНАЙ-ГАЗ КЕНОРНЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.2 Маңғыстаумұнайгаз АҚ туралы мағлұмат
"Маңғыстаумұнайгаз" Бүкілодақтық Халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы 7 қыркүйектегі № 53-12 және Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1963 жылғы 5 қарашадағы, сондай-ақ Батыс Қазақстан халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы қараша айының 27 жаңасындағы № 280 Қаулыларымен мемлекеттік кәсіпорын - өндірістік бірлестік ретінде құрылды.
Маңғыстау мұнайы тұрғын халыққа ерте кезден белгілі болып, зерттеушілердің назарын аударып келгенді. Түбекте мұнай бар екендігін XIX ғасырдың отызыншы жылдарында саяхатшы әрі табиғат зерттеушісі Г.С. Карелин жазды. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдыңбасында Маңғыстаудағы мұнайлы орындарды әскери топограф Г. Насибъянц тауып, ғалым-геологтар Н.И. Андрусов, М.В. Баярунас және Оразмағамбет Тұрмағамбетұлы зерттеулер жүргізді.
Бірақ Батыс Қазақстан мен Маңғыстау байлығын барлап, игеру мәселесімен еліміз Ұлы Отан соғысынан кейін шұғылдана бастады. Осы мақсатта 1949 жылы Гурьев (қазір - Атырау) қаласында академик Қаныш Имантайұлы Сәтпаевтың басшылығымен Қазақ КСР Ғылым Академиясының көшпелі сессиясы, 1958 жылы мамыр айында Қазақстан кен барлаушыларының республикалық қеңесі, ал 1959 жылы мамырда Гурьевте Батыс Қазақстан аумағында геологиялық барлау жұмыстарын дамыту жөніндегі Бүкілодақтық ғылыми-техникалық конференция өткізіліп, көп ұзамай Маңғыстауда кең көлемді геологиялық жұмыстар жүргізіле бастады. Жетібай-Өзен аймағында сейсмикалық барлаумен қатар жүргізілген қабат құрылымдарын карталауға арналған бұрғылау жұмыстары арқылы жасалған геологиялық түсірімдер көп нәрсені аңғартты. Сөйтіп, кен орындары туралы мәліметтер толығырақ жинақтала түсті.
"Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ қазір бастапқы жалпы мұнай қоры 969 миллион тонна (6783 миллион баррель) құрайтын 15 мұнай, газ кен орындарын пайдаланып отыр. "Маңғыстаумұнайгаз" негізгі өндірістік объектілер Қаламқас пен Жетібай кен орындары.
Қаламқас кен орны 1979 жылдан игеріліп келеді. Оның қойнауларында жалпы мұнай қоры 510 миллион тоннадан астам (3570 миллион баррель) 13 өнімді деңгей бар.
Жетібай кен орны осы топтағы бірнеше серіктес кен орындарымен бірге пайдалануда. Олардың қатарында Асар, Шығыс Жетібай, Оңтүстік Жетібай, Бектұрлы, Оймаша, Бұрмаша, Солтүстік Қарағия, Алатөбе, Атамбай-Сартөбе, Ащыағар, Солтүстік Аққар, Айрантақыр және Придорожное бар.
Өнімді деңгейлердің тереңдігі Қаламқас кен орнында 505-936 метр, Жетібай кен орындарында 1700-2500 метр аралығында.
Барлық негізгі кен орындары тәулігіне 86 мың текшеметрге дейін теңіз, ағынды және альб-сеноман суларын айдай отырып, қабат қысымын арттыру арқылы пайдаланылады.
Кәсіпорынның географиялық қолайлы орналасуы арқасында оның Батыс Қазақстанның өзге аймақтарындағы осындай мұнай-газ өндіру кәсіпорындарымен салыстырғанда кен орындарын жарақтандырып, пайдалануда және шетелге өнім тасымалдауда бірқатар елеулі артықшылықтар бар. Бұның өзі, сайып келгенде, мұнай тасымалдау бағыттарының саналуандығы, Солтүстік Каспий қайраңының болашақ кен орындарынан мұнай мен газды қабылдап, кешенді дайындалудың және экспортқа шығарудың қолайлы мүмкіндігі болып отыр.
1.2 Қаламқас кенорнының жалпы сипаттамасы
Қаламқас мұнай-газ кені - Қазақстан Республикасының Маңғыстау облысында орналасқан мұнай және газ кен орны.
Ақтау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 280 км жерде Бозашы жарты аралында орналасқан. Солтүстік Бозашы мұнай бассейніне жатады.
Кен орынның құрылымы 1974 жылы белгілі болды, іздестіру-бұрғылау жұмыстары 1976 жылы басталып, сол жылы кен орны ашылды. Иә, бұл аймақ - Қаламқас аталады. Топономика жер тілі, ал жер кітап, сол кітапта адамзат тарихы географиялық атауларда сақталынып, жазылып қалған - деп Константин Паустовский айтқандай, халқымыздың қоныстарын, өмір сүру дәстүрлерін айна қатесіз дәлелдейтін жер-су атаулары өлкемізде жеткілікті-ақ. Соның бір дәлелі - осы Қаламқас Арудың есімінің тарихтың небір қатпар-қатпар парақтарының астында ұмытылып қалмай бізге жетіп, және бізбен бірге халқына қалтқысыз қызмет етіп келе жатқаны. Осындайда Қаламқас кім? деген заңды сұрақ туады. Ақсақалдарымыз - көне көз қариялар білгенімен, жастарымыз біле бермеуі мүмкін. Бозашы түбегіндегі ежелгі қорымның бірі - Қаламқас қыздың есімімен аталады. Мұнда бай да, бағылан да, батыр да жатқан болуы керек. Бірақ соның бәрінен де бар болғаны жиырмаға жетер - жетпес жас қана өмір сүрген Қаламқас арудың атының озып тұрғаны неліктен? Қаламқас Маңғыстауға алғаш қоныс аударған адай, беріш, таз, т.б. рубасылары - Атағозы, Шотан, Шақан, Қожамбет, Есболай, Ақпандармен бірге келген ұрпақтың өкілі. Бозашы түбегін алғаш жайлағандар Адай руының жары, жеменей, түрікпенадай Тәңірберген, Беріштің қаратоқай тайпалары болса, Қаламқас ару жарының бектеміс бөлімінен. Ол - жаугершілік заманда ат үстінен түспегей, белінен бесқаруын тастамай, ел қорғаны - ер азаматтармен бірге талай қанды жорықтарға қатыса отырып, Отанын басқыншы жаулардан қорғаған батыр қыздарымыздың бірі. Ал бейбіт күнде ауылды азық -түлікпен қамтамасыз етуге белсене араласқан, аңшы-мерген атанған ару... Міне, осы мәдени-тарихи ескерткіштер қатарына жататын Қаламқас әулие қорымын Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы әкімшілігі өз қамқорлығана алып, басына сәулетті кесене тұрғызу жөніндегі Қаламқас кенорнының бір топ мұнайшыларының ұсынысын жерге тастамай қолдауды ұйғарған-ды. Соның нәтижесінде вахталық қалашықта Қаламқас арудың бес қаруы бойында ақбоз атпен шауып келе жатқан бейнесі тасқа бедерленіп қашалған ескерткіш және Қаламқастың өзі тыныстап жатқан қорымда алып кесене дүниеге келді.
Бозашы түбегінде Каспий теңізінің жағалауына сұғына орналасқан Қаламқас атты мұнай-газ кенорны бар. Ол өзі қарайтын Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының жалпы мұнайының 70 пайызын өндіретін ірі кенорны. Қаламқас кенорны 1979 жылдың 2 наурызында Қаражанбас кенорнымен бірге өз алдына Комсомолскнефть мұнай-газ өндіру басқармасы болып құрылды. Ол атау 1992 жылы, яғни тәуелсіздігіміздің алғашқы кезеңінде-ақ Қаламқасмұнайгаз өндірістік басқармасына өзгертіліп, кенорнының өз төл атауын иемденді. Кенорны 1980 жылдың 2-ші қарашасында алғашқы миллион тонна мұнайын өндірсе, одан 25 жыл өткен соң 2005 жылдың 6 маусымында 100 миллионыншы тонна қара алтынын өндіруге қол жеткізді. Ал бүгінгі күнге дейін 118 миллион тоннадан астам мұнай өндіріліп, ел байлығын еселеп отыр.
Далалық және камеральдық жұмыстар 2012 жылы ақпан айының 7 жұлдызынан басталды.
Зерттеу аймағы - Қаламқас кен орнының батыс бөлігі, Маңғыстау облысы, Қазақстан Республикасы.
Геодезиялық бастапқы нүктелері.
Х У Н
Қаратұрын 24160,13 91038,45 -18,354
7240 24316,28 87813,14 -17,285
Бозащы 20569,55 109378,02 -13,210
Мұнай құбырының профилі мен планы, топографиялық түсіру және байлау: Маңғыстау өңірі Қаламқас кенорнындағы батыс-теңіз Қаратұрын және ГУ-69 ЦППН келу, жұмысты жетекшім В.А. Прихенконың басшылығымен геодезисттер тобы жүргізді.
Іздестіру ауданы: Қаламқас кен орнының батыс бөлігі, Маңғыстау облысы, Қазақстан Республикасы.
Далалық және камералдық жұмыстар 2012 жылдың қаңтар - ақпан айларында болды.
Объекттің сипаттамасы
Топографиялық түсіріс жүргізілген ауданның рельефі 0 дан 3 метрге дейін айырмашылықты көрсетеді, өңір ұсақ тасты және батпақты (сор) құм болып келеді, кей жерлері жартылай шөлде шөпті өсіндімен жабылған.
Жұмыс өндірісі
Топографиялық - геодезиялық жұмыстардың құрамына кіреді:
- түсірілетін бедердің қолайлы орналасуын анықтау мақсатымен жергілікті жерді рекогносцировкалау;
-мемлекеттік тордағы триангуляциялық пунктергеіздеу жұмыстарын және пландық - биіктік байлау жүрістері кезіндегі кешенді сызықты, бұрыштық және биіктік өлшеулерін жүргізу;
- атқарылатын түсіріс байланған бұрғыланған ұңғыма бойынша масштабы 1:2000 бедермен 0,5 м сайын қиылысқан, жалпы алғанда 250 га көлемді территорияда жүргізілді;
- 23 дана көлемінде бұрғыланған ұңғымалар байланды және территория планы жасалған далалық құжаттама өңделді. 1:2000 масштабтағы, сол сияқты электрондық түрде
- техникалық есеп беру жасалынды.
Бұрыштық, сызықтық өлшеулер және Leica швейцариялық фирма өндірісі TCR-303 электрондық тахеометрімен топографиялық түсіріс жасалған.
Бұрыштық мөлшерін анықтау орташа квадратты дәлдігі +- 3", ара қашықтық анықтау дәлдігі 2 мм + 2 ppm.
Leica швейцариялық фирма өндірісінің NА728 нивелирімен нивелирлік жүрістермен биіктік өлшеулер жүргізілді. Шекті анықтау дәлдігі екі жүріс 1 км-ге +- 1.5 мм
Пландық және биіктік негізі үшін бастапқы пункттері болып Қаратұрын №7240, Бозащы мемлекеттік геодезиялық торабының полигонометриялық пункттері қолданылды.
Далалық жұмыстардың ақпараттардың камералдық өңделуі Pentium IV дербес компьютерінде жүргізілді, сонымен қатар CREDO_DIALOGUE фирмасының CREDO_DAT 3.06 және CREDO_TER, AutoCAD R16.01,2002 бағдарламалардың қолданылуымен өңделінді.
1.2.1 Географиялық жағдайы
Бозашы бөлігінің солтүстік еңісінде орналасқан Қаламқас мұнай-газ кен орны 1976 жылы ашылған. Барлау және жобалау ұңғыларын алғашқы бұрғылауды қосқанда, 1979 жылы қыркүйекте пайдалануға еңгізілді.
Әкімшілік қатынаста Қаламқас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Бозашы түбегінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Қаламқас кен орнына жақын елді мекен вахталық кент Қаламқас екі шақырым, Шебер кенті 80 шақырым. Тұшы құдық кеншары 102 шақырым, Ақымырау кеншары 125 шақырым қашықтықта (1-сурет).
Аудан орталығы және Шетпе темір жол станциясы кен орнынан 190 шақырым қашықтықта, облыс орталығы Ақтау қаласы 280 шақырым қашықтықта орналасқан. Қаламқас кен орнынан оңтүстік батысқа 25 шақырымда Қаражанбас және Солтүстік Бозашы кен орны орналасқан, ал солтүстік шығыста игеріліп жатқан Прорва кен орны орналасқан. Өзен-Атырау-Самара мұнай магистралынан алыстығы 165 шақырымды құрайды.
Кен орын аудандағы рельеф 20-25 м белгідегі теңдікті көрсетеді. Ландшафт ауданындағы негіздемесі үшін автокөліктер жүріп өте алмайтын тоған ойпаттары бар көптеген сорлар болып табылады. Кен орнының солтүстік бөлігі қатты жел әсерінен теңіз астында қалып бұрғылау және пайдалануды күрделендіреді.
1-сурет. Маңғыстау өңіріндегі кенорындардың орналасу картасы
1.2.2 Геологиялық жағдайы
Кен ортаңғы юра қабатының беті бойынша амплитудасы 100 м-ге жуық ендік бойымен созылған брахиантиклинальдық қатпардан орын алған. Кеннің мұнай сыйыстырушы қимасы триас, юра және бордың терригендік шөгінділерінен құралған, бұлардың ең қалың тұсы 2395 м. Шөгінділерінде 2 газды қабат, неокомда 6, ортаңғы юра шөгінділерінің қабатында 2 газды-мұнайлы, 5 мұнайлы қабат анықталды.
Өнімді қабаттар 505 - 936 м тереңдікте жатыр. Табиғи сыйымдылықтың түрі жөнінен апт иірімдері, неокомның бір қабаты, юраның бес иірімі қабаттық күмбездік, неокомның бес иірімі қабаттық литол. қалқаланған, юраның үш иірімі қабаттық, тектоник. қалқаланған болып қалыптасқан.
Коллекторларының кеуектілігі 23 - 29%-ға, өткізгіштігі 0,105-тен 1,468 мкм2-ге жететін құмтастар мен алевролиттерден құралған. Жаппасы қалыңд. 4 - 53 м-ге дейінгі сазды жыныстардан тұрады. Өнімді қабаттардың жалпы қалыңд. 4 - 28 м, тиімді қалыңд. 4,2 - 10,3 м-ге дейінгі шаманы құрайды. Мұнайға қаныққандық коэфф. 0,66 - 0,72, газға қаныққандығы 0,32 - 0,69. Мұнайдың тығызд. 0,902 - 0,914 гсм3, күкіртті, парафинді, шайырлылығы жоғары, газға қаныққандығы 25 м3т.
Қаламқас мұнайы ванадий және никельдің өнеркәсіптік шоғырларымен ерекшеленеді. Бастапқы қабаттық қысым 6,5 - 9,6 МПа, температура 39 - 44С, 7 мм-лік штуцерде мұнайдың бастапқы шығымдары 26,4 - 62,1 м3тәулік болды. Аз мөлшерде азот пен көмір қышқыл газы кездеседі.
Юраның үш қабатындағы газдар жеңіл, ондағы ауыр көмірсутектердің мөлшері 5,9 - 9,9%-ға дейін өзгереді. Юраның бір иірімінде еріген газ құрамы жөнінен құрғақ, құрамындағы метан 94,5%-ға жетеді. Төменгі бор иірімдерінің еркін газдары құрамы жағынан метаннан тұрады, оларда ауыр көмірсутектер аз кездеседі (0,85%), азот мүлдем кездеспейді, көмір қышқыл газының мөлшері 0,31%-дан аспайды.
Бастапқы қабаттық қысым 9,5 - 8 МПа, температура 30 - 38С. Кен орны 1979 жылдан бері игерілуде. Ш
1.2.3 Климаты
Ауданның климаты жазда 30-45°С, қыста -30°С-ға дейін температураның күрт өзгерісімен сипатталады. Негізінен күз-қыс мерзімдерінде атмосфера төмендейді. Сирек кездесетін аз шығымды құдықтар ішетін су көздері болып табылады. Альбсулы қабатынан бұрғыланған ұңғылар сол жақты Каспий теңізі техникалық сумен жабдықтау үшін пайдаланылады. Барлық елді мекендер арасындағы байланыс тас жолдар мен авиа көліктер болып табылады.
2 ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
2.1 Триангуляциялық тордың жіктемесі және бастапқы мәліметтер
Триангуляция мемлекеттік тірек жобалық торы құрылысының негізгі әдісі болып табылады. Мемлекеттік триангуляциялық торды құру геодезиялық жұмыстарды жүргізетін барлық министрліктер мен мемлекеттік басқару орындары үшін міндетті арнайы жағдаймен қатаң қадағаланады. Триангуляциялық тордың басты мақсаты - түрлі масштабты топографиялық түсірістердің негізі болып қызмет етеді, сондай-ақ инженерлік геодезия және мемлекет қорғанысы саласында есептердің барлық дерлік шешімдерінің негізі болып келеді.[8]
Триангуляция әдісінің мәні - жер бетінің қарапайым геометриялық фигураларды құру, яғни, белгілі бір тәртіпте орналасқан теңбағытты пішінге сай келетін үшбұрыштар құру. Үшбұрыштардың барлық бұрыштары өлшенеді, соның арқасында далалық бұрыштық өлшеулердің сенімді бақылауы жүзеге асырылады. Үшбұрыштар желісінің бір жағын өлшеу үшбұрыштар жағының сызықты өлшемдерін анықтау үшін жеткілікті. Жергілікті жердегі триангуляция үшбұрыштардың төбесін жерге орналатылған арнайы центрлер арқылы орнықтырады. Центр үстіне өсі цилиндр өсімен сәйкес келетін цилиндр орнықтырылған пирамидалық мұнара орналастырылады. Осы цилиндр арқылы басқа нүктелерді бақылау кезінде визирлеу жүргізіледі.
Мемлекеттік триангуляциялық тор төрт , яғни 1, 2, 3, 4 кластарға бөлінеді. Алдыңғы класстың тор фигурасы төменгі классты тор дамуына негіз болады. 2.1. кестесінде тор сипаттамасы көрсетілген.
Триангуляция разряды
Қабырға ұзындығы, км
Бұрышды өлшеудегі ОКҚ (үшбұрыш қателігі бойынша)
Үшбұрышта жіберілетін қосымша қателік
Шығатын қабырғаларын өлшеудегі ОКҚ
Базисті өлшеудегі орта қателік
1
2
3
4
20-дан кем емес
7-20
5-8
2-5
0.7"
0.1"
1.5"
2.0"
3"
4"
6"
8"
1:400 000
1:300 000
1:200 000
1:200 000
1:100 000
1:100 000
-
-
2.1 кестесі - тор сипаттамасы
Кен өндіруші көсіпорындар мұқтаждығы үшін (екінші жоспардағы түсіріс, маркшейдрлік жұмыстыр) мемлекеттік тордың пункттеріне негізделетін өзіндік 1 және 2 разрядты триангуляциялық торлар құруға рұқсат етіледі. Пландық тордың жиілену сипаттамасының негізгі мәліметтері 2.2 кестесінде көрсетілген.
Көрсеткіштер
1 разряд
2 разряд
Үшбұрыш қабырғасының ұз. км.
Базис қабырғаларын өлшеудегі ОКҚ
Үшбұрыштағы шекті мәнді қателік
Бұрыш өлшеудегі орта қателік
Үшбұрыштар тізбегіндегі шекті ұз., км.
0.5-5.0
1:500 000
20"
5"
5
0.25-3.0
1:20 000
40"
10"
3
2.2 кесте. Пландық тордың жиілену сипаттамасы
I V III
B2 A2 A3 B3
B1 A1 A4 B4
II VI IV
2.1-сурет. Триангуляция тор жобасының сұлбасы
2.1.2 1 және 2 разрядты триангуляция жобасы
Объектте негіздеу планын оннан әрі келесі түсірісті орындау үшін құру қажет. Негіздеу планы 1 және 2 разрядты триангуляциялық тор түрінде құрылады. Координаттары белгілі 4 класс тордың дамуы үшін негізгі пункттер болып табылады.
2.1.3 Жұмыс орындаудың алдын ала есептеу дәлдігі
Дәлдікті бағалау дегенді құрылған геодезиялық тордың шындығында алынған қателері мен жобаланудың әр түрлі элементтерінің орташа квадраттық болатын қателерін есептеуді айтады. Әдетте координат берудің дәлдігі қабырғалардың ұзындығы және азимуттары, диагональдарды геометриялық фигуралар қатарынан бойлық және көлденең ығыстыру немесе жүрістің тұйық бағытының қателері арқылы қарастырылады.
1. Триангуляциялық тордың қабырға ұзындықтар қателерін есептеу.
Триангуляцияны тұрғызу салыстырмалы қателікті əлсіз жақта формула бойынша есептейміз. Бұл нұсқада ол V-VI қабырғалары болып келеді, және оны S деп белгілейміз.
Тәжірибе мақсатында геометриялық байланыстың қателігі формуласында табуға болатын тордың қабырға ұзындығының қатенің жуықтау мәнін білу жеткілікті. Бұл S соңғы жақ логарифмінің қате жіберуін көрсетеді. [9]
MlqS1=23mβ 2i=1n(δA2+δB2+δAδB)=23mβ2i=1nR,
мұнда, R - үшбұрыштардың геометриялық байланысының қателері, оның А және В бұрыштар байланысы арқылы таңдалады, таблицаға салынған мөлшері 1˚-қа дейін дәлдікте білу қажет. Жақтың ұзындығының анықтау геометриялық байланыстың жиынтық орташа квадраттық күтiлетiн қатесiн I-II және III-IV базистiк бағыттардан табамыз.
I-II базистік жаққа қатысты
MR1=2 23(RI+RII),
мұнда RI =1; RII=2;
MR1=2233 =2,83 .
III-IV базистік жаққа қатысты
MR1=223(RIII+RIV) ,
мұнда RIII =4; RIV=1;
MR1=2235 =3,65 .
S жағының логарифмының қатесi екi анықтаулардың орташасы сияқты анықталады.
MlqS2= MRI2.MRII2MRI2+MRII2,
MlqS=2,3 MlqS=5,14.
MlqS - логарифмның алтыншы таңбасы бiрлiктерiндегi өрнектеледi. Нақты сандардың мәндерiне өту үшiн ондық логарифмдердің модулдерін пайдаланады.
Сонда
MS=2,3 MlqS=5,14.
Жобаланатын тордың сапасы салыстырмалы қателiк мәнi бойынша бағаланады.
mSS1500000),
mSS=mlqSM·106=1434300·mlqS
V-VI жақтар ұзындығының күтiлетiн қатесi байланыстар көрiнгендей қажеттi жұмыстардың сапасына қанағаттандырады.
2. ОКҚ байланыстыратын қабырғаның дирекциондық бұрышының анықтаулары
Байланыстыратын қабырғаның дирекциондық бұрышының анықтаулары орташа квадраттық күтiлетiн қатенi келесі формула бойынша анықтауға болады:
mαS=mαucx2+23mβ2·n ,
мұндағы n - бұрыштың берiлулерiндегi қатысатын бұрыштарының саны. Бұл жағдайда αA және αB бастапқы мәліметтерден дирекциондық бұрыш табылады. Бұдан келесі формула шығады:
mαS= mαA2+mαB2mαA2+mαB2 ,
мұнда mαA және mαB - αA және αB бастапқы дирекциондық бұрышдан есептелінген ОКҚ. (6.7) формуласы бойынша I-II және III-IV қатысты азимуттың ОКҚ есептейміз.
mαA =mαB=3'' ,
формулаға алған мәндер қоя екi анықтаулардың орташа нәтижесін аламыз.
mαS =2,12''.
3. V-VI пункт жақтарының жылжуын анықтау
Триангуляцияның қатарының шектi нүктесiнiң өлшемдер қателерi әсердiң нәтижесiнде t шамасының ұзына бойына жылжу деп аталатын шамаға бойлай өз өсi ауыстырылады, және q шамасы көлденең жылжу деп аталатын шамаға өстер көлденең болып келеді.
Шектi нүктенiң ортақ жылжуы келесі формулаға тең болады:
U=t2+q2 .
Бiздiң жағдайда ықшамдалған формуланы қолдануға болады:
m=S20,22·MlqS2+mαS2 ,
m=3,820,22·5+2,122=4,49 см,
V пунктке қатысты VI пункттің m қатесі болады.
Есептеулерде жоспарлы тiрек тор жобасы арқылы график түрiнде жолымен анықталған мәлiметтер қолданылады.
2.1.3 Таңбалардың центр түрi, түр және биiктiгi
1. Триангуляция тордың барлауы.
Барлаудың бас мақсаты триангуляциялық пункт жобалаған жерiндегi ақырғы жағдайының таңдау және геодезиялық белгiлердiң биiктiктерiн айқындау болып табылады. Барлау процессте табысты ұйым және далалық жұмыстары өткiзуi үшiн қажеттi мәлiметтердiң жиыны қажеттi болып келеді.[10]
Жобаға барлаудың нәтижесiнде қажет болған жағдайда түзету және қосымша енгiзілуі мүмкін.
Пункттер салу орындарын таңдау кезінде келесi негiзгi талаптар сақтауы керек:
oo пункттер бірдей биiктiктерге орналасуы керек;
oo белгілерді құру және бақылау жүргізгенде жұмыстардың қауiпсiздiгi қамтамасыз етуi керек;
oo центрлер және таңбалардың ұзақ уақыттық сақталуын қамтамасыз етуi керек;
oo орнықты жерде пункт салыну орындары таңдалуы және жолдар, ғимараттар, ЭЖТ және тағы басқалар белгілерінің кемiнде екi есе биiк жерлерді алып тастауы керек.
Егер жобалап қойылған пункт қазiргiсімен сәйкес келмесе, және ол бастапқы ретiнде қолданылмайтын болса, онда олардың орталықтарының дәл қосарлануы мiндеттi түрде ескеруi керек. Қазіргі бар триангуляциялық тордың жобалап қойылған және сапасы ның тағайындауларына қарамастан пункттердің жаңа және ескі центрлерін қосу қажет. Сонымен қатар қасында қазiргі бар жаңа центр белгiге жол бермей.
Биіктік белгілерді анықтау мақсатында пункттер арасындағы көрiнетiндiктiң анықтауында барлау процесстегi ең үлкен қиындықтар пайда бола алады. Бұл жобада триангуляция торының класы жоғары болмағандықтан көзбен тiкелей жерден визуалды бақылауы жүргізіледі.
2. Пункттер центрлері.
Базистiк пункттерді қоса барлық класстарды триангуляция пункттерінде әдеттегi шарттар үшiн топырақтың тоңуын тереңдiгі 1.7 см-ден аспайтындай центрдің бiртұтас түрi қабылданған.
Центр 16x16 см пилонмен қиылысқан немесе бетонмен толтырылған және 50 см диаметр мен 20 см биiктiгi бар зәкір бетонды 14-16 см диаметрдi асбоцемент тұрбасы болып келеді. Центр негiзi 0, 5 м-ден кем емес жердің тоңу шекарасы және жердiң бедерiнің кемiнде жер үстінен барлық жағдайларындағы 1, 5 м-ден кем емес олардың төменде болуы керек.
3. Геодезиялық белгілер.
Триангуляция әрбiр пунктінің центр үстiнде геодезиялық белгiнi бекiтiледi, түсiру жұмыс iстегенде объектпен қызметшi визирлік цилиндрі бар жүк көтергiш бақылайды.
Өте дәл геодезиялық өлшемдердiң өткiзуiнiң шарттары келесi негiзгi талаптар ескертпе сигналдарға қойылады:
oo тұрақты сигнал болуы керек;
oo сигнал түбегейлi қаттылықпен ие болуы керек;
oo сигнал берік болуы керек.
Конструкциялар, биiктiк және аспап тіреуіне байланысты геодезиялық сигналдар келесi түрлердi салады: турлар, пирамида,қарапайым және күрделі сигналдар.
Бұл вариантта I дәрежелі триангуляциялық тор жобаланады, яғни, өте дәл емес және пункттер арасындағы қашықтықтар да үлкен емес, сонымен бiрге жергілікті жер бедерін есепке ала отырып кәдiмгi төрт аяқты пирамиданы геодезиялық белгi ретінде қабылдаймыз. Жоба металлдан пирамидаларының құрылымын ескередi, өйткенi бұл үнемдiрек, ыңғайлырақ, ұзақ өмiрлiгiрек, ағаш белгілерден құрылымға қарағанда айқынырақ және оңай.
4. Белгілердің биіктігі.
Жұмыстарының өткiзуiн ауданы ептеген ашық, жер бетiнiң адырлы, ормансыз бөлiмшесi болады, сол үшін геодезиялық белгiлер биiктiктерін есептеуiнің ерекше қажеттiлiгі жоқ. Сондықтан 5 м-ге тең 3, 4 классты триангуляция үшiн белгілердің белгiлi биiктiгiн таңдауға ұсынады.
2.1.4 Өлшемдер әдістері
Айналма өлшемдердiң әдiсi. Пункттегі бағыттың өлшемі сыртқы ортаның ықпалдары салдарынан бұрмалайды, соның iшiнде рефракция да. Сондықтан бақылаулардың қабылдау сандары әрбiр өлшенген бағыттың нақты салмағын жеткiлiксiз тура мiнездейдi. И. М. Конопальцев пункте бастапқы бағыттарынан саналатын, бірдей салмақты барлық бұрыштарды алу үшін бақылауларды процессте әрбiр бұрыштың қабылдаулардың орташасы ауытқулар бойынша есептелген орташа квадратиялық қателерi бiрдей болатындай етiп дегенiне жетуге ұсынды. [8]
Есеп төмендегідей шығарылады. Барлық бағыттар бастапқыда үйреншiктi бағдарлама бойынша айналма қабылдаулармен өлшейдi.Содан кейін әр бір 1.2; 1.3; ...;1.n бұрыштар үшін орташа қабылдауларды ауытқулар бойынша m12, m13, ..., m1n. орташа квадраттық қателердi есептейдi. 1.j, бұрыштар үшін шекті mқос қатесінен асатын m1j=mқос талаптың орындауына дейiн қосымша өлшенеді. Сонымен бiрге m1jмәнiнің өзі есептелінбейді. Олардың кейбiр баламалары, негiзгi және қосымша бағдарлама өлшенген әрбiр 1.j бұрышы қабылдауларындағын мәндерiнiң айырымдарының қабылдауларын санға байланысты кейбір эквиваленттік-дифференциялық қате шектерімен алмастырады.
2.1.5 Қолданылатын аспаптар
Өндірісте қолданылатын триангуляция бұрыш өлшейтін аспаптар спектрі өте көлемді. 2 дәрежелі триангуляциясының дамыту 4 класс триангуляция торының жобалауы қарастырылып отырғандықтан ең рационалды сонымен қатар өзi аспап дәлдiгi бойынша қанағаттандыратын 2 Т2 теодолиты болып келеді. Жоғарыда айтылған құралмен бағыттардың өлшемiнде қажеттi 2'' дәлдiкке жетедi.
2.2 Нивелир торының жобасы. III және IV класстар үшін нивелир торының міндеті
III және IV классты нивелирлеу топографиялық түсiрме және инженерлiк жұмыстардың әртүрлi тегi үшiн биiк дәлелдеудi торының жиілету мақсатымен жасалынады. III классты тор I және II классты нивелирлік тордың белгілеріне сүйенеді, ішіне торапты нүктелерiнде өзара қиылысатын жүрiстер жүйелерiнiң түрiнде 150-200 км-ден аспайтын периметрі бар немесе жеке сызықтар салынады [8].
III классты нивелир жүрiстерiнiң ұзындық және жиілігі түсiрiм масштабы және бедердiң қимасының биiктiгiнен тәуелдi болады. 1:5000 масштабты топографиялық түсiрмелерi үшiн және iрiрек 60 шақты шақырым периметрi бар нивелир жүрiстерi салынады. Әрбiр нивелира сызығында түзуде және қатесi бар керi бағыттар нивелирлеу 10 ммнан аспайтын өндiрiп алады.
4 класс нивелира сызықтары маркаға және жоғары класстар нивелирлеу реперлеріне арқаланады, нивелирлеу байланыссыздықпен бір бағытта +-20 ммнан аспайтын өндiрiп алады, L, мұнда L - километрмен алғанда жүріс ұзындығы [11].
2.2.1 Нивелир жұмыстарының жобасы
Жобамен нивелир жұмыстарының өндiрiсiнiң тiзiмі, көлемі, құны және реттерiн бекiтiледi. Жоба сметасынан, нивелир сызықтары және толық берiлген мәтiндiк бөлiк жобалап қойылған картасынан тұрады, сонымен қатар толық түрде мәліметтер беріледі:
- нивелир сызықтарының тағайындауы туралы, нивелир жүрiстерiнiң таңдаулы схемасының дәлелдеуi бойынша есептеулер;
- бастапқы мәліметтер және бұрын орындалған жұмыстар, жобаланатын нивелир белгілерінің түрi және саны туралы бойынша есептеулер;
- нивелирлеу үшін қолданылатын аспаптар;
- нивелирлеу әдістері;
- қазiргi бар торларға байлау схемасы және нивелирлеу нәтижелерін өңдеу тәртібі схемалар туралы.
Нивелирлеу жұмыстарының жобасымен сәйкес орнатады: барлық жұмыстардың көлемі және құрамдары, дәлдiк класы, орындау, жердiң қиындығының дәрежесiнiң мерзiмдерi, көлiктiң түрi және жұмыс жасауының қалған шарттары. Содан сон сметалық нормалардың тиiстi кестелерi бойынша жұмыстардың әрбiр түрдiң орындауы үшiн қажеттi күндер қажеттi санды анықтайды, және де үшiн дала - жұмыстардың қиындықтың шартындағы келесi дұрыстауы бар нормалы дала мерзiмiнiң есептеуiнен осы жерде, яғни, түзету коэффициентiнiң кiрiспесiмен анықтайды.
Жобаны әзірлеу Мемлекеттік геодезиялық қадағалау органдарынан алуға болатын бұрын орындалған жұмыстар бар материалдың жиынынан басталады. Содан кейін картада оны 1:100 000 немесе 1:200 000 масштабта дайындалады. Жобаның үлкен масштабты топографиялық түсiрістер немесе басқа қандай болмасын арнайы мақсатта биiк дәлелдеуiнiң қамтамасыз етулерi үшiн керектi жағдайда iрiлеу масштабты карталары құрастырылады. Картада берілген территорияда бар нивелир белгілері, сонымен бiрге триангуляция және полигонометрияның пункттері және жобаланатын нивелир торлары мен сызықтары түсіріледі. III классты тор II классты полигон шектерінде түсіріледі, ал IV классты тор III классты полигон шектерінде түсіріледі. Нивелирлік жүрістер жұмыс өндірісі ыңғайлы болу үшін келесі есеп жүргізеді. Нұсқауламаға сәйкес қарастырылған берілген учаскедегі топографиялық түсірістің барлық қажетті биіктік белгілер санымен қамтамасыз ету. Және де нивелир жүрiстерiнiң формасы есептеулерге сәйкес келу есептерін жүргізеді.
Нивелирлік тор жобасы жергілікті жерде тексеріледі, байқап зерттеу кезінде қосымша мәліметтер алынып жобаға сәйкесінше өзгерістер енгізіледі. Байқап зерттеу кезінде нивелирлік жүрістер белгілер негізі үшін орындар белгіленеді, сонымен қатар бар нивелирлік белгілер қарап және оларға байлау схемасын дәлдейді. Дұрысталған нивелирлік тор жобасы бекітіліп және ол бойынша барлық далалық жұмыстар орындалады, яғни, нивелирлік белгілер орнатылады және нивелирлеуге кіріседі.
2.2.2 Жұмыс жасау дәлдiгін алдын ала есептеу
Әрбiр жүрiс бойынша mi реперінің орташа квадраттық қатесі келесі формуламен есептелінедi:
mi2=ξ2·Li+δ2·Li2 ,
мұнда ξ - III класс үшін 1км жүріске орташа кейдейсоқ қатесі ξ= +-4,00 мм; IV класс үшін ξ= +-8,00 мм;
δ - III класс үшін 1км жүріске орташа жүйелі қатесі δ= +-0,8 мм; IV класс үшін δ= +-2,0 мм;
L - километрмен алғандағы жүріс ұзындығы, III класс үшін L1A=4,97 км, L1B=14,78 км; L2A=9,03 км, L2B=10,72 км; L3A=13,47 км, L3B=6,28 км; L4A=16,44 км, L4B=3,31 км; m1A2=411,008; m1B2=3634,98; m2A2=1356,84; m2B2=1905,1136; m3A2=3019,18; m3B2=656,255; m4A2=4497,35; m4B2=182,585;
IV класс үшін L1=2,906 км; L2=2,656 км; L3=2,8125 км;
m12=574,249; m22=479,695; m32= 537,891.
Репердiң биiктiгiн анықтау дәлдiгінің алдын ала есептеуі олардың салмақтарының есептеуi арқылы шығарылады:
Pi=1mi2 ,
P1A=0,002433; P2A=0,000737; P3A=0,000331; P4A=0,000222;
P1B=0,000275; P2B=0,000525; P3B=0,00152; P4B=0,00548.
Жүрiстер бойынша репердiң жағдайының жалпы салмағы
PC=PA+PB=1mA2+1mB2 ,
P1C=0,002708; P2C=0,001262; P3C=0,001851; P4C=0,005702.
және орташа квадраттық қате
mC2=1PC=mA2·mB2mA2+mB2 немесе mC2=mA2·mB2mA2+mB2
mC1=19,216 мм; mC2=28,15 мм; mC3=23,218 мм; mC4=13,246 мм.
Торапты репер биiктiгiнiң орташа квадраттық қатесi тең болады:
mтор=m1 2·m22·m32m12m22+m12m32+m22m32
mтор=13,26 мм.
Жүрiстегі мүмкiн болатын байланыссыздық
fhIII=+-10L (км)
fhIV=+-20L (км)
fhIII=39,75 ммmC1=19,21 мм;
mC2=28,15 мм;
mC3=23,218 мм;
mC4=13,246 мм;
fhIV (max)=30,496 ммmтор=13,26 мм.
2.2.3 Нивелирлеуді орындау
IV класс нивелирлеуi тура және керi бағытта жасалынады, және де керi бағытқа өткел түзуден тек қана тұрақты таңбаларға рұқсат етiледi. Керi жүрiстегі таңбада рейка орындарымен өзгертеді, яғни жұп орнына тақ құрады немесе керiсiнше.
Нивелирлеу ортадан жүргізіледі, әрбiр станциядағы иықтарының теңсiздiгi 2 м-ден көп болуға рұқсат етiлмейдi. Сондай-ақ секциялардағы олардың жинақталуы - 5 м. Аспаптан рейкаға дейінгі қашықтық нәзiк құрыштан жасалған тросикпен немесе май сiңген шыбыртқымен өлшейдi және дальномермен тексередi. Иықтардың қалыпты ұзындығы 75 м болып есептеледi. Нивелирдің көру түтігінің үлкеюі 35xден аз емес және жақсы көретіндік кезінде 100 м-ге дейiнгі иықтар ұзындықтары рұқсат етiледi.
Нивелирлеу көрiнетiндiк қолайлы жағдайда, айқын және байсалды суреттерде жасалып алуы керек. Сағаттың ағымына қарай батудың алдында және күннiң шығуынан кейiн бақылау жасауға ұсынылмайды, өйткенi бұл уақытта ауа температурасы қатты өзгереді, сол себепті бақылау дәлдігі азаяды. Станциядағы нивелирді шатырдың көмегiнiң тура күн сәулелерiнен қорғау керек, станцияға станциядан тасуының кезінде тыс қолдану қажет.
Нивелирлеу кебістер немесе жерде соғып енгiзген балдақтарға рейка қоюымен iстеледi, шымды алдын ала түсiріп алады. Бiрнеше кебісті немесе балдақты (үштен кем емес) пайдалануға ұсынылады. Штативтiң аяғы астында шалшықтанған және қопсыған топырақтарда башмақтар және балдақ бiрге диаметрі 10 см және ұзындығы 40 см-нан кем емес жерде нық орнатылатын қазықтар пайдалану керек. Қазықтың жоғарғы жағына оларға рейка орнату үшiн жарты шар бастармен шегенi қағады.
Әр бір станциядағы топырақ үсті нысаналаудың сәулелену биіктігі 0,3 метрден кем болмауы тиіс.
Үзiлiстердiң алдында нивелирлеу тұрақты немесе уақытша таңбалар 0, 3 м тереңдiкте орнатылған балдақтар немесе кебістерде, яғни үш өтпелi нүктелерге бiтiру керек, ал үзiлiстен кейiн екi соңғы нүктелерден бастау қажет. Егер бұл нүктелерiнiң арасындағы 3 мм-ден асып кетсе, онда бiрiншi екi нүктелердiң арасындағы асып кетулердi анықтайды.
Үш нүктенiң қайсы өз биiктiгiн өзгертпедi, сол нүктеден нивелирлеуді жалғастыратынын анықтайды.
Бөгеуіл (жыра, өзен) арқылы енімен 300 м-ге дейін нивелирлеу нивелирлеудің екі қабылдауында және екі жағдайларында жасалынады. Шамамен бiрдей биiктiкте екi жағаға рейкалар үшiн қазықтар орнатады, ал егер жер тасты болса, онда балдақтар бекітеді. Қазық орнатылған жерден 20 м шамасы аралықта жерге жұмыс қалпындағы нивелир орнатылады, алдын ала штативтің аяқтары үшін шым түсіріліп алынады, одан кейін рейкадан есеп алынады: басында жақыннан, ал кейін арғы жағада орнатылған рейкадан есеп алынады. Бұдан кейін нивелирмен басқа жағаға және бақылауды қайталайды: басында алшақ тұрған рейка бойымен есептеу алады, сонан соң ең жақынынан есеп алады.
Көрcетiлген тiзбекте бақылау жұмыс күнiнiң екiншi жартысына қайталайды (екiншi қабылдау).
Әрбiр қабылдауда екi нивелирлеу алған асып кетулердiң арасындағы айырмашылық нүктелер арасындағы қашықтықтың әрбiр 100 метрге 10 мм-ден астам болуы керек. Кесімді асып кетуге қабылдаулардың орташасын қолданады. Қабылдаулардың арасындағы асып кетулердегi айырмашылық 8 мм-ден астам болуы керек.
Бөгеуiлдiң енi 300 м-ден астам кезінде екi жақты тригонометриялық нивелирлеу жасауға болады, ал қыс маусымында мұз бойымен геометриялық нивелирлеу жүргізуге болады.
Ni 007 және 3H 2 КЛ аспаптарымен нивелирлеу "қосарлану" әдiсi бойынша істелінедi. Ni 007 және 3H 2 КЛ аспаптарды нивелирлеу үшiн рейка бойымен есептеулерi көзге бағамен он сантиметр бөлiнулерiн құя түскен дойбы түрiндегi пайдаланады. Екі жағдайда әрбір станциядағы рейка бойымен есептеу келесi тiзбекте алады:
1) артқы рейканың қара жағынан есеп алу (немесе басты шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
2) алдыңғы рейканың қара жағынан есеп алу (немесе басты шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
3) алдыңғы рейканың қызыл жағынан есеп алу (немесе қосымша шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
4) артқы рейканың қызыл жағынан есеп алу (немесе қосымша шкала бойымен).
Әрбiр станцияда "қосарлану" әдiс бойымен бақылау тiзбекте орындалады.
1. Станцияда нивелирі бар штативті орнатады, көтерме бұранда көмегімен аспап вертикаль өс қоятын деңгейін тiк жағдайға алып келедi.
2. Нивелир дүрбісін артқы рейкаға, микрометр барабандарына 50-ге тең сiлте есептеулерге құрады және цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгiнiң соңының суретi элевациялық бұранда жуықтап қатар қолданып, қашықтық өлшегiш желiлер бойымен есептеулер алады.
3. Элевациялық бұранда цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгiнiң сонының суретi және микрометрдiң барабанын айналуды дәл қоса атқар рейканың негiзгi шкаласын ең жақын штрихтың суретi биссекторға дәл енгiзедi; еселi бөлудiң мөлшерге арналған алады, және микрометрдiң шкаласы бойымен есептеледі.
4. Алдыңғы рейканың негiзгi шкаласына дүрбі қаралады және тармақтардағы 2 және 3 көрcетiлген операцияларды орындайды; қашықтық өлшегiш желiлер, микрометрдiң негiзгi шкалаға және шкаласы бойымен есептеулер алады.
5. Дүрбі тасқынатын бұранда барабан микраметр қосымша шкалаға, деңгейдiң көпiршiгiнiң аяқтарының суретiнiң элевация бұранданың бұрылысы, айналуымен сiлте қосымша шкаланы ең жақын штрихтың суретi биссекторларға енгiзедi; микрометрдiң рейкаға және шкаласы бойымен есептеулер алады.
6. Артқы рейканың қосымша шкаласына дүрбі қаратылады және алдыңғы пунктте көрcетiлген барлық операцияларды қайталайды.
Нәтижеде үстiнде артқы және алдыңғы рейка қашықтық өлшегiш және артқыдан алдыңғы нүктенiң асып кетуiн анықтау үшiн есептеу есептеулерi алады. Содан соң бақылаушы келесi станцияға өтіп, бірінші станцияда істеген әрекеттерді қайталайды.
Ni 007 және 3H 2 КЛ және де басқа аспаптарымен нивелирлеу, олар дәлдiк бойымен тең басқаша жасалынады:[8]
1. Станцияға штатив орнатып және дәлдікпен тік жағдайға көтерме бұрандалары арқылы аспаптың вертикаль өсін қояды, және оны вертикаль өсі бойымен айналдырғанда көпіршік деңгейі нөл пунктімен бірігіп екіден артық емес бөліну қажет.
2. Нивелир дүрбісін артқы рейканың қара жағына және элевация бұранда арқылы сiлтейдi, ал егер ол жоқ болса, онда бұранда көтерме арқылы, дәл ортада деңгейдiң көпіршіктерi орнатады және барлық үш желiлер бойымен есептеулер алады.
3. Алдыңғы рейканың қара жағына дүрбі қаратылады және артқы рейкаға сол көрсетуде қайталайды.
4. Құрал жаңылдырмай, ол да тек қана орташа желiге дейiн есептеуi алынады.
5. Артқы рейканың қызыл жағына дүрбі қаратылады және, ортаға деңгейдiң көпiршiгi орнатылып, ол да тек қана орташа желiге дейiн есептеуi алады.
Есептеуді дала журналына жазады және бақылау есептеулер осы станцияда орындалады.
Қара және кызыл рейка арқылы анықталған асып кетулердiң арасындағы айырмашылық 3 мм-ден асып кетпеу керек, (әр түрлi сандау кезіндегі дециметрдің әртүрлігін ескергенде). Орташа желi бойынша есептеулердiң дұрыстығы олардың әрбiр рейканың қара жағы бойынша алған орташа қашықтық өлшегiш есептеулермен салыстырумен тексередi. Бұл есептеулердiң арасындағы айырым 3 мм-ден астам рұқсат етiлмейдi.
Әрбiр станциядағы бақылауларының дұрыстықты бiржақты рейкаларымен қосарлану әдiс бойынша нивелирлеулер өндiрiсте екi рейканың негiзгi және қосымша шәкiлдерiмен есептеу алған асып кетулердi салыстырулармен тексередi; олардың арасындағы айырым 1,5 мм болуы керек.
Нивелирлеудiң нәтижелерi осы жүрiсте немесе берілген секция екi есе шығын жүрiстерге сәйкес тексередi: рейканың қара және қызыл жақтары бойынша бақылаулардан орташа асып кетулерін есептейдi немесе тура және керi бағыттар негiзгi және қосымша шәкiлдер бойынша және олар өзара салыстырады. Бұл асып кетулердiң арасындағы айырым +-10 мм L-ден астам болуы керек, мұнда L - километрмен есептегенде жүрістің ұзындығы. Егер олардың әрқайсылары өрескел қатеде болмаса жүрiс айырмашылықтың рұқсат етiлмейтiндiктерi жағдайда бағыт және ақырғы асып кетуге қандай болмасын қайталайды үш асып кетулердi орташа мәндерiн қабылдайды. IV класс нивелир жүрiстерiн жоғарғы кластар белгілерінің аралығында бір бағытта салады. Станциядағы иықтарының орташа ұзындығы 100 м-ге тең қабылданады, дүрбінің үлкеюі кезінде 30х кем емес, сол сияқты жақсы көрінетіндіктің және сурет тербелiстердiң жоқтығы 150 метрге дейін рұқсат етiледi. Рейкадан нивелирге дейінгі қашықтық арқанмен, шыбыртқымен немесе тiптi адымдармен өлшейді. Топырақ үстi нысаналау сәулесінің биіктігі 0,3 метрден кем болуға рұқсат етiлмейдi. Нивелирден рейкаға дейінгі қашықтықтың теңсiздiгі 5 метрден асып кетпеуі керек, ал олардың секцияда жинақталуы 10 метрден асып кетпеуі қажет.
Әрбiр станциядағы нивелирмен жұмыс мұндай тiзбекте орындалады:
1) станцияда аспапты деңгей бойынша дәлдікпен орнатады, ол деңгей вертикаль өсі бойымен айналған кезде көпіршік нөл пунктінен екі бөлім жасап бөлу керек;
2) артқы рейкаға дүрбіні элевациялық бұрандамен бағыттайды, егер ол жоқ болса онда көтергiш бұрандамен, ортада цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгi, рейканың қара жағы бойынша жоғарғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстандағы мұнай-газды сала мұнай өндіруші және өңдеуші кәсіпорындардан тұрады. Мұнай - және газ құбырлары Қазақстанда Ресейлік мұнай және газ тасымалдау құбырларының жалғасуына ие және Ресей территориясы арқылы экспорттарға шығарылады.
Қазмұнайгаз мәліметтеріне сүйенетін болсақ, Қазақстандағы мұнай қорлары жаңа мұнай кен орындарының арқасында жоғарғы дәрежеге өсуі мүмкін. Алдын ала бағалаулар бойынша тек Қашағанның көмірсутек қорлары 7 ден 10 млрд тонна шартты отынға дейін жетуі мүмкін. Шамамен қазақстандық мұнайдың 89 пайызы республиканың батысында өндіріледі және шамамен 11 пайызы республиканың оңтүстігінде. Қазақстандағы мұнай және газоконденсатты өндіріп шетелге шығару 35 млн тоннаға жетті, соның ішінде мұнайдың меншікті үлесі 30 млн тонна. 2002 жылы өндіру көлемі өсуін жалғастырды, ал 2003 жылға деген жоспар 50 млн тонна болды. Қазақстанның мұнайының экспортының шамамен 80 пайызы мұнай құбырлары бойынша жүзеге асырылады, 13 пайызы темір жол көліктерімен тасымалдауға тиесілі және тағы 7 пайызы су көліктерімен тасымалданады. Ресейдегі сияқты Қазақстанда мұнай-құбырлы көлік қызметтерінің монополисті болып Қазмұнайгаз мемлекеттік компаниясы саналады, ол үш жеке және практикалы түрдегі өзара бір бірімен байланысты емес бөліктерден тұрады: Батыс (орталық қаласы Ақтау), Шығыс (Павлодар) және Солтүстік (Ақтөбе).
Тіркеуші рольді мұнай тасымалдау пайдасының шамамен 80 пайызын алып келетін Батыс жүйесі атқарады. Ол Республиканың негізгі экспорттық магистралінен тұрады (мұнай тасымалдау бойынша): Өзен - Құлсары - Атырау - Самара
Мұнай мен газ саласында Қазақстан экономикасының даму бағытында ерекше орын алатын АҚ "Маңғыстаумұнайгаз" болып келеді.
1 МАҢҒЫСТАУМҰНАЙГАЗ АҚ МҰНАЙ-ГАЗ КЕНОРНЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.2 Маңғыстаумұнайгаз АҚ туралы мағлұмат
"Маңғыстаумұнайгаз" Бүкілодақтық Халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы 7 қыркүйектегі № 53-12 және Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1963 жылғы 5 қарашадағы, сондай-ақ Батыс Қазақстан халық шаруашылығы Кеңесінің 1963 жылғы қараша айының 27 жаңасындағы № 280 Қаулыларымен мемлекеттік кәсіпорын - өндірістік бірлестік ретінде құрылды.
Маңғыстау мұнайы тұрғын халыққа ерте кезден белгілі болып, зерттеушілердің назарын аударып келгенді. Түбекте мұнай бар екендігін XIX ғасырдың отызыншы жылдарында саяхатшы әрі табиғат зерттеушісі Г.С. Карелин жазды. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдыңбасында Маңғыстаудағы мұнайлы орындарды әскери топограф Г. Насибъянц тауып, ғалым-геологтар Н.И. Андрусов, М.В. Баярунас және Оразмағамбет Тұрмағамбетұлы зерттеулер жүргізді.
Бірақ Батыс Қазақстан мен Маңғыстау байлығын барлап, игеру мәселесімен еліміз Ұлы Отан соғысынан кейін шұғылдана бастады. Осы мақсатта 1949 жылы Гурьев (қазір - Атырау) қаласында академик Қаныш Имантайұлы Сәтпаевтың басшылығымен Қазақ КСР Ғылым Академиясының көшпелі сессиясы, 1958 жылы мамыр айында Қазақстан кен барлаушыларының республикалық қеңесі, ал 1959 жылы мамырда Гурьевте Батыс Қазақстан аумағында геологиялық барлау жұмыстарын дамыту жөніндегі Бүкілодақтық ғылыми-техникалық конференция өткізіліп, көп ұзамай Маңғыстауда кең көлемді геологиялық жұмыстар жүргізіле бастады. Жетібай-Өзен аймағында сейсмикалық барлаумен қатар жүргізілген қабат құрылымдарын карталауға арналған бұрғылау жұмыстары арқылы жасалған геологиялық түсірімдер көп нәрсені аңғартты. Сөйтіп, кен орындары туралы мәліметтер толығырақ жинақтала түсті.
"Маңғыстаумұнайгаз" ААҚ қазір бастапқы жалпы мұнай қоры 969 миллион тонна (6783 миллион баррель) құрайтын 15 мұнай, газ кен орындарын пайдаланып отыр. "Маңғыстаумұнайгаз" негізгі өндірістік объектілер Қаламқас пен Жетібай кен орындары.
Қаламқас кен орны 1979 жылдан игеріліп келеді. Оның қойнауларында жалпы мұнай қоры 510 миллион тоннадан астам (3570 миллион баррель) 13 өнімді деңгей бар.
Жетібай кен орны осы топтағы бірнеше серіктес кен орындарымен бірге пайдалануда. Олардың қатарында Асар, Шығыс Жетібай, Оңтүстік Жетібай, Бектұрлы, Оймаша, Бұрмаша, Солтүстік Қарағия, Алатөбе, Атамбай-Сартөбе, Ащыағар, Солтүстік Аққар, Айрантақыр және Придорожное бар.
Өнімді деңгейлердің тереңдігі Қаламқас кен орнында 505-936 метр, Жетібай кен орындарында 1700-2500 метр аралығында.
Барлық негізгі кен орындары тәулігіне 86 мың текшеметрге дейін теңіз, ағынды және альб-сеноман суларын айдай отырып, қабат қысымын арттыру арқылы пайдаланылады.
Кәсіпорынның географиялық қолайлы орналасуы арқасында оның Батыс Қазақстанның өзге аймақтарындағы осындай мұнай-газ өндіру кәсіпорындарымен салыстырғанда кен орындарын жарақтандырып, пайдалануда және шетелге өнім тасымалдауда бірқатар елеулі артықшылықтар бар. Бұның өзі, сайып келгенде, мұнай тасымалдау бағыттарының саналуандығы, Солтүстік Каспий қайраңының болашақ кен орындарынан мұнай мен газды қабылдап, кешенді дайындалудың және экспортқа шығарудың қолайлы мүмкіндігі болып отыр.
1.2 Қаламқас кенорнының жалпы сипаттамасы
Қаламқас мұнай-газ кені - Қазақстан Республикасының Маңғыстау облысында орналасқан мұнай және газ кен орны.
Ақтау қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 280 км жерде Бозашы жарты аралында орналасқан. Солтүстік Бозашы мұнай бассейніне жатады.
Кен орынның құрылымы 1974 жылы белгілі болды, іздестіру-бұрғылау жұмыстары 1976 жылы басталып, сол жылы кен орны ашылды. Иә, бұл аймақ - Қаламқас аталады. Топономика жер тілі, ал жер кітап, сол кітапта адамзат тарихы географиялық атауларда сақталынып, жазылып қалған - деп Константин Паустовский айтқандай, халқымыздың қоныстарын, өмір сүру дәстүрлерін айна қатесіз дәлелдейтін жер-су атаулары өлкемізде жеткілікті-ақ. Соның бір дәлелі - осы Қаламқас Арудың есімінің тарихтың небір қатпар-қатпар парақтарының астында ұмытылып қалмай бізге жетіп, және бізбен бірге халқына қалтқысыз қызмет етіп келе жатқаны. Осындайда Қаламқас кім? деген заңды сұрақ туады. Ақсақалдарымыз - көне көз қариялар білгенімен, жастарымыз біле бермеуі мүмкін. Бозашы түбегіндегі ежелгі қорымның бірі - Қаламқас қыздың есімімен аталады. Мұнда бай да, бағылан да, батыр да жатқан болуы керек. Бірақ соның бәрінен де бар болғаны жиырмаға жетер - жетпес жас қана өмір сүрген Қаламқас арудың атының озып тұрғаны неліктен? Қаламқас Маңғыстауға алғаш қоныс аударған адай, беріш, таз, т.б. рубасылары - Атағозы, Шотан, Шақан, Қожамбет, Есболай, Ақпандармен бірге келген ұрпақтың өкілі. Бозашы түбегін алғаш жайлағандар Адай руының жары, жеменей, түрікпенадай Тәңірберген, Беріштің қаратоқай тайпалары болса, Қаламқас ару жарының бектеміс бөлімінен. Ол - жаугершілік заманда ат үстінен түспегей, белінен бесқаруын тастамай, ел қорғаны - ер азаматтармен бірге талай қанды жорықтарға қатыса отырып, Отанын басқыншы жаулардан қорғаған батыр қыздарымыздың бірі. Ал бейбіт күнде ауылды азық -түлікпен қамтамасыз етуге белсене араласқан, аңшы-мерген атанған ару... Міне, осы мәдени-тарихи ескерткіштер қатарына жататын Қаламқас әулие қорымын Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы әкімшілігі өз қамқорлығана алып, басына сәулетті кесене тұрғызу жөніндегі Қаламқас кенорнының бір топ мұнайшыларының ұсынысын жерге тастамай қолдауды ұйғарған-ды. Соның нәтижесінде вахталық қалашықта Қаламқас арудың бес қаруы бойында ақбоз атпен шауып келе жатқан бейнесі тасқа бедерленіп қашалған ескерткіш және Қаламқастың өзі тыныстап жатқан қорымда алып кесене дүниеге келді.
Бозашы түбегінде Каспий теңізінің жағалауына сұғына орналасқан Қаламқас атты мұнай-газ кенорны бар. Ол өзі қарайтын Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының жалпы мұнайының 70 пайызын өндіретін ірі кенорны. Қаламқас кенорны 1979 жылдың 2 наурызында Қаражанбас кенорнымен бірге өз алдына Комсомолскнефть мұнай-газ өндіру басқармасы болып құрылды. Ол атау 1992 жылы, яғни тәуелсіздігіміздің алғашқы кезеңінде-ақ Қаламқасмұнайгаз өндірістік басқармасына өзгертіліп, кенорнының өз төл атауын иемденді. Кенорны 1980 жылдың 2-ші қарашасында алғашқы миллион тонна мұнайын өндірсе, одан 25 жыл өткен соң 2005 жылдың 6 маусымында 100 миллионыншы тонна қара алтынын өндіруге қол жеткізді. Ал бүгінгі күнге дейін 118 миллион тоннадан астам мұнай өндіріліп, ел байлығын еселеп отыр.
Далалық және камеральдық жұмыстар 2012 жылы ақпан айының 7 жұлдызынан басталды.
Зерттеу аймағы - Қаламқас кен орнының батыс бөлігі, Маңғыстау облысы, Қазақстан Республикасы.
Геодезиялық бастапқы нүктелері.
Х У Н
Қаратұрын 24160,13 91038,45 -18,354
7240 24316,28 87813,14 -17,285
Бозащы 20569,55 109378,02 -13,210
Мұнай құбырының профилі мен планы, топографиялық түсіру және байлау: Маңғыстау өңірі Қаламқас кенорнындағы батыс-теңіз Қаратұрын және ГУ-69 ЦППН келу, жұмысты жетекшім В.А. Прихенконың басшылығымен геодезисттер тобы жүргізді.
Іздестіру ауданы: Қаламқас кен орнының батыс бөлігі, Маңғыстау облысы, Қазақстан Республикасы.
Далалық және камералдық жұмыстар 2012 жылдың қаңтар - ақпан айларында болды.
Объекттің сипаттамасы
Топографиялық түсіріс жүргізілген ауданның рельефі 0 дан 3 метрге дейін айырмашылықты көрсетеді, өңір ұсақ тасты және батпақты (сор) құм болып келеді, кей жерлері жартылай шөлде шөпті өсіндімен жабылған.
Жұмыс өндірісі
Топографиялық - геодезиялық жұмыстардың құрамына кіреді:
- түсірілетін бедердің қолайлы орналасуын анықтау мақсатымен жергілікті жерді рекогносцировкалау;
-мемлекеттік тордағы триангуляциялық пунктергеіздеу жұмыстарын және пландық - биіктік байлау жүрістері кезіндегі кешенді сызықты, бұрыштық және биіктік өлшеулерін жүргізу;
- атқарылатын түсіріс байланған бұрғыланған ұңғыма бойынша масштабы 1:2000 бедермен 0,5 м сайын қиылысқан, жалпы алғанда 250 га көлемді территорияда жүргізілді;
- 23 дана көлемінде бұрғыланған ұңғымалар байланды және территория планы жасалған далалық құжаттама өңделді. 1:2000 масштабтағы, сол сияқты электрондық түрде
- техникалық есеп беру жасалынды.
Бұрыштық, сызықтық өлшеулер және Leica швейцариялық фирма өндірісі TCR-303 электрондық тахеометрімен топографиялық түсіріс жасалған.
Бұрыштық мөлшерін анықтау орташа квадратты дәлдігі +- 3", ара қашықтық анықтау дәлдігі 2 мм + 2 ppm.
Leica швейцариялық фирма өндірісінің NА728 нивелирімен нивелирлік жүрістермен биіктік өлшеулер жүргізілді. Шекті анықтау дәлдігі екі жүріс 1 км-ге +- 1.5 мм
Пландық және биіктік негізі үшін бастапқы пункттері болып Қаратұрын №7240, Бозащы мемлекеттік геодезиялық торабының полигонометриялық пункттері қолданылды.
Далалық жұмыстардың ақпараттардың камералдық өңделуі Pentium IV дербес компьютерінде жүргізілді, сонымен қатар CREDO_DIALOGUE фирмасының CREDO_DAT 3.06 және CREDO_TER, AutoCAD R16.01,2002 бағдарламалардың қолданылуымен өңделінді.
1.2.1 Географиялық жағдайы
Бозашы бөлігінің солтүстік еңісінде орналасқан Қаламқас мұнай-газ кен орны 1976 жылы ашылған. Барлау және жобалау ұңғыларын алғашқы бұрғылауды қосқанда, 1979 жылы қыркүйекте пайдалануға еңгізілді.
Әкімшілік қатынаста Қаламқас кен орны Қазақстан Республикасы Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Бозашы түбегінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Қаламқас кен орнына жақын елді мекен вахталық кент Қаламқас екі шақырым, Шебер кенті 80 шақырым. Тұшы құдық кеншары 102 шақырым, Ақымырау кеншары 125 шақырым қашықтықта (1-сурет).
Аудан орталығы және Шетпе темір жол станциясы кен орнынан 190 шақырым қашықтықта, облыс орталығы Ақтау қаласы 280 шақырым қашықтықта орналасқан. Қаламқас кен орнынан оңтүстік батысқа 25 шақырымда Қаражанбас және Солтүстік Бозашы кен орны орналасқан, ал солтүстік шығыста игеріліп жатқан Прорва кен орны орналасқан. Өзен-Атырау-Самара мұнай магистралынан алыстығы 165 шақырымды құрайды.
Кен орын аудандағы рельеф 20-25 м белгідегі теңдікті көрсетеді. Ландшафт ауданындағы негіздемесі үшін автокөліктер жүріп өте алмайтын тоған ойпаттары бар көптеген сорлар болып табылады. Кен орнының солтүстік бөлігі қатты жел әсерінен теңіз астында қалып бұрғылау және пайдалануды күрделендіреді.
1-сурет. Маңғыстау өңіріндегі кенорындардың орналасу картасы
1.2.2 Геологиялық жағдайы
Кен ортаңғы юра қабатының беті бойынша амплитудасы 100 м-ге жуық ендік бойымен созылған брахиантиклинальдық қатпардан орын алған. Кеннің мұнай сыйыстырушы қимасы триас, юра және бордың терригендік шөгінділерінен құралған, бұлардың ең қалың тұсы 2395 м. Шөгінділерінде 2 газды қабат, неокомда 6, ортаңғы юра шөгінділерінің қабатында 2 газды-мұнайлы, 5 мұнайлы қабат анықталды.
Өнімді қабаттар 505 - 936 м тереңдікте жатыр. Табиғи сыйымдылықтың түрі жөнінен апт иірімдері, неокомның бір қабаты, юраның бес иірімі қабаттық күмбездік, неокомның бес иірімі қабаттық литол. қалқаланған, юраның үш иірімі қабаттық, тектоник. қалқаланған болып қалыптасқан.
Коллекторларының кеуектілігі 23 - 29%-ға, өткізгіштігі 0,105-тен 1,468 мкм2-ге жететін құмтастар мен алевролиттерден құралған. Жаппасы қалыңд. 4 - 53 м-ге дейінгі сазды жыныстардан тұрады. Өнімді қабаттардың жалпы қалыңд. 4 - 28 м, тиімді қалыңд. 4,2 - 10,3 м-ге дейінгі шаманы құрайды. Мұнайға қаныққандық коэфф. 0,66 - 0,72, газға қаныққандығы 0,32 - 0,69. Мұнайдың тығызд. 0,902 - 0,914 гсм3, күкіртті, парафинді, шайырлылығы жоғары, газға қаныққандығы 25 м3т.
Қаламқас мұнайы ванадий және никельдің өнеркәсіптік шоғырларымен ерекшеленеді. Бастапқы қабаттық қысым 6,5 - 9,6 МПа, температура 39 - 44С, 7 мм-лік штуцерде мұнайдың бастапқы шығымдары 26,4 - 62,1 м3тәулік болды. Аз мөлшерде азот пен көмір қышқыл газы кездеседі.
Юраның үш қабатындағы газдар жеңіл, ондағы ауыр көмірсутектердің мөлшері 5,9 - 9,9%-ға дейін өзгереді. Юраның бір иірімінде еріген газ құрамы жөнінен құрғақ, құрамындағы метан 94,5%-ға жетеді. Төменгі бор иірімдерінің еркін газдары құрамы жағынан метаннан тұрады, оларда ауыр көмірсутектер аз кездеседі (0,85%), азот мүлдем кездеспейді, көмір қышқыл газының мөлшері 0,31%-дан аспайды.
Бастапқы қабаттық қысым 9,5 - 8 МПа, температура 30 - 38С. Кен орны 1979 жылдан бері игерілуде. Ш
1.2.3 Климаты
Ауданның климаты жазда 30-45°С, қыста -30°С-ға дейін температураның күрт өзгерісімен сипатталады. Негізінен күз-қыс мерзімдерінде атмосфера төмендейді. Сирек кездесетін аз шығымды құдықтар ішетін су көздері болып табылады. Альбсулы қабатынан бұрғыланған ұңғылар сол жақты Каспий теңізі техникалық сумен жабдықтау үшін пайдаланылады. Барлық елді мекендер арасындағы байланыс тас жолдар мен авиа көліктер болып табылады.
2 ГЕОДЕЗИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР
2.1 Триангуляциялық тордың жіктемесі және бастапқы мәліметтер
Триангуляция мемлекеттік тірек жобалық торы құрылысының негізгі әдісі болып табылады. Мемлекеттік триангуляциялық торды құру геодезиялық жұмыстарды жүргізетін барлық министрліктер мен мемлекеттік басқару орындары үшін міндетті арнайы жағдаймен қатаң қадағаланады. Триангуляциялық тордың басты мақсаты - түрлі масштабты топографиялық түсірістердің негізі болып қызмет етеді, сондай-ақ инженерлік геодезия және мемлекет қорғанысы саласында есептердің барлық дерлік шешімдерінің негізі болып келеді.[8]
Триангуляция әдісінің мәні - жер бетінің қарапайым геометриялық фигураларды құру, яғни, белгілі бір тәртіпте орналасқан теңбағытты пішінге сай келетін үшбұрыштар құру. Үшбұрыштардың барлық бұрыштары өлшенеді, соның арқасында далалық бұрыштық өлшеулердің сенімді бақылауы жүзеге асырылады. Үшбұрыштар желісінің бір жағын өлшеу үшбұрыштар жағының сызықты өлшемдерін анықтау үшін жеткілікті. Жергілікті жердегі триангуляция үшбұрыштардың төбесін жерге орналатылған арнайы центрлер арқылы орнықтырады. Центр үстіне өсі цилиндр өсімен сәйкес келетін цилиндр орнықтырылған пирамидалық мұнара орналастырылады. Осы цилиндр арқылы басқа нүктелерді бақылау кезінде визирлеу жүргізіледі.
Мемлекеттік триангуляциялық тор төрт , яғни 1, 2, 3, 4 кластарға бөлінеді. Алдыңғы класстың тор фигурасы төменгі классты тор дамуына негіз болады. 2.1. кестесінде тор сипаттамасы көрсетілген.
Триангуляция разряды
Қабырға ұзындығы, км
Бұрышды өлшеудегі ОКҚ (үшбұрыш қателігі бойынша)
Үшбұрышта жіберілетін қосымша қателік
Шығатын қабырғаларын өлшеудегі ОКҚ
Базисті өлшеудегі орта қателік
1
2
3
4
20-дан кем емес
7-20
5-8
2-5
0.7"
0.1"
1.5"
2.0"
3"
4"
6"
8"
1:400 000
1:300 000
1:200 000
1:200 000
1:100 000
1:100 000
-
-
2.1 кестесі - тор сипаттамасы
Кен өндіруші көсіпорындар мұқтаждығы үшін (екінші жоспардағы түсіріс, маркшейдрлік жұмыстыр) мемлекеттік тордың пункттеріне негізделетін өзіндік 1 және 2 разрядты триангуляциялық торлар құруға рұқсат етіледі. Пландық тордың жиілену сипаттамасының негізгі мәліметтері 2.2 кестесінде көрсетілген.
Көрсеткіштер
1 разряд
2 разряд
Үшбұрыш қабырғасының ұз. км.
Базис қабырғаларын өлшеудегі ОКҚ
Үшбұрыштағы шекті мәнді қателік
Бұрыш өлшеудегі орта қателік
Үшбұрыштар тізбегіндегі шекті ұз., км.
0.5-5.0
1:500 000
20"
5"
5
0.25-3.0
1:20 000
40"
10"
3
2.2 кесте. Пландық тордың жиілену сипаттамасы
I V III
B2 A2 A3 B3
B1 A1 A4 B4
II VI IV
2.1-сурет. Триангуляция тор жобасының сұлбасы
2.1.2 1 және 2 разрядты триангуляция жобасы
Объектте негіздеу планын оннан әрі келесі түсірісті орындау үшін құру қажет. Негіздеу планы 1 және 2 разрядты триангуляциялық тор түрінде құрылады. Координаттары белгілі 4 класс тордың дамуы үшін негізгі пункттер болып табылады.
2.1.3 Жұмыс орындаудың алдын ала есептеу дәлдігі
Дәлдікті бағалау дегенді құрылған геодезиялық тордың шындығында алынған қателері мен жобаланудың әр түрлі элементтерінің орташа квадраттық болатын қателерін есептеуді айтады. Әдетте координат берудің дәлдігі қабырғалардың ұзындығы және азимуттары, диагональдарды геометриялық фигуралар қатарынан бойлық және көлденең ығыстыру немесе жүрістің тұйық бағытының қателері арқылы қарастырылады.
1. Триангуляциялық тордың қабырға ұзындықтар қателерін есептеу.
Триангуляцияны тұрғызу салыстырмалы қателікті əлсіз жақта формула бойынша есептейміз. Бұл нұсқада ол V-VI қабырғалары болып келеді, және оны S деп белгілейміз.
Тәжірибе мақсатында геометриялық байланыстың қателігі формуласында табуға болатын тордың қабырға ұзындығының қатенің жуықтау мәнін білу жеткілікті. Бұл S соңғы жақ логарифмінің қате жіберуін көрсетеді. [9]
MlqS1=23mβ 2i=1n(δA2+δB2+δAδB)=23mβ2i=1nR,
мұнда, R - үшбұрыштардың геометриялық байланысының қателері, оның А және В бұрыштар байланысы арқылы таңдалады, таблицаға салынған мөлшері 1˚-қа дейін дәлдікте білу қажет. Жақтың ұзындығының анықтау геометриялық байланыстың жиынтық орташа квадраттық күтiлетiн қатесiн I-II және III-IV базистiк бағыттардан табамыз.
I-II базистік жаққа қатысты
MR1=2 23(RI+RII),
мұнда RI =1; RII=2;
MR1=2233 =2,83 .
III-IV базистік жаққа қатысты
MR1=223(RIII+RIV) ,
мұнда RIII =4; RIV=1;
MR1=2235 =3,65 .
S жағының логарифмының қатесi екi анықтаулардың орташасы сияқты анықталады.
MlqS2= MRI2.MRII2MRI2+MRII2,
MlqS=2,3 MlqS=5,14.
MlqS - логарифмның алтыншы таңбасы бiрлiктерiндегi өрнектеледi. Нақты сандардың мәндерiне өту үшiн ондық логарифмдердің модулдерін пайдаланады.
Сонда
MS=2,3 MlqS=5,14.
Жобаланатын тордың сапасы салыстырмалы қателiк мәнi бойынша бағаланады.
mSS1500000),
mSS=mlqSM·106=1434300·mlqS
V-VI жақтар ұзындығының күтiлетiн қатесi байланыстар көрiнгендей қажеттi жұмыстардың сапасына қанағаттандырады.
2. ОКҚ байланыстыратын қабырғаның дирекциондық бұрышының анықтаулары
Байланыстыратын қабырғаның дирекциондық бұрышының анықтаулары орташа квадраттық күтiлетiн қатенi келесі формула бойынша анықтауға болады:
mαS=mαucx2+23mβ2·n ,
мұндағы n - бұрыштың берiлулерiндегi қатысатын бұрыштарының саны. Бұл жағдайда αA және αB бастапқы мәліметтерден дирекциондық бұрыш табылады. Бұдан келесі формула шығады:
mαS= mαA2+mαB2mαA2+mαB2 ,
мұнда mαA және mαB - αA және αB бастапқы дирекциондық бұрышдан есептелінген ОКҚ. (6.7) формуласы бойынша I-II және III-IV қатысты азимуттың ОКҚ есептейміз.
mαA =mαB=3'' ,
формулаға алған мәндер қоя екi анықтаулардың орташа нәтижесін аламыз.
mαS =2,12''.
3. V-VI пункт жақтарының жылжуын анықтау
Триангуляцияның қатарының шектi нүктесiнiң өлшемдер қателерi әсердiң нәтижесiнде t шамасының ұзына бойына жылжу деп аталатын шамаға бойлай өз өсi ауыстырылады, және q шамасы көлденең жылжу деп аталатын шамаға өстер көлденең болып келеді.
Шектi нүктенiң ортақ жылжуы келесі формулаға тең болады:
U=t2+q2 .
Бiздiң жағдайда ықшамдалған формуланы қолдануға болады:
m=S20,22·MlqS2+mαS2 ,
m=3,820,22·5+2,122=4,49 см,
V пунктке қатысты VI пункттің m қатесі болады.
Есептеулерде жоспарлы тiрек тор жобасы арқылы график түрiнде жолымен анықталған мәлiметтер қолданылады.
2.1.3 Таңбалардың центр түрi, түр және биiктiгi
1. Триангуляция тордың барлауы.
Барлаудың бас мақсаты триангуляциялық пункт жобалаған жерiндегi ақырғы жағдайының таңдау және геодезиялық белгiлердiң биiктiктерiн айқындау болып табылады. Барлау процессте табысты ұйым және далалық жұмыстары өткiзуi үшiн қажеттi мәлiметтердiң жиыны қажеттi болып келеді.[10]
Жобаға барлаудың нәтижесiнде қажет болған жағдайда түзету және қосымша енгiзілуі мүмкін.
Пункттер салу орындарын таңдау кезінде келесi негiзгi талаптар сақтауы керек:
oo пункттер бірдей биiктiктерге орналасуы керек;
oo белгілерді құру және бақылау жүргізгенде жұмыстардың қауiпсiздiгi қамтамасыз етуi керек;
oo центрлер және таңбалардың ұзақ уақыттық сақталуын қамтамасыз етуi керек;
oo орнықты жерде пункт салыну орындары таңдалуы және жолдар, ғимараттар, ЭЖТ және тағы басқалар белгілерінің кемiнде екi есе биiк жерлерді алып тастауы керек.
Егер жобалап қойылған пункт қазiргiсімен сәйкес келмесе, және ол бастапқы ретiнде қолданылмайтын болса, онда олардың орталықтарының дәл қосарлануы мiндеттi түрде ескеруi керек. Қазіргі бар триангуляциялық тордың жобалап қойылған және сапасы ның тағайындауларына қарамастан пункттердің жаңа және ескі центрлерін қосу қажет. Сонымен қатар қасында қазiргі бар жаңа центр белгiге жол бермей.
Биіктік белгілерді анықтау мақсатында пункттер арасындағы көрiнетiндiктiң анықтауында барлау процесстегi ең үлкен қиындықтар пайда бола алады. Бұл жобада триангуляция торының класы жоғары болмағандықтан көзбен тiкелей жерден визуалды бақылауы жүргізіледі.
2. Пункттер центрлері.
Базистiк пункттерді қоса барлық класстарды триангуляция пункттерінде әдеттегi шарттар үшiн топырақтың тоңуын тереңдiгі 1.7 см-ден аспайтындай центрдің бiртұтас түрi қабылданған.
Центр 16x16 см пилонмен қиылысқан немесе бетонмен толтырылған және 50 см диаметр мен 20 см биiктiгi бар зәкір бетонды 14-16 см диаметрдi асбоцемент тұрбасы болып келеді. Центр негiзi 0, 5 м-ден кем емес жердің тоңу шекарасы және жердiң бедерiнің кемiнде жер үстінен барлық жағдайларындағы 1, 5 м-ден кем емес олардың төменде болуы керек.
3. Геодезиялық белгілер.
Триангуляция әрбiр пунктінің центр үстiнде геодезиялық белгiнi бекiтiледi, түсiру жұмыс iстегенде объектпен қызметшi визирлік цилиндрі бар жүк көтергiш бақылайды.
Өте дәл геодезиялық өлшемдердiң өткiзуiнiң шарттары келесi негiзгi талаптар ескертпе сигналдарға қойылады:
oo тұрақты сигнал болуы керек;
oo сигнал түбегейлi қаттылықпен ие болуы керек;
oo сигнал берік болуы керек.
Конструкциялар, биiктiк және аспап тіреуіне байланысты геодезиялық сигналдар келесi түрлердi салады: турлар, пирамида,қарапайым және күрделі сигналдар.
Бұл вариантта I дәрежелі триангуляциялық тор жобаланады, яғни, өте дәл емес және пункттер арасындағы қашықтықтар да үлкен емес, сонымен бiрге жергілікті жер бедерін есепке ала отырып кәдiмгi төрт аяқты пирамиданы геодезиялық белгi ретінде қабылдаймыз. Жоба металлдан пирамидаларының құрылымын ескередi, өйткенi бұл үнемдiрек, ыңғайлырақ, ұзақ өмiрлiгiрек, ағаш белгілерден құрылымға қарағанда айқынырақ және оңай.
4. Белгілердің биіктігі.
Жұмыстарының өткiзуiн ауданы ептеген ашық, жер бетiнiң адырлы, ормансыз бөлiмшесi болады, сол үшін геодезиялық белгiлер биiктiктерін есептеуiнің ерекше қажеттiлiгі жоқ. Сондықтан 5 м-ге тең 3, 4 классты триангуляция үшiн белгілердің белгiлi биiктiгiн таңдауға ұсынады.
2.1.4 Өлшемдер әдістері
Айналма өлшемдердiң әдiсi. Пункттегі бағыттың өлшемі сыртқы ортаның ықпалдары салдарынан бұрмалайды, соның iшiнде рефракция да. Сондықтан бақылаулардың қабылдау сандары әрбiр өлшенген бағыттың нақты салмағын жеткiлiксiз тура мiнездейдi. И. М. Конопальцев пункте бастапқы бағыттарынан саналатын, бірдей салмақты барлық бұрыштарды алу үшін бақылауларды процессте әрбiр бұрыштың қабылдаулардың орташасы ауытқулар бойынша есептелген орташа квадратиялық қателерi бiрдей болатындай етiп дегенiне жетуге ұсынды. [8]
Есеп төмендегідей шығарылады. Барлық бағыттар бастапқыда үйреншiктi бағдарлама бойынша айналма қабылдаулармен өлшейдi.Содан кейін әр бір 1.2; 1.3; ...;1.n бұрыштар үшін орташа қабылдауларды ауытқулар бойынша m12, m13, ..., m1n. орташа квадраттық қателердi есептейдi. 1.j, бұрыштар үшін шекті mқос қатесінен асатын m1j=mқос талаптың орындауына дейiн қосымша өлшенеді. Сонымен бiрге m1jмәнiнің өзі есептелінбейді. Олардың кейбiр баламалары, негiзгi және қосымша бағдарлама өлшенген әрбiр 1.j бұрышы қабылдауларындағын мәндерiнiң айырымдарының қабылдауларын санға байланысты кейбір эквиваленттік-дифференциялық қате шектерімен алмастырады.
2.1.5 Қолданылатын аспаптар
Өндірісте қолданылатын триангуляция бұрыш өлшейтін аспаптар спектрі өте көлемді. 2 дәрежелі триангуляциясының дамыту 4 класс триангуляция торының жобалауы қарастырылып отырғандықтан ең рационалды сонымен қатар өзi аспап дәлдiгi бойынша қанағаттандыратын 2 Т2 теодолиты болып келеді. Жоғарыда айтылған құралмен бағыттардың өлшемiнде қажеттi 2'' дәлдiкке жетедi.
2.2 Нивелир торының жобасы. III және IV класстар үшін нивелир торының міндеті
III және IV классты нивелирлеу топографиялық түсiрме және инженерлiк жұмыстардың әртүрлi тегi үшiн биiк дәлелдеудi торының жиілету мақсатымен жасалынады. III классты тор I және II классты нивелирлік тордың белгілеріне сүйенеді, ішіне торапты нүктелерiнде өзара қиылысатын жүрiстер жүйелерiнiң түрiнде 150-200 км-ден аспайтын периметрі бар немесе жеке сызықтар салынады [8].
III классты нивелир жүрiстерiнiң ұзындық және жиілігі түсiрiм масштабы және бедердiң қимасының биiктiгiнен тәуелдi болады. 1:5000 масштабты топографиялық түсiрмелерi үшiн және iрiрек 60 шақты шақырым периметрi бар нивелир жүрiстерi салынады. Әрбiр нивелира сызығында түзуде және қатесi бар керi бағыттар нивелирлеу 10 ммнан аспайтын өндiрiп алады.
4 класс нивелира сызықтары маркаға және жоғары класстар нивелирлеу реперлеріне арқаланады, нивелирлеу байланыссыздықпен бір бағытта +-20 ммнан аспайтын өндiрiп алады, L, мұнда L - километрмен алғанда жүріс ұзындығы [11].
2.2.1 Нивелир жұмыстарының жобасы
Жобамен нивелир жұмыстарының өндiрiсiнiң тiзiмі, көлемі, құны және реттерiн бекiтiледi. Жоба сметасынан, нивелир сызықтары және толық берiлген мәтiндiк бөлiк жобалап қойылған картасынан тұрады, сонымен қатар толық түрде мәліметтер беріледі:
- нивелир сызықтарының тағайындауы туралы, нивелир жүрiстерiнiң таңдаулы схемасының дәлелдеуi бойынша есептеулер;
- бастапқы мәліметтер және бұрын орындалған жұмыстар, жобаланатын нивелир белгілерінің түрi және саны туралы бойынша есептеулер;
- нивелирлеу үшін қолданылатын аспаптар;
- нивелирлеу әдістері;
- қазiргi бар торларға байлау схемасы және нивелирлеу нәтижелерін өңдеу тәртібі схемалар туралы.
Нивелирлеу жұмыстарының жобасымен сәйкес орнатады: барлық жұмыстардың көлемі және құрамдары, дәлдiк класы, орындау, жердiң қиындығының дәрежесiнiң мерзiмдерi, көлiктiң түрi және жұмыс жасауының қалған шарттары. Содан сон сметалық нормалардың тиiстi кестелерi бойынша жұмыстардың әрбiр түрдiң орындауы үшiн қажеттi күндер қажеттi санды анықтайды, және де үшiн дала - жұмыстардың қиындықтың шартындағы келесi дұрыстауы бар нормалы дала мерзiмiнiң есептеуiнен осы жерде, яғни, түзету коэффициентiнiң кiрiспесiмен анықтайды.
Жобаны әзірлеу Мемлекеттік геодезиялық қадағалау органдарынан алуға болатын бұрын орындалған жұмыстар бар материалдың жиынынан басталады. Содан кейін картада оны 1:100 000 немесе 1:200 000 масштабта дайындалады. Жобаның үлкен масштабты топографиялық түсiрістер немесе басқа қандай болмасын арнайы мақсатта биiк дәлелдеуiнiң қамтамасыз етулерi үшiн керектi жағдайда iрiлеу масштабты карталары құрастырылады. Картада берілген территорияда бар нивелир белгілері, сонымен бiрге триангуляция және полигонометрияның пункттері және жобаланатын нивелир торлары мен сызықтары түсіріледі. III классты тор II классты полигон шектерінде түсіріледі, ал IV классты тор III классты полигон шектерінде түсіріледі. Нивелирлік жүрістер жұмыс өндірісі ыңғайлы болу үшін келесі есеп жүргізеді. Нұсқауламаға сәйкес қарастырылған берілген учаскедегі топографиялық түсірістің барлық қажетті биіктік белгілер санымен қамтамасыз ету. Және де нивелир жүрiстерiнiң формасы есептеулерге сәйкес келу есептерін жүргізеді.
Нивелирлік тор жобасы жергілікті жерде тексеріледі, байқап зерттеу кезінде қосымша мәліметтер алынып жобаға сәйкесінше өзгерістер енгізіледі. Байқап зерттеу кезінде нивелирлік жүрістер белгілер негізі үшін орындар белгіленеді, сонымен қатар бар нивелирлік белгілер қарап және оларға байлау схемасын дәлдейді. Дұрысталған нивелирлік тор жобасы бекітіліп және ол бойынша барлық далалық жұмыстар орындалады, яғни, нивелирлік белгілер орнатылады және нивелирлеуге кіріседі.
2.2.2 Жұмыс жасау дәлдiгін алдын ала есептеу
Әрбiр жүрiс бойынша mi реперінің орташа квадраттық қатесі келесі формуламен есептелінедi:
mi2=ξ2·Li+δ2·Li2 ,
мұнда ξ - III класс үшін 1км жүріске орташа кейдейсоқ қатесі ξ= +-4,00 мм; IV класс үшін ξ= +-8,00 мм;
δ - III класс үшін 1км жүріске орташа жүйелі қатесі δ= +-0,8 мм; IV класс үшін δ= +-2,0 мм;
L - километрмен алғандағы жүріс ұзындығы, III класс үшін L1A=4,97 км, L1B=14,78 км; L2A=9,03 км, L2B=10,72 км; L3A=13,47 км, L3B=6,28 км; L4A=16,44 км, L4B=3,31 км; m1A2=411,008; m1B2=3634,98; m2A2=1356,84; m2B2=1905,1136; m3A2=3019,18; m3B2=656,255; m4A2=4497,35; m4B2=182,585;
IV класс үшін L1=2,906 км; L2=2,656 км; L3=2,8125 км;
m12=574,249; m22=479,695; m32= 537,891.
Репердiң биiктiгiн анықтау дәлдiгінің алдын ала есептеуі олардың салмақтарының есептеуi арқылы шығарылады:
Pi=1mi2 ,
P1A=0,002433; P2A=0,000737; P3A=0,000331; P4A=0,000222;
P1B=0,000275; P2B=0,000525; P3B=0,00152; P4B=0,00548.
Жүрiстер бойынша репердiң жағдайының жалпы салмағы
PC=PA+PB=1mA2+1mB2 ,
P1C=0,002708; P2C=0,001262; P3C=0,001851; P4C=0,005702.
және орташа квадраттық қате
mC2=1PC=mA2·mB2mA2+mB2 немесе mC2=mA2·mB2mA2+mB2
mC1=19,216 мм; mC2=28,15 мм; mC3=23,218 мм; mC4=13,246 мм.
Торапты репер биiктiгiнiң орташа квадраттық қатесi тең болады:
mтор=m1 2·m22·m32m12m22+m12m32+m22m32
mтор=13,26 мм.
Жүрiстегі мүмкiн болатын байланыссыздық
fhIII=+-10L (км)
fhIV=+-20L (км)
fhIII=39,75 ммmC1=19,21 мм;
mC2=28,15 мм;
mC3=23,218 мм;
mC4=13,246 мм;
fhIV (max)=30,496 ммmтор=13,26 мм.
2.2.3 Нивелирлеуді орындау
IV класс нивелирлеуi тура және керi бағытта жасалынады, және де керi бағытқа өткел түзуден тек қана тұрақты таңбаларға рұқсат етiледi. Керi жүрiстегі таңбада рейка орындарымен өзгертеді, яғни жұп орнына тақ құрады немесе керiсiнше.
Нивелирлеу ортадан жүргізіледі, әрбiр станциядағы иықтарының теңсiздiгi 2 м-ден көп болуға рұқсат етiлмейдi. Сондай-ақ секциялардағы олардың жинақталуы - 5 м. Аспаптан рейкаға дейінгі қашықтық нәзiк құрыштан жасалған тросикпен немесе май сiңген шыбыртқымен өлшейдi және дальномермен тексередi. Иықтардың қалыпты ұзындығы 75 м болып есептеледi. Нивелирдің көру түтігінің үлкеюі 35xден аз емес және жақсы көретіндік кезінде 100 м-ге дейiнгі иықтар ұзындықтары рұқсат етiледi.
Нивелирлеу көрiнетiндiк қолайлы жағдайда, айқын және байсалды суреттерде жасалып алуы керек. Сағаттың ағымына қарай батудың алдында және күннiң шығуынан кейiн бақылау жасауға ұсынылмайды, өйткенi бұл уақытта ауа температурасы қатты өзгереді, сол себепті бақылау дәлдігі азаяды. Станциядағы нивелирді шатырдың көмегiнiң тура күн сәулелерiнен қорғау керек, станцияға станциядан тасуының кезінде тыс қолдану қажет.
Нивелирлеу кебістер немесе жерде соғып енгiзген балдақтарға рейка қоюымен iстеледi, шымды алдын ала түсiріп алады. Бiрнеше кебісті немесе балдақты (үштен кем емес) пайдалануға ұсынылады. Штативтiң аяғы астында шалшықтанған және қопсыған топырақтарда башмақтар және балдақ бiрге диаметрі 10 см және ұзындығы 40 см-нан кем емес жерде нық орнатылатын қазықтар пайдалану керек. Қазықтың жоғарғы жағына оларға рейка орнату үшiн жарты шар бастармен шегенi қағады.
Әр бір станциядағы топырақ үсті нысаналаудың сәулелену биіктігі 0,3 метрден кем болмауы тиіс.
Үзiлiстердiң алдында нивелирлеу тұрақты немесе уақытша таңбалар 0, 3 м тереңдiкте орнатылған балдақтар немесе кебістерде, яғни үш өтпелi нүктелерге бiтiру керек, ал үзiлiстен кейiн екi соңғы нүктелерден бастау қажет. Егер бұл нүктелерiнiң арасындағы 3 мм-ден асып кетсе, онда бiрiншi екi нүктелердiң арасындағы асып кетулердi анықтайды.
Үш нүктенiң қайсы өз биiктiгiн өзгертпедi, сол нүктеден нивелирлеуді жалғастыратынын анықтайды.
Бөгеуіл (жыра, өзен) арқылы енімен 300 м-ге дейін нивелирлеу нивелирлеудің екі қабылдауында және екі жағдайларында жасалынады. Шамамен бiрдей биiктiкте екi жағаға рейкалар үшiн қазықтар орнатады, ал егер жер тасты болса, онда балдақтар бекітеді. Қазық орнатылған жерден 20 м шамасы аралықта жерге жұмыс қалпындағы нивелир орнатылады, алдын ала штативтің аяқтары үшін шым түсіріліп алынады, одан кейін рейкадан есеп алынады: басында жақыннан, ал кейін арғы жағада орнатылған рейкадан есеп алынады. Бұдан кейін нивелирмен басқа жағаға және бақылауды қайталайды: басында алшақ тұрған рейка бойымен есептеу алады, сонан соң ең жақынынан есеп алады.
Көрcетiлген тiзбекте бақылау жұмыс күнiнiң екiншi жартысына қайталайды (екiншi қабылдау).
Әрбiр қабылдауда екi нивелирлеу алған асып кетулердiң арасындағы айырмашылық нүктелер арасындағы қашықтықтың әрбiр 100 метрге 10 мм-ден астам болуы керек. Кесімді асып кетуге қабылдаулардың орташасын қолданады. Қабылдаулардың арасындағы асып кетулердегi айырмашылық 8 мм-ден астам болуы керек.
Бөгеуiлдiң енi 300 м-ден астам кезінде екi жақты тригонометриялық нивелирлеу жасауға болады, ал қыс маусымында мұз бойымен геометриялық нивелирлеу жүргізуге болады.
Ni 007 және 3H 2 КЛ аспаптарымен нивелирлеу "қосарлану" әдiсi бойынша істелінедi. Ni 007 және 3H 2 КЛ аспаптарды нивелирлеу үшiн рейка бойымен есептеулерi көзге бағамен он сантиметр бөлiнулерiн құя түскен дойбы түрiндегi пайдаланады. Екі жағдайда әрбір станциядағы рейка бойымен есептеу келесi тiзбекте алады:
1) артқы рейканың қара жағынан есеп алу (немесе басты шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
2) алдыңғы рейканың қара жағынан есеп алу (немесе басты шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
3) алдыңғы рейканың қызыл жағынан есеп алу (немесе қосымша шкала бойымен, егер бiржақты рейка болса);
4) артқы рейканың қызыл жағынан есеп алу (немесе қосымша шкала бойымен).
Әрбiр станцияда "қосарлану" әдiс бойымен бақылау тiзбекте орындалады.
1. Станцияда нивелирі бар штативті орнатады, көтерме бұранда көмегімен аспап вертикаль өс қоятын деңгейін тiк жағдайға алып келедi.
2. Нивелир дүрбісін артқы рейкаға, микрометр барабандарына 50-ге тең сiлте есептеулерге құрады және цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгiнiң соңының суретi элевациялық бұранда жуықтап қатар қолданып, қашықтық өлшегiш желiлер бойымен есептеулер алады.
3. Элевациялық бұранда цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгiнiң сонының суретi және микрометрдiң барабанын айналуды дәл қоса атқар рейканың негiзгi шкаласын ең жақын штрихтың суретi биссекторға дәл енгiзедi; еселi бөлудiң мөлшерге арналған алады, және микрометрдiң шкаласы бойымен есептеледі.
4. Алдыңғы рейканың негiзгi шкаласына дүрбі қаралады және тармақтардағы 2 және 3 көрcетiлген операцияларды орындайды; қашықтық өлшегiш желiлер, микрометрдiң негiзгi шкалаға және шкаласы бойымен есептеулер алады.
5. Дүрбі тасқынатын бұранда барабан микраметр қосымша шкалаға, деңгейдiң көпiршiгiнiң аяқтарының суретiнiң элевация бұранданың бұрылысы, айналуымен сiлте қосымша шкаланы ең жақын штрихтың суретi биссекторларға енгiзедi; микрометрдiң рейкаға және шкаласы бойымен есептеулер алады.
6. Артқы рейканың қосымша шкаласына дүрбі қаратылады және алдыңғы пунктте көрcетiлген барлық операцияларды қайталайды.
Нәтижеде үстiнде артқы және алдыңғы рейка қашықтық өлшегiш және артқыдан алдыңғы нүктенiң асып кетуiн анықтау үшiн есептеу есептеулерi алады. Содан соң бақылаушы келесi станцияға өтіп, бірінші станцияда істеген әрекеттерді қайталайды.
Ni 007 және 3H 2 КЛ және де басқа аспаптарымен нивелирлеу, олар дәлдiк бойымен тең басқаша жасалынады:[8]
1. Станцияға штатив орнатып және дәлдікпен тік жағдайға көтерме бұрандалары арқылы аспаптың вертикаль өсін қояды, және оны вертикаль өсі бойымен айналдырғанда көпіршік деңгейі нөл пунктімен бірігіп екіден артық емес бөліну қажет.
2. Нивелир дүрбісін артқы рейканың қара жағына және элевация бұранда арқылы сiлтейдi, ал егер ол жоқ болса, онда бұранда көтерме арқылы, дәл ортада деңгейдiң көпіршіктерi орнатады және барлық үш желiлер бойымен есептеулер алады.
3. Алдыңғы рейканың қара жағына дүрбі қаратылады және артқы рейкаға сол көрсетуде қайталайды.
4. Құрал жаңылдырмай, ол да тек қана орташа желiге дейiн есептеуi алынады.
5. Артқы рейканың қызыл жағына дүрбі қаратылады және, ортаға деңгейдiң көпiршiгi орнатылып, ол да тек қана орташа желiге дейiн есептеуi алады.
Есептеуді дала журналына жазады және бақылау есептеулер осы станцияда орындалады.
Қара және кызыл рейка арқылы анықталған асып кетулердiң арасындағы айырмашылық 3 мм-ден асып кетпеу керек, (әр түрлi сандау кезіндегі дециметрдің әртүрлігін ескергенде). Орташа желi бойынша есептеулердiң дұрыстығы олардың әрбiр рейканың қара жағы бойынша алған орташа қашықтық өлшегiш есептеулермен салыстырумен тексередi. Бұл есептеулердiң арасындағы айырым 3 мм-ден астам рұқсат етiлмейдi.
Әрбiр станциядағы бақылауларының дұрыстықты бiржақты рейкаларымен қосарлану әдiс бойынша нивелирлеулер өндiрiсте екi рейканың негiзгi және қосымша шәкiлдерiмен есептеу алған асып кетулердi салыстырулармен тексередi; олардың арасындағы айырым 1,5 мм болуы керек.
Нивелирлеудiң нәтижелерi осы жүрiсте немесе берілген секция екi есе шығын жүрiстерге сәйкес тексередi: рейканың қара және қызыл жақтары бойынша бақылаулардан орташа асып кетулерін есептейдi немесе тура және керi бағыттар негiзгi және қосымша шәкiлдер бойынша және олар өзара салыстырады. Бұл асып кетулердiң арасындағы айырым +-10 мм L-ден астам болуы керек, мұнда L - километрмен есептегенде жүрістің ұзындығы. Егер олардың әрқайсылары өрескел қатеде болмаса жүрiс айырмашылықтың рұқсат етiлмейтiндiктерi жағдайда бағыт және ақырғы асып кетуге қандай болмасын қайталайды үш асып кетулердi орташа мәндерiн қабылдайды. IV класс нивелир жүрiстерiн жоғарғы кластар белгілерінің аралығында бір бағытта салады. Станциядағы иықтарының орташа ұзындығы 100 м-ге тең қабылданады, дүрбінің үлкеюі кезінде 30х кем емес, сол сияқты жақсы көрінетіндіктің және сурет тербелiстердiң жоқтығы 150 метрге дейін рұқсат етiледi. Рейкадан нивелирге дейінгі қашықтық арқанмен, шыбыртқымен немесе тiптi адымдармен өлшейді. Топырақ үстi нысаналау сәулесінің биіктігі 0,3 метрден кем болуға рұқсат етiлмейдi. Нивелирден рейкаға дейінгі қашықтықтың теңсiздiгі 5 метрден асып кетпеуі керек, ал олардың секцияда жинақталуы 10 метрден асып кетпеуі қажет.
Әрбiр станциядағы нивелирмен жұмыс мұндай тiзбекте орындалады:
1) станцияда аспапты деңгей бойынша дәлдікпен орнатады, ол деңгей вертикаль өсі бойымен айналған кезде көпіршік нөл пунктінен екі бөлім жасап бөлу керек;
2) артқы рейкаға дүрбіні элевациялық бұрандамен бағыттайды, егер ол жоқ болса онда көтергiш бұрандамен, ортада цилиндрлiк деңгейдiң көпiршiгi, рейканың қара жағы бойынша жоғарғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz