Экзотикалық туризм
.
КІРІСПЕ 3
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы 5
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау 7
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары 9
2 ОҢТҮСТІК.АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ.МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
14
2.1 ОАР.ға физикалық.географиялық сипаттама 14
2.2 ОАР дамуының тарихи аспектілері 21
2.3 Экономика мен туризмнің қазіргі жағдайы 26
2.4 ОАР.нің туристік аудандары 29
2.4.1 Шығыс Кап провинциясы 29
2.4.2 Еркін мемлекет (Блумфонтейн) 31
2.4.3 Гаутенг 35
2.4 Квазулу.Натал 37
2.4.5 Лимпопо 39
2.4.6 Мпумаланга 40
2.4.7 Солтүстік.Батыс провинциясы 42
2.4.8 Батыс Кап провинциясы 43
2.4.9 Солтүстік Кап провинциясы 45
3 ОАР.ДАҒЫ ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРЛАРДЫ СИПАТТАУ МЕН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ 47
3.1 Турдың негіздемесі 47
3.2 ОАР.дағы экзотикалық турлардың бағдарламаларының нұсқасы және калькуляциялау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМША Ә 67
ҚОСЫМША А 68
КІРІСПЕ 3
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ 5
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы 5
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау 7
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары 9
2 ОҢТҮСТІК.АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ.ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ.МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
14
2.1 ОАР.ға физикалық.географиялық сипаттама 14
2.2 ОАР дамуының тарихи аспектілері 21
2.3 Экономика мен туризмнің қазіргі жағдайы 26
2.4 ОАР.нің туристік аудандары 29
2.4.1 Шығыс Кап провинциясы 29
2.4.2 Еркін мемлекет (Блумфонтейн) 31
2.4.3 Гаутенг 35
2.4 Квазулу.Натал 37
2.4.5 Лимпопо 39
2.4.6 Мпумаланга 40
2.4.7 Солтүстік.Батыс провинциясы 42
2.4.8 Батыс Кап провинциясы 43
2.4.9 Солтүстік Кап провинциясы 45
3 ОАР.ДАҒЫ ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРЛАРДЫ СИПАТТАУ МЕН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ 47
3.1 Турдың негіздемесі 47
3.2 ОАР.дағы экзотикалық турлардың бағдарламаларының нұсқасы және калькуляциялау 53
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМША Ә 67
ҚОСЫМША А 68
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі туризм еңбекшілерге жыл сайын ақылы еңбек демалысын беруге байланысты пайда болды, бір жағынан адамның демалыс пен бос уақытын признанием ге негізгі құқығы болып табылды. Олжек тұлғалыұтың дамуына, адамдар мен халықтар арасындағы өзара түсіністіктің факторы болды.
Біздің мемлекетімізде шығу туризмі белсенді дамуда. 2010 жылы Қазақстаннан шыққан туристік саяхатқа 261709 адам шыққан. Сапарлар мен бағыттардың әртүрлілігі тән.
Біздің мемлекетімізде шығу туризмі белсенді дамуда. 2010 жылы Қазақстаннан шыққан туристік саяхатқа 261709 адам шыққан. Сапарлар мен бағыттардың әртүрлілігі тән.
1 World Tourism Organization UNWTO - http://www2.unwto.org/
2 Грицак Ю.П. Организация самодеятельного туризма. – М.: Экограф, 2008. - 164 с.
3 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Юнити-Дана, 2012. - 345 с.
4 Боголюбов В.С. Организация специальных видов туризма. - М.: СПб ГИЭУ, 2010. – 216 с.
5 Боголюбов В.С. Экономика туризма. - М.: Академия, 2013. -311 с.
6 Соколова М.В. История туризма. - М.: «Мастерство», 2012. -352 с.
7 Зорин И.В., Каверина Т.П. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Финансы и статистика, 2012. - 299 с.
8 Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2013. -344 с.
9 Александрова А.Ю. Международный туризм. – М.: АСПЕКТ ПРЕСС, 2011. – 380 с.
10 Валлерстайн А. Международные экономические отношения: экономика туризма. – М., 2012.- 218 с.
11 Жарков Г.Н. Нормативно-правовое обеспечение международного туризма/Учебно-практичское пособие. - К.: Кондор, 2011. - 486 с.
12 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2011. – 299 с.
13 Tourism: 2020 Vision. – Madrid: WTO, 2013. – 230 p.
14 Осадин Б. Туризм и экономика // Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 2013. – № 5. – 145 с.
15 Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект-Пресс, 2013. – 464с.
16 Вавилова Е.В. Основы международного туризма/ Учебное пособие. - М.: Гардарики, 2012. - 160 с.
2 Грицак Ю.П. Организация самодеятельного туризма. – М.: Экограф, 2008. - 164 с.
3 Воскресенский В.Ю. Международный туризм. - М.: Юнити-Дана, 2012. - 345 с.
4 Боголюбов В.С. Организация специальных видов туризма. - М.: СПб ГИЭУ, 2010. – 216 с.
5 Боголюбов В.С. Экономика туризма. - М.: Академия, 2013. -311 с.
6 Соколова М.В. История туризма. - М.: «Мастерство», 2012. -352 с.
7 Зорин И.В., Каверина Т.П. Менеджмент туризма. Туризм как вид деятельности. - М.: Финансы и статистика, 2012. - 299 с.
8 Сенин В.С. Организация международного туризма: Учебник. - М.: Финансы и статистика, 2013. -344 с.
9 Александрова А.Ю. Международный туризм. – М.: АСПЕКТ ПРЕСС, 2011. – 380 с.
10 Валлерстайн А. Международные экономические отношения: экономика туризма. – М., 2012.- 218 с.
11 Жарков Г.Н. Нормативно-правовое обеспечение международного туризма/Учебно-практичское пособие. - К.: Кондор, 2011. - 486 с.
12 Ананьев М.А. Экономика и география международного туризма. – М.: Изд-во МГУ, 2011. – 299 с.
13 Tourism: 2020 Vision. – Madrid: WTO, 2013. – 230 p.
14 Осадин Б. Туризм и экономика // Туризм: практика, проблемы, перспективы. – 2013. – № 5. – 145 с.
15 Александрова А.Ю. Международный туризм: Учебное пособие для вузов. – М.: Аспект-Пресс, 2013. – 464с.
16 Вавилова Е.В. Основы международного туризма/ Учебное пособие. - М.: Гардарики, 2012. - 160 с.
Мазмұны
.
Кіріспе
3
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
5
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы
5
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау
7
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары
9
2 ОҢТҮСТІК-АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ-МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
14
2.1 ОАР-ға физикалық-географиялық сипаттама
14
2.2 ОАР дамуының тарихи аспектілері
21
2.3 Экономика мен туризмнің қазіргі жағдайы
26
2.4 ОАР-нің туристік аудандары
29
2.4.1 Шығыс Кап провинциясы
29
2.4.2 Еркін мемлекет (Блумфонтейн)
31
2.4.3 Гаутенг
35
2.4 Квазулу-Натал
37
2.4.5 Лимпопо
39
2.4.6 Мпумаланга
40
2.4.7 Солтүстік-Батыс провинциясы
42
2.4.8 Батыс Кап провинциясы
43
2.4.9 Солтүстік Кап провинциясы
45
3 ОАР-ДАҒЫ ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРЛАРДЫ СИПАТТАУ МЕН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ
47
3.1 Турдың негіздемесі
47
3.2 ОАР-дағы экзотикалық турлардың бағдарламаларының нұсқасы және калькуляциялау
53
Қорытынды
63
Пайдаланған әдебиет тізімі
65
Қосымша Ә
67
Қосымша А
68
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі туризм еңбекшілерге жыл сайын ақылы еңбек демалысын беруге байланысты пайда болды, бір жағынан адамның демалыс пен бос уақытын признанием ге негізгі құқығы болып табылды. Олжек тұлғалыұтың дамуына, адамдар мен халықтар арасындағы өзара түсіністіктің факторы болды.
Біздің мемлекетімізде шығу туризмі белсенді дамуда. 2010 жылы Қазақстаннан шыққан туристік саяхатқа 261709 адам шыққан. Сапарлар мен бағыттардың әртүрлілігі тән. Егер жуық арада туристер шоп-турға барса, ал қазір туризмнің жаңа түрлерінің пайда болуына байланысты сапарлардың мақсатыда әртүрлі болды. Осындай бағыттардың бірі экзотикалық елдерді аралау. Экзотикалық елдер палмалармен, маймылдармен, түйелермен және пілдермен, жылы климатымен, көгілдер теңіздерімен, керемет шығыс базарларымен, жеміс-жидектің, гүлдердің молдығымен ұқсас келеді. Экзотика саяхатшы үшін тұрақты бола алмайды және экзотикалық дестинацияға қысқа мерзімге ғана бару тән, себебі онда тұрақты түрде өмір сүру мен ұзақ мержімде болу үйреншікті болып кетеді де және экзотика өзінің жұмбақ әсемдігін жоғалтады. Мұндай экзотикалық елдердің біріне Оңтүстңк Африка Республикасы жатады.
Оңтүстік-Африка Республикасы (ОАР) - түстердің кереғарлығының, қызықты халықтардың, өзінің әдемілігімен арбайтын әртүрлі жабайы табиғат елі.
ОАР-ғы демалыс - тартымды ландшафттардың үздіксіз ауысуы: шығыстағы биік таулы субтропиктік ормандардың балғын мәңгі жасыл тоғайларынан, батыстағы шөлдерге дейін, ұлы таулар шыңынан күнмен шағылысқан және жасыл желекке батқан және жағалаулық жазықтағы алтындарға дейін. ОАР-ғы демалыс бұл керемет, ешқандай салыстыруға келмейтін африка табиғаты, нақтырақ айтқанда әртүрлі жануарлар әлемі.
ОАР-сы туристердің үлкен ағыны келетін орын, ол тек бір келіп кететін жер ғана емес, әрі қарай туризмнің дамуы үшін үлкен үмітке ие болып табылады. Бүгінде экзотикалық туризм қазақстандықтар үшін келешегі бар туризмнің түрі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ОАР-ның туристік-рекреациялық ресурстарын талдау және қазақстандық туристер үшін экзотикалық турларды өңдеу болып табылады.
Қойылған дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттерді шешеді:
- физикалық-географиялық жағдайына сипаттама беру және ОАР-на тарихи шолу жасау;
- ОАР- ның туристік-рекреациялық ресурстарын зерттеу;
- ОАР-ғы экзотикалық турларды өңдеу және оны экономикалық негіздемесін жасау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды: жүйелік тәсіл, салыстырмалы - сипаттамалық, тарихи және статистикалық.
Тақырыпты өңдеу кезіндегі ақпараттартардың негізгі көзі әдебиеттердегі деректер және мерзімді баспасөз, статистикалық материалдар, Интернеттің ғалам тор болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізіне осы саладағы мынадай танымал мамандардың туризмдегі ғылыми көзқарастары мен еңбектері себепші болды: С.Р. Ердавлетов, А.Ю. Александрова және т.б.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен тәжірибелік мәні берілген дипломдық жұмыс Алматы қаласы нарығында дайын туристік өнім болып табылады және Қазақстаннан туристерді жіберумен айналысатын туристік фирмалардың іс-әрекетінде қолдануы мүмкін.
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы
Туризмнің динамикалық дамуының қазіргі кезеңінде ашық әсер қалдыратын және айрықша жағдайымен ерекшеленіп тұратын, туризмнің жаңа бағытына деген жоғарғы төлем қабілетті қажеттілік сұранысын көрсетеді. Мұндай бағыттардың бірі экзотикалық туризм. Экзотикалық туризмде түрлілік ерекшелік жоқ, табиғи, нәсілдік, мәдениеті бойынша экзотикаға жататын, атрибуттар сипатының көптігі есебінен дестинациялардың өзіне бару ерекшелігі ғана. "Экзотика" сөзінің түсінігі - субъективті және жекелеген белгілеріне байланысты болады (туристтің жалпы білім деңгейі мен интеллектіне, аймақ пен оның тұратын ортасына, оның діні мен сеніміне) [1].
Экзотикалық туризм ең алдымен, өзінің белгілері бойынша жағымды эмоция тудыратын керемет көрініс. Экзотика саяхаттаушылар үшін тұрақты емес және экзотикалық дестинацияға қысқа мерзімді бару тән, себебі онда ұзақ мерзімде болу үйреншікті нәрсеге айналып өзінің жұмбақ беймәлім сұлулығын жоғалтады. Экзотика және экзотикалық туризм демалыс және мәдениетпен танысу үшін мақсатты бағытталған, алыс және қол жетпес, оңтүстік және шығыс аудандарда орны бар, құбылыс пен бұйымды суреттейтін, ареалдың ұғымдық түсінігінде қолданылатын, ең алдымен еуропалық аймақтарда, негізгі континентальды құрлық массиві орналасқан және солтүстік жартышарда орналасқан елдердің халықтарының тарихына тән [2].
Экзотикалық туризм деп өзімен барлық ғажайыптарды көрсете алатындардың бәрін айтуға болады. Демалыс, ем, егер өзінің кәдімгі тәсілінен басқаша болса, өте есте қаларлықтай, өз бетінше қызықты және көп әсер қалдыратындай болса, аталған турөнім - экзотикалық туризмге қатысты. Қазақстандықтар үшін бұл көбіне танымдық турлар, біздің туристер көп нәрсені көрмеген және сезінбеген [3].
Өте қызықты демалыс, бұл барлық елдер немесе жекелеген аймақтар арқылы (crossing tour) турлар жасау. Қазақстанда ауылдық туризм танымал, мұнда адамдар ауылдарда тұрып көреді және өркениеттен алыс жатқан барлық ғажайыптарды бастан өткереді. Әсіресе, демалыс күндері, еңбектің кезекті демалыстары және каникулдардағы маңызды демалыс. Бұл уақытта жүздеген қалалықтар уақыттарын жұмыста өткізбейді, өзі үшін босаңсиды, күйзелістен арылуға ұмтылады. Демалыс күндері, жүз жылдан бері, демалысқа арналған күн болып есептелініп келеді.
Тауда серуендеу (Majestic mountains tour) бұл кезекті демалысты, демалыс күндерін өткізетін ең ерекше тәсіл. Таулар бұл таза ауа, бұл ұмытылмас керемет ландшафт, бұл сұлулық, табиғат. мысал ретінде әлемнің мынадай жерлерін еске түсірейік, Гранд Каньон (Америка Құрама Штаттары), ірі танымал сарқырамалар (Ниагара, Виктория). Мүмкін біреу, Австрия сияқты тасты саусақтар сияқты аңғарына баруға қызығатын шығар. Мұнда көруге тұрарлықтай және жанынды толтыратын нарселер бар. Туристер үшін мұнда, ұнаған кереметтерін жақсы аңғаруға мүмкіндігі бар барлық жағдай қалыптастырылған.
Сафари (Safari tour), бұл демалыстың басқа түрі. Кімде-кім аңшы, балықшы болса, онда бұл бағыт соларға арналған жол. Ешкімге зиян тигізбес үшін, фотоаңшылықпен айналысуға болады, бұл өзінің "өлген" аңын көрсететін керемет тәсіл. Кения, ЮАР-дің ұлттық парктері жүздеген қонақтарды қабылдайды. Мұнда небір керемет жануарларды көріп, оларға жақындай алуға болады [4].
Джиптермен турсапарлар (Jecp-Sufwy). Автокөлікпен жүру кімге ұнаса, мұндай экзотикада бірден ұнайды. Бәрі келесідей түрде жүреді. автокөліктер-жолсыздар тізбегі қол тимеген табиғаттың кеңістігінде қозғалады. Өзіңізге де рульге немесе жанында ұнаған пейзажыңызды суретке түсіріп отыруыңызға да болады. Мұндай тізбектер орман, алқап және төбелерде көп күн бойы қыдырып жүре алады, өйткені мұнда тамақтану, жанармай қоры, түнеуге арналған шатырларда бар. Экстримді ұнататындар үшін джиппен таулы массивтерді өзі жеңіп шығуға мүмкіндік береді. Мұндай жорықтан кейін көптеген әсерлер қалады, ал жүргізушілер көлік жүргізуде жаңа тәжірибе алады [5].
Экотуризм (ecotour, ecotourism), қазіргі уақыттағы жаңа тенденция. Оны көбіне Nature Tourism with a Soft Touch деп атайды, бұл сөзбе-сөз және берілген демалыстың толық мағынасын былай аударады, табиғатпен жайлы жанасатын табиғи туризм. Адам осыған ұқсас турлар кезінде ішкі әлеммен, флора және фаунамен жанымен де, тәніменде тікелей байланысқа түсе алады. Ең бастысы, мұндай жорықтар кезінде, миллиондаған жылдар бойы келе жатқан процеске еш әсер етпейді. Ол, біздің ғажайып табиғаттың энергиясымен қоректенетін, бақылаушы ғана. Экотуризм табиғат заңдылығымен келісуге және түсінуге жауапты. Адам мұндай туржорықтар кезінде ешқандай өркениет жоқ, экологиялық таза жерлерді ғана аралайды. Ең көп тараған экотуризм батпақты массивтер, табиғи резервация және қорықтар.
Батпақтармен саяхаттау (swamp safari) - тың жерге түсудегі керемет тәсіл. Жербедерінің өзі және жергілікті жердің ерекшелігі оның өміріне адамның араласуына жол бермейді. Мұнда тек осында ғана кездесетін құстарды көруге болады. Өсімдіктері де жер бетінде жалғыз ғана. Батпақты жерлерде тұратын адамдар, ежелгі өркениетке ие [6].
Батпақты жерлерде ауысып жүру үшін ауа бұрамасымен толтырылған арнайы катамарандар қолданылады. Олар қоршаған ортаға еш қауіпсіз. Мұндай катамарандарда барлық жерде жүріп, осы аймақтағы көптеген көз көрмеген ғажайыптарды тамашалауға болады. Өзімен бірге фотоаппарат ала шығып, естелік үшін ғана емес, үйдегі фотоальбом үшін де өмірдің керемет сәттерінен естелік болып қалады [7].
Әскери турларда танымал және экзотика болып табылады. Кейбір туристер мұнда уақытты жақсы өткізу үшін, енді біреулері өздерінің туыстарының қайтыс болған жерлерін көруге болады. Жалпы әскери туристік турлар көп нарседен тұрады. Демалыс кезінде, туристер тирлер мен палигондарда әскери қару арқылы оқ атуына болады; әскери техникалар, танк, бронетранспортерде қыдыруына;жоғарғы дыбысты жойғыштармен ұшуға; ракета ұшыруға, нақтырақ айтқанда көрермен ретінде ғана көруге болады. Туристер әскери турларда әскери нысандарды, полигондарды, шайқас алаңдарын, жерасты қайықтары мен кораблдерге бара алады. Кейбіреулерге қызық болып жатса, концлагерь және түрмелерді де көруге болады. Басқа да көптеген қызмет түрлері бар және үнемі олардың саны ұлғайып отырады, тек өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдап, кезекті демалысыңызды жақсы өткізсеңіз болды [8].
Экзотикалық туризм өмір сүру үшін үйреншіксіз, мекендеуге де ерекше аймақ және осы параметрі бойынша сипатталады, сондықтан экзотикалық туризмге өзінің жаңалығымен, сиректігімен, эксклюзивтігімен ерекшеленетін, апат болған жерлерге (өлі қалалар) саяхаттау, суасты және ғарыштық туризмнің қазіргі жаңа түрлері де жатады. Мұнда сонымен қатар, өзінің біртексіз табиғи нысандарымен тартатын алғашқы қауымдағы шаруашылықтарды, джунглиді, үңгірлерді барып көруге, қиял ғажайыптың шегі жоқ Солтүстік және Оңтүстік жартышарларды да көруге болады. Экзотикалық туризм күтпеген оқиғалармен байланысады, туристер өздеріне тартымды жерлерге келуіне байланысты, бірақ олардың айналысатын іс-әрекеті түрі ерекше болады (Сібірдегі аюларды аулау, Камчаткадан арқан балықтар аулау, Кариб теңізінен қарақшылардың көмбесін іздеу және т.б.). Экзотикалық туризм түсінігіне, экзотиканың әртүрлі түсінігі кіреді, туризм ойын-сауық түрінде көрінеді, саяхаттаудың негізгі мақсаты әртүрлі мәдениет көріністерімен, өркениетпен, дінмен, басқа елдердің табиғатымен танысу (саяхаттау үшін саяхаттау), туризм денсаулық, спорттық, іскерлік, ғылыми, этникалық және басқа мақсаттарға арналмаған, мұнда тек танымдық мақсат пен рахаттану ғана (экскурсиялық туризм), осынысымен ол туризмнің басқа түрлерінен ерекшеленіп тұрады және тұрғындардың жағдайлары ауқатты бөлігінің артықшылығы болып табылады [9].
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау
Экзотиканы жан мен тәннің барлық рецепторын сезіну үшін, кинода ғана емес, өз көзімен көру керек. тек сонда ғана ақша мен уақыт босқа кетпей, бір пайдасы болады. Экзотикалық алыс елдердің, ауқатты туристер мен қажымайтын саяхаттаушылардың барлығын өзіне қарай арбап тұрады.
Ғасырлар бойы еуропалық қоғамда шығыс экзотикасына деген қызығушылық жинақталған. Еуропалықтар үшін экзотикалық елдерді аралау - қоғамның басқа деңгейне көтерілуге, қоғамның өзіне деген қызығушылық пен силастықты қалыптастыруға мүмкін беретен нышан. Шығыс жәдігерлері - қонақтар алдындағы асығып күтетін мақтанарлық мәңгілік дүние. Жаңа Дәуірде шығыс экзотика Африка мен Азияда ғана қолданатын түсінік болып қалды, дегенмен американдықтарда Оңтүстік Американың таңғажайыптары болғанмен де, мұнда көптеген мыңжылдық мәдениет жоқ және сақталмаған.
Экзо... (гректің. йхо - тыс, сырты) сыртқы ортамен байланысты көрсететін, сыртқы, бөтен деген мағына беретін күрделі сөздер бөлігі. Экзотика сөзі гректің exotikos - бөтен, жат жерлік деген мағынасынан да тұрады. Бұл басқа жерден келгендерге ерекше, өзгеше болып көрінетін заттар, құбылыстар, бірнәрсенің әлпеті, шалғайдағы оңтүстік, шығыс елдерінің асқан ерекшелігі. Таңқаларлықтай ерекше, өзгеше. Экзотикалық - аталған мекенге тән емес, жат, ғажайып [10].
Экзотикалық елдер пальмалармен, маймылдармен, түйелер және пілдермен, жылы климатпен, жылы көгілдір теңізімен, керемет шығыс базарымен, жемістер мен гүлдердің көптігімен байқалады. Экзотика саяхаттаушылар үшін тұрақты емес және экзотикалық дестинацияларға қысқа мерзімді барып қайту тән, себебі онда ұзақ және тұрақты мерзімде тұру үйреншікті нәрсеге айналып, экзотика өзінің жұмбақ ғажайыптылығын жоғалтады. Әдемі пілдерден басқа, көптеген улы жыландар бар, климаты қолайсыздау [11].
Экзотика мөлшері - бұл демалыс орнының тұрақты мекен орнымен қарама-қырсылық деңгейі. Сондықтан бұл шама әрбір адам үшін әртүрлі. "Экзотика" түсінігі - субъективті және жеке белгілеріне байланысты болады (туристің білім деңгейі мен интеллектіне, аймақ пен оның өмір сүру ортасына, оның діні мен сеніміне). Біреулер үшін бұл - экзотика, ал біреулерге - жоқ [12].
Экзотика түсінігі оңтүстік және шығыс елдерге қарағанда, климаты қаталдау, солтүстік жартышар елдерін мекендейтін, халықтардың тарихына тән. Бұл елдер өзіне тартып тұрады сондықтан, сол уақыттарда алыс және қол жетімсіз болды. Бейтаныс елдер мен халықтар туралы мәліметтерді, көптеген географиялық ашылуларды жүзеге асырған және екі мың жыл бұрын Васко де Гама Үнді мұхиты арқылы Қызыл теңізден африка құрлығына өзінің қарапайым қайығымен басып озған жерлер [13].
"Шығыстық экзотика" еуропалықтардың түсінігі бойынша, жылы ыстық елдер, ең алдымен ертегідей бай Индия, абсолютті қол жетімсіз Қытай және басқа Азия елдері, сонымен бірге, негізінен христиандардың аса құрметті жерлері орналасқан Таяу Шығыс елдері [14].
Батыс Еуропада экзотикалық шығыс өмірінің бұлыңғыр елесі ортағасыр кезеңінде - Шығысқа сегіз крестті жорық дәуірінде келді. Алыс әскери соғыстан келгендер мен жиһанкездер өздерімен бірге, (мысалы, Марко Поло) ертегілер, әңгімелер, аңыздарда айтылған, ыстық елдер, бұрын соңды көрмеген аңдар мен құстар, халықтар мен дәстүрлер туралы әңгімелер алып келді [15].
Саяхаттаушылар мен алғашқы жорықшылар солтүстік елдеріне дейін, мысалы, грек теңіз жүзушісі Пифей, Еуропаның жағалауын бойлай, Британия аралын басып өтіп, Исландияға дейін жетті. Марко Поло Солтүстік Мұзды мұхитты мен Ресей туралы мәлімет жинады. Дегенмен, суық солтүстік елдер мен аймақтар туралы мәліметтердің кереметтілігі мен ерекшелігі, оларды барып көруге деген ұмтылыс бірден пайда болған жоқ. Джек Лондон ғана, солтүстік (Аляскадағы Клондайк) және оңтүстік территориялардан алған өзінің әңгімелерін керемет жеткізді.
Крестті жорықтар мен басқа да экспедицияларға қатысушы, еуропалықтардың кейбіреулері, жергілікті жердің өмір сүру салты мен дәстүрін, киімдерін, тамағын, әрекеттеріне үйреніп, Шығыста мекендеуге қалып қойды. Батыс Еуропада ғажайып шығыс өмір салтына деген сән кеңінен тарады.
Экзотикалық тур кезінде туристің кез-келген қадамына қауіп төніп тұруы мүмкін. Бұрын саяхаттаушылар темір жолдармен жүруге қорқатын болатын болса, қазір оларды қорқытатындай нәрселер азайды [16].
Шығыс экзотика бір маңызды факторы бойынша еуропалықтардың жүйкесін тоздыратын. Шығыс аймақтардағы экспедицияға қатысушылар, еуропалықтарға беймәлім "экзотикалық" тропиктік ауруларға тап болды және олардың жартысын Ескі Дүниеге алып келді. Еуропалықтарда мұндай ауруларға қарсы иммунитет болмады және қалай емдеуге болатынында білмеді. қазіргі уақытқа дейін тропиктік және субтропиктік жағдайдағы адам денсаулығын зерттейтін, медицина ғылымдарының бөлімі, тропикалық медицина деген бүтін бір ғылым пайда болды. Тропикалық медицинаның пәніне этиология, диагностика, ем, тропикалық аурулар профилактикасы мен эпидемологиясы (сонымен бірге, қоңыржай климаттағы елдерде олардың таралуының алдын-алу); тропиктік жағдайда аурулардың жаппай тегіс таралуының клиникалық ағынының ерекшелігі; жергілікті тұрғындар мен сырттан келгендердің ағзасы мен денсаулығына табиғи және әлеуметтік орта факторларының әсері, адаптация мәселелері, акклиматизация жатады [17].
ХХ ғасырдың екінші жартысында тропиктік медицина мәнінің өсуі мен тез дамуы бір жағынан, тропикалық белдеуде тәуелсіз дамыған мемлекеттердің пайда болуы, ал екінші жағынан, көптеген тропиктік ауруларды емдеу мен тазартудың тиімді құралдарын қалыптастыру болап табылады. Географиялық туристік аймақтар, экзотикалыққа дәстүрлі жататындар келесі елдер: Шығыс елдері, Латын Америкасының елдері, Африка, Мұхиттар.
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары
Томас Кук жалпы туризмнің негізін қалаушы болып табылады, оның ішінде, экзотикалықты. Оның арқасында экзотикалық турлар танымал болды және осы әрекеттен үлкен пайда әкелді [18].
Біздің көзқарасымыз бойынша, Италия еуропалықтар барған алғашқы экзотикалық орын болатын. Экзотикалық орын - үнемі тұрғылықты жерден ерекшеленетін орын. Италия ағылшындар үшін сол уақытта (ХІХ ғасырдың ортасында) экзотика болып табылды.
Томас Куктің туристік фирмасы "Томас Кук және Ұлы"(Thomas Cook & Son) Неаполь мен Палермода 1860 жылы өзінің филиалдарын ашты. Неаполь, Везувия, Помпеи, Сорренто және Капридегі бағыттары үлкен жетістік әкелді. Италия орындарына келген туристер, қызмет көрсетудің нақты жүйесі болды. Өзінің көптеген қызметтерінде жекелеген сипатқа ие болды және жеке тұлғалар қарамағында болды. Кейбір жағдайларда орындарды жалға беру, жергілікті жолсілтемелерді, жарнамалық материалдарды және баспа басылымдарын таратуда, кәдесыйларды сатуда; тілмаштық қызмет көрсетуде, ерікті біріккен үйірмелерде, шетелдік дәріханаларда дәрі сату кезіндегі, нарықтық бәсекелестік болғанын айтуға болады.
Томас Кук Италиядағы фирмамен ұйымдастырылған алғашқы топтық жорықтары туралы өзінің есебінде 1864 жылы 2 тамызда The Excursionist And Tourist Advertiser журналында былай деп жазды [19]:
"Альпі тауларының шыңы, Апеннин таулы тізбегі, Ломбардияның бай аңғарлары, Тоскан жүзімдіктері мен зәйтүн тоғайлары, көптеген апельсинді, лимонды, мандаринді, інжірді және тұт ағаштары, басқа да сан жетпес өсімдіктер, ең қымбат жемістердің молдығы, әдемі және сирек гүлдердің, жалпы кез-келген жағдайда да Альбионның жағалауларын ешқашан тастап кетпейтін бақытты адамдар тобының аңданыстарына толы болды".
Әрі қарай Египетке дейінгі жорықтар танымалдыққа ие:
1880 жылы Ұлыбританияның империялық менмендігі өрлеп тұрғаны байқалады. Баспасөз екпінді және мақтанышпен империяның теңізінің арғы жағындағы территорияларды ұмтылыспен кеңейтуін бақылап отырды. Египет және Индия сияқты, алыс экзотикалық елдерді, көркемдеп суреттеген көптеген газет басылымдары болды. Бұл басылымдар қоғамдық пікірді қалыптастыруда үлкен маңызға ие болды. Британия өзін "теңіздер және барлық елдердің әміршісі" деп таныды. Сондықтан Египетте қымбат саяхатты түсінген, үлгерімі жақсы жоғарғы сыныптағылар мен қоғамның бетке ұстарларының өкілдері ұлттық сабырсыздық пен империализм идеологиясын жағымды қабылдады [20].
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Египетке бару туризм мақсатында 1856 жылы Кук ұйымдастырған және жиырма жылдан кейін өзінің агенствасы арқылы сатқан, танымал Grand Tour саяхатының жалғасы сияқты болып қалды. 1860 жылы экономикалық-саяси процесстер қарқынды дамыды және жаңа технология мен тасымалдау құралдары қалыптасты. 1869 жылы Британ имперасының осы бөлігінде туризм сферасында экономика мен бизнес үшін өмірлік маңызы бар, Суэц каналының ашылуы болды. ХІХ ғасырдың екінші жартысында үлкен ара-қашықтықты бағындыру үшін, темір жолдар мен теңіз бу қайықтары біртіндеп уақытты қысқартты. Ауқатты ағылшындықтар жергілікті британдық шипажайларды тастап кетті және шалғай жерлер мен елдерде демалуға бет бұрды. Египет, әсіресе, қарашаның ортасы мен ерте көктемге дейінгі аралықта демалатын сәнді шипажайға - winter holiday айналды [21].
Турістік іс-әрекет саласында "Томас Кук және Ұлы" компаниясы басқа туристік фирмалар мен агенстволардан басып озды. Куктің агенствосының Египетте ірі бөлімшесі болды және азаматтық тұлғаларға арналған саяхаттарды ұйымдастыру және әскери экспедицияларда тасымалдау бойынша өзінің әрекетін белсенді дамытты. ХІХ ғасырдың екінші жартысында туризмдегі белсенділік үнемі өсіп отырды. Томас және Джон Кук (оның ұлы) мықты маркетологтар болы және өздерінің болашақ турларының келешегін сәтті ойластыра алды. Олар көптеген саяхаттардың нұсқасын және Египетте туристік бизнесті ұйымдастыру бойынша пікірлерін ұсынды, өздерінің пікірлері мен жоспарларын жүзеге асыруда аянбай еңбек етті. Кук туристік сұраныстың өзгеруін тез сезе алды және Египетте туристер санының өсуі үшін барлық мүмкіндікті пайдаланды.
Египет бойынша көптеген саяхаттар мен турлардың басым көпшілігі Куктің агенствосымен ұйымдастырылған. Әлемге белгілі танымал көрікті Хеопс және Сфинкс сияқты жерлерді аралаумен қатар, Кук трнаспорттық агенство Ніл бойыншада тамаша круиздер ұйымдастырды. Бұл бай тарихи мұраларға, Жоғарғы Египеттегі керемет шіркеулер кешенін көруге туристерге деген мүмкіндік болды [22].
Ніл бойынша өзен жорықтары ұйымдастырылды. Ніл дүниежүзіндегі ең үлкен өзен, оның үлкен бөлігі - Көк Ніл - Египетті ұзына бойы ағып өтеді, барлық тіршілік Ніл аңғарында шоғырланған. Өзеннің маңызы барлық уақыттада жоғары болды. Сондықтан ескі, тарихи ескерткіштер, шіркеулер, мәдени орталықтардың барлығы Нілді жағалай орналасқан территорияларда шоғырланған. Каирден шыққан темір жолдар салынғанға дейін Асуан өзен тасымалында көліктік жолдар жүйесінде орталық орынды алды. 1873 жылдан Кук Каир мен Асуан арасында тұрақты жолаушы тасымалы үшін кемелерді пайдаланды. 1880 жылы Томас Кук Оттоман султандағының Khedive Ismail вице-корольінен Ніл бойынша жалаушылар тасымалын ұйымдастыру құқығын алды. Томас және Джон Кук ұзақ мерзімде тасымалдау мен саяхаттың осы түрлеріне абсолютті монополия алды. Кеме компанияларын ұйымдастыру мен қайықтарды жалға беруге едәуір қаражат салынды. Ніл Асуаннан Каирға дейінгі өзінің ағысында "Кук каналы"(Cook`s canal) деп аталды.
Куктың британдық бәсекелесі - Генри Гейз Henry Gaze, белсенді британдық туристік агент, үлкен стратегиялық қателік жасады және Нілдегі жолаушылар тасымалы мен өзен ісінің болашағын дұрыс бағаламады. Ол Египеттегі өзен круиздерін ұйымдастыру мүмкіншілігін жоққа шығарды. Бұл Британия ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы транспорттық агенстводағы екі көсбасшының арасындағы бәсекелестік шайқаста "Кук және оның ұлы" компаниясының жеңісіне әкелді [23].
1880-1881 жылдар бойы Кук агенствосы кеме көлігі мен жолаушылар классының, маршрутына байланысты құны Pound 81 и Pound 119 тұратын Египеттен Лондонға дейінгі турлар ұсынды. Тур темір жол бойынша жорық және кемелерге билет сатуды, Еуропаға 15 рет түнеу мен Египетте 10 күн түнеуді, жүк тасымалдаудың шығындарын, есектер жалдау шығыны мен сафаридегі жолсеріктер, Ніл бойынша басқа да, спиртті ішімдіктерден басқа, өзен круиздерінің қызметін ұсынды. Турдың осындай құны Ұлыбританияның ауқатты тұрғындарының төлем қабілеттілік сұранысын қанағаттандырды.
Египеттегі Томас Кук ұйымдастырған туристік бизнес бұл елге едәуір пайда мен экономиканың дамуына үлкен екпін алып келді. Ніл жағалауындағы жақсы жабдықталған ыңғайлы өзен қайықтарының круиздары және сәнді қонақүйлер элиталы саяхатшылармен қатар, қарапайым туристерді тарта білді.
Нілді "Нілден кімде-кім су ішсе-Египетке міндетті түрде қайтіп келеді" деген жергілікті мақалға сәйкес, Египеттің маңызды өмір ағыны және символы ретінде қарастырды [24].
Египет үшін маңызды мәселе (қазір тек Египет үшін ғана емес) туристердің көнелікке деген көқарасы. Ерекше ескерткіштерге қызығушылық онша жоғары болмады. Хеопс пирамидасын екі немесе үш жолсеріктер арқылы шығу сәнге айналды. Көрнекі жерлерді қарапайым бақылау кейбір туристерді қанағаттандырмады. Олар ескерткіштерге зақым келтірді, бөлшектері мен фрагменттерін сындырып алды. Бақылау мен тыйым болмағандықтан туристердің көбісі ежелгі ескерткіштерде өздерінің аттарын жазып қалдырды. Кейбір баға жетпес туындыларды да туристердің кесірінен зақымданды және жоғалды. Жергілікті тұрғындар осындай әрекеттерге мүмкіндік берді. олар ежелгілерді талан-таражға салу, Египеттің мәдениеті мен ескерткіштеріне қауіп тудыратынын түсінген жоқ.
ХХ ғасырда ежелгі заттарға деген көзқарас өзгерді, мәдениет пен тарихи ескерткіштерді сақтауды қамтамасыз ететіндей, билік тиісті заңдар қабылдады. Дегенмен, билік тарапынан болған қатаң тәртіпке қарамастан, жергілікті тұрғындар туристерге мәдени құндылықтар мен ежелгі заттарды ақшаға сатуға дайын тұрды [25].
Перғауындар жері көптеген белгілері бойынша жоғарғы тартымдылыққа ие, ең алдымен, өзінің тарихымен, дінімен, мәдениетімен, қысқы маусымда климаты қолайсыз болады. Ағылшындар, әсіресе, қолайсыз қысқы жаңбырлы айларында Британиядан кеткісі келгендер, Жоғарғы Египеттен орын тапты. Көптеген саяхатшыларға дәрігерлер сауықтыру мақсатында қысқы мезгілде саяхаттауға кеңес берді. "Египет маусымының" ашылуы дүниежүзілік туризмнің дамуында маңызды ғасыр болып есептелді. Туризмді ұйымдастырушылар үшін, Египет және Каир, Ніл -дестинациялары туризмнен үлкен табыс табыуға болатын орындар болып есептелді. Ұлыбританиядағы жоғарғы саяхат шеңберінде Египет сәнге айналды, экзотикалық саяхаттың тақырыбы британдық газеттердің беттерінен түспеді. Мұндай саяхаттарға тек ауқатты ағылшындардың қолы жетті. Бұл ел саяхат қоғамындағы элита үшін "туристік Меккеге" айналды. Египеттің тарихы, ежелгі өркениет және әлеуметтік өмір экзотикасы саяхатшылар мен туристерді осы елге қарай арбап тұрды. Саяхаттаушылардың санының өсу мөлшері бойынша, елдің экономикасына туризмнің әсеріде өсті [26].
Осылайша, Томас және Джон Кук алғашқы саяхаттардың ұйымдастырушысы ғана емес, экзотикалық туризмнің де негізін қалаған. Көлікпен даму әрі қарай, жаңа экзотикалық елдерді көрудің мүмкіндігі ұлғайды. Адамдарды әрқашан өздері тұрған жердегі жағдайдан ерекшеленетін жерді көруге құштар болды [27].
Бірінші бөлім бойынша қорытынды. Экзотикалық туризм ең алдымен, аймақтағы өмір үшін ерекше, үйреншіксіз жерлерге барумен байланысты және осы параметрі бойынша сипатталады. Экзотикалық сөзі берілген аумаққа тән емес, ерекшелік. Экзотикалықтың мөлшері әрбір адам үшін әртүрлі болып келеді. Экзотиканы өзіңнің барлық дене мүшеңмен сезініп көруің керек. Жалпы айтқанда, экзотика әлеміне ену керек. Әңгімелер тыңдау, кітаптар мен газеттерден оқу, теледидардан көру бір басқа, ал соның барлығын өз басыңнан өткеру ол тіпті бөлек дүние.
Экзотикалық турдың әрі қарай дамуына Италияға британдықтар жорығын ұйымдастыра отырып, Томас Кук үлкен әсер етті. Бұл ХІХ ғасырдың ортасында болды. Италияға тур ең алғашқы ұйымдастырылған турлардың бірі, британдықтар Италиядан әрі қарай көпшілік демалысқа шығып көрмеген, сондықтан экзотикалық деп аталды. Кейіннен шығыс елдері туралы аңыздар шыға бастады. Египетке қарай туржорықтар Британия қоғамында үлкен танымалдыққа ие болды.
Экзотикалық туризм Қазақстанда да дамыду. Қазақстандық туристерге Таиланд, Вьетнам, Малайзия, Индонезия сияқты экзотикалық елдерге ұйымдастырылған турлар үлкен танымалдық ие.
Келесі тараудан міз Оңтүстік Африка Республикасындағы экзотикалық туризм дамуының мүмкіндіктері мен алғы шарттарын қарастырамыз.
2 ОҢТҮСТІК-АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ-МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
2.1 ОАР-ға физикалық-географиялық сипаттама
Оңтүстік-Африка Республикасы Африка континентінің оңтүстігінде, Оңтүстік жартышардың субтропиктік ендіктерінде орналасқан. ЮАР аймағы құрлықтың ауданының 4,2% (1221 мың шаршы шақырым) құрайды (сурет 1).
Сурет 1. Оңтүстік Африканың карта-сызбасы [28]
Сурет 1-ге сәйкес бойынша, бұл елге шығыстан батысқа қарай біртіндеп ауыстырып отыратын, саванналар мен сирек тоғайлар, шөл және шөлейт жерлер тән. Жазықтар және плоскогрья шығысқа қарай, ал ойпат оңтүстікке қарай күрт төмендейді. Жел жақ бетіндегі беткейлерінде субтропиктік мәңгі жасыл және жапырағы түскен ағаштар мен бұтақтар өскен [29].
ОАР-дің солтүстігінде халық аз қоныстанған шөлейтті және шөлді аудандар бойынша өтетін құрлықтық шекара бар. Солтүстік-батыста ол Намибиямен, ал солтүстігінде - Ботсванна және Зимбабвемен, шығысы - Мозамбик және Свазилендпен шекараласады. Лесото королдігі анклав ретінде ОАР территориясында орналасқан. Батысында ел Атлант мұхиты суларымен, шығысы мен оңтүстігінде - Үнді мұхитымен шайылып жатыр. Елдің мұндай орналасуы әртүрлі табиғи ландшафттардың болуымен ерекшеленеді.
ОАР жербедері биік жазықты үстіртпен сипатталады. Шамаен территорияның жартысы 1000 м-ден 1600 м-ге дейінгі биіктікте, 34 бөлігі теңіз деңгейінен 600 метр биіктікте орналасқан, тек батыстағы, оңтүстіктегі және шығыстағы жағалаулық жазықтығы 500 метр биіктіктен аспайды.
Жербедерінің жалпы белгісін ішкі үстірт пен Атлант және Үнді мұхиттарының жағалаулық жазықтығымен анықтайды. Үстірт оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай төмендейді. Оның едәуір көтеріңкі бөлігі Лесото шекарасында (шамамен 3600 м), ал кішігірім көтерңкі жерлері - Мололо өзені алабында (шамамен 800 м). Ішкі құрғақ үстірт пен түбек жергілікті атауға ие. Оңтүстік-батыста үстірттің бұл тобын карру (Кіші, Үлкен және Жоғарғы), шығыста және солтүстік-шығыста - велд (Жоғарғы, Орташа, Төмен, Буш-велд) деп атайды [30].
Ішкі үстірт пен жағалаулық жазықтық арасындағы табиғи шекара Үлкен немесе Ұлы деп аталады. Кертпештер 2мың шақырымға созылып жатыр. Солтүстік-шығыста ол кең емес аңғарлармен кесілген жекелеген тау сілемдері қатарымен көрінеді. Кертпеш шығыста және оңтүстік-шығыста Айдаһарлы тау деген атпен белгілі (Монт-о-Сурс тауы, 3299 м - ЮАРдің ең биік шыңы); кертпештен оңтүстікке қарай Стромберге, Бабусберге, Сниуберге және т.б. таулар көтеріледі (2500 м дейін); батыста кертпеш жербедерінде байқалмайды (600-00м.).
Үлкен Кертпешпен жас Кап таулары қосылып жатыр. Олар меридиандық жайылуы бойынша (ең биігі Винтер-берге -2400 м) және ендік созылуы бойынша (Лангеберге, Свартберге және басқалар - 2200 м) бірнеше жоталар қатарынан тұрады.
Тау тізбектері мен аңғар бұйраттары арасында орналасқандар жұмсақ климат, құнарлы топырақ және жеткілікті ылғалдылыққа ие. Улифантс өзендерінің аңғары, Бриенің тармақтары, сонымен бірге Парл, Вустер, Каледон, Сваллен-дам қалаларының айналасындағы аңғарлар маңызды ауылшаруашылық аудандары болып табылады.
Лангеберге мен Свартберге жоталарының арасында биіктігі 400-500 м биіктікте Кіші Карру үстірті жатыр. Бұл ылғалды оңтүстік жағалаулық жазықтан Үлкен Карру құрғақ үстіртіне ауысатын өтпелі аудан. Кіші Карру топырағы құнарлығымен ерекшеленеді және суғару кезінде үлкен өнім береді.
Үлкен Карру 600-1000 м биіктікте солтүстікке қарай созылып жатқан Свартберте және Үлкен Кертпеш жоталары арасындағы аудан.
Үлкен КЕртпештен солтүстікке қарай (1000-1300 м), Оранжевая өзені мен Намибия шекарасына дейін созылып жатқан, Кіші Намакваленд және Бушменденд құрғақ плоскогорьесін басып өтетін Жоғарғы Карру үстірті созылып жатыр. Бұл аудан шабындықтағы қой шаруашылығымен айналысады.
Африка платформасының оңтүстік шекарасының кең иілімі солтүстікте Оранжевая өзенінің орта ағысынан бастап кайназой құмдары мен құмдақтарымен жабылған Калахари (800-900 м) жазығы орналасқан. Калахарида шөптесінді өсімдіктер мен бұтақтар өскен; типтік шөлді ландшафтты Намибия шекарасын бойлай, құрғаған оңтүстік-шығыс бөліктен көруге болады.
Калахари бойынша ағып өтетін өзен арнасы (Мололо, Куруман, Нособ және т.б.) жылдың көп бөлігінде құрғап тұрады. Дегенмен өзендер шөлді аудандарды игеруде үлке роль атқарады. Калахаридің барлық ауданы бойынша жер асты сулары тұзды, тұщы суларды өзендердің жоғарғы арналарында бұрғылау және артезиан скважиндері арқылы береді. Сонымен қатар, Калахариде көптеген ізбестасты ойпаттар-пэндер кездеседі. Қысқа мерзімді жаңбырлардан кейін пэндер түбінде сулар жиналып, көлшіктер пайда болады. Бұл су тез буланып кеткенімен, пэндер түбі қой шаруашылығы үшін маңызды шырынды шөптермен жабылады. Әсіресе, Құрғақ көлдер елдерінде көптеген пэндер Апингтоннан солтүстікке қарай орналасқан. Ең үлкені - Хаксхэн-пэн ұзындығы 24 км ені 11 км [31].
Шығысқа қарай жербедері қайтадан біртіндеп көтеріледі. Вааль өзені жағалауын Кап қатпарлы белдеуі алып жатыр. Өзеннен шығысқа қарай, бір-бірінен биіктігі мен климатының құрғақтығы бойынша ерекшеленетін велдтер тобымен басталады. Түскен жауын-шашын мөлшері топырақтың және өсімдіктердің әртүрлілігімен анықталады.
Велд жер беті үшкір шыңды кристалды жоталармен (Ватерберге, Витватерсранд, Магалибберге, Соутпансберге) және тегіс көтерілімдер аңғарларымен қатты тілімделген. Орта Велд геологиялық құрылымы бойынша жер бедері мен өсімдіктері Жоғарғы Каррумен ұқсас келеді (кейбір оңтүстік африка географтары оларды біріктіреді). Оның басты ерекшелігі - климаттың құрғақтығы. Мұнда өте көп мөлшерде қойтастар мен малта тастар кездеседі. Орта Велд бойынша ағып өтетін өзендер тұрақсыз ағындарымен ерекшеленеді және жылдың көп бөлігінде олардың арналары құрғап жатады.
Шығысқа қарай Жоғарғы Велд (1200-2000 м) орналасқан. Оны көбіне шөптесінді деп атайды. Шығысқа және оңтүстік-шығысқа қарай, Жоғарғы Велд біртіндеп көтеріледі, Айдаһарлар тауын айналып өтеді, жағалауға күрт төмендейді. Бушвелд тікенекті бұтақтармен (буш) жабылған. Қарқынды егіншаруашылығының ошақтары Улифантс, Крокодайл және Марико өзен аңғарларымен тоғысады. Төменгі Велдте өзен жағалауы тегіс, ал түбі құнарлы топырақтармен жабылған. Мұнда климат ылғалды және ыстық. Лимпопо өзенін бойлай жекелеген учаскелер және оның салалары батпақтанған.
Елдің шығыс, оңтүстік және батыстағы тар ендігінде жағалаулық жазықтар орналасқан. Жағалаудың оңтүстік шетінде жазықтық өте тар; солтүстікке қарай ол біртіндеп 65-100 км дейін кеңейеді. Оңтүстік жағалау ылғалды Шығыс және құрғақ Батыс жағалаулар арасындағы өтпелі аудан ретінде көрінеді. Шығыс жағалау сияқты ол да ОАР-дың басты егіншарукашылық аудандары юолып табылады.
Батыс жағалау күрт өзгерісті көрсетеді. Улифантс өзенінен солтүстікке қарай Намиб шөлі басталады. Жағалаулық тегіс жол сияқты аз тілімделуімен ерекшеленеді. Жағалау, теңіз деңгейінен 7-20 м дейін көтерілетін, негізінен тақтатастар мен кварциттерден қалыптасқан. Оның қатал, қайтпас түрі ұзақ уақыт бойы еуропалық теңіз жүзушілерін қорқытып келді.
Оңтүстік-батыс және оңтүстікте Ресиф мүйісінің жағалаулық белдеуі кесілген. Оңтүстік жағалаудың қолайлы табиғи шығанақтары мен бухталары ортағасырлық теңіз жүзушілері пайдалана бастады. Бұл бухталар Салданья (порттыда солай атады), Столовая (Кейптаун порты), Фоле-Бей (Саймонстаун), Моцселбай және Алгоа шығанағы. Тар, құзды мүйіс Игольный - Африканың ең оңтүстік нүктесі. Шығыста, Натал аз сулы бухтасында, материктің ең ірі порты Дурбан орналасқан. Одан солтүстікке қарай жазықты аккумулятивті жағалау созылып жатыр.
Елдің климаты. Аймақ субтропиктік облыста, солтүстікке қарай 30° о.ш.- тропиктік климат. Аумақ бойынша орташа жылдық температуры (+120С-тан +230С-ға дейін). Ең суық және ең ыстық белдеулер арасындағы температура шамамен 100С құрайды. Бұл айырмашылықты ендік ғана емес, жербедері мен абсолютті биіктік тербелісі анықтайды. Биіктіктің өсуіне қарай температураның күндік және жылдық амплитудасыда өседі [32].
Климатқа бір жағынан, үнемі мұхитты орталықтардағы жоғарғы атмосфералық қысым - оңтүстікатланттық және үнді максимумы және маусым бойынша ауысып отыратын ішкі -материктік қысым орталығы, екінші жағынан, елдің Батыс және Шығыс жағалауыншайып жатқан Мозамбиктің жылы және Бенгальдің жылы ағыстары әсер етеді. Ішкі аудандарда климатты қалыптастыруда Үнді мұхитынан соғатын, ылғалды шығыс желдері үшін үлкен кедергі болатын, Үлкен Кертпеш рольі үлкен.
Елдің көп бөлігінде қыс жыл бойы құрғақ кезең. Мамырдан қыркүйекке дейін салқын ішкі аудандарда жоғарғы атмосфералық қысымды облыс қалыптасады. Ылғалды ауа мұхиттан материкке еш түспейді. Тек тауда кез-келген уақытта жаңбыр жауатын, шығыс жағалаулық беткейі ғана және жағалаудың оңтүстік-батыс бөлігінде мол циклонды жауын-шашын түседі. Жыл бойы жеткіліксіз судың зардабын көретін ішкі дала аудандары, бұл уақытта, оларға тіпті ешқандай тамшы түспейді. Далалық және жартылай шөлді аудандардағы өсімдіктер түгел күйіп кетеді, және олар тіршіліксіз шөлге ұқсайды. Құрғақшылық батыстан оңтүстік-батысқа қарай ұлғаяжы.
Жоғарғы Велдтің едуәр биіктігіне байланысты қыста аяз және жауын-шашын қар түрінде түседі. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері шығыста 750 мм дейін және батыста - 150 мм дейін түседі.
Жазда қатты қызған Калахари жазығы мен ішкі үстіртте төменгі атмосфералық қысым қалыптасады және Үнді мұхитының солтүстік шекарасындағы ылғалды желдермен материкке созылып жатыр. Шығыс және оңтүстік-шығыс жағалаулық аудандарында жазда ылғалды, жаңбырлы болады. Дурбанда орташажылдық жауын-шашын мөлшері 1200 мм, олардың көп бөлігі жазда түседі. Дурбан ауданындағы орташа жаздық температура +210С - 240С, қыста +150С - 180С.
Жауын-шашынның көп бөлігі жыл бойыны Үлкен Кертпештің жел қаққан беткейлерінде, олар ылғалды және ыстық климатымен ерекшеленіп тұрады. Мұнда жылдық жауын-шашын мөлшері 1000 мм, орташа жаздық температура шамамен +250С, қыста +180С.
Ылғалды солтүстік-шығыс желдері елдің ішіне қарай кіреді. Олардың әрекеті жазда батыста Үлкен Кертпешке дейін сезіледі. Үнді мұхитынан соғатын пассатты желдер ел аумағының үлкен бөлігі үшін негізгі ылғал көзі болып табылады. Себебі, мұнда Атлантикадағы ылғалды ауа массасы Африка материгінің оңтүстік бөлігіне дейін жетпейді [33].
Батыс жағалауы едәуір құрғақ облыс. Пассатты инверсия әсерінен мұнда түсетін жауын-шашын мөлшері жыл бойына 30-50 мм құрайды. Кейбір жылдары жауын-шашын түспейді. Батыс жағалаудан өтетін салқын Бенгель ағысы ауаны ылғалдайды және тұмандар қалыптастырады. Намибті көбіне тұманды шөл деп атайды. Жылына мұнда шамамен 100 мм жауын-шашын түседі, орташа жазғы температура шамамен +150С, қыста шамамен +100С- 120С.
Оңтүстік-шығыс жағалауда жылдық жауын-шашын 650-700 мм, орташа жаздық температура +200С, қыста +140С. Олай болса, елдің территориясында ылғал жетіспеушілік байқалады және егіншаруашылығы тек жасанды суармалы әдісті қолданған жағдайда ғана өнім береді. ОАР дегі су мәселесі жалпы халықтық мәселелердің бірі болып табылады.
ОАР гидрографиясының ерекшелігі, елдің көп бөлігінде ылғалдықтың жетіспеуі ірі көл-өзендік жүйенің енуіне мүмкіндік болмауымен қорытындалады. Өзен жүйелерінің тығыздығы біртегіс емес. Тұрақты өзендердің көбісі Үнді мұхиты бассейніне жатады (кесте 1).
Кесте 1
ОАР өзендерінің бассейндері бойынша жіктелуі [33әдебиеттер негізінде автор құрастырған]
Алабы
Өзендер
Үнді мұхиты
Лимпопо, Тугело, Умгени, Грейт-Кей, Грейт-Фиш, Гауритс
Атлант мұхиты
Оранжевая, Вааль, Каледон
Ішкі су ағыны
Нособ, Мололо, Куруман
Кесте 1-ге сәйкес бойынша, олардың ішінде ең ірілері: Лимпопо, Тугела, Умгени, Грейт-Кей, Грейт-Фиш, Сандис, Гауритс және басқалар. Көп жағдайда, қысқа, босаға тасты көлдер Үлкен Кертпештің шығыс және оңтүстік жел жақ беткейлерінен бастау алады. Олардың суы мол, көбіне жаңбыр суымен қоректенеді, су шығынының максимумы жазда байқалады. ОАР-дағы ірі Оранжевая өзені (салалары Вааль, Каледон, Брак және басқалар) Атлант мұхитының бассейніне жатады және ұзындығы 1865 км. Олар құрғақ ішкі үстірт арқылы ағып өтеді және төменгі ағысында қатты таяздайды. Өзенде және оның салаларында ірі гидротехникалық ғимараттар салынған. Солтүстіктен Оранжевая өзенінің оңтүстік ағысына қарай Калахари жазығының ішкі ағыны облысына жататын, бірнеше маусымдық өзендер (Нособ, Мололо, Куруман ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
.
Кіріспе
3
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
5
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы
5
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау
7
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары
9
2 ОҢТҮСТІК-АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ-МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
14
2.1 ОАР-ға физикалық-географиялық сипаттама
14
2.2 ОАР дамуының тарихи аспектілері
21
2.3 Экономика мен туризмнің қазіргі жағдайы
26
2.4 ОАР-нің туристік аудандары
29
2.4.1 Шығыс Кап провинциясы
29
2.4.2 Еркін мемлекет (Блумфонтейн)
31
2.4.3 Гаутенг
35
2.4 Квазулу-Натал
37
2.4.5 Лимпопо
39
2.4.6 Мпумаланга
40
2.4.7 Солтүстік-Батыс провинциясы
42
2.4.8 Батыс Кап провинциясы
43
2.4.9 Солтүстік Кап провинциясы
45
3 ОАР-ДАҒЫ ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРЛАРДЫ СИПАТТАУ МЕН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ
47
3.1 Турдың негіздемесі
47
3.2 ОАР-дағы экзотикалық турлардың бағдарламаларының нұсқасы және калькуляциялау
53
Қорытынды
63
Пайдаланған әдебиет тізімі
65
Қосымша Ә
67
Қосымша А
68
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Қазіргі туризм еңбекшілерге жыл сайын ақылы еңбек демалысын беруге байланысты пайда болды, бір жағынан адамның демалыс пен бос уақытын признанием ге негізгі құқығы болып табылды. Олжек тұлғалыұтың дамуына, адамдар мен халықтар арасындағы өзара түсіністіктің факторы болды.
Біздің мемлекетімізде шығу туризмі белсенді дамуда. 2010 жылы Қазақстаннан шыққан туристік саяхатқа 261709 адам шыққан. Сапарлар мен бағыттардың әртүрлілігі тән. Егер жуық арада туристер шоп-турға барса, ал қазір туризмнің жаңа түрлерінің пайда болуына байланысты сапарлардың мақсатыда әртүрлі болды. Осындай бағыттардың бірі экзотикалық елдерді аралау. Экзотикалық елдер палмалармен, маймылдармен, түйелермен және пілдермен, жылы климатымен, көгілдер теңіздерімен, керемет шығыс базарларымен, жеміс-жидектің, гүлдердің молдығымен ұқсас келеді. Экзотика саяхатшы үшін тұрақты бола алмайды және экзотикалық дестинацияға қысқа мерзімге ғана бару тән, себебі онда тұрақты түрде өмір сүру мен ұзақ мержімде болу үйреншікті болып кетеді де және экзотика өзінің жұмбақ әсемдігін жоғалтады. Мұндай экзотикалық елдердің біріне Оңтүстңк Африка Республикасы жатады.
Оңтүстік-Африка Республикасы (ОАР) - түстердің кереғарлығының, қызықты халықтардың, өзінің әдемілігімен арбайтын әртүрлі жабайы табиғат елі.
ОАР-ғы демалыс - тартымды ландшафттардың үздіксіз ауысуы: шығыстағы биік таулы субтропиктік ормандардың балғын мәңгі жасыл тоғайларынан, батыстағы шөлдерге дейін, ұлы таулар шыңынан күнмен шағылысқан және жасыл желекке батқан және жағалаулық жазықтағы алтындарға дейін. ОАР-ғы демалыс бұл керемет, ешқандай салыстыруға келмейтін африка табиғаты, нақтырақ айтқанда әртүрлі жануарлар әлемі.
ОАР-сы туристердің үлкен ағыны келетін орын, ол тек бір келіп кететін жер ғана емес, әрі қарай туризмнің дамуы үшін үлкен үмітке ие болып табылады. Бүгінде экзотикалық туризм қазақстандықтар үшін келешегі бар туризмнің түрі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты ОАР-ның туристік-рекреациялық ресурстарын талдау және қазақстандық туристер үшін экзотикалық турларды өңдеу болып табылады.
Қойылған дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттерді шешеді:
- физикалық-географиялық жағдайына сипаттама беру және ОАР-на тарихи шолу жасау;
- ОАР- ның туристік-рекреациялық ресурстарын зерттеу;
- ОАР-ғы экзотикалық турларды өңдеу және оны экономикалық негіздемесін жасау.
Қойылған міндеттерді шешу үшін келесі әдістер қолданылды: жүйелік тәсіл, салыстырмалы - сипаттамалық, тарихи және статистикалық.
Тақырыпты өңдеу кезіндегі ақпараттартардың негізгі көзі әдебиеттердегі деректер және мерзімді баспасөз, статистикалық материалдар, Интернеттің ғалам тор болып табылады.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізіне осы саладағы мынадай танымал мамандардың туризмдегі ғылыми көзқарастары мен еңбектері себепші болды: С.Р. Ердавлетов, А.Ю. Александрова және т.б.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы мен тәжірибелік мәні берілген дипломдық жұмыс Алматы қаласы нарығында дайын туристік өнім болып табылады және Қазақстаннан туристерді жіберумен айналысатын туристік фирмалардың іс-әрекетінде қолдануы мүмкін.
1 ЭКЗОТИКАЛЫҚ ТУРИЗМ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Экзотикалық туризм анықтамасы
Туризмнің динамикалық дамуының қазіргі кезеңінде ашық әсер қалдыратын және айрықша жағдайымен ерекшеленіп тұратын, туризмнің жаңа бағытына деген жоғарғы төлем қабілетті қажеттілік сұранысын көрсетеді. Мұндай бағыттардың бірі экзотикалық туризм. Экзотикалық туризмде түрлілік ерекшелік жоқ, табиғи, нәсілдік, мәдениеті бойынша экзотикаға жататын, атрибуттар сипатының көптігі есебінен дестинациялардың өзіне бару ерекшелігі ғана. "Экзотика" сөзінің түсінігі - субъективті және жекелеген белгілеріне байланысты болады (туристтің жалпы білім деңгейі мен интеллектіне, аймақ пен оның тұратын ортасына, оның діні мен сеніміне) [1].
Экзотикалық туризм ең алдымен, өзінің белгілері бойынша жағымды эмоция тудыратын керемет көрініс. Экзотика саяхаттаушылар үшін тұрақты емес және экзотикалық дестинацияға қысқа мерзімді бару тән, себебі онда ұзақ мерзімде болу үйреншікті нәрсеге айналып өзінің жұмбақ беймәлім сұлулығын жоғалтады. Экзотика және экзотикалық туризм демалыс және мәдениетпен танысу үшін мақсатты бағытталған, алыс және қол жетпес, оңтүстік және шығыс аудандарда орны бар, құбылыс пен бұйымды суреттейтін, ареалдың ұғымдық түсінігінде қолданылатын, ең алдымен еуропалық аймақтарда, негізгі континентальды құрлық массиві орналасқан және солтүстік жартышарда орналасқан елдердің халықтарының тарихына тән [2].
Экзотикалық туризм деп өзімен барлық ғажайыптарды көрсете алатындардың бәрін айтуға болады. Демалыс, ем, егер өзінің кәдімгі тәсілінен басқаша болса, өте есте қаларлықтай, өз бетінше қызықты және көп әсер қалдыратындай болса, аталған турөнім - экзотикалық туризмге қатысты. Қазақстандықтар үшін бұл көбіне танымдық турлар, біздің туристер көп нәрсені көрмеген және сезінбеген [3].
Өте қызықты демалыс, бұл барлық елдер немесе жекелеген аймақтар арқылы (crossing tour) турлар жасау. Қазақстанда ауылдық туризм танымал, мұнда адамдар ауылдарда тұрып көреді және өркениеттен алыс жатқан барлық ғажайыптарды бастан өткереді. Әсіресе, демалыс күндері, еңбектің кезекті демалыстары және каникулдардағы маңызды демалыс. Бұл уақытта жүздеген қалалықтар уақыттарын жұмыста өткізбейді, өзі үшін босаңсиды, күйзелістен арылуға ұмтылады. Демалыс күндері, жүз жылдан бері, демалысқа арналған күн болып есептелініп келеді.
Тауда серуендеу (Majestic mountains tour) бұл кезекті демалысты, демалыс күндерін өткізетін ең ерекше тәсіл. Таулар бұл таза ауа, бұл ұмытылмас керемет ландшафт, бұл сұлулық, табиғат. мысал ретінде әлемнің мынадай жерлерін еске түсірейік, Гранд Каньон (Америка Құрама Штаттары), ірі танымал сарқырамалар (Ниагара, Виктория). Мүмкін біреу, Австрия сияқты тасты саусақтар сияқты аңғарына баруға қызығатын шығар. Мұнда көруге тұрарлықтай және жанынды толтыратын нарселер бар. Туристер үшін мұнда, ұнаған кереметтерін жақсы аңғаруға мүмкіндігі бар барлық жағдай қалыптастырылған.
Сафари (Safari tour), бұл демалыстың басқа түрі. Кімде-кім аңшы, балықшы болса, онда бұл бағыт соларға арналған жол. Ешкімге зиян тигізбес үшін, фотоаңшылықпен айналысуға болады, бұл өзінің "өлген" аңын көрсететін керемет тәсіл. Кения, ЮАР-дің ұлттық парктері жүздеген қонақтарды қабылдайды. Мұнда небір керемет жануарларды көріп, оларға жақындай алуға болады [4].
Джиптермен турсапарлар (Jecp-Sufwy). Автокөлікпен жүру кімге ұнаса, мұндай экзотикада бірден ұнайды. Бәрі келесідей түрде жүреді. автокөліктер-жолсыздар тізбегі қол тимеген табиғаттың кеңістігінде қозғалады. Өзіңізге де рульге немесе жанында ұнаған пейзажыңызды суретке түсіріп отыруыңызға да болады. Мұндай тізбектер орман, алқап және төбелерде көп күн бойы қыдырып жүре алады, өйткені мұнда тамақтану, жанармай қоры, түнеуге арналған шатырларда бар. Экстримді ұнататындар үшін джиппен таулы массивтерді өзі жеңіп шығуға мүмкіндік береді. Мұндай жорықтан кейін көптеген әсерлер қалады, ал жүргізушілер көлік жүргізуде жаңа тәжірибе алады [5].
Экотуризм (ecotour, ecotourism), қазіргі уақыттағы жаңа тенденция. Оны көбіне Nature Tourism with a Soft Touch деп атайды, бұл сөзбе-сөз және берілген демалыстың толық мағынасын былай аударады, табиғатпен жайлы жанасатын табиғи туризм. Адам осыған ұқсас турлар кезінде ішкі әлеммен, флора және фаунамен жанымен де, тәніменде тікелей байланысқа түсе алады. Ең бастысы, мұндай жорықтар кезінде, миллиондаған жылдар бойы келе жатқан процеске еш әсер етпейді. Ол, біздің ғажайып табиғаттың энергиясымен қоректенетін, бақылаушы ғана. Экотуризм табиғат заңдылығымен келісуге және түсінуге жауапты. Адам мұндай туржорықтар кезінде ешқандай өркениет жоқ, экологиялық таза жерлерді ғана аралайды. Ең көп тараған экотуризм батпақты массивтер, табиғи резервация және қорықтар.
Батпақтармен саяхаттау (swamp safari) - тың жерге түсудегі керемет тәсіл. Жербедерінің өзі және жергілікті жердің ерекшелігі оның өміріне адамның араласуына жол бермейді. Мұнда тек осында ғана кездесетін құстарды көруге болады. Өсімдіктері де жер бетінде жалғыз ғана. Батпақты жерлерде тұратын адамдар, ежелгі өркениетке ие [6].
Батпақты жерлерде ауысып жүру үшін ауа бұрамасымен толтырылған арнайы катамарандар қолданылады. Олар қоршаған ортаға еш қауіпсіз. Мұндай катамарандарда барлық жерде жүріп, осы аймақтағы көптеген көз көрмеген ғажайыптарды тамашалауға болады. Өзімен бірге фотоаппарат ала шығып, естелік үшін ғана емес, үйдегі фотоальбом үшін де өмірдің керемет сәттерінен естелік болып қалады [7].
Әскери турларда танымал және экзотика болып табылады. Кейбір туристер мұнда уақытты жақсы өткізу үшін, енді біреулері өздерінің туыстарының қайтыс болған жерлерін көруге болады. Жалпы әскери туристік турлар көп нарседен тұрады. Демалыс кезінде, туристер тирлер мен палигондарда әскери қару арқылы оқ атуына болады; әскери техникалар, танк, бронетранспортерде қыдыруына;жоғарғы дыбысты жойғыштармен ұшуға; ракета ұшыруға, нақтырақ айтқанда көрермен ретінде ғана көруге болады. Туристер әскери турларда әскери нысандарды, полигондарды, шайқас алаңдарын, жерасты қайықтары мен кораблдерге бара алады. Кейбіреулерге қызық болып жатса, концлагерь және түрмелерді де көруге болады. Басқа да көптеген қызмет түрлері бар және үнемі олардың саны ұлғайып отырады, тек өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдап, кезекті демалысыңызды жақсы өткізсеңіз болды [8].
Экзотикалық туризм өмір сүру үшін үйреншіксіз, мекендеуге де ерекше аймақ және осы параметрі бойынша сипатталады, сондықтан экзотикалық туризмге өзінің жаңалығымен, сиректігімен, эксклюзивтігімен ерекшеленетін, апат болған жерлерге (өлі қалалар) саяхаттау, суасты және ғарыштық туризмнің қазіргі жаңа түрлері де жатады. Мұнда сонымен қатар, өзінің біртексіз табиғи нысандарымен тартатын алғашқы қауымдағы шаруашылықтарды, джунглиді, үңгірлерді барып көруге, қиял ғажайыптың шегі жоқ Солтүстік және Оңтүстік жартышарларды да көруге болады. Экзотикалық туризм күтпеген оқиғалармен байланысады, туристер өздеріне тартымды жерлерге келуіне байланысты, бірақ олардың айналысатын іс-әрекеті түрі ерекше болады (Сібірдегі аюларды аулау, Камчаткадан арқан балықтар аулау, Кариб теңізінен қарақшылардың көмбесін іздеу және т.б.). Экзотикалық туризм түсінігіне, экзотиканың әртүрлі түсінігі кіреді, туризм ойын-сауық түрінде көрінеді, саяхаттаудың негізгі мақсаты әртүрлі мәдениет көріністерімен, өркениетпен, дінмен, басқа елдердің табиғатымен танысу (саяхаттау үшін саяхаттау), туризм денсаулық, спорттық, іскерлік, ғылыми, этникалық және басқа мақсаттарға арналмаған, мұнда тек танымдық мақсат пен рахаттану ғана (экскурсиялық туризм), осынысымен ол туризмнің басқа түрлерінен ерекшеленіп тұрады және тұрғындардың жағдайлары ауқатты бөлігінің артықшылығы болып табылады [9].
1.2 Экзотиканы эмоциялы қабылдау
Экзотиканы жан мен тәннің барлық рецепторын сезіну үшін, кинода ғана емес, өз көзімен көру керек. тек сонда ғана ақша мен уақыт босқа кетпей, бір пайдасы болады. Экзотикалық алыс елдердің, ауқатты туристер мен қажымайтын саяхаттаушылардың барлығын өзіне қарай арбап тұрады.
Ғасырлар бойы еуропалық қоғамда шығыс экзотикасына деген қызығушылық жинақталған. Еуропалықтар үшін экзотикалық елдерді аралау - қоғамның басқа деңгейне көтерілуге, қоғамның өзіне деген қызығушылық пен силастықты қалыптастыруға мүмкін беретен нышан. Шығыс жәдігерлері - қонақтар алдындағы асығып күтетін мақтанарлық мәңгілік дүние. Жаңа Дәуірде шығыс экзотика Африка мен Азияда ғана қолданатын түсінік болып қалды, дегенмен американдықтарда Оңтүстік Американың таңғажайыптары болғанмен де, мұнда көптеген мыңжылдық мәдениет жоқ және сақталмаған.
Экзо... (гректің. йхо - тыс, сырты) сыртқы ортамен байланысты көрсететін, сыртқы, бөтен деген мағына беретін күрделі сөздер бөлігі. Экзотика сөзі гректің exotikos - бөтен, жат жерлік деген мағынасынан да тұрады. Бұл басқа жерден келгендерге ерекше, өзгеше болып көрінетін заттар, құбылыстар, бірнәрсенің әлпеті, шалғайдағы оңтүстік, шығыс елдерінің асқан ерекшелігі. Таңқаларлықтай ерекше, өзгеше. Экзотикалық - аталған мекенге тән емес, жат, ғажайып [10].
Экзотикалық елдер пальмалармен, маймылдармен, түйелер және пілдермен, жылы климатпен, жылы көгілдір теңізімен, керемет шығыс базарымен, жемістер мен гүлдердің көптігімен байқалады. Экзотика саяхаттаушылар үшін тұрақты емес және экзотикалық дестинацияларға қысқа мерзімді барып қайту тән, себебі онда ұзақ және тұрақты мерзімде тұру үйреншікті нәрсеге айналып, экзотика өзінің жұмбақ ғажайыптылығын жоғалтады. Әдемі пілдерден басқа, көптеген улы жыландар бар, климаты қолайсыздау [11].
Экзотика мөлшері - бұл демалыс орнының тұрақты мекен орнымен қарама-қырсылық деңгейі. Сондықтан бұл шама әрбір адам үшін әртүрлі. "Экзотика" түсінігі - субъективті және жеке белгілеріне байланысты болады (туристің білім деңгейі мен интеллектіне, аймақ пен оның өмір сүру ортасына, оның діні мен сеніміне). Біреулер үшін бұл - экзотика, ал біреулерге - жоқ [12].
Экзотика түсінігі оңтүстік және шығыс елдерге қарағанда, климаты қаталдау, солтүстік жартышар елдерін мекендейтін, халықтардың тарихына тән. Бұл елдер өзіне тартып тұрады сондықтан, сол уақыттарда алыс және қол жетімсіз болды. Бейтаныс елдер мен халықтар туралы мәліметтерді, көптеген географиялық ашылуларды жүзеге асырған және екі мың жыл бұрын Васко де Гама Үнді мұхиты арқылы Қызыл теңізден африка құрлығына өзінің қарапайым қайығымен басып озған жерлер [13].
"Шығыстық экзотика" еуропалықтардың түсінігі бойынша, жылы ыстық елдер, ең алдымен ертегідей бай Индия, абсолютті қол жетімсіз Қытай және басқа Азия елдері, сонымен бірге, негізінен христиандардың аса құрметті жерлері орналасқан Таяу Шығыс елдері [14].
Батыс Еуропада экзотикалық шығыс өмірінің бұлыңғыр елесі ортағасыр кезеңінде - Шығысқа сегіз крестті жорық дәуірінде келді. Алыс әскери соғыстан келгендер мен жиһанкездер өздерімен бірге, (мысалы, Марко Поло) ертегілер, әңгімелер, аңыздарда айтылған, ыстық елдер, бұрын соңды көрмеген аңдар мен құстар, халықтар мен дәстүрлер туралы әңгімелер алып келді [15].
Саяхаттаушылар мен алғашқы жорықшылар солтүстік елдеріне дейін, мысалы, грек теңіз жүзушісі Пифей, Еуропаның жағалауын бойлай, Британия аралын басып өтіп, Исландияға дейін жетті. Марко Поло Солтүстік Мұзды мұхитты мен Ресей туралы мәлімет жинады. Дегенмен, суық солтүстік елдер мен аймақтар туралы мәліметтердің кереметтілігі мен ерекшелігі, оларды барып көруге деген ұмтылыс бірден пайда болған жоқ. Джек Лондон ғана, солтүстік (Аляскадағы Клондайк) және оңтүстік территориялардан алған өзінің әңгімелерін керемет жеткізді.
Крестті жорықтар мен басқа да экспедицияларға қатысушы, еуропалықтардың кейбіреулері, жергілікті жердің өмір сүру салты мен дәстүрін, киімдерін, тамағын, әрекеттеріне үйреніп, Шығыста мекендеуге қалып қойды. Батыс Еуропада ғажайып шығыс өмір салтына деген сән кеңінен тарады.
Экзотикалық тур кезінде туристің кез-келген қадамына қауіп төніп тұруы мүмкін. Бұрын саяхаттаушылар темір жолдармен жүруге қорқатын болатын болса, қазір оларды қорқытатындай нәрселер азайды [16].
Шығыс экзотика бір маңызды факторы бойынша еуропалықтардың жүйкесін тоздыратын. Шығыс аймақтардағы экспедицияға қатысушылар, еуропалықтарға беймәлім "экзотикалық" тропиктік ауруларға тап болды және олардың жартысын Ескі Дүниеге алып келді. Еуропалықтарда мұндай ауруларға қарсы иммунитет болмады және қалай емдеуге болатынында білмеді. қазіргі уақытқа дейін тропиктік және субтропиктік жағдайдағы адам денсаулығын зерттейтін, медицина ғылымдарының бөлімі, тропикалық медицина деген бүтін бір ғылым пайда болды. Тропикалық медицинаның пәніне этиология, диагностика, ем, тропикалық аурулар профилактикасы мен эпидемологиясы (сонымен бірге, қоңыржай климаттағы елдерде олардың таралуының алдын-алу); тропиктік жағдайда аурулардың жаппай тегіс таралуының клиникалық ағынының ерекшелігі; жергілікті тұрғындар мен сырттан келгендердің ағзасы мен денсаулығына табиғи және әлеуметтік орта факторларының әсері, адаптация мәселелері, акклиматизация жатады [17].
ХХ ғасырдың екінші жартысында тропиктік медицина мәнінің өсуі мен тез дамуы бір жағынан, тропикалық белдеуде тәуелсіз дамыған мемлекеттердің пайда болуы, ал екінші жағынан, көптеген тропиктік ауруларды емдеу мен тазартудың тиімді құралдарын қалыптастыру болап табылады. Географиялық туристік аймақтар, экзотикалыққа дәстүрлі жататындар келесі елдер: Шығыс елдері, Латын Америкасының елдері, Африка, Мұхиттар.
1.3 Дүниежүзіндегі экзотикалық туризмнің пайда болуының алғы шарттары
Томас Кук жалпы туризмнің негізін қалаушы болып табылады, оның ішінде, экзотикалықты. Оның арқасында экзотикалық турлар танымал болды және осы әрекеттен үлкен пайда әкелді [18].
Біздің көзқарасымыз бойынша, Италия еуропалықтар барған алғашқы экзотикалық орын болатын. Экзотикалық орын - үнемі тұрғылықты жерден ерекшеленетін орын. Италия ағылшындар үшін сол уақытта (ХІХ ғасырдың ортасында) экзотика болып табылды.
Томас Куктің туристік фирмасы "Томас Кук және Ұлы"(Thomas Cook & Son) Неаполь мен Палермода 1860 жылы өзінің филиалдарын ашты. Неаполь, Везувия, Помпеи, Сорренто және Капридегі бағыттары үлкен жетістік әкелді. Италия орындарына келген туристер, қызмет көрсетудің нақты жүйесі болды. Өзінің көптеген қызметтерінде жекелеген сипатқа ие болды және жеке тұлғалар қарамағында болды. Кейбір жағдайларда орындарды жалға беру, жергілікті жолсілтемелерді, жарнамалық материалдарды және баспа басылымдарын таратуда, кәдесыйларды сатуда; тілмаштық қызмет көрсетуде, ерікті біріккен үйірмелерде, шетелдік дәріханаларда дәрі сату кезіндегі, нарықтық бәсекелестік болғанын айтуға болады.
Томас Кук Италиядағы фирмамен ұйымдастырылған алғашқы топтық жорықтары туралы өзінің есебінде 1864 жылы 2 тамызда The Excursionist And Tourist Advertiser журналында былай деп жазды [19]:
"Альпі тауларының шыңы, Апеннин таулы тізбегі, Ломбардияның бай аңғарлары, Тоскан жүзімдіктері мен зәйтүн тоғайлары, көптеген апельсинді, лимонды, мандаринді, інжірді және тұт ағаштары, басқа да сан жетпес өсімдіктер, ең қымбат жемістердің молдығы, әдемі және сирек гүлдердің, жалпы кез-келген жағдайда да Альбионның жағалауларын ешқашан тастап кетпейтін бақытты адамдар тобының аңданыстарына толы болды".
Әрі қарай Египетке дейінгі жорықтар танымалдыққа ие:
1880 жылы Ұлыбританияның империялық менмендігі өрлеп тұрғаны байқалады. Баспасөз екпінді және мақтанышпен империяның теңізінің арғы жағындағы территорияларды ұмтылыспен кеңейтуін бақылап отырды. Египет және Индия сияқты, алыс экзотикалық елдерді, көркемдеп суреттеген көптеген газет басылымдары болды. Бұл басылымдар қоғамдық пікірді қалыптастыруда үлкен маңызға ие болды. Британия өзін "теңіздер және барлық елдердің әміршісі" деп таныды. Сондықтан Египетте қымбат саяхатты түсінген, үлгерімі жақсы жоғарғы сыныптағылар мен қоғамның бетке ұстарларының өкілдері ұлттық сабырсыздық пен империализм идеологиясын жағымды қабылдады [20].
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Египетке бару туризм мақсатында 1856 жылы Кук ұйымдастырған және жиырма жылдан кейін өзінің агенствасы арқылы сатқан, танымал Grand Tour саяхатының жалғасы сияқты болып қалды. 1860 жылы экономикалық-саяси процесстер қарқынды дамыды және жаңа технология мен тасымалдау құралдары қалыптасты. 1869 жылы Британ имперасының осы бөлігінде туризм сферасында экономика мен бизнес үшін өмірлік маңызы бар, Суэц каналының ашылуы болды. ХІХ ғасырдың екінші жартысында үлкен ара-қашықтықты бағындыру үшін, темір жолдар мен теңіз бу қайықтары біртіндеп уақытты қысқартты. Ауқатты ағылшындықтар жергілікті британдық шипажайларды тастап кетті және шалғай жерлер мен елдерде демалуға бет бұрды. Египет, әсіресе, қарашаның ортасы мен ерте көктемге дейінгі аралықта демалатын сәнді шипажайға - winter holiday айналды [21].
Турістік іс-әрекет саласында "Томас Кук және Ұлы" компаниясы басқа туристік фирмалар мен агенстволардан басып озды. Куктің агенствосының Египетте ірі бөлімшесі болды және азаматтық тұлғаларға арналған саяхаттарды ұйымдастыру және әскери экспедицияларда тасымалдау бойынша өзінің әрекетін белсенді дамытты. ХІХ ғасырдың екінші жартысында туризмдегі белсенділік үнемі өсіп отырды. Томас және Джон Кук (оның ұлы) мықты маркетологтар болы және өздерінің болашақ турларының келешегін сәтті ойластыра алды. Олар көптеген саяхаттардың нұсқасын және Египетте туристік бизнесті ұйымдастыру бойынша пікірлерін ұсынды, өздерінің пікірлері мен жоспарларын жүзеге асыруда аянбай еңбек етті. Кук туристік сұраныстың өзгеруін тез сезе алды және Египетте туристер санының өсуі үшін барлық мүмкіндікті пайдаланды.
Египет бойынша көптеген саяхаттар мен турлардың басым көпшілігі Куктің агенствосымен ұйымдастырылған. Әлемге белгілі танымал көрікті Хеопс және Сфинкс сияқты жерлерді аралаумен қатар, Кук трнаспорттық агенство Ніл бойыншада тамаша круиздер ұйымдастырды. Бұл бай тарихи мұраларға, Жоғарғы Египеттегі керемет шіркеулер кешенін көруге туристерге деген мүмкіндік болды [22].
Ніл бойынша өзен жорықтары ұйымдастырылды. Ніл дүниежүзіндегі ең үлкен өзен, оның үлкен бөлігі - Көк Ніл - Египетті ұзына бойы ағып өтеді, барлық тіршілік Ніл аңғарында шоғырланған. Өзеннің маңызы барлық уақыттада жоғары болды. Сондықтан ескі, тарихи ескерткіштер, шіркеулер, мәдени орталықтардың барлығы Нілді жағалай орналасқан территорияларда шоғырланған. Каирден шыққан темір жолдар салынғанға дейін Асуан өзен тасымалында көліктік жолдар жүйесінде орталық орынды алды. 1873 жылдан Кук Каир мен Асуан арасында тұрақты жолаушы тасымалы үшін кемелерді пайдаланды. 1880 жылы Томас Кук Оттоман султандағының Khedive Ismail вице-корольінен Ніл бойынша жалаушылар тасымалын ұйымдастыру құқығын алды. Томас және Джон Кук ұзақ мерзімде тасымалдау мен саяхаттың осы түрлеріне абсолютті монополия алды. Кеме компанияларын ұйымдастыру мен қайықтарды жалға беруге едәуір қаражат салынды. Ніл Асуаннан Каирға дейінгі өзінің ағысында "Кук каналы"(Cook`s canal) деп аталды.
Куктың британдық бәсекелесі - Генри Гейз Henry Gaze, белсенді британдық туристік агент, үлкен стратегиялық қателік жасады және Нілдегі жолаушылар тасымалы мен өзен ісінің болашағын дұрыс бағаламады. Ол Египеттегі өзен круиздерін ұйымдастыру мүмкіншілігін жоққа шығарды. Бұл Британия ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы транспорттық агенстводағы екі көсбасшының арасындағы бәсекелестік шайқаста "Кук және оның ұлы" компаниясының жеңісіне әкелді [23].
1880-1881 жылдар бойы Кук агенствосы кеме көлігі мен жолаушылар классының, маршрутына байланысты құны Pound 81 и Pound 119 тұратын Египеттен Лондонға дейінгі турлар ұсынды. Тур темір жол бойынша жорық және кемелерге билет сатуды, Еуропаға 15 рет түнеу мен Египетте 10 күн түнеуді, жүк тасымалдаудың шығындарын, есектер жалдау шығыны мен сафаридегі жолсеріктер, Ніл бойынша басқа да, спиртті ішімдіктерден басқа, өзен круиздерінің қызметін ұсынды. Турдың осындай құны Ұлыбританияның ауқатты тұрғындарының төлем қабілеттілік сұранысын қанағаттандырды.
Египеттегі Томас Кук ұйымдастырған туристік бизнес бұл елге едәуір пайда мен экономиканың дамуына үлкен екпін алып келді. Ніл жағалауындағы жақсы жабдықталған ыңғайлы өзен қайықтарының круиздары және сәнді қонақүйлер элиталы саяхатшылармен қатар, қарапайым туристерді тарта білді.
Нілді "Нілден кімде-кім су ішсе-Египетке міндетті түрде қайтіп келеді" деген жергілікті мақалға сәйкес, Египеттің маңызды өмір ағыны және символы ретінде қарастырды [24].
Египет үшін маңызды мәселе (қазір тек Египет үшін ғана емес) туристердің көнелікке деген көқарасы. Ерекше ескерткіштерге қызығушылық онша жоғары болмады. Хеопс пирамидасын екі немесе үш жолсеріктер арқылы шығу сәнге айналды. Көрнекі жерлерді қарапайым бақылау кейбір туристерді қанағаттандырмады. Олар ескерткіштерге зақым келтірді, бөлшектері мен фрагменттерін сындырып алды. Бақылау мен тыйым болмағандықтан туристердің көбісі ежелгі ескерткіштерде өздерінің аттарын жазып қалдырды. Кейбір баға жетпес туындыларды да туристердің кесірінен зақымданды және жоғалды. Жергілікті тұрғындар осындай әрекеттерге мүмкіндік берді. олар ежелгілерді талан-таражға салу, Египеттің мәдениеті мен ескерткіштеріне қауіп тудыратынын түсінген жоқ.
ХХ ғасырда ежелгі заттарға деген көзқарас өзгерді, мәдениет пен тарихи ескерткіштерді сақтауды қамтамасыз ететіндей, билік тиісті заңдар қабылдады. Дегенмен, билік тарапынан болған қатаң тәртіпке қарамастан, жергілікті тұрғындар туристерге мәдени құндылықтар мен ежелгі заттарды ақшаға сатуға дайын тұрды [25].
Перғауындар жері көптеген белгілері бойынша жоғарғы тартымдылыққа ие, ең алдымен, өзінің тарихымен, дінімен, мәдениетімен, қысқы маусымда климаты қолайсыз болады. Ағылшындар, әсіресе, қолайсыз қысқы жаңбырлы айларында Британиядан кеткісі келгендер, Жоғарғы Египеттен орын тапты. Көптеген саяхатшыларға дәрігерлер сауықтыру мақсатында қысқы мезгілде саяхаттауға кеңес берді. "Египет маусымының" ашылуы дүниежүзілік туризмнің дамуында маңызды ғасыр болып есептелді. Туризмді ұйымдастырушылар үшін, Египет және Каир, Ніл -дестинациялары туризмнен үлкен табыс табыуға болатын орындар болып есептелді. Ұлыбританиядағы жоғарғы саяхат шеңберінде Египет сәнге айналды, экзотикалық саяхаттың тақырыбы британдық газеттердің беттерінен түспеді. Мұндай саяхаттарға тек ауқатты ағылшындардың қолы жетті. Бұл ел саяхат қоғамындағы элита үшін "туристік Меккеге" айналды. Египеттің тарихы, ежелгі өркениет және әлеуметтік өмір экзотикасы саяхатшылар мен туристерді осы елге қарай арбап тұрды. Саяхаттаушылардың санының өсу мөлшері бойынша, елдің экономикасына туризмнің әсеріде өсті [26].
Осылайша, Томас және Джон Кук алғашқы саяхаттардың ұйымдастырушысы ғана емес, экзотикалық туризмнің де негізін қалаған. Көлікпен даму әрі қарай, жаңа экзотикалық елдерді көрудің мүмкіндігі ұлғайды. Адамдарды әрқашан өздері тұрған жердегі жағдайдан ерекшеленетін жерді көруге құштар болды [27].
Бірінші бөлім бойынша қорытынды. Экзотикалық туризм ең алдымен, аймақтағы өмір үшін ерекше, үйреншіксіз жерлерге барумен байланысты және осы параметрі бойынша сипатталады. Экзотикалық сөзі берілген аумаққа тән емес, ерекшелік. Экзотикалықтың мөлшері әрбір адам үшін әртүрлі болып келеді. Экзотиканы өзіңнің барлық дене мүшеңмен сезініп көруің керек. Жалпы айтқанда, экзотика әлеміне ену керек. Әңгімелер тыңдау, кітаптар мен газеттерден оқу, теледидардан көру бір басқа, ал соның барлығын өз басыңнан өткеру ол тіпті бөлек дүние.
Экзотикалық турдың әрі қарай дамуына Италияға британдықтар жорығын ұйымдастыра отырып, Томас Кук үлкен әсер етті. Бұл ХІХ ғасырдың ортасында болды. Италияға тур ең алғашқы ұйымдастырылған турлардың бірі, британдықтар Италиядан әрі қарай көпшілік демалысқа шығып көрмеген, сондықтан экзотикалық деп аталды. Кейіннен шығыс елдері туралы аңыздар шыға бастады. Египетке қарай туржорықтар Британия қоғамында үлкен танымалдыққа ие болды.
Экзотикалық туризм Қазақстанда да дамыду. Қазақстандық туристерге Таиланд, Вьетнам, Малайзия, Индонезия сияқты экзотикалық елдерге ұйымдастырылған турлар үлкен танымалдық ие.
Келесі тараудан міз Оңтүстік Африка Республикасындағы экзотикалық туризм дамуының мүмкіндіктері мен алғы шарттарын қарастырамыз.
2 ОҢТҮСТІК-АФРИКА РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ОРНАЛАСУЫ МЕН ТАРИХИ-МӘДЕНИ КЕЛБЕТІ
2.1 ОАР-ға физикалық-географиялық сипаттама
Оңтүстік-Африка Республикасы Африка континентінің оңтүстігінде, Оңтүстік жартышардың субтропиктік ендіктерінде орналасқан. ЮАР аймағы құрлықтың ауданының 4,2% (1221 мың шаршы шақырым) құрайды (сурет 1).
Сурет 1. Оңтүстік Африканың карта-сызбасы [28]
Сурет 1-ге сәйкес бойынша, бұл елге шығыстан батысқа қарай біртіндеп ауыстырып отыратын, саванналар мен сирек тоғайлар, шөл және шөлейт жерлер тән. Жазықтар және плоскогрья шығысқа қарай, ал ойпат оңтүстікке қарай күрт төмендейді. Жел жақ бетіндегі беткейлерінде субтропиктік мәңгі жасыл және жапырағы түскен ағаштар мен бұтақтар өскен [29].
ОАР-дің солтүстігінде халық аз қоныстанған шөлейтті және шөлді аудандар бойынша өтетін құрлықтық шекара бар. Солтүстік-батыста ол Намибиямен, ал солтүстігінде - Ботсванна және Зимбабвемен, шығысы - Мозамбик және Свазилендпен шекараласады. Лесото королдігі анклав ретінде ОАР территориясында орналасқан. Батысында ел Атлант мұхиты суларымен, шығысы мен оңтүстігінде - Үнді мұхитымен шайылып жатыр. Елдің мұндай орналасуы әртүрлі табиғи ландшафттардың болуымен ерекшеленеді.
ОАР жербедері биік жазықты үстіртпен сипатталады. Шамаен территорияның жартысы 1000 м-ден 1600 м-ге дейінгі биіктікте, 34 бөлігі теңіз деңгейінен 600 метр биіктікте орналасқан, тек батыстағы, оңтүстіктегі және шығыстағы жағалаулық жазықтығы 500 метр биіктіктен аспайды.
Жербедерінің жалпы белгісін ішкі үстірт пен Атлант және Үнді мұхиттарының жағалаулық жазықтығымен анықтайды. Үстірт оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай төмендейді. Оның едәуір көтеріңкі бөлігі Лесото шекарасында (шамамен 3600 м), ал кішігірім көтерңкі жерлері - Мололо өзені алабында (шамамен 800 м). Ішкі құрғақ үстірт пен түбек жергілікті атауға ие. Оңтүстік-батыста үстірттің бұл тобын карру (Кіші, Үлкен және Жоғарғы), шығыста және солтүстік-шығыста - велд (Жоғарғы, Орташа, Төмен, Буш-велд) деп атайды [30].
Ішкі үстірт пен жағалаулық жазықтық арасындағы табиғи шекара Үлкен немесе Ұлы деп аталады. Кертпештер 2мың шақырымға созылып жатыр. Солтүстік-шығыста ол кең емес аңғарлармен кесілген жекелеген тау сілемдері қатарымен көрінеді. Кертпеш шығыста және оңтүстік-шығыста Айдаһарлы тау деген атпен белгілі (Монт-о-Сурс тауы, 3299 м - ЮАРдің ең биік шыңы); кертпештен оңтүстікке қарай Стромберге, Бабусберге, Сниуберге және т.б. таулар көтеріледі (2500 м дейін); батыста кертпеш жербедерінде байқалмайды (600-00м.).
Үлкен Кертпешпен жас Кап таулары қосылып жатыр. Олар меридиандық жайылуы бойынша (ең биігі Винтер-берге -2400 м) және ендік созылуы бойынша (Лангеберге, Свартберге және басқалар - 2200 м) бірнеше жоталар қатарынан тұрады.
Тау тізбектері мен аңғар бұйраттары арасында орналасқандар жұмсақ климат, құнарлы топырақ және жеткілікті ылғалдылыққа ие. Улифантс өзендерінің аңғары, Бриенің тармақтары, сонымен бірге Парл, Вустер, Каледон, Сваллен-дам қалаларының айналасындағы аңғарлар маңызды ауылшаруашылық аудандары болып табылады.
Лангеберге мен Свартберге жоталарының арасында биіктігі 400-500 м биіктікте Кіші Карру үстірті жатыр. Бұл ылғалды оңтүстік жағалаулық жазықтан Үлкен Карру құрғақ үстіртіне ауысатын өтпелі аудан. Кіші Карру топырағы құнарлығымен ерекшеленеді және суғару кезінде үлкен өнім береді.
Үлкен Карру 600-1000 м биіктікте солтүстікке қарай созылып жатқан Свартберте және Үлкен Кертпеш жоталары арасындағы аудан.
Үлкен КЕртпештен солтүстікке қарай (1000-1300 м), Оранжевая өзені мен Намибия шекарасына дейін созылып жатқан, Кіші Намакваленд және Бушменденд құрғақ плоскогорьесін басып өтетін Жоғарғы Карру үстірті созылып жатыр. Бұл аудан шабындықтағы қой шаруашылығымен айналысады.
Африка платформасының оңтүстік шекарасының кең иілімі солтүстікте Оранжевая өзенінің орта ағысынан бастап кайназой құмдары мен құмдақтарымен жабылған Калахари (800-900 м) жазығы орналасқан. Калахарида шөптесінді өсімдіктер мен бұтақтар өскен; типтік шөлді ландшафтты Намибия шекарасын бойлай, құрғаған оңтүстік-шығыс бөліктен көруге болады.
Калахари бойынша ағып өтетін өзен арнасы (Мололо, Куруман, Нособ және т.б.) жылдың көп бөлігінде құрғап тұрады. Дегенмен өзендер шөлді аудандарды игеруде үлке роль атқарады. Калахаридің барлық ауданы бойынша жер асты сулары тұзды, тұщы суларды өзендердің жоғарғы арналарында бұрғылау және артезиан скважиндері арқылы береді. Сонымен қатар, Калахариде көптеген ізбестасты ойпаттар-пэндер кездеседі. Қысқа мерзімді жаңбырлардан кейін пэндер түбінде сулар жиналып, көлшіктер пайда болады. Бұл су тез буланып кеткенімен, пэндер түбі қой шаруашылығы үшін маңызды шырынды шөптермен жабылады. Әсіресе, Құрғақ көлдер елдерінде көптеген пэндер Апингтоннан солтүстікке қарай орналасқан. Ең үлкені - Хаксхэн-пэн ұзындығы 24 км ені 11 км [31].
Шығысқа қарай жербедері қайтадан біртіндеп көтеріледі. Вааль өзені жағалауын Кап қатпарлы белдеуі алып жатыр. Өзеннен шығысқа қарай, бір-бірінен биіктігі мен климатының құрғақтығы бойынша ерекшеленетін велдтер тобымен басталады. Түскен жауын-шашын мөлшері топырақтың және өсімдіктердің әртүрлілігімен анықталады.
Велд жер беті үшкір шыңды кристалды жоталармен (Ватерберге, Витватерсранд, Магалибберге, Соутпансберге) және тегіс көтерілімдер аңғарларымен қатты тілімделген. Орта Велд геологиялық құрылымы бойынша жер бедері мен өсімдіктері Жоғарғы Каррумен ұқсас келеді (кейбір оңтүстік африка географтары оларды біріктіреді). Оның басты ерекшелігі - климаттың құрғақтығы. Мұнда өте көп мөлшерде қойтастар мен малта тастар кездеседі. Орта Велд бойынша ағып өтетін өзендер тұрақсыз ағындарымен ерекшеленеді және жылдың көп бөлігінде олардың арналары құрғап жатады.
Шығысқа қарай Жоғарғы Велд (1200-2000 м) орналасқан. Оны көбіне шөптесінді деп атайды. Шығысқа және оңтүстік-шығысқа қарай, Жоғарғы Велд біртіндеп көтеріледі, Айдаһарлар тауын айналып өтеді, жағалауға күрт төмендейді. Бушвелд тікенекті бұтақтармен (буш) жабылған. Қарқынды егіншаруашылығының ошақтары Улифантс, Крокодайл және Марико өзен аңғарларымен тоғысады. Төменгі Велдте өзен жағалауы тегіс, ал түбі құнарлы топырақтармен жабылған. Мұнда климат ылғалды және ыстық. Лимпопо өзенін бойлай жекелеген учаскелер және оның салалары батпақтанған.
Елдің шығыс, оңтүстік және батыстағы тар ендігінде жағалаулық жазықтар орналасқан. Жағалаудың оңтүстік шетінде жазықтық өте тар; солтүстікке қарай ол біртіндеп 65-100 км дейін кеңейеді. Оңтүстік жағалау ылғалды Шығыс және құрғақ Батыс жағалаулар арасындағы өтпелі аудан ретінде көрінеді. Шығыс жағалау сияқты ол да ОАР-дың басты егіншарукашылық аудандары юолып табылады.
Батыс жағалау күрт өзгерісті көрсетеді. Улифантс өзенінен солтүстікке қарай Намиб шөлі басталады. Жағалаулық тегіс жол сияқты аз тілімделуімен ерекшеленеді. Жағалау, теңіз деңгейінен 7-20 м дейін көтерілетін, негізінен тақтатастар мен кварциттерден қалыптасқан. Оның қатал, қайтпас түрі ұзақ уақыт бойы еуропалық теңіз жүзушілерін қорқытып келді.
Оңтүстік-батыс және оңтүстікте Ресиф мүйісінің жағалаулық белдеуі кесілген. Оңтүстік жағалаудың қолайлы табиғи шығанақтары мен бухталары ортағасырлық теңіз жүзушілері пайдалана бастады. Бұл бухталар Салданья (порттыда солай атады), Столовая (Кейптаун порты), Фоле-Бей (Саймонстаун), Моцселбай және Алгоа шығанағы. Тар, құзды мүйіс Игольный - Африканың ең оңтүстік нүктесі. Шығыста, Натал аз сулы бухтасында, материктің ең ірі порты Дурбан орналасқан. Одан солтүстікке қарай жазықты аккумулятивті жағалау созылып жатыр.
Елдің климаты. Аймақ субтропиктік облыста, солтүстікке қарай 30° о.ш.- тропиктік климат. Аумақ бойынша орташа жылдық температуры (+120С-тан +230С-ға дейін). Ең суық және ең ыстық белдеулер арасындағы температура шамамен 100С құрайды. Бұл айырмашылықты ендік ғана емес, жербедері мен абсолютті биіктік тербелісі анықтайды. Биіктіктің өсуіне қарай температураның күндік және жылдық амплитудасыда өседі [32].
Климатқа бір жағынан, үнемі мұхитты орталықтардағы жоғарғы атмосфералық қысым - оңтүстікатланттық және үнді максимумы және маусым бойынша ауысып отыратын ішкі -материктік қысым орталығы, екінші жағынан, елдің Батыс және Шығыс жағалауыншайып жатқан Мозамбиктің жылы және Бенгальдің жылы ағыстары әсер етеді. Ішкі аудандарда климатты қалыптастыруда Үнді мұхитынан соғатын, ылғалды шығыс желдері үшін үлкен кедергі болатын, Үлкен Кертпеш рольі үлкен.
Елдің көп бөлігінде қыс жыл бойы құрғақ кезең. Мамырдан қыркүйекке дейін салқын ішкі аудандарда жоғарғы атмосфералық қысымды облыс қалыптасады. Ылғалды ауа мұхиттан материкке еш түспейді. Тек тауда кез-келген уақытта жаңбыр жауатын, шығыс жағалаулық беткейі ғана және жағалаудың оңтүстік-батыс бөлігінде мол циклонды жауын-шашын түседі. Жыл бойы жеткіліксіз судың зардабын көретін ішкі дала аудандары, бұл уақытта, оларға тіпті ешқандай тамшы түспейді. Далалық және жартылай шөлді аудандардағы өсімдіктер түгел күйіп кетеді, және олар тіршіліксіз шөлге ұқсайды. Құрғақшылық батыстан оңтүстік-батысқа қарай ұлғаяжы.
Жоғарғы Велдтің едуәр биіктігіне байланысты қыста аяз және жауын-шашын қар түрінде түседі. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері шығыста 750 мм дейін және батыста - 150 мм дейін түседі.
Жазда қатты қызған Калахари жазығы мен ішкі үстіртте төменгі атмосфералық қысым қалыптасады және Үнді мұхитының солтүстік шекарасындағы ылғалды желдермен материкке созылып жатыр. Шығыс және оңтүстік-шығыс жағалаулық аудандарында жазда ылғалды, жаңбырлы болады. Дурбанда орташажылдық жауын-шашын мөлшері 1200 мм, олардың көп бөлігі жазда түседі. Дурбан ауданындағы орташа жаздық температура +210С - 240С, қыста +150С - 180С.
Жауын-шашынның көп бөлігі жыл бойыны Үлкен Кертпештің жел қаққан беткейлерінде, олар ылғалды және ыстық климатымен ерекшеленіп тұрады. Мұнда жылдық жауын-шашын мөлшері 1000 мм, орташа жаздық температура шамамен +250С, қыста +180С.
Ылғалды солтүстік-шығыс желдері елдің ішіне қарай кіреді. Олардың әрекеті жазда батыста Үлкен Кертпешке дейін сезіледі. Үнді мұхитынан соғатын пассатты желдер ел аумағының үлкен бөлігі үшін негізгі ылғал көзі болып табылады. Себебі, мұнда Атлантикадағы ылғалды ауа массасы Африка материгінің оңтүстік бөлігіне дейін жетпейді [33].
Батыс жағалауы едәуір құрғақ облыс. Пассатты инверсия әсерінен мұнда түсетін жауын-шашын мөлшері жыл бойына 30-50 мм құрайды. Кейбір жылдары жауын-шашын түспейді. Батыс жағалаудан өтетін салқын Бенгель ағысы ауаны ылғалдайды және тұмандар қалыптастырады. Намибті көбіне тұманды шөл деп атайды. Жылына мұнда шамамен 100 мм жауын-шашын түседі, орташа жазғы температура шамамен +150С, қыста шамамен +100С- 120С.
Оңтүстік-шығыс жағалауда жылдық жауын-шашын 650-700 мм, орташа жаздық температура +200С, қыста +140С. Олай болса, елдің территориясында ылғал жетіспеушілік байқалады және егіншаруашылығы тек жасанды суармалы әдісті қолданған жағдайда ғана өнім береді. ОАР дегі су мәселесі жалпы халықтық мәселелердің бірі болып табылады.
ОАР гидрографиясының ерекшелігі, елдің көп бөлігінде ылғалдықтың жетіспеуі ірі көл-өзендік жүйенің енуіне мүмкіндік болмауымен қорытындалады. Өзен жүйелерінің тығыздығы біртегіс емес. Тұрақты өзендердің көбісі Үнді мұхиты бассейніне жатады (кесте 1).
Кесте 1
ОАР өзендерінің бассейндері бойынша жіктелуі [33әдебиеттер негізінде автор құрастырған]
Алабы
Өзендер
Үнді мұхиты
Лимпопо, Тугело, Умгени, Грейт-Кей, Грейт-Фиш, Гауритс
Атлант мұхиты
Оранжевая, Вааль, Каледон
Ішкі су ағыны
Нособ, Мололо, Куруман
Кесте 1-ге сәйкес бойынша, олардың ішінде ең ірілері: Лимпопо, Тугела, Умгени, Грейт-Кей, Грейт-Фиш, Сандис, Гауритс және басқалар. Көп жағдайда, қысқа, босаға тасты көлдер Үлкен Кертпештің шығыс және оңтүстік жел жақ беткейлерінен бастау алады. Олардың суы мол, көбіне жаңбыр суымен қоректенеді, су шығынының максимумы жазда байқалады. ОАР-дағы ірі Оранжевая өзені (салалары Вааль, Каледон, Брак және басқалар) Атлант мұхитының бассейніне жатады және ұзындығы 1865 км. Олар құрғақ ішкі үстірт арқылы ағып өтеді және төменгі ағысында қатты таяздайды. Өзенде және оның салаларында ірі гидротехникалық ғимараттар салынған. Солтүстіктен Оранжевая өзенінің оңтүстік ағысына қарай Калахари жазығының ішкі ағыны облысына жататын, бірнеше маусымдық өзендер (Нособ, Мололо, Куруман ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz