Сатира жанры

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

РЕФЕРАТ 2

КІРІСПЕ 5

1 САТИРА ЖАНРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ, ДАМУ ЖОЛДАРЫ

1. 1 Қазақ әдебиетіндегі сатира жанрының даму тарихы 9

1. 2 Қазақ баспасөзіндегі сатира жанрының қалыптасуы және тақырыптық

ерекшеліктері 19

2 БАСПА БЕТТЕРІНІҢ САТИРА ЖАНРЫНЫҢ ДАМУЫНА

ЫҚПАЛЫ

2. 1. ХХІ ғасыр қоғамдық проблемаларының қазақ сатирасындағы көрінісі 26

2. 2 Жас сатириктер шығармашылығы және сатира жанрының болашағы 35

3 ҚАЗАҚ САТИРАСЫНЫҢ МАЗМҰНДЫҚ ҚУАТЫ

ҚОРЫТЫНДЫ 45

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 50

КІРІСПЕ

Сатира, әзіл, сықақ деген ұғымдарды әр адам сан қырлы сипатта, түрлі мән-мағынада түсінсе керек. Кей жандарға сатира жәй ғана жеңіл әзіл, ал өзгелер үшін күлкі арқылы астарлы ойды меңзейтін таптырмас құрал.

Сатира тeрминінің шығу төркінін, этимологиясын әркім өзінше түсіндіреді. Кейбір ғалымдардың айтуынша, ежелгі гректер жүзім өсірушілердің жүзім шарабын жасаушылардың құдайы - Дионистің ән салып, би билеп, күлдіріп, көңілдендіріп жүретін жол серіктерін «Saturos» деп атаған. «Сатира» атауы сол сөзден шыққан.

Басқа зерттеушілердің пікірінше, бұл терминнің тарихы латынның «Satira» - «смесь» - аралас, әр нәрсенің қосындысы деген сөзінен бастау алады. Кейінірек ежелгі Рим әдебиетшілері сынап-мінеуші, әшкерелеуші сипаты бар шығармаларды «Satura» деп атаған.

Қазір «сатира» атауы әр түрлі мағынада қолданыла береді. Біреулер оны әдебиеттің бір тегі деп түсінеді. 1941 жылы шыққан «Шетел сөздерінің сөздігінде» былай делінген: «Сатира- болмыстың жағымсыз құбылыстарын ащы күлкіге айналдыратын көркем әдебиеттің тегі».

Қанша адам бар болса сонша ой болады демекші, енді біреулер сатираны нақты бір өмір елестерін, болмыс сәттерін суреттеп, жазып, айтып берудің әдіс-тәсілі ғана деп түсіндіреді. Мысалы, сатираның сойылын соққан, бұл түрдің үлкен теоретигі Я. Эльсберг: Сатира- болмысты әдебиет пен өнерде көрсетудің бір әдіс-тәсілі» деп жазды. «Үлкен совет энциклопедиясында» да осы анықтама айтылған.

Тағы біреулердің ұғымынша, сатира - жағымсыз болмыс, құбылыс атаулыны сынап-мінеп, әшкерелейтін әдеби шығарма. А. П. Квятковский: «Сатира- болмыстағы жағымсыз құбылыстарды сынап, әшкерлеуді, күлкі етуді мақсат етіп, қарасөзбен немесе өлеңмен жазылатын көркем әдебиеттің түрі» деп анықтайды.

Сөйтіп сатираның қоғамдағы жағымсыз болмыс, құбылыстарды, адам бойындағы ұнамсыз мінез-қылық, әдеп-тәртіптерді әшкерелеп, күлкіге жығу, келемеж ету ниетімен жазылатыны жөнінде әдебиет зерттеушілерінің пікірлері бір арнаға саяды, бәрі де оның осы пафосын мойындайды. Бірақ олардың бірі үшін сатира - әдебиеттің бір тегі, екіншісі үшін - өмірдің жеке елестерін суреттеп берудің әдіс-тәсілі, үшіншісі үшін - әшкерелеуші әдеби шығарма, төртіншісі үшін - көркем әдебиеттің өзіндік түрі.

Саралай келсек, жоғарыда сөз етілген пікірлердің бәрі де жат емес. Олардың әр қайсысы сатираның әр қырын, қасиетін айтып отыр. Расында да сатира- алымды да шалымды, оның өмір сүру, көрініс табу мүмкіншілігі мол, болмыс- құбылыстарға үңілу, араласу, суреттеу дәрежесі де әр қилы.

Сатира әдебиеттің бір тегі ретінде де көріне алады. Ақын, жазушыларымыздың бастан-аяқ күлкілі ситуацияға негізделіп, сықақтық пафоспен жазылған, таза сатиралық шығармалары әдебиеттің дербес бір тегін құрайды. Өйткені оларда өмірді зерттеп білудің, суреттеп берудің өзіндік эстетикалық принциптері, көркемдік әдіс-тәсілдері қолданылады. Болмыс- құбылыстарды бағалап, түсінудің ерекше формалары пайдаланылады. Яғни сатира қиялдауға, кездейсоқтыққа, түсінбестікке, әсірлеуге негізделсе керек. Шаржға, карикатураға, гротеск, сарказм, иронияға сүйенеді.

Сатирада ащы кекесін, күлкі ету, мазақ қылу, жоққа шығару, үкім айту, адам қиналысын аңдау, адам жүрегенің түкпіріне үңілу, көңілділік пен күрсініс, тенденциялық пен қатаң әділдік, лирикалық сезім мен ғылыми талдау тоғысып жатады. Сөйтіп сатира қарама-қайшылықтардың бірлігінен туындайды. Белгілі бір сатирик шығармасының ерекшелігі осылардың қайсысын қай тұрғыда, қай планда пайдаланғанына қарай аңғарылады. Аристофанның сатирасында қайғылы үн, Щедринде өмірді трагедиялық тұрғыдан сезіну, Гогольде күйзеліс, Чеховта күрсініс басым дейтіні де сондықтан болар.

Таза сатиралық туындылардың эпосқа да, лирикаға да, драмаға да жатпай, әдебиеттің өзіндік дербес тегін құрайтындығының басқа да сырлары бар. Сатирада, эпостық туындылардағыдай, авторға, оқушыға деген қатыссыздық, бейтараптық, объективтілік бола бермейді. Мәселен, Л. Н. Толстойдың «Соғыс және бейбітшілік», М. Әуезовтің «Абай жолы» сияқты эпостық шығармаларды оқығанда, автор да, оқушы да көрінбейді, олардың қатысы, көзғарасы, күрсініс-күйзелісі сезілмейді. Оқиға оларға тәуелсіз түрде өтіп жатады. Осы эпостық объективтілік, сырттай суреттеліп, баяндаушылық сатирада болмайды. Онда сыналып отырған факті мен құбылысқа автордың қатысы, пікірі белгілі дәрежеде білдіріледі. Сондықтан сатира эпос бола алмайды.

Сол сияқты таза сатиралық шығармаларда автор мен лирикалық кейіпкердің сөз етіп отырған жағымсыз құбылыстар жөніндегі жан дүниесі, ішкі сезімі лирика туындыларындағыдай барынша ақтарыла ашылмайды, тек реніші, кейісі аңғарылады да қояды. Осы жағынан ол әрі лирикаға да жатпайды. Сатираны драмаға да теңей салуға болмайды. Эпостағы объективтілікті, лирикадағы жан терезесін айқара ашуды ұштастыра келіп, характерлер қақтығысына құрылатын, сахнада ойнауға лайықталатын драма белгілері де сатирадан түгел табыла бермейді, сондықтан ол драма да емес.

Бітіру жұмысының өзектілігі. Қоғамдағы үнемі ұшырасып отыратын көптеген келеңсіздіктерге тұсау салып, тосқауыл қояр сатира жанры - өмірдің өткір қанжары іспетті. Сатирадай өткір қанжарды екінің бірі батылы жетіп ұстауға дәті бармағандықтан, оны ілуде біреулер ғана ұстауға дәрмен танытады. Ондай адамдарды бүгінгі күн тұрғысынан сатириктер деп атап жүрміз. Қазақ баспасөзіндегі сатираның өрлеп, өркендегеніне біраз уақыттын жүзі болды. Баспасөздегі сатира Әлі де кемелденіп, көкжиекті кеңіту керек. Осы аралықта сатира садағын асынған бірнеше сатириктерді өмірдің өзі тәрбиелеп шығарды.

Сатираны көп зерттеген, бұл түрдің үлкен теоретигі Я. Эльсберг: «Сатира - болмысты әдебиет пен өнерде көрсетудің бір әдіс-тәсілі», - дейді [1, 61] . Ал, А. П. Квятковский: «Сатира - болмыстағы жағымсыз құбылыстарды сынап, әшкерелеуді, күлкі етуді мақсат етіп қарасөзбен немесе өлеңмен жазылатын көркем әдебиеттің түрі», - деп бағалайды [2, 48] .

Бұл бағдарда әрине, қазақ сатирасы қашанда алдыңғы саптан көрініп отырды. Сатираның тақырыптық диапозоны аса өрісті: тұрмыс, мінез көріністері, қоғамдық өмір мен саясаттағы келеңсіздік, адамшылықтан ауытқу, т. б. оның қырағы көзінен қашан да тыс қалмайтын. Жалпы сөз өнерінің, оның ішінде сатираның негізгі өзекті мәселесі қоғамдағы келеңсіздіктер мен адам бойындағы мінез-қылықтарындағы кемшілікерді уақытында тауып, «емдеп» отыратын құдіреттілігінде дей аламыз. Сондықтан кезең-кезеңімен, дәуір-дәуірімен сатираның даму бағытын зерттеп, ондағы ірі сатирик тұлғалардың шығармашылығын жан-жақты саралап отыруы отандық ғылымның да, қоғамның да талабы деп түсінеміз.

Қазақтың тұңғыш сатиралық журналы - «Садақ» Верный қаласында (қазіргі Алматы) 1915 жылдан бастап шыға бастады. Редакторы Бейімбет Майлин болды. Қазақ баспасөзіндегі сатираның алғашқы жыл құсы қол жазба журнал «Садақ»тан бастау алып, біртіндеп дами бастады, қарапайым жанр түрлерінен күрделі, көлемді жанрларға қалам тартқан сатириктердің еңбегінің арқасында талай жолды артқа тастаған қазақ баспасөз сатирасы бүгінде өз кеңістігін қалыптастырған іргелі жанрға айналды.

Бір ғасырлық тарихы бар қазақ баспасөздегі сатираның даму кезеңдерін зерделеп, басып өткен жолдарындағы жетістіктерін ғылыми тұрғыдан таразылау қазақ ғылым үшін үлкен қажеттілік.

Жұмыстың мақсаты мен міндеті. Бұл бітіру жұмысында қазақ әдебиетіндегі сатира жанрының алғаш қалыптасқан кезінен бастап, қазіргі салмағы мен алар орнын таразылап, келер болашағына ғылыми тұрғыдан тұжырым жасалды. Әсіресе әдеби жанрдың бір түрі- сатира жанрының өзіне тиеселі заңдылықтарымен ғылыми негізі кеңінен талданып, баспасөзде әр жылдары жарияланған материалдарға негізделе отырып танымал сатириктердің ұлт сатирасына қосқан үлесі мен, өзіндің қолтаңбасын анықтап бердік. Қандай да бір шығарма ең әуелі өз оқырманымен көп жағдайда баспасөз арқылы жүздесіп, оң бағасын алып жатады. Қазақ сатирасының да кемелденіп дамуына қазақ мерзімді баспасөзі үлкен үлесін қосты. Жас сатириктердің қаламын үштап, қанатының қатаюына қолдаушы болды. Сондықтанда қазақ баспасөзіндегі сатираның тарихын түгендеп, өзіне тән артықшылықтары мен жеткен жетістіктерін ғылыми- теория тұрғыдан талдау, әрі әділ бағасын беру қазақ сатирасының өткеніне іздет, құрымет, ертеңіне бағыт болары сүбәсіз. Біз жазып отырған дипломның да өзектілігі осы.

Зерттеу әдістері. Жұмыста баяндау, шолу, салыстырмалы талдау, жинақтау, қорыту әдістері қолданылды. Бітіру жұмысының негізгі бағыттары- сатиралық, журналистік және публицистік сипатта өрбіді. Сатираның жанрларына анықтама бергенде ғалымдардың теориялық еңбектеріне негізделдік.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазақ әдебиетіндегі сатира- тарихы терең, ұлт руханиятына қосқан үлесі салмақты. Қалыптастырған аудиториясы ауқымды, болашағы нұрлы жанр. Кезінде Алаш Арыстары бас болып ірге тасын қалаған баспасөздегі сатираның қалыптасып дамуын жазу барысында бұған дейін қорғалған ғылыми еңбектермен ғалымдардың тұжырымдамасына негізделдік. Өткен ғасырдың басындағы сатираның қарлығаштары «Садақ» қол жазба жураны мен, «Ай, қап» журналындағы сатиралардың жанрлық ерекшелігін ашуда белгілі ғалым Темірбек Қожакеев пен танымал зерттеуші Тұрсынбек Кәкішов еңбектеріне негізделдік.

Сатриа жанры бұған дейін көп зерттелседе баспасөздегі сатира әліде болса жүйелі қарастырылмаған күрделі тақырып. Біз диплом жұмысында баспасөздегі сатираның тарихын жүйеліліеп, бір ізге түсіруге күш салдық.

Еңбектің ғылыми жаңалығы. Ғалымдардың бізге дейін жазған құнды еңбектеріне негізделе отырып, қазақ әдебиетіндегі сатира жанрын бір арнаға түсіріп жинақтадық. Уақыт кеңістігіндегі түрлі кезеңдерді салыстыра қарастырдық. Әр дәуірдегі қазақ баспасөздегі сатираның тақыптық және жанырлық ерекшеліктеріне баға бердік. Даму болашағына ұсыныстар айттық.

Бітіру жұмысының құрылымы. Жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, сілтемелерден және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 САТИРА ЖАНРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУ, ДАМУ ЖОЛДАРЫ

Қазақ әдебиетінде прозалық сатира да XX аяғы мен XXI ғасырдың басында қарқындап дамыды. Прозалық сатираның жанрлары әдебиет жанры болуымен қатар, публицистиканың, яғни көсем сөздің де жанры ретінде көрініс табады. Прозалық сатираның да бастауы антикалық дәуірден бізге жеткен. Басқасын айтпағанда атақты Петронийдің «Стириконы» мен Апулейдің «Метаморфозы» атты екі сатиралық романы да тарих тезінен өтіп бізге жеткен. Ол туралы И. П. Стрельникова мынадай пікір айтады: «Если число дошедших до нас из античности так называемых греческих романов или фрагментов настолько значительно, что можно говорить даже о каких-то их разновидностях то из всех произведений римской литературы к роману могут быть отнесены только два: «Сатирикон» Петрония и «Метаморфозы» Апулея. Роман Петрония иногда называют сатирико-бытовым, роман Апулея сатирико-фантастическим; оба вполне могут быть определены и как романы эротические, и, уж бесспорно, как авантюрные, стоящие у истоков этого жанра в мировой литературе» [3, 92] . Әрине, әдебиеттану ғылымында сатира туралы ғылыми көзқарастар жан-жақты, әр бағытты. Белгілі қалыптасқан ғылыми бағыт сатираның жанрларының барлығын айтып, одан жанрлық ерекшелік іздейді. Екінші бір бағыт сатира элементінің сөз өнері жанрының барлығына тән екенін айтып, одан жанрлық емес, керісінше стильдік болмыс іздеген жөн деген тұжырым айтады. Ал, ғылымда бұның қайсысы болмасын өз танымын айтуға құқылы. Сатирада жанрлық та, стильдік де қуаттың барлығын ескере отырып біз осы екі қырын да зерттеу барысында қамтып отыруды мақсаттадық. Егер классикалық әдебиеттану ғылымының тү_жырымына сүйенсек сатираның прозалық жанрларына мыналар жатады: фельетон, памфлет, сатиралық әңгіме, юморлық әңгіме, сатиралық повесть (хикаят), сатиралық роман. Осының ішінде ең шағыны, журналистік жылдамдықта жазылатыны да әрине фельетон. Белгілі қазақ жазушысы Бейімбет Майлиннің шығармаларын үзақ жылдар зерттеуші Т. Бейісқүлов бұл мәселе турасында мынадай пікір айтады: «Жазылу тәсіл-түріне қарай Бейімбеттің фельетондарын прозалық жэне поэзиялық деп бөлуге болады. Басымы, негізгісі, көбі қара сөзбен жазылғандары. Оларда бейнелеу, суреттеу, баяндау, диалог, метафора, нақыл сөздер, мақал-мәтел сияқты көркемдік элементтер, конфликт, айтыс, қорқытып-үркіту, сюжет, штрих сияқты эсерлі компоненттер молынан кездеседі. Енді тақырыптық және проблемалық маңызы мен мазмүнына келер болсақ, ол жағы сан алуан. Ол жазбай кетті дейтін мәселе, кемшілік жоқ сияқты» [4, 181] . Міне, зерттеуші Бейімбет Майлиннің фельетондарына баға бере отырып, осы шағын жанрдың тақырып аясының кеңдігін атап өтеді. Сондықтан да фельетонның жанрлық қасиеті оның шағындығында ғана емес, оның мәнділігінде екен. Дер кезінде элеуметтік, басқа да адамзат қоғамындағы келеңсіздіктерге тез үн қоса алатындығында болса керек. Фельетон жанры бүгінгі танылуына дейін көптеген өзгеріске түсіп, түрлі жолдардан өткен. Фельетонның осы тарихын толық ашып берген белгілі ғалым Темірбек Қожакеев болды: «Фельетон деген термин өткен ғасырдың бірінші жартысында баспасөз тәжірибесіне енген.

Француздың «Журналь де деба» газеті өзінің шығарған қосымша жеке парақшаларын фельетон деп атаған . . . Соңынан бүл терминнің мағынасы тағы да өзгерді. Енді газет, журналдардың етегі (подвалы) фельетон деп аталды. Сонда орналастырылған мақала, роман, повестерге дейін «фельетон» деліне берген. Осы мағынада фельетон Германияға, одан Россияға ауысқан. Орыс, неміс баспасөзінде газеттің, журналдың белгілі бір бөлімін «фельетон» деп атаған. Онда қоғамдық-саяси, әдеби шолулар, сын мақалалар, айтыс еңбектер, тарихи очерктер жарияланған. Қазақ топырағында да «фельетон» әр кез әр түрлі Мағынада пайдаланылған. Мысалы, алғаш «Айқап» журналы өзінің негізгі бір бөлімін «фельетон» деп атаған [5, 107] . Бұдан шығатын қорытынды, қазақ сөз онеріне, қазақ баспасына «фельетон» ұғымы XIX ғасырдың аяғында еніп кеткен екен. Әрине, фельетон деп аталмағанымен сол жанрдың мазмұнын беретін сөз қазақта ертеден бар екені белгілі. Фельетон жанр ретінде Журналистикаға ғана тән жанр емес, бүгінде сөз өнерінің толыққанды өзіндік стилі бар жанр деп айта аламыз. XX ғасырда қазақ әдебиетінде фельетон жанры толық қалыптасты. Бұл жанрда көптеген журналистер, кейіннен Б. Майлин, І. Жансүгіров, А. Тоқмағанбетов, Ғ. Қабышев, У. Уайдин, С. Төлешов, Адамбеков, М. Рашев, С. Әлжіков, Т. Қүлиясов, Қ. Аманжолов, Ш. Смаханүлы, Ж. Алтайбаев, О. Әубәкіров, М. Садықбаев, Д. Еркінбеков, Ғ. Қалемов, Ь. Қыдырбекүлы, Т. Әлімбекұлы тағы басқалар қарқындата дамытты.

Сатира - болмысқа эстетикалық қатысының өзіндік ерекшеліктері бар, өмір құбылыстарын зерттеу, бағалау, көрсетуде өзіндік әдіс-құралдары, өзіне тән табиғаты, сыр-сипаты бар дербес әдебиет тегі.

Сатираның жеке бір іс, құбылысты зерттеп білудің әдіс-тәсілі ретінде көрінетіні де рас. Бұл сапада ол эпостық, лирикалық, драмалық шығармалардың бәрінде, барлық түр, жанрында пайдаланыла береді. Солардағы белгілі бір елестер мен образдарды суреттеп берудің құралы, поэтикалық әдісі түрінде ғана қолданылады.

Сатираның көркем шығармалар ішіндегі өзіндік бір түр екені де даусыз. Әр жанрда жазылған сатиралық дүниелерді бір жерге үйіп қойып, «бұл не? Десек, «бұл - сатира, бұл - әдебиеттің сатира түрі» деген жауапты естір едік. Яғни, сатира-көркем шығармалардың бір түрі, сатиралық туындылардың жалпылағыш, жиынтық аты.

«Сатира» деген атаудың бұлардан басқа да мағынасы бар. Кейде ол стильдік ағым атын білдіреді, әр стильдік тенденция өзіне тиімді, өзіне үйлесімді, үндесімді түрді қалайды. Мысалы, гротекст, гиперболаны, шарж, карикатураны, сарказм, иронияны басты құрал етіп пайдаланатын ағымдағылар сатираны таңдайды. Сондақтан да олар сатира ағымындағылар деп те айтылады. Сатира нақты жанрлар түрінде де көріне алады. Белгілі бір сықақ туындылар өзінің бітіь-сипатымен, көркемдік ой-пікірінің берілу ерекшелігімен, әшкерелеудің тілдік, стильдік құрал-әдістерін қолдану деңгейімен сатираның нақты бір жанрының сипатына ие болады да, сол жанр деп танылады. Қазіргі біздіңфельетон, памфлет, пародия, мысал, сықақ әңгіме, сатиралық роман, повесть деп жүргендеріміз - сатираның осы жанрлық көріністері.

Кейде сатираның өзі «жанр» деп те танылады. Кейде зерттеушілер сатира жанр емес, оны «сатира жанры» деп атауға болмайды дейді. Шындығында, «сатира» термині сияқты «жанр» деген атаудың да ұғымы көп. Ол да әр қилы мағынада қолданыла береді. Бір орайда сатираны «жанр» деп ұғынуғада болады. Өйткені әдебиеттің әр тегін (род) кейде «жанр» деп те атайды.

«Жанр термині - дейді әдебиеттану ғылымының үлкен теоретигі, профессор Л. И. Тимофеев, - кейде әдебиеттің тегі деген мағынаны, яғни эпос, лирика, драма дегенді білдіреді» [6, 221] . Осы мағынада З. Қабдолов: «Эпос, өмір шындығын мейлінше мол қамтып, кең суреттейтін, адам мінезін мүмкіндігінше терең ашып, жан-жақты танытатын іргелі, күрделі жанр» деп жазады. [7, 72] . Демек, әдебиеттің әр тегін «жанр» деп атауға, «эпос жанры», «лирика жанры»», «драма жанры» деп жазуға болатын болса, «әдебиеттің дербес тегі» деген мағынада қолданылатын тұста сатираны да «жанр» деп тануға, «сатира жанры» деп жазуға болады.

Сатираның көрнекті орыс зерттеушілері Д. Николаев та, Л. Ф. Ершов та, У. Гуральник те сатира сырларын осылай түсіндіреді. Бірінші аталған автор «сатира - маңызды, пайдалы нәрсе, бірақ бұл өнердің айқындаушы жанры емес» деп, сатираны жанр ретінде қарайды, енді бірде оны «типтендіру әдісі» дейді [8, 85] . Мұның үстіне ол да біреулер сатираны жанр деп біледі, біреулер болмысқа көзқарастың бір көрініс деп санайды, енді біреулер оны типтендіру әдісі деп атайды, тағы біреулер әдебиеттің тегі, түрі ретінде таниды деп ашық айтады [9, 60] .

Л. Ф. Ершов «Сатириконда» күлкілі новелла, фельетон, юмореско, анекдот және жеке шумақ жетекші жанрлар болды» деп жазады [10, 25] . Сол сияқты әлгі Д. Николаевтың «ескіден келе жатқан әдеби сатиралық жанрлардың бірі- мысал(басня) . У. Гуральниктің « . . . дүркінді баспасөз қазір жол-сапар очерк, ашық хат, қағаз шетіндегі ескертпелер(заметки на полях), сын түсіндірме (критический комментарий), шолу-пародия сияқты жаңа деректі сатиралық жанрларды нәтижелі дамытып келеді» деген сияқты пікірлері де - осыған айқын дәләл. Енді юмор туралы. Юмор да, сатира атауы сияқты бірнеше мағынада қолданылады. Ең алдымен ол да - өмірдегі күлкілі болмыс, құбылыс, факті, оқиғаларга эстетикалық қатыстың бір типі. Кез келген күлкілі нәрсені сатиралық тұрғыдан, сатиралық пафоспен бағалай салуға болмайды. Кейбір қоғамға жалпы моральға зиянсыз күлкілі жайлар, жеке адамдардың қайырыммен, кешіріммен қарауға болатын әпенділік әрекеттері, әлсіз жақтары болады. Мысалы, Чапаевтың әлем әскеріне командир бола алмаймын-ау, өйткені барлық тілді білмеймін ғой деген өкініші, бір мәселе туралы өз пікірін, өз көзқарасын сұрағанда, Ленин қай жағында болса, мен де сол жағындамын деуі - күлкілі жайттар. Бірақ, батырдың осы аңғалдығы, түсінбестігі сатираға негіз бола алмайды, сатиралық тұрғыдан талдап бағалауды көтермейді. Осы сияқты 1920 жылы Одессаны жаудан босатқан Қызыл әскерлердің кейбірі «әлгі Антанта деген қатыны қайда, соны құртып, біржола тынышталайық» деп оны іздепті. Бұл да - кемшілік, білімсіздік, күлетін комизм. Бірақ, мұны да сатира пафосымен тепкілеуге болмайды.

Өмірдегі негізінен жағымды объектілер мен болмыстың осындай жеке бір мінін, «әттеген-ай!»дегізерлік әлсіз, жөнсіз жағын жеңіл күлкі, әзіл-оспақпен көңілді, симпатиямен тәлкек етудің, бағалаудың түрін юмор дейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.