Дүкендегі спорт тауарларын есепке алу қосымшасын жасау
КІРІСПЕ 6
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері 7
1.2 Кестелер арасындағы байланыс 17
1.3 Мәліметтер қорының модельдері 19
1.4 Мәліметтер қорын жобалау. Пәндік саладағы концептуальды модель 24
1.5 Мәліметтер қорын басқару жүйелері 25
1.6 ДҚБЖ. ны өңдеудегі Delphi ортасының құралдарын мәліметтер қорында пайдалану 31
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДЫ.ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 33
2.1 Қосымшаларды құру. Мәліметтер базасының кестелерін құру 33
2.2 Бағдарламаның құрылымын сипаттау 36
2.3 Пайдаланушы интерфейсі 40
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 48
3.1 Жобалауға кететін шығындар 49
3.2 Амортизация төлемдерді есептеу 49
3.3 Электроэнергия үшін төлем 50
3.4 Интернет үшін төлем 50
3.5 Монтажға кететін шығындарды есептеу 51
3.6 Жалпы жобалауға кететін шығынды есептеу 51
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
Қосымша A 55
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері 7
1.2 Кестелер арасындағы байланыс 17
1.3 Мәліметтер қорының модельдері 19
1.4 Мәліметтер қорын жобалау. Пәндік саладағы концептуальды модель 24
1.5 Мәліметтер қорын басқару жүйелері 25
1.6 ДҚБЖ. ны өңдеудегі Delphi ортасының құралдарын мәліметтер қорында пайдалану 31
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДЫ.ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 33
2.1 Қосымшаларды құру. Мәліметтер базасының кестелерін құру 33
2.2 Бағдарламаның құрылымын сипаттау 36
2.3 Пайдаланушы интерфейсі 40
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 48
3.1 Жобалауға кететін шығындар 49
3.2 Амортизация төлемдерді есептеу 49
3.3 Электроэнергия үшін төлем 50
3.4 Интернет үшін төлем 50
3.5 Монтажға кететін шығындарды есептеу 51
3.6 Жалпы жобалауға кететін шығынды есептеу 51
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
Қосымша A 55
Қазіргі әлемде ақпарат маңызды байлықтардың бірі болып табылады, ал ақпараттық жүйе (АЖ) барлық қызмет саласында қажетті құрал болып танылады.
Ақпараттық жүйенің көмегімен шешілетін міндеттердің әртүрлілігі, құрастырылу қағидасымен және оларға енгізілген ақпаратты өңдеу ережесімен айрықшаланатын көптеген әртүрлі жүйелердің пайда болуына алып келді.
Ақпараттық жүйелерді бір қатар белгілері бойынша саралауға ерекшеліктерінің ең маңызды белгілері енгізілген.
Диплом жұмысымның тақырыбы осы ақпараттық жүйеге қатысты спорт тауарларының есебін Delphi ортасының қосымшасында құру болып табылады.
Ақпараттық жүйенің көмегімен шешілетін міндеттердің әртүрлілігі, құрастырылу қағидасымен және оларға енгізілген ақпаратты өңдеу ережесімен айрықшаланатын көптеген әртүрлі жүйелердің пайда болуына алып келді.
Ақпараттық жүйелерді бір қатар белгілері бойынша саралауға ерекшеліктерінің ең маңызды белгілері енгізілген.
Диплом жұмысымның тақырыбы осы ақпараттық жүйеге қатысты спорт тауарларының есебін Delphi ортасының қосымшасында құру болып табылады.
1 Тельман Дж., "Основы систем баз данных", Москва, Финансы и статистика', 2002г.-524 с.
2 Волоха А, “Microsoft SQL Server. Новые возможности”, Москва, «Учим вместе», 2006г.-289 с.
3 Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г. -120 с.
4 Дейт К Дж., «Руководство по реляционной СУБД», Москва, Наука, 1998г.-569 с.
5 Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. - М.: Финансы и статистика, 1989. - 351 с.
6 Мартин Дж. Планирование развития автоматизированных систем. - М.: Финансы и статистика, 1984. - 196 с.
7 Хаббард Дж. Автоматизированное проектирование баз данных. - М.: Мир, 1984. - 294 с.
8 Корнеев И.К., Машурцов В.А. Информационные технологии в управлении. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 158 с.
9 Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1983. - 320 с.
10 Джексон Г. «Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ», Москва, Мир, 1991г. – 230 с.
11 Брешенков А В, «Оперативная разработка баз данных», СПб, ИТМО, 1998г.-500 с.
12Голицина О.Л., Максимов Н.В., Попов И.И. Базы данных: Учебное пособие. - М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2003. - 352 с.
13Культин Н. «Основы прогрммирования в Delphi7».-С-П: «БХВ Петербург», 2003 г. -455 с.
14 Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.:
ИТМО, 1994. – 80 б.
15 В.В. Фаронов Основы программирования в SQL. - М.: Издатель Молгачева С.В., 2002. - 329 с.
16 Мамаев Е. MicrosoftSQLServer 2000 - СПБ.: БХВ-Петербург, 2002. – 365с.
2 Волоха А, “Microsoft SQL Server. Новые возможности”, Москва, «Учим вместе», 2006г.-289 с.
3 Когловский М.Р., "Технология баз данных на персональных ЭВМ", Москва, 'Финансы и статистика', 1992 г. -120 с.
4 Дейт К Дж., «Руководство по реляционной СУБД», Москва, Наука, 1998г.-569 с.
5 Бойко В.В., Савинков В.М. Проектирование баз данных информационных систем. - М.: Финансы и статистика, 1989. - 351 с.
6 Мартин Дж. Планирование развития автоматизированных систем. - М.: Финансы и статистика, 1984. - 196 с.
7 Хаббард Дж. Автоматизированное проектирование баз данных. - М.: Мир, 1984. - 294 с.
8 Корнеев И.К., Машурцов В.А. Информационные технологии в управлении. - М.: ИНФРА-М, 2001. - 158 с.
9 Атре Ш. Структурный подход к организации баз данных. - М.: Финансы и статистика, 1983. - 320 с.
10 Джексон Г. «Проектирование реляционных баз данных для использования с микроЭВМ», Москва, Мир, 1991г. – 230 с.
11 Брешенков А В, «Оперативная разработка баз данных», СПб, ИТМО, 1998г.-500 с.
12Голицина О.Л., Максимов Н.В., Попов И.И. Базы данных: Учебное пособие. - М.: ФОРУМ: ИНФРА-М, 2003. - 352 с.
13Культин Н. «Основы прогрммирования в Delphi7».-С-П: «БХВ Петербург», 2003 г. -455 с.
14 Кириллов В.В. Структуризованный язык запросов (SQL). – СПб.:
ИТМО, 1994. – 80 б.
15 В.В. Фаронов Основы программирования в SQL. - М.: Издатель Молгачева С.В., 2002. - 329 с.
16 Мамаев Е. MicrosoftSQLServer 2000 - СПБ.: БХВ-Петербург, 2002. – 365с.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ МЕХАНИКА-МАТЕМАТИКА ФАКУЛЬТЕТІ
АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР КАФЕДРАСЫ
Дүкендегі спорт тауарларын есепке алу қосымшасын жасау
тақырыбына жазылған
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған
____________________
(қолы)
Қуаныш О.Б.
Ғылыми жетекші,
ф.-м.ғ.к., доцент
____________________
(қолы)
Шарипова Б.И.
Норма бақылаушы
____________________
(қолы)
Жуманов Ж.М.
Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңг.м.а, PhD доктор
____________________
(қолы)
Есенгалиева Ж.С.
Алматы 2015
Pефеpaт
Дипломдық жұмыс 63 беттен, 15 суpеттен, 10 кестеден, 18 пaйдaлaнылғaн әдебиеттеp тізімінен және 1 қосымшaдaн тұpaды.
Кілт сөздеp: CПОРТ ТАУАРЛАР САТАТЫН ДҮКЕН, ДЕЛФИ, МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ, АКСЕСС.
Зеpттеу объектісі: Спорт тауарлар сататын дүкен.
Жұмыс мaқсaты: Кез келген спорт тауарлар сататын дүкенге арналған мәліметтер қорының қолданушы қосымшасын жасау .
Жaсaлғaн жұмыстap: Ақпараттандыру кезеңінде барлық жұмыстар автоматтандырылса, адамдардың өмірі үшін қиыншылықтар аз болады. Мәліметтер қоры - ақпараттық жүйелердің негізі. Дипломдық жұмыстың тақырыбына байланысты спорт тауарлар сататын дүкенге арнайы қолданушы үшін мәліметтер қорын қолданып, қолданушы қосымшасын жасау маңызды болып табылады. Мәліметтер қоры өздігінен үлкен көлемді ақпараттарды сақтау, оларды өңдеу мен жаңартуларды орындайтын жеке бағдарламаның физикалық және логикалық көрінісі. Мәліметтер қоры ретінде Майкрасофт офистік бағдарламасының Аксесс мәліметтер қоры қолданылды. Ал оған бағдарламалық қосымшасы ретінде Делфи бағдарламасын қолдануды жөн көрдім.
Жaсaлғaн жұмыс нәтижелеpі: Жасалған жұмыс Паскаль тілінде Делфи бағдарламасында бағдарламаланды. Аксесс мәліметтер қорымен толық байланыс орнатылды. Кез келген ақпарат мәліметтер қорында еш кедергісіз өңделеді. Қолданушылар ретінде: админ, менеджер, бухгалтерлер үшін жеке құпия сөз арқылы кіретін жеке қосымша бөлімдері жасалынды. Әр қолданушы өз парақшасына кіре отырып, өздерінің жұмыстарын еш кедергісіз орындай береді. Мәліметтер қорының кестелері бір бірімен әр түрлі байланыс түрлерімен байланысқан. Кестеге енгізілген ақпарат әр түрлі мәліметтер қолданушыларына көрініп тұрады.
Қолдaну aясы: Дипломдық жұмыстың тaқыpыбынa бaйлaнысты мәліметтер қоры тікелей спорт тауарлар сататын дүкенге ғана қатысы бар. Мәліметтер қорына енгізілген әрбір ақпаратты админ да, бухгалтер де, менеджер де көре алады. Дүкенде сатылған тауарлар жөнінде ақпаратты менеджер енгізе алса, оны админ бақылап кейбір мүмкіншіліктер жасай алады. Қойма жүйесіне де қатысы бар және осы тауарлармен қамтамасыз ететін кәсіпкерлер туралы да ақпараттарды көруге болады.
Зеpттеу объектісі бойыншa келешекке жaсaлaтын жұмыстapғa болжaм: Болашақта мәліметтер қорын желілік деңгейге дейін көтеру қарастырылады. Ол үшін мәліметтер қорының осы үлгісін басқа МҚБЖ-ға көшіру қажет. Мәліметтер қорына тағы басқа да түрлі қызметтер қосылатын болады
Pефеpaт
Дипломная работа состоит из 63 стpaниц, 15 pисунков, 10 тaблиц, 18 источников и 1 пpиложений.
Ключевые слова: МАГАЗИН ПО ПРОДАЖЕ СПОРТ ТОВАРОВ, ДЕЛФИ, БАЗА ДАННЫХ, АКСЕСС.
Объект исследования: Магазин по продаже спорт товаров.
Цель работы: Разработка пользовательского приложения базы данных для любого магазина по продаже спорт товаров.
Сделанные работы: Если в стадии информатизации все работы автоматизируется, то в жизни людей будет мало трудностей. База данных - основа информационных систем. Важностью по теме дипломной работы является разработка пользовательского приложения с базой данных для магазина по продаже спорт товаров. Само собой база данных обрабатывает , сохраняет и обновляет информации больших обьемов и представляет физическую и логическую программу. По типу выбрана база данных Аксесс. Для построения програмного приложения используется программа Делфи.
Результаты: Cделанная работа запрограммирована на языке Паскаль в программе Делфи. Установлена полная связь с база данных Аксесс. Любая информация обрабатывается в базе данных без каких-либо сдержек. Как пользователи выбраны: админ, менеджер и бухгалтер и в том числе они могут войти в свои личные страницы с помощью пароля. Все пользователи зайдя в свои страницы могут работать без задержек. Таблицы между собой взаимосвязаны разными видами связей. Введенные информации видны для всех пользователей базы данных.
Облaсть пpименения: По теме дипломной работы, база данных напрямую приминяется только для магазина по продаже спорт товаров. Внесенные каждые информации может видеть и админ, и бухгалтер, и менеджер. Если менеджер вносит информации о проданных вещях , то админ может контролировать и делать разные возможности. К складу тоже относиться это база данных и можно увидеть информации о предприниметлей , которые обеспечивают товарами магазина.
Дaльнейшее paзвитие исследовaний: В будущем планируется поднять базу данных до сетевого уровня. Для этого, модель текущей базы данных перевести в другое СУБД. В базу данных будут добавлены другие и разные сервисы.
Abstract
Diploma work consists of 63 pages, 15 illustrations, 10 tables, 18 references and 1 appendixes.
Key words: SHOP OF SELLING SPORT GOODS, DELPHI, DATABASE, ACCESS .
Research object: Shop of selling sport goods.
Purpose of the work: Developing user application of database for shop of selling sport goods.
The done work: If in stage of informatization all works are automated, there will be little problems in people`s life. Database is foundation of information systems. The important thing by the theme is developing user application with database for shop of selling sport goods. Database can handle, save and update information of big volumes and represent physical and logical view of program. As the type of database, there is chosen Access. For creating application with the program, there is chosen Delphi.
Results: The done work was programmed with Pascal in Delphi. Full relation was installed with Access database. Any information is handling in database without checks. As users chosen: an admin, a manager, an accountant and they can input to their own parts with password. All users are inputting to their parts, they can work without delays. Tables related with each other with different views of relation. The entering information is watched to all users of database.
Scope of use: By the theme of diploma work, database is using for only shop of selling sport goods. The entering any information can see an admin, a manager, an accountancy. If manager enters the information about selling goods, admin can control and make different possibilities. And also, database treats with warehouse, users can see information about businessmen who provide shop with goods.
Further development of research: In a future, there will be planning to pick up database to network level. For that, the model can be translated to another DBCS. There will be added other and different services to database.
Мазмұны
КІРІСПЕ 6
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері 7
1.2 Кестелер арасындағы байланыс 17
1.3 Мәліметтер қорының модельдері 19
1.4 Мәліметтер қорын жобалау. Пәндік саладағы концептуальды модель 24
1.5 Мәліметтер қорын басқару жүйелері 25
1.6 ДҚБЖ- ны өңдеудегі Delphi ортасының құралдарын мәліметтер қорында пайдалану 31
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДЫ-ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 33
2.1 Қосымшаларды құру. Мәліметтер базасының кестелерін құру 33
2.2 Бағдарламаның құрылымын сипаттау 36
2.3 Пайдаланушы интерфейсі 40
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 48
3.1 Жобалауға кететін шығындар 49
3.2 Амортизация төлемдерді есептеу 49
3.3 Электроэнергия үшін төлем 50
3.4 Интернет үшін төлем 50
3.5 Монтажға кететін шығындарды есептеу 51
3.6 Жалпы жобалауға кететін шығынды есептеу 51
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
Қосымша A 55
КІРІСПЕ
Қазіргі әлемде ақпарат маңызды байлықтардың бірі болып табылады, ал ақпараттық жүйе (АЖ) барлық қызмет саласында қажетті құрал болып танылады.
Ақпараттық жүйенің көмегімен шешілетін міндеттердің әртүрлілігі, құрастырылу қағидасымен және оларға енгізілген ақпаратты өңдеу ережесімен айрықшаланатын көптеген әртүрлі жүйелердің пайда болуына алып келді.
Ақпараттық жүйелерді бір қатар белгілері бойынша саралауға ерекшеліктерінің ең маңызды белгілері енгізілген.
Диплом жұмысымның тақырыбы осы ақпараттық жүйеге қатысты спорт тауарларының есебін Delphi ортасының қосымшасында құру болып табылады.
Қосымша дегеніміз жобаның логикасын толықтыратын максималды сан функцияларын орындайтын бағдарламаны айтамыз. Яғни тапсырысушыларға бағдарламаны өндеудің бастапқы қадамында ол жарамды болу немесе ұсынылған концепциясы, архитектуралық, технологиялық шешімдері талапқа сай орындалып жатқаны туралы ақпараттық жүйенің макеті көрсетіледі.
Бұл жұмыстың мақсаты ақпараттық жүйенің спорт тауарларының айнылымын есепке алу, жан-жаққа қозғалысын реттеу, тұтынушыға жеткізу, тіркеу, бағдарламаны құру болып саналады. Құрылған қосымша нақты бір фирманың мәліметтер қорымен жұмыс жасай алатыны, тауарлар, райондар және олардың мекен-жайлары, келісімге отырғызатын агенттер туралы, клиенттердің тапсырыстары, т.б. бойынша кестеаралық байланыста болуын қамтамасыздандыру керек.
Диплом жұмысымда қойылатын талаптар келесі:
1) Тауарлардың қозғалысын мүлік нарығының техникалық жақтарын оқып үйрену. Қандай критериялары бойынша тауарлар түріне қарай анықтаймыз.
2) Фирмадағы тіркеудің мақсатын анықтау және негізгі моменттерді автоматизациялауға белгілеу.
3) Дүкендер мен компаниялардың жұмысын, құжаттардын үрдісін, жұмыс үрдісін қарастырып функционалды құрылымын толықтыру.
4) Базаның құрылымын толықтыру, қажетті мәліметтер типін анықтау.
5) Фирмадағы ақпараттарды тіркейтін құрылымдық элементтер арасындағы байланысты құру.
6) Құрылатын бағдарлама бойынша өндеу ортасын және мәліметтер қорының ұйымдастыру тәсілдерін анықтау.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері
Мәліметтер қорының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш техникалардың жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты. Алғашқы кезде есептеуіш техникалар тек "қолмен" шығаруға болмайтын математикалық күрделі есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін компьютерлік технологиялардың дамуына байланысты бұндай есептеулер тек автоматтандырылған жүйелер арқылы есептеле бастады. Сол уақытта компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу үшін қолдану ойластырылды. Адам өмірінің кез келген саласында қажет болатын ақпараттар мен мәліметтерді есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және беруалу өте ыңғайлы болып шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз қызметтерінде ақпаратты көп пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар ақпаратты сақтау мен өңдеуге ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Мәліметтер қоры дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы жаңадан қалыптасқан кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер қоры басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық - программалық кешендермен қарым - қатынасының әдістерін де қамтиды. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана емес, ақпараттар да сақтай аламыз.
Мәліметтер қоры бұл ақпараттарды сақтау үшін арналған ұйымдастырылған құрылым. Алғашқы кезде, яғни, мәліметтер қоры түсінігі қалыптаса бастаған жылдары, бұл қорларда тек қана мәліметтер сақталып жүрді. Бірақ бүгінгі күнгі мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) өз құрылымында тек қана мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар тұтынушылармен немесе басқа да программалық-ақпараттық кешендермен қарым-қатынас жүзеге асырылатын әдістерді (яғни, программалық код) де орналастыруға мүмкіндік береді. Осылайша біз қазіргі заманғы мәліметтер базасында тек қана мәліметтер ғана емес, сонымен бірге ақпарат та сақталатындығын айта аламыз.[1]
Егер, мысалы, бір дүкеннің мәліметтер қорын қарастыратын болсақ, бұл анықтаманы оңай түсіндіруге болады. Бұнда клиенттер туралы, олардың мекен-жайлары, есеп шоттарының жағдайы, қаржылық операциялары және т.б. туралы мәліметтер сақталады. Бұл қорға дүкеннің көптеген қызметкерлері кіре алады. Бірақ олардың ішінде бұл қорға толықтай ие болып, оған өзі жеке өзгерістер енгізе алатын адам жоқ. Мәліметттерден басқа базада әр түрлі әдістер мен жабдықтар бар, ол әрбір қызметкерге оның компетенциясына кіретін мәліметтермен ғана жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Базадағы мәліметтердің нақты қызметкерлерге тиісті әдістермен өзара байланысы нәтижесінде қызметкерлер пайдаланатын және өз компетенциясы шеңберінде мәліметтерді енгізу мен редактрлеуді жүргізетін ақпарат қалыптасады.
Базаға ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда да мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені ондай мәліметтер болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар - бұл мәліметтер қорының құрылымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың әдістерін анықтап береді. Мәліметтер қоры көптеген объектілерден тұрады, бірақ солардың ең негізгісі кесте болып табылады. Ең қарапайым мәліметтер қоры бір ғана кестеден тұрады. Сәйкесінше, ең қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол кестенің құрылымымен анықталады.
Әлемде көптеген мәліметтер қорын басқару жүйелері бар. Олардың әр түрлі объектілермен әр түрлі жұмыс істеу мүмкіндігі мен пайдаланушыларға әр түрлі функциялар мен жабдықтар ұсынатындағына қарамастан МББЖ-нің көбі ортақ негізгі түсініктердің тұрақты кешеніне негізделеді. Бұл бізге бір жүйені қарастырып, оның түсініктерін, әдістерін және тәсілдерін МББЖ-нің барлық классына жалпылауға мүмкіндік береді.
Мәліметтер қорынның айқын басымдылықтары мен объективті алғы шарттары оның кең түрдегі қолданысына әкелді. Оны қолданудың алғы шарттарына келесілер жатады:
- нақты өмірдің объектілері өзара күрделі қарым-қатынаста болады. Бұның бәрі олардың ақпараттық көрінісі өзара байланысқан бір бүтінді қалыптастыруды талап етеді;
- әртүрлі пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктері өзара қиылысады, ал бұл бір мәліметтер базасын қолдануды және әртүрлі пайдаланушылардың оған кіру мүмкіндігін бір мақсатты қылады;
- ақпараттық қорды құру мен жүргізу функциялары мен қажетті мәліметтерді ұсыну әртүрлі тапсырмаларды шешуде универсалды және жалпы болып табылады. Мәліметтерді басқару үшін мамандандырылған программалық жабдықтарды құру бұл функциялардың орындалу деңгейінің өсуі мен ақпараттық жүйелерді құрудың еңбек сыйымдылығының қысқаруына әкеледі;
- техникалық және программалық қамтамасыз етудің дамуының қазіргі заманғы деңгейі, ақпараттық жүйелерді құру теориялары мен практикасы тиімді. Мәліметтер қорын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер қоры - ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер қоры өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған деректер жиынтығын құрайды. Деректер қорындағы ақпарат:
- қайшылықсыз
- артықсыз
- тұтас
болуы керек.
Мәліметтер қоры кейбір қолданбалы ақпараттық жүйеде қолданылатын деректерді қамтиды. Мысалы: 'Сирена' немесе 'Экспресс' авиа және теміржол билеттерін сату системасы. Мәліметтердің ұйымдастыру түріне байланысты мәліметтер базасындағы деректердің негізгі модульдері келесі түрде болады:
- иерархиялық
- желілік
- реляциялық
- объекті-бағытталған
Иерархиялық модельде деректер ағаштәріздес (иерархиялық) құрылым түрінде беріледі. Деректердің осындай ұйымы иерархиялық реттелген ақпараттармен жұмыс жасағанда ыңғайлы, бірақ қиын логикалық байланыстармен жұмыс жасағанда иерархиялық модель әлсіз.
Желілік модельде деректер ерікті граф түрінде ұйымдастырылады. Желілік модельдің кемшілігі болып, құрылымының қаттылығы және оны ұйымдастырудың қиындылығы болып табылады. Сонымен қатар, иерархиялық және желілік модельдерінің кемшіліктерінің бірі болып, деректер құрылымының деректер базасын жобалау кезінде берілуі және деректерге қатынау барысында өзгертуге келмейді.
Объекті-бағытталған модельде мәліметтер базасының жазбасы объект түрінде беріледі. Объекті-бағытталған модель желілік және реляциялық модель ерекшеліктерін қамтып, күрделі мәліметтер базасын құруда пайдаланылады.
Дербес компьютерлер үшін қазіргі мәліметтер қорының көбісі реляциялық болып табылады. Мәліметтерді ұйымдастырудың реляциялық моделінің құндылығы - оның қарапайымдылығы, құрылымының икемділігі, компьютердегі реализацияның ыңғайлылығы, теориялық мазмұнының қолжетерлігі.[2]
Мәліметтер қорының элементтері.
Мәліметтер қоры (МҚ) өзара байланысқан кестеден тұрады. Әрбір кесте бір типті объектінің ақпаратынан тұрады, ал барлық кестелердің жиынтығы бірлік мәліметтер қорынан тұрады.
Мәліметтер қорының кестесі.
Мәліметтер қорын құратын кестелер қатты дискі каталогында (қоржын) табылады. Кестелер файлда сақталады және кесте бөлек құжатқа немесе электрондық кестеге ұқсайды (мысалы, Microsoft Excel кестелік процессоры) және оларды қарапайым әдіспен көшіруге, орналастыруға болады, айталық, Windows Сілтеуіші (Проводник) көмегімен. Алайда құжаттарға қарағанда, мәліметтер қоры кестесі енудің көп қолданылатын режимін қабылдайды, бұл дегеніміз, оларды бір мезетте бірнеше қосымшада пайдалануға болады.
Бір кесте үшін индекстерді, кілттерді, мәліметтерді құрайтын бірнеше файл құрылады. Олардың ішіндегі ең бастысы мәліметтер файлы болып табылады, сол файлды құру барысында бұл берілетін файл аты кесте атымен сәйкес келеді. Кей жағдайларда кесте түсінігі және оның басты файлы синоним болып табылады, кесте таңдау кезінде дәл соның басты файлы таңдалынады: dbase кесте үшін бұл файл - dbf кеңейтілуімен, Paradox кестесі үшін - бұл файл db кеңейтілуімен. Кестенің басқа файлдарының аты автоматты түрде тағайындалады - барлық файлдар кестенің атымен сәйкес келетін бірдей атқа ие және файлдың мазмұнымен сәйкес келуін сілтейтін әртүрлі кеңейтулер. Файл кеңейтілуі төменде келтірілген.
Мәліметтер қорының әрбір кестесі жолдар мен бағандардан тұрады және ақпараттық жүйенің біртипті объектілері туралы мәліметтерді сақтауға арналған. Кесте жолы - жазба, кесте бағаны - өріс деп аталады. Әрбір өріс кесте ішінде бірегей атқа ие болуы керек.
Өріс
Жазба
Сурет 1 - Кесте жолы және кесте бағаны
Өріс мүмкін типтердің біреуінің мысалы, жолдық, бүтін типті немесе дата типінің берілгендерінен тұрады. Кесте өрісіне мәнді енгізу кезінде мәннің типі мен өріс типінің сәйкестігін тексеру автоматты түрде жүргізіледі. Бұл типтер сәйкес келмеген жағдайда және мәннің типін түрлендіру мүмкін болмаған жағдайда тізімнен шығару генерацияланады.
Кестені құрудың ерекшеліктері мәліметтер қорын құру мен басқаруда қолданылатын нақты мәліметтер қорын басқару жүйесіне (МҚБЖ) тәуелді. Мысалы, dBase локальды кестесінде және InterBase сервер кестесінде автоинкрементті типті өріс жоқ, ал dBase кестесінде кілтті анықтау мүмкін емес. Осындай ерекшеліктерді, олардың тек мәліметтер қорының құрылуына әсер ететіндігінен емес, сонымен қатар осы мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған қосымшаның құрылуына да әсер ететіндіктен кесте типін таңдау кезінде ескеру қажет. Алайда, кестелердің барлық ерекшеліктеріне қарамастан мәліметтер қорын құру және басқару, сонымен қоса қосымшаларды пайдаланудың (жоспарлау) төмендегідей жалпы ережелері бар.
Кестенің негізін оның өрістерінің сипаттамалары құрайды, әрбір кестеде кем дегенде бір өріс болуы керек. Кесте құрылымы түсінігі күрделі болып табылады және оған төмендегілер енеді:
өрістердің сипаттамасы;
кілт;
индекстер;
кестелер арасындағы сілтемелік бірліктің шектелуі;
құпия сөздер (парольдер).
Кей кездері өріс мәніне шектеуді және кестелер арасындағы сілтемелік
бірліктің шектелуін, сонымен қоса ену құқығы жалпы бір шектелу териминімен атайды.
Құрылымның бөлек элементтері кесте форматына тәуелді екендігін атап өтейік, мысалы, dBase кестелері үшін сілтемелік тұтастыққа шектеу қойылмайды, өйткені оларда кілттер жоқ. Құрылымның барлық элементтері физикалық деңгейде (кесте деңгейінде) беріледі, мәліметтер қорын пайдалану және басқару құралдарымен қоса мәліметтер қорымен операция орындайтын барлық бағдарламаларға (мысалы, Database Desktop утилитасына) әсер етеді. Бұл элементтердің көбісін (мысалы, өріс мәндеріне шектеу қою немесе өрісті қарап шығуға шектеу қою) қосымшада бағдарлы түрде жүзеге асыруға болады, алайда бұл жағдайда олар тек өз қосымшасының шегінде әсер етеді.
Кестемен жалпы келесі операцияларды орындауға болады:
- құру (құрылымын анықтау);
- құрылымын өзгерту (реструктуризация);
- атын өзгерту;
- жою.
Кестені құру кезінде кестенің құрылымы мен аты қойылады. Дискке
сақтау кезінде кестеге қатысты барлық қажет файлдар құрылады.
Кестенің құрылымын өзгерту кезінде ондағы өрістердің аттары мен сипаттамалары, кілт пен индекстің құрамы мен аталуы және шектеулер өзгеруі мүмкін.
Кестенің атын өзгерту кезінде кесте жаңа атқа ие болады, осының нәтижесінде кестенің барлық файлдары да жаңа атқа ие болады. Бұл үшін мәліметтер қоры кестелерімен жұмыс істеуге арналған сәйкес келетін бағдарламалар (утилиттер) Database Desktop және Data Pump қолданылады.
Кестені дискіден жою кезінде оның барлық файлдары жойылады. Атын өзгертуге қарағанда кестені жоюды кез-келген бағдарламаның (сонымен қоса, Windows Сілтеуіші) көмегімен жүзеге асыруға болады.
Кілттер және индекстер
Кілт берілгендері кестедегі әрбір жазбаны бір мәнді анықтайтын өрістердің комбинациясы болып табылады. Қарапайым кілт - бір өрістен, ал құрама (күрделі) кілт - бірнеше өрістерден тұрады. Кілт орнатылған өрістер кілттік өріс деп аталады. Кестеде тек бір ғана кілт анықталған болуы мүмкін.
Кілт:
- кесте жазбаларының бір мәнді идентификациясын;
- мәліметтер қорына сұраныстардың тез орындалуын жеделдетуді;
- мәліметтер қорының бөлек кестелерінің арасында байланыс орнатуды;
- сілтемелік біртұтастықтың шектеулерін қолдануды;
қамтамасыз етеді.
Кілтті сонымен қатар, бірінші кілт немесе бірінші (басты) индекс деп те атайды.
Кілт туралы ақпарат бөлек файлда немесе кестенің мәліметтерімен бірге сақталуы мүмкін. Мысалы, бұл мақсат үшін, Paradox мәліметтер қорында кеңейтілуі px жеке файл (кілттік файл немесе басты индекс файлы) қолданылады. Access мәліметтер қорында барлық ақпарат бір жалпы файлда mdb кеңейтілуі бойынша құрылады. Кілттің мәні нақты рет бойынша орналастырылады. Кілттің әрбір мәні үшін кестедегі сәйкес жазбаның (оның бас файлында) орналасуын көрсететін бірегей сілтеме бар. Сондықтан да, жазбаны іздеу кезінде барлық кестені жүйелі қарап шығу емес, кілттің ретке келтірілген мәндерінің негізінде жазбаға тура ену (кіру) жүзеге асырылады.
Ойлап табушылар және қолданушылардың осындай технологияларды қолданғаны үшін төлейтін құны - кілттің мәнін сақтау, яғни, бөлек файлда сақтау қажеттілігі арқасында мәліметтер қорының өлшемінің үлкеюі болып табылады. Бұл файлдың өлшемі тек кестедегі жазба санына ғана емес, құрамында кілт бар өрістерге де тәуелді. Сондықтан да кілттің құрамына ұзақ жолдық өрістердің кіруі кезінде кілттік файлдың өлшемі кесте мәліметтері бар файл өлшемімен шамалас болып шығуы мүмкін.
Әр түрлі форматты кестелерде кілттің құрылуының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қоса, жалпы ережелері де бар.
- Кілт бірегей болуы тиіс. Құрама кілтте жеке өрістердің (бірақ, барлығы бір уақытта емес) мәні қайталануы мүмкін;
- Кілт жеткілікті және артық болмауы керек, яғни кілттің бірегейлігін бұзбай жоюға болатын өрістен тұрмайды;
- Кілттің құрамына бірнеше типтердің өрістері, мысалы, графикалық өрістер немесе түсініктеме өрістері ене алмайды.
Кілттік өрістерді таңдау әрқашанда қарапайым және анық мәселе емес және өрістері өте көп кестелер үшін өте маңызды. Кілттік өрістер ретінде қызметкерлер кестесіндегі адамдардың фамилияларынан тұратын немесе қойманың берілгендер кестесіндегі тауарлардың атауларынан тұратын өрістерді таңдамаған жөн. Бұл жағдайда екі немесе одан да көп бір фамилиялы адамдардың бар болуы, сонымен қоса, бір атты болуы, тауарлардың да бір атты болуы, бірақ ерекшелегі бар, мысалы, түсі бойынша, бірде болу ықтималдылығы жоғары. Көрсетілген кестелер үшін, мысалы, қызметкердің коды өрісін және тауардың артикул өрісін қолдануға болады. Бұл кезде көрсетілген мәндер бірегей болып табылады деп жорамалданады.
Кілтті құрудың қолайлы нұсқасы ол үшін мәндердің бірегейлігін қолдауды автоматты түрде қамтамасыз ететін сәйкес типті өрісті пайдалану болып табылады. Paradox кестесі үшін мұндай өріс автоинкрементті типті өріс, бұл өрістің тағы бір ерекшелігі оның өлшемінің аздығы (4 байт). Dbase және InterBase кестелерінде осы типті өрістер жоқ және бағдарламалаушы кілт мәнінің бірегейлігін өзі қамтамасыз ету керек, мысалы, арнайы генераторларды қолдану арқылы.
Мәліметтер қорын құру мен басқару кезінде дұрыс тәсіл - бір қарағанда қажеті жоқ болып көрінсе де, әрбір кестеге кілтті орнату болып табылады. Материалды баяндау кезінде келтірілетін кестелер мысалында ереже ретінде кілт орнатылады және ол үшін Code Number атымен арнайы автоинкрементті өріс енгізіледі.[3]
Индекс, кілт сияқты кестенің өрістері бойынша құрылады, алайда ол оның өрістерін құрайтын мәндердің қайталануына мүмкіндік береді. Оның кілттен басты айырмашылығы да осында. Индекс құралған өрістер, индекстік деп аталады. Қарапайым индекс - бір өрістен, ал құрама (күрделі) индекс - бірнеше өрістен құралады.
Индекс құрылғанда оларға ат беріледі. Кілтпен болған жағдайдағыдай МҚБЖ-ға тәуелділігінен индекстер бөлек файлдарда немесе мәліметтермен бірге сақталуы мүмкін. Индекстің құрылуын кестенің индекстелуі деп атайды.
Индексті қолдану:
- мәліметтерге қол жеткізу (іздеудің) жылдамдығының үлкеюін;
- жазбалардың сұрыпталуын;
- мәліметтер қорының бөлек кестелері үшін арасындағы байланысты орнатуды;
- сілтемелік тұтастықтың шектеулерін қолдануды қамтамасыз етеді.
Соңғы екі жағдайда индекс екінші кестенің кілтімен бірге қолданылады. Кілт сияқты, индекс те кестенің ерекше мазмұны болып табылады, оны көріп шығу оның жазбаларына арналған қаратпа сөзден кейін жүзеге асырылады. Осылайша, индексті қолдану, кестедегі мәліметтерге ену жылдамдығын, енудің жүйелілік емес, индексті-жүйелілік әдісімен жүзеге асырылу есебінен жоғарылайды.
Сұрыптау мәндерінің кемуі немесе өсуі ретінде өріс немесе өрістердің топтары бойынша жазбалардың белігіл бір ретке (жөнге) салынуы болып табылады. Индекс кестелердің индекстік өрістер бойынша сұрыпталуы үшін қызмет етеді деуге болады. Жеке жағдайларда, Delphi-де Table жазбасын тек индекстік өрістер бойынша сұрыптауға болады.
Query мәліметтерін теру SQL құралдары арқылы кез-келген өрістер бойынша сұрыптау жүргізуге мүмкіндік береді, алайда бұл жағдайда индекстелген өрістер үшін жазбалардың реттелуі жылдамырақ орындалады.
Бір кесте үшін бірнеше индекстер құруға болады. Уақыттың кез-келген сәтінде олардың біреуін ағымды, яғни активті етуге болады. Бірақ бірнеше индекстер бар болса да кестеде ағымдағы индекстің болмауы мүмкін (ағымдағы индекс маңызды, мысалы, Table мәліметтер жазбаларын іздеу және сұрыптау кезінде).
Кілттік өрістер автоматты түрде индекстеледі. Paradox кестелерінде кілт ат қойылмайтын басты индекс болып табылады. dBase кестелері үшін кілт құрылмайды және оның рөлін индекстердің біреуі атқарады.
Осылайша кілттер мен индекстерді қолдану мүмкіндік береді:
- жазбаларды бір мәнді идентификациялауға;
- кілттік өрістердегі мәндердің қайталануын болдырмауға;
- кестелерді сұрыптауды орындау;
- кестелердегі іздеу операциясын үдету;
- мәліметтер қорының бөлек кестелерінің арасында байланысты орнатуға;
- сілтемелік біртұтастықтың шектеуін қолдануға.
Мәліметтер қорының ең басты міндеттерінің бірі берілгендерге тез енуді қамтамасыз ету болып табылады. Берілгендерге ену уақыты белгілі дәрежеде берілгендерді іздеу әдістері мен тәсілдеріне тәуелді.
Кестелердегі мәліметтерге ену әдістері келесідей болып бөлінеді:
- жүйелі;
- тура;
- индексті-жүйелі.
Жүйелі әдіс кезінде кестелердің барлық жазбаларын жүйелі көріп шығу және олардың қажеттерін іздеу жүзеге асырылады. Бұл әдіс тиімді емес болып табылады және кестенің тура пропорционалды өлшемі бойынша іздеуде елеулі уақыт шығынына алып келеді. Сондықтан да бұл әдісті үлкен емес кестелерге қатысты қолдану ұсынылады.
Тура ену кезінде кестедегі қажет жазба кілттің немесе индекстің негізінде таңдалады. Бұл кезде басқа жазбаларды көріп шығу орындалмайды. Кілттер мен индекстердің мәні реттелген түрде орналасатынын және сәйкес жазбаның кестедегі орналасуына кілттейтін сілтемеден тұратындығын еске түсіре кетейік. Іздеу кезінде барлық кестені жүйелі түрде көріп шығу орындалмайды, ал сілтеме негізінде жазбаға тікелей ену орындалады.
Енудің индексті-жүйелі әдісі жүйелі және тікелей ену әдістерінің элементтерінен тұрады және жазбалардың тобын іздеуге қолданылады. Бұл әдіс мәндері табылуы тиіс өрістер бойынша құрылған индекс бар кезінде жүзеге асады. Оның мәні мынада, берілген шарттарды қанағаттандыратын бірінші жазбаның индексі табылады және сәйкес жазба кестеден сілтеме негізінде таңдалады. Бұл мәліметтерге тура ену болып табылады. 1-ші табылған жазбаны өңдеуден кейін индекстің келесі мәніне өту орындалады және кестеде осы индекстің мәніне сәйкес жазба таңдалады. Осылай берілген шарттарды қанағаттандыратын барлық жазбалардың индекстері жүйелі түрде сұрыпталады. Бұл жүйелі әдіс болып табылады.[4]
Тура және индексті-жүйелі әдістің артықшылығы мәліметтерге енудің максимал жылдамдығы, бұл үшін төлем - кілттер мен индекстер туралы ақпаратты сақтауға кеткен жадының шығыны.
Енудің көрсетілген әдістері МҚБЖ-де жүзеге асырылады және арнайы программалауды талап етпейді. Өңдеушінің мақсаты - мәліметтер қорының сәйкес құрылымын анықтау, берілген жағдайда - кілттер мен индекстердің анықталуы. Егер өріс үшін индекс жасалған болса, онда жазбаларды іздеу кезінде бұл өріс бойынша енудің индексті-жүйелі әдісі автоматты түрде қолданылады, ал керісінше жағдайда-жүйелі әдіс қолданылады.
Кестелермен операциялар орындау кезінде мәліметтерге енудің тәсілдерінің біреуі қолданылады:
навигациялық;
реляциондық.
Енудің навигациондық тәсілі кестенің әрбір бөлек жазбасын өңдеуден тұрады. Әдетте бұл тәсіл локальды мәліметтер қорында немесе үлкен көлемде емес жойылған мәліметтер қорында қолданылады. Егер бірнеше жазбаларды өңдеу қажет болса, онда олардың барлығы кезекпен өңделеді.
Енудің реляциондық тәсілі бірден жазбалардың тобын өңдеуге негізделген, бұл кезде бір жазбаны өңдеу керек болса, онда бір жазбадан тұратын топ өңделеді. Енудің реляциялық тәсілі SQL-сұраныстарына негізделгендіктен оны SQL-бағытталған деп те атайды. Енудің бұл тәсілі жойылған мәліметтер қорымен операция орындауға бағытталған және оны локалды МҚ үшін де қолдануға болса да, дегенмен жойылған мәліметтер қорымен жұмыс жасауға қолдану ыңғайлырақ.
Мәліметтерге ену тәсілін бағдарламалаушы өзі таңдайды және қосымшаның жасау кезінде қолданылған мәліметтер қорына ену құралдарына тәуелді. Мысалы, Delphi-де құрылған қосымшаларда енудің навигациялық тәсілін Table немесе Query компоненттерінің көмегімен, ал енудің реляциондық тәсілін - Query компонентінің көмегімен жүзеге асыруға болады.
Тәжіребиеде әйгілі бірақ қиын іске асырылатын мәліметтер қоры туралы түсінік көлемі бойынша үлкен қойма сияқты көрінеді. Онда қажетті мәліметтердің барлығы ұйымдастырылады және әр қолданушыға қажетті ақпарат алынады. Жады құрылғысында бір немесе бірнеше жерде орналаса алатын мәліметтер сақталынған; бірнеше жерде сақталынатын мәліметтерді беру құрылғыларымен байланысты болу керек. Мәліметтердің программаға қатынас жасай алуын да ескерген жөн.
Шынымен де, қазіргі уақыттағы мәліметтер қорының көп бөлігі шектелген қосымшаларға арналған. Бір ЭЕМ - де бірнеше мәлметтер қоры жиі кездеседі. Болашақта барлық жүйені пайдаланудың интенсивтілігімен әсерін үлкейту де, бөлек туыстық функциялар үшін арналған мәліметтер қорын біріктіруге болады.
Мәліметтер қорын бір немесе бірнеше қосымшалар үшін оптималды қолданылатын мәліметтердің біріккен қоспасы ретінде қарастыруға болады; мәліметтер осы мәліметтерді пайдаланылатын программадан тәуелсіз болып сақталынады; бұрыннан бар мәліметтерді модификациялауда немесе жаңа мәліметтерді толықтыруда және мәліметтер қорынан мәлметтерді іздеуде ортақ басқарылатын тәсіл пайдаланылады.
Егер мәліметтер қоры құрлымы бойынша толығымен тәуелсіз болса, онда жүйеде мәліметтер қорының бірігуі кездеседі дейміз. Жүйелердер қосымша үшін қарапайым мәліметтерді ұйымдастыру кезінде жазбалардың жиынтығы құрылады. Мәліметтер қорының қызметі ретінде қосымшалардың максималды санында бір мәліметтер жиынын пайдалануды жатқызамыз. Осыған қарап мәіметтер қорын ақпаратты сақтау үшін жасайды. Мысалы, мемлекеттік мекемеде немесе басқа ұйымдарда немесе заводтың арнайы функцияларын орындау процестерінде пайдаланамыз. Мұндай мәлмметтер қоры ақпаратты алуды ғана емес, сонымен қоса берілген ұйымның басқару процестеріне қажетті оның әрдайым модификациялануын ұамтамасыз етеді. Яғни, жоспарлау мақсатында немесе сұраққа жауап алуда мәліметтер қорынан ақпарат алу қажет болады. Мәліметтердің бірігуін бірнеше көрсеткіштер арасында көрсетіштік барьерлер болғанына қарамастан пайдалана аламыз.
Мәліметтер қоры мәліметтердің пакеттік өңделуінде пайдаланылады. Ол өңдеу нақты әлемде немесе оперативтік өндеу кезінде шығарылады (бұл жағдайда әр сұранысты өңдеу анықталған уақытта бітеді, бірақ нақты уақыт жүйесінде бар өңдеудегі уақытқа қатал шектеулер қойылмайды. Көптеген мәліметтер қорында өңдеу тәсімдерінің бірігіп келуі кездеседі. Ал, көптеген жүйелерде мәліметтер қорының көмегімен нақты уақытта терминалдарға қызмет етуі және мәліметтердің пакеттік өңдеуі бірге жүреді.
Мәліметтер қорын басқару құрылғыларын пайдаланудың алдында болған дискілік немесе ленталық кітапханалардың көп бөлігі қайталанылатын ақпараттарға толы болған. Мәліметтердің көп элементерін сақтауда ақпаратты тасушы құралдарының жоқтығы әсер етті. Яғни, әртүрлі мақсаттар үшін бір мәліметтер пайдаланылып, сонымен қоса бір мәліметтің модификациялануының әртүрлі нұсқаларының сақталуы кездесті. Мәліметтер қоры мұндай жетіспеушілікті болдырмауға тырысады. Кейде мәліметтер қорын мәліметтер жиыны элементтерінің жетіспеуі түрінде қарастырамыз. Бірақ, расында мәліметтерге қатынас жасау уақытын азайтуда немесе көптеген мәліметтерді адрестеу тәсілін қарапайымдатуда жетіспеушілік аз дәрежеде кездеседі. Көптеген жазбалар мәліметтерді кездейсоқ жоғалудан сақтау үшін қайталанып отырады. Мәліметтер қоры толық және барлық талаптарды қанағаттардыру үшін кейбір жеңілдіктерд пайдалануға тура келеді. Бұл жағдайды басқарылатын немесе минималды жеткіліктілік, немесе мәліметтер қорының жеткіліктіліктен тәуелсіз болатынын айтамыз.
Басқарылмайтын жеткіліктілік бірнеше кемшіліктерге ие. Біріншіден, мәліметтердің бірнеше көшірмесін сақтау көптеген шығындарға әкеледі. Екіншіден, бірнеше жеткілікті көшірмелерді жаңартқанда көптеген жаңарту операциялары пайдаланылады. Жеткіліктілік көп көлемдегі ақпарат жаңарған кезде немесе жаңа элементтер енгізіліп, ескі элементтер жойылған кезде қымбатқа түседі. Үшіншіден, көптеген мәліметтердің көшірмелері әртүрлі жаңару сатыларына сәйкес келетіндіктен, жүйенің беретін ақпараты қарама - қарсы болуы мүмкін. Егер мәліметтер қорын пайдаланбасақ, онда көп көлемді ақпаратты өңдеуде мәліметтердің жетіспеушілігі пайда болады. Яғни, бір жаңарту сатысында барлық ақпараттарды сақтау мүмкін болмайды. Қолданушылар мәліметтерде қарама- қайшылықтарды жиі кездестіреді. Сондақтан, ЭЕМ - нен алынған ақпаратқа сенімсіз қарайды. Мәліметтердің бір жаңару сатыда сақталуының мүмкін еместігі мәліметтердің ЭЕМ көмегімен өңдеудегі негізгі тосқауыл болады. Көптеген мәліметтердің аса маңызды сипаттамаларының бірі олардың әрдайым өзгеріп және кеңейтіліп түруы. Мәліметтер типінің жаңа түрлерімен толықтырылуы немесе жаңа қосымшаларының пайда болуы, мәліметтер қорының құрылымын тез өзгертуін қамтамасыз ету керек. Мәліметтер қорын ұйымдастырмау қолданбалы программаларды қайталамай және түрлендірудің минималды санын шақырумен жүзеге асырылады. Мәліметтер қорын өзгертудің қарапайымдылығы өндірісті басқарудағы мәліметтер қорының қосымшаларын дамытуда үлкен маңызы бар. Тәуелсіз мәліметтерді мәліметтер қорының негізгі құрлымы ретінде қарастырады. Оның астында тәуелсіз мәліметтер және оларды пайдаланатын қолданбалы программалардың біреуі өзгерген жағдайда екіншісінің өзгеретіні жатыр. Көбінесе қолданбалы программист мәліметтердің өзгеру әсерінен және оларды ұйымдастырудан қорғалған. Онымен қоса сақталынатын құрығылардың физикалық сипаттамасының өзгеруінде жатқызуға болады. Шынымен де толық тәуелсіз мәліметтер, толықтырылған мәліметтер сияқты сирек кездеседі. Төменде көретініміздей мәліметтердің тәуелсіздігі әртүрлі көзқараспен анықталады. Программистке мәліметтер қорына қатынас жасаудағы қажетті мағлұматтар әртүрлі мәліметтер қоры үшін әртүрлі болып келеді. Мәліметтердің тәуелсіздігіне қарамастан бұл мәліметтер қорын басқару жүйесін пайдаланудағы негізгі себеп болады.
Мәліметтер жиынынының элементтерінің бірі көп қосымшаларда пайдаланған жағдайда, бұл жиынның элементтер арасында қолданбалы программаларға сәйкес әртүрлі арақатынастар орнатылады. Мәліметтер қорын ұйымдастыру айтарлықтай дәрежеде мәліметтер элементтерімен жазбалар арасындағы арақатынасқа байланысты. Оның ішіне мәліметтердің қайда және қалай сақталатыны да кіреді. Көп қосымшалар пайдаланатын мәліметтер қорында элементтер арасында көптеген аралық арақатынастар орнатылуы қажет. Бұл жағдайда мәліметтерді сақтау және пайдалану кезінде олардың дұрыстығын қадағалау, оларды қорғау мен құпияда сақтау айтарлықтай қиын. Мәліметтердің құпиялығын қамтамасыз ету және оларды қалпына келтіру мәліметтер қорын құрастырудағы ең маңызды сұрақ болып табылады.
Кейбір жерлерде мәліметтер қорын басқару құрылғыларын көмегімен жүйе өңдеушісі қарастырғандай етіп, қолданушылардың ақпаратты алуы кезінде қолданылады. Администраторлар немесе қызметкерлер есептелетін жүйеге алдын ала қарастырылан сұрақтар бойынша қатынас жасайды. Мұндай мүмкіндіктің болуынан жүйедегі мәліметтерді ұйымдастыру кезінде оларға жасалатын қатынас әртүрлі жолдармен іске асырылып, бір мәліметтер әртүрлі сұрақтарға жауап ретінде пайдаланылады. Объектілер туралы барлық ақпараттар қосымшаға қажетті бөлігі ғана емес, бір уақытта толығымен сақталады.
1.2 Кестелер арасындағы байланыс
Жеке жағдайда мәліметтер қоры ұйым қызметкерлерінің туған күндерінен тұратын бір кестеден тұруы мүмкін. Алайда реляциондық мәліметтер қоры өзара байланысқан кестелер жиынынан тұрады. Кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыру, байланыстыру немесе кестелерді байланыстыру деп аталады.
Кестелер арасындағы байланысты мәліметтер қорын құру кезінде, сонымен қатар ұсынылған МҚБЖ құралдарын қолданып қосымша құру кезінде орнатуға болады. Екі немесе бірнеше кестелерді байланыстыруға болады. Реляциондық мәліметтер қорында байланысқан кестелерден басқа ешбір басқа кестемен байланыстырылмаған бөлек кестелер де болуы мүмкін. Бұл ақпараттық жүйе туралы сөзбе-сөз байланыспаған тұтас ақпараттан тұратын, ал жүйелік мағынада - барлық ақпарат бір жүйеге қатысты деген тұтас ақпараттан тұратын реляциялық мәліметтер қорының мәнін өзгертпейді.
Кестелерді байланыстыру үшін байланыс өрістері қолданылады. Байланыс өрістері міндетті түрде индекстелген болуы тиіс. Басты кестемен байланысу үшін бағыныңқы кестеге сыртқы кілт деп аталатын индекс орнатылады. Бұл индекстің өрістерінің құрамы толығымен немесе бөлшек бөлшегімен болса да басты кестенің индекс өрістерінің құрамымен сәйкес келуі тиіс.
Индекстерді қолданудың ерекшеліктері байланыстырылатын кестелердің форматына тәуелді. dBase кестесі үшін индекстер бір өріс бойынша құрылады және кілттер мен индекстерге бөліну жоқ.
Байланысты ұйымдастыру үшін басты және бағыныңқы кестеде сәйкес типтің өрістері бойынша орналастырылған индекстер таңдалады, мысалы бүтін саны.
Кестелері үшін бас кестенің байланыс өрістері ретінде кілт өрісі, ал бағыныңқы кесте үшін - индекс өріс қолданылады. Сонымен қоса бағыныңқы кестеде міндетті түрде кілт анықталған болуы тиіс. 2 - кестеде Paradox мәліметтер қорының кестелерінің арасындағы байланыс схемасы көрсетілген.
Бас кестеде автоинкрементті типті М_Code өрісі бойынша құрылған кілт анықталған. Бағыныңқы кестеде автоинкрементті типті өріс бойынша құрылған кілт және бүтін санды D_Number типті D_Code өрісі бойынша құрылған индекс анықталған. Кестелер арасындағы байланыс D_Code және М_Code өрістері бойынша орнатылады. Өрістердің атауларына өрістің сәйкес кестеге тиістілігін көрсететін префикстер қосылған. Сонымен, бас кестенің өрістерінің аты M(Master) әрпінен, ал бағыныңқы кестенің өрістерінің аты D(Detail) әрпінен басталады. Өрістерді осылай атау олардың аттарындағы орентацияны жеңілдетеді, әсіресе кестелердің көп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕР КАФЕДРАСЫ
Дүкендегі спорт тауарларын есепке алу қосымшасын жасау
тақырыбына жазылған
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Орындаған
____________________
(қолы)
Қуаныш О.Б.
Ғылыми жетекші,
ф.-м.ғ.к., доцент
____________________
(қолы)
Шарипова Б.И.
Норма бақылаушы
____________________
(қолы)
Жуманов Ж.М.
Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңг.м.а, PhD доктор
____________________
(қолы)
Есенгалиева Ж.С.
Алматы 2015
Pефеpaт
Дипломдық жұмыс 63 беттен, 15 суpеттен, 10 кестеден, 18 пaйдaлaнылғaн әдебиеттеp тізімінен және 1 қосымшaдaн тұpaды.
Кілт сөздеp: CПОРТ ТАУАРЛАР САТАТЫН ДҮКЕН, ДЕЛФИ, МӘЛІМЕТТЕР ҚОРЫ, АКСЕСС.
Зеpттеу объектісі: Спорт тауарлар сататын дүкен.
Жұмыс мaқсaты: Кез келген спорт тауарлар сататын дүкенге арналған мәліметтер қорының қолданушы қосымшасын жасау .
Жaсaлғaн жұмыстap: Ақпараттандыру кезеңінде барлық жұмыстар автоматтандырылса, адамдардың өмірі үшін қиыншылықтар аз болады. Мәліметтер қоры - ақпараттық жүйелердің негізі. Дипломдық жұмыстың тақырыбына байланысты спорт тауарлар сататын дүкенге арнайы қолданушы үшін мәліметтер қорын қолданып, қолданушы қосымшасын жасау маңызды болып табылады. Мәліметтер қоры өздігінен үлкен көлемді ақпараттарды сақтау, оларды өңдеу мен жаңартуларды орындайтын жеке бағдарламаның физикалық және логикалық көрінісі. Мәліметтер қоры ретінде Майкрасофт офистік бағдарламасының Аксесс мәліметтер қоры қолданылды. Ал оған бағдарламалық қосымшасы ретінде Делфи бағдарламасын қолдануды жөн көрдім.
Жaсaлғaн жұмыс нәтижелеpі: Жасалған жұмыс Паскаль тілінде Делфи бағдарламасында бағдарламаланды. Аксесс мәліметтер қорымен толық байланыс орнатылды. Кез келген ақпарат мәліметтер қорында еш кедергісіз өңделеді. Қолданушылар ретінде: админ, менеджер, бухгалтерлер үшін жеке құпия сөз арқылы кіретін жеке қосымша бөлімдері жасалынды. Әр қолданушы өз парақшасына кіре отырып, өздерінің жұмыстарын еш кедергісіз орындай береді. Мәліметтер қорының кестелері бір бірімен әр түрлі байланыс түрлерімен байланысқан. Кестеге енгізілген ақпарат әр түрлі мәліметтер қолданушыларына көрініп тұрады.
Қолдaну aясы: Дипломдық жұмыстың тaқыpыбынa бaйлaнысты мәліметтер қоры тікелей спорт тауарлар сататын дүкенге ғана қатысы бар. Мәліметтер қорына енгізілген әрбір ақпаратты админ да, бухгалтер де, менеджер де көре алады. Дүкенде сатылған тауарлар жөнінде ақпаратты менеджер енгізе алса, оны админ бақылап кейбір мүмкіншіліктер жасай алады. Қойма жүйесіне де қатысы бар және осы тауарлармен қамтамасыз ететін кәсіпкерлер туралы да ақпараттарды көруге болады.
Зеpттеу объектісі бойыншa келешекке жaсaлaтын жұмыстapғa болжaм: Болашақта мәліметтер қорын желілік деңгейге дейін көтеру қарастырылады. Ол үшін мәліметтер қорының осы үлгісін басқа МҚБЖ-ға көшіру қажет. Мәліметтер қорына тағы басқа да түрлі қызметтер қосылатын болады
Pефеpaт
Дипломная работа состоит из 63 стpaниц, 15 pисунков, 10 тaблиц, 18 источников и 1 пpиложений.
Ключевые слова: МАГАЗИН ПО ПРОДАЖЕ СПОРТ ТОВАРОВ, ДЕЛФИ, БАЗА ДАННЫХ, АКСЕСС.
Объект исследования: Магазин по продаже спорт товаров.
Цель работы: Разработка пользовательского приложения базы данных для любого магазина по продаже спорт товаров.
Сделанные работы: Если в стадии информатизации все работы автоматизируется, то в жизни людей будет мало трудностей. База данных - основа информационных систем. Важностью по теме дипломной работы является разработка пользовательского приложения с базой данных для магазина по продаже спорт товаров. Само собой база данных обрабатывает , сохраняет и обновляет информации больших обьемов и представляет физическую и логическую программу. По типу выбрана база данных Аксесс. Для построения програмного приложения используется программа Делфи.
Результаты: Cделанная работа запрограммирована на языке Паскаль в программе Делфи. Установлена полная связь с база данных Аксесс. Любая информация обрабатывается в базе данных без каких-либо сдержек. Как пользователи выбраны: админ, менеджер и бухгалтер и в том числе они могут войти в свои личные страницы с помощью пароля. Все пользователи зайдя в свои страницы могут работать без задержек. Таблицы между собой взаимосвязаны разными видами связей. Введенные информации видны для всех пользователей базы данных.
Облaсть пpименения: По теме дипломной работы, база данных напрямую приминяется только для магазина по продаже спорт товаров. Внесенные каждые информации может видеть и админ, и бухгалтер, и менеджер. Если менеджер вносит информации о проданных вещях , то админ может контролировать и делать разные возможности. К складу тоже относиться это база данных и можно увидеть информации о предприниметлей , которые обеспечивают товарами магазина.
Дaльнейшее paзвитие исследовaний: В будущем планируется поднять базу данных до сетевого уровня. Для этого, модель текущей базы данных перевести в другое СУБД. В базу данных будут добавлены другие и разные сервисы.
Abstract
Diploma work consists of 63 pages, 15 illustrations, 10 tables, 18 references and 1 appendixes.
Key words: SHOP OF SELLING SPORT GOODS, DELPHI, DATABASE, ACCESS .
Research object: Shop of selling sport goods.
Purpose of the work: Developing user application of database for shop of selling sport goods.
The done work: If in stage of informatization all works are automated, there will be little problems in people`s life. Database is foundation of information systems. The important thing by the theme is developing user application with database for shop of selling sport goods. Database can handle, save and update information of big volumes and represent physical and logical view of program. As the type of database, there is chosen Access. For creating application with the program, there is chosen Delphi.
Results: The done work was programmed with Pascal in Delphi. Full relation was installed with Access database. Any information is handling in database without checks. As users chosen: an admin, a manager, an accountant and they can input to their own parts with password. All users are inputting to their parts, they can work without delays. Tables related with each other with different views of relation. The entering information is watched to all users of database.
Scope of use: By the theme of diploma work, database is using for only shop of selling sport goods. The entering any information can see an admin, a manager, an accountancy. If manager enters the information about selling goods, admin can control and make different possibilities. And also, database treats with warehouse, users can see information about businessmen who provide shop with goods.
Further development of research: In a future, there will be planning to pick up database to network level. For that, the model can be translated to another DBCS. There will be added other and different services to database.
Мазмұны
КІРІСПЕ 6
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері 7
1.2 Кестелер арасындағы байланыс 17
1.3 Мәліметтер қорының модельдері 19
1.4 Мәліметтер қорын жобалау. Пәндік саладағы концептуальды модель 24
1.5 Мәліметтер қорын басқару жүйелері 25
1.6 ДҚБЖ- ны өңдеудегі Delphi ортасының құралдарын мәліметтер қорында пайдалану 31
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬДЫ-ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ 33
2.1 Қосымшаларды құру. Мәліметтер базасының кестелерін құру 33
2.2 Бағдарламаның құрылымын сипаттау 36
2.3 Пайдаланушы интерфейсі 40
3 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 48
3.1 Жобалауға кететін шығындар 49
3.2 Амортизация төлемдерді есептеу 49
3.3 Электроэнергия үшін төлем 50
3.4 Интернет үшін төлем 50
3.5 Монтажға кететін шығындарды есептеу 51
3.6 Жалпы жобалауға кететін шығынды есептеу 51
ҚОРЫТЫНДЫ 53
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 54
Қосымша A 55
КІРІСПЕ
Қазіргі әлемде ақпарат маңызды байлықтардың бірі болып табылады, ал ақпараттық жүйе (АЖ) барлық қызмет саласында қажетті құрал болып танылады.
Ақпараттық жүйенің көмегімен шешілетін міндеттердің әртүрлілігі, құрастырылу қағидасымен және оларға енгізілген ақпаратты өңдеу ережесімен айрықшаланатын көптеген әртүрлі жүйелердің пайда болуына алып келді.
Ақпараттық жүйелерді бір қатар белгілері бойынша саралауға ерекшеліктерінің ең маңызды белгілері енгізілген.
Диплом жұмысымның тақырыбы осы ақпараттық жүйеге қатысты спорт тауарларының есебін Delphi ортасының қосымшасында құру болып табылады.
Қосымша дегеніміз жобаның логикасын толықтыратын максималды сан функцияларын орындайтын бағдарламаны айтамыз. Яғни тапсырысушыларға бағдарламаны өндеудің бастапқы қадамында ол жарамды болу немесе ұсынылған концепциясы, архитектуралық, технологиялық шешімдері талапқа сай орындалып жатқаны туралы ақпараттық жүйенің макеті көрсетіледі.
Бұл жұмыстың мақсаты ақпараттық жүйенің спорт тауарларының айнылымын есепке алу, жан-жаққа қозғалысын реттеу, тұтынушыға жеткізу, тіркеу, бағдарламаны құру болып саналады. Құрылған қосымша нақты бір фирманың мәліметтер қорымен жұмыс жасай алатыны, тауарлар, райондар және олардың мекен-жайлары, келісімге отырғызатын агенттер туралы, клиенттердің тапсырыстары, т.б. бойынша кестеаралық байланыста болуын қамтамасыздандыру керек.
Диплом жұмысымда қойылатын талаптар келесі:
1) Тауарлардың қозғалысын мүлік нарығының техникалық жақтарын оқып үйрену. Қандай критериялары бойынша тауарлар түріне қарай анықтаймыз.
2) Фирмадағы тіркеудің мақсатын анықтау және негізгі моменттерді автоматизациялауға белгілеу.
3) Дүкендер мен компаниялардың жұмысын, құжаттардын үрдісін, жұмыс үрдісін қарастырып функционалды құрылымын толықтыру.
4) Базаның құрылымын толықтыру, қажетті мәліметтер типін анықтау.
5) Фирмадағы ақпараттарды тіркейтін құрылымдық элементтер арасындағы байланысты құру.
6) Құрылатын бағдарлама бойынша өндеу ортасын және мәліметтер қорының ұйымдастыру тәсілдерін анықтау.
1 ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1 Мәліметтер қоры туралы жалпы мағлұматтар және олармен жұмыc істеу негіздері
Мәліметтер қорының пайда болуы жалпы алғанда есептеуіш техникалардың жетілдірілуі мен олардың құнының төмендеуіне байланысты. Алғашқы кезде есептеуіш техникалар тек "қолмен" шығаруға болмайтын математикалық күрделі есептеулерді шығару үшін қолданылды. Кейін компьютерлік технологиялардың дамуына байланысты бұндай есептеулер тек автоматтандырылған жүйелер арқылы есептеле бастады. Сол уақытта компьютерлерді ақпаратты сақтау мен өңдеу үшін қолдану ойластырылды. Адам өмірінің кез келген саласында қажет болатын ақпараттар мен мәліметтерді есептеуіш техника арқылы сақтау, өңдеу және беруалу өте ыңғайлы болып шықты. Соған сәйкес қазіргі заманда адамдар өз қызметтерінде ақпаратты көп пайдаланатындықтан есептеуіш техникалар ақпаратты сақтау мен өңдеуге ыңғайлы етіліп жетілдірілуде.
Мәліметтер қоры дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы жаңадан қалыптасқан кезде онда шындығында мәліметтер сақталатын. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер қоры басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқа да ақпараттық - программалық кешендермен қарым - қатынасының әдістерін де қамтиды. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәліметтер ғана емес, ақпараттар да сақтай аламыз.
Мәліметтер қоры бұл ақпараттарды сақтау үшін арналған ұйымдастырылған құрылым. Алғашқы кезде, яғни, мәліметтер қоры түсінігі қалыптаса бастаған жылдары, бұл қорларда тек қана мәліметтер сақталып жүрді. Бірақ бүгінгі күнгі мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) өз құрылымында тек қана мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар тұтынушылармен немесе басқа да программалық-ақпараттық кешендермен қарым-қатынас жүзеге асырылатын әдістерді (яғни, программалық код) де орналастыруға мүмкіндік береді. Осылайша біз қазіргі заманғы мәліметтер базасында тек қана мәліметтер ғана емес, сонымен бірге ақпарат та сақталатындығын айта аламыз.[1]
Егер, мысалы, бір дүкеннің мәліметтер қорын қарастыратын болсақ, бұл анықтаманы оңай түсіндіруге болады. Бұнда клиенттер туралы, олардың мекен-жайлары, есеп шоттарының жағдайы, қаржылық операциялары және т.б. туралы мәліметтер сақталады. Бұл қорға дүкеннің көптеген қызметкерлері кіре алады. Бірақ олардың ішінде бұл қорға толықтай ие болып, оған өзі жеке өзгерістер енгізе алатын адам жоқ. Мәліметттерден басқа базада әр түрлі әдістер мен жабдықтар бар, ол әрбір қызметкерге оның компетенциясына кіретін мәліметтермен ғана жұмыс жасауға мүмкіндік береді. Базадағы мәліметтердің нақты қызметкерлерге тиісті әдістермен өзара байланысы нәтижесінде қызметкерлер пайдаланатын және өз компетенциясы шеңберінде мәліметтерді енгізу мен редактрлеуді жүргізетін ақпарат қалыптасады.
Базаға ешқандай мәліметтер енгізілмеген жағдайда да мәліметтер қоры болып қала береді. Өйткені ондай мәліметтер болмаған күннің өзінде де, қандай да бір ақпарат бар - бұл мәліметтер қорының құрылымы. Ол мәліметтерді енгізудің және сақтаудың әдістерін анықтап береді. Мәліметтер қоры көптеген объектілерден тұрады, бірақ солардың ең негізгісі кесте болып табылады. Ең қарапайым мәліметтер қоры бір ғана кестеден тұрады. Сәйкесінше, ең қарапайым мәліметтер қорының құрылымы сол кестенің құрылымымен анықталады.
Әлемде көптеген мәліметтер қорын басқару жүйелері бар. Олардың әр түрлі объектілермен әр түрлі жұмыс істеу мүмкіндігі мен пайдаланушыларға әр түрлі функциялар мен жабдықтар ұсынатындағына қарамастан МББЖ-нің көбі ортақ негізгі түсініктердің тұрақты кешеніне негізделеді. Бұл бізге бір жүйені қарастырып, оның түсініктерін, әдістерін және тәсілдерін МББЖ-нің барлық классына жалпылауға мүмкіндік береді.
Мәліметтер қорынның айқын басымдылықтары мен объективті алғы шарттары оның кең түрдегі қолданысына әкелді. Оны қолданудың алғы шарттарына келесілер жатады:
- нақты өмірдің объектілері өзара күрделі қарым-қатынаста болады. Бұның бәрі олардың ақпараттық көрінісі өзара байланысқан бір бүтінді қалыптастыруды талап етеді;
- әртүрлі пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктері өзара қиылысады, ал бұл бір мәліметтер базасын қолдануды және әртүрлі пайдаланушылардың оған кіру мүмкіндігін бір мақсатты қылады;
- ақпараттық қорды құру мен жүргізу функциялары мен қажетті мәліметтерді ұсыну әртүрлі тапсырмаларды шешуде универсалды және жалпы болып табылады. Мәліметтерді басқару үшін мамандандырылған программалық жабдықтарды құру бұл функциялардың орындалу деңгейінің өсуі мен ақпараттық жүйелерді құрудың еңбек сыйымдылығының қысқаруына әкеледі;
- техникалық және программалық қамтамасыз етудің дамуының қазіргі заманғы деңгейі, ақпараттық жүйелерді құру теориялары мен практикасы тиімді. Мәліметтер қорын құруға мүмкіндік береді.
Мәліметтер қоры - ақпаратты сақтауды және де мәліметтерге ыңғайлы, тез кіруді қамтамасыз етеді. Мәліметтер қоры өзінен белгілі бір ережелерге сай құрылған деректер жиынтығын құрайды. Деректер қорындағы ақпарат:
- қайшылықсыз
- артықсыз
- тұтас
болуы керек.
Мәліметтер қоры кейбір қолданбалы ақпараттық жүйеде қолданылатын деректерді қамтиды. Мысалы: 'Сирена' немесе 'Экспресс' авиа және теміржол билеттерін сату системасы. Мәліметтердің ұйымдастыру түріне байланысты мәліметтер базасындағы деректердің негізгі модульдері келесі түрде болады:
- иерархиялық
- желілік
- реляциялық
- объекті-бағытталған
Иерархиялық модельде деректер ағаштәріздес (иерархиялық) құрылым түрінде беріледі. Деректердің осындай ұйымы иерархиялық реттелген ақпараттармен жұмыс жасағанда ыңғайлы, бірақ қиын логикалық байланыстармен жұмыс жасағанда иерархиялық модель әлсіз.
Желілік модельде деректер ерікті граф түрінде ұйымдастырылады. Желілік модельдің кемшілігі болып, құрылымының қаттылығы және оны ұйымдастырудың қиындылығы болып табылады. Сонымен қатар, иерархиялық және желілік модельдерінің кемшіліктерінің бірі болып, деректер құрылымының деректер базасын жобалау кезінде берілуі және деректерге қатынау барысында өзгертуге келмейді.
Объекті-бағытталған модельде мәліметтер базасының жазбасы объект түрінде беріледі. Объекті-бағытталған модель желілік және реляциялық модель ерекшеліктерін қамтып, күрделі мәліметтер базасын құруда пайдаланылады.
Дербес компьютерлер үшін қазіргі мәліметтер қорының көбісі реляциялық болып табылады. Мәліметтерді ұйымдастырудың реляциялық моделінің құндылығы - оның қарапайымдылығы, құрылымының икемділігі, компьютердегі реализацияның ыңғайлылығы, теориялық мазмұнының қолжетерлігі.[2]
Мәліметтер қорының элементтері.
Мәліметтер қоры (МҚ) өзара байланысқан кестеден тұрады. Әрбір кесте бір типті объектінің ақпаратынан тұрады, ал барлық кестелердің жиынтығы бірлік мәліметтер қорынан тұрады.
Мәліметтер қорының кестесі.
Мәліметтер қорын құратын кестелер қатты дискі каталогында (қоржын) табылады. Кестелер файлда сақталады және кесте бөлек құжатқа немесе электрондық кестеге ұқсайды (мысалы, Microsoft Excel кестелік процессоры) және оларды қарапайым әдіспен көшіруге, орналастыруға болады, айталық, Windows Сілтеуіші (Проводник) көмегімен. Алайда құжаттарға қарағанда, мәліметтер қоры кестесі енудің көп қолданылатын режимін қабылдайды, бұл дегеніміз, оларды бір мезетте бірнеше қосымшада пайдалануға болады.
Бір кесте үшін индекстерді, кілттерді, мәліметтерді құрайтын бірнеше файл құрылады. Олардың ішіндегі ең бастысы мәліметтер файлы болып табылады, сол файлды құру барысында бұл берілетін файл аты кесте атымен сәйкес келеді. Кей жағдайларда кесте түсінігі және оның басты файлы синоним болып табылады, кесте таңдау кезінде дәл соның басты файлы таңдалынады: dbase кесте үшін бұл файл - dbf кеңейтілуімен, Paradox кестесі үшін - бұл файл db кеңейтілуімен. Кестенің басқа файлдарының аты автоматты түрде тағайындалады - барлық файлдар кестенің атымен сәйкес келетін бірдей атқа ие және файлдың мазмұнымен сәйкес келуін сілтейтін әртүрлі кеңейтулер. Файл кеңейтілуі төменде келтірілген.
Мәліметтер қорының әрбір кестесі жолдар мен бағандардан тұрады және ақпараттық жүйенің біртипті объектілері туралы мәліметтерді сақтауға арналған. Кесте жолы - жазба, кесте бағаны - өріс деп аталады. Әрбір өріс кесте ішінде бірегей атқа ие болуы керек.
Өріс
Жазба
Сурет 1 - Кесте жолы және кесте бағаны
Өріс мүмкін типтердің біреуінің мысалы, жолдық, бүтін типті немесе дата типінің берілгендерінен тұрады. Кесте өрісіне мәнді енгізу кезінде мәннің типі мен өріс типінің сәйкестігін тексеру автоматты түрде жүргізіледі. Бұл типтер сәйкес келмеген жағдайда және мәннің типін түрлендіру мүмкін болмаған жағдайда тізімнен шығару генерацияланады.
Кестені құрудың ерекшеліктері мәліметтер қорын құру мен басқаруда қолданылатын нақты мәліметтер қорын басқару жүйесіне (МҚБЖ) тәуелді. Мысалы, dBase локальды кестесінде және InterBase сервер кестесінде автоинкрементті типті өріс жоқ, ал dBase кестесінде кілтті анықтау мүмкін емес. Осындай ерекшеліктерді, олардың тек мәліметтер қорының құрылуына әсер ететіндігінен емес, сонымен қатар осы мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған қосымшаның құрылуына да әсер ететіндіктен кесте типін таңдау кезінде ескеру қажет. Алайда, кестелердің барлық ерекшеліктеріне қарамастан мәліметтер қорын құру және басқару, сонымен қоса қосымшаларды пайдаланудың (жоспарлау) төмендегідей жалпы ережелері бар.
Кестенің негізін оның өрістерінің сипаттамалары құрайды, әрбір кестеде кем дегенде бір өріс болуы керек. Кесте құрылымы түсінігі күрделі болып табылады және оған төмендегілер енеді:
өрістердің сипаттамасы;
кілт;
индекстер;
кестелер арасындағы сілтемелік бірліктің шектелуі;
құпия сөздер (парольдер).
Кей кездері өріс мәніне шектеуді және кестелер арасындағы сілтемелік
бірліктің шектелуін, сонымен қоса ену құқығы жалпы бір шектелу териминімен атайды.
Құрылымның бөлек элементтері кесте форматына тәуелді екендігін атап өтейік, мысалы, dBase кестелері үшін сілтемелік тұтастыққа шектеу қойылмайды, өйткені оларда кілттер жоқ. Құрылымның барлық элементтері физикалық деңгейде (кесте деңгейінде) беріледі, мәліметтер қорын пайдалану және басқару құралдарымен қоса мәліметтер қорымен операция орындайтын барлық бағдарламаларға (мысалы, Database Desktop утилитасына) әсер етеді. Бұл элементтердің көбісін (мысалы, өріс мәндеріне шектеу қою немесе өрісті қарап шығуға шектеу қою) қосымшада бағдарлы түрде жүзеге асыруға болады, алайда бұл жағдайда олар тек өз қосымшасының шегінде әсер етеді.
Кестемен жалпы келесі операцияларды орындауға болады:
- құру (құрылымын анықтау);
- құрылымын өзгерту (реструктуризация);
- атын өзгерту;
- жою.
Кестені құру кезінде кестенің құрылымы мен аты қойылады. Дискке
сақтау кезінде кестеге қатысты барлық қажет файлдар құрылады.
Кестенің құрылымын өзгерту кезінде ондағы өрістердің аттары мен сипаттамалары, кілт пен индекстің құрамы мен аталуы және шектеулер өзгеруі мүмкін.
Кестенің атын өзгерту кезінде кесте жаңа атқа ие болады, осының нәтижесінде кестенің барлық файлдары да жаңа атқа ие болады. Бұл үшін мәліметтер қоры кестелерімен жұмыс істеуге арналған сәйкес келетін бағдарламалар (утилиттер) Database Desktop және Data Pump қолданылады.
Кестені дискіден жою кезінде оның барлық файлдары жойылады. Атын өзгертуге қарағанда кестені жоюды кез-келген бағдарламаның (сонымен қоса, Windows Сілтеуіші) көмегімен жүзеге асыруға болады.
Кілттер және индекстер
Кілт берілгендері кестедегі әрбір жазбаны бір мәнді анықтайтын өрістердің комбинациясы болып табылады. Қарапайым кілт - бір өрістен, ал құрама (күрделі) кілт - бірнеше өрістерден тұрады. Кілт орнатылған өрістер кілттік өріс деп аталады. Кестеде тек бір ғана кілт анықталған болуы мүмкін.
Кілт:
- кесте жазбаларының бір мәнді идентификациясын;
- мәліметтер қорына сұраныстардың тез орындалуын жеделдетуді;
- мәліметтер қорының бөлек кестелерінің арасында байланыс орнатуды;
- сілтемелік біртұтастықтың шектеулерін қолдануды;
қамтамасыз етеді.
Кілтті сонымен қатар, бірінші кілт немесе бірінші (басты) индекс деп те атайды.
Кілт туралы ақпарат бөлек файлда немесе кестенің мәліметтерімен бірге сақталуы мүмкін. Мысалы, бұл мақсат үшін, Paradox мәліметтер қорында кеңейтілуі px жеке файл (кілттік файл немесе басты индекс файлы) қолданылады. Access мәліметтер қорында барлық ақпарат бір жалпы файлда mdb кеңейтілуі бойынша құрылады. Кілттің мәні нақты рет бойынша орналастырылады. Кілттің әрбір мәні үшін кестедегі сәйкес жазбаның (оның бас файлында) орналасуын көрсететін бірегей сілтеме бар. Сондықтан да, жазбаны іздеу кезінде барлық кестені жүйелі қарап шығу емес, кілттің ретке келтірілген мәндерінің негізінде жазбаға тура ену (кіру) жүзеге асырылады.
Ойлап табушылар және қолданушылардың осындай технологияларды қолданғаны үшін төлейтін құны - кілттің мәнін сақтау, яғни, бөлек файлда сақтау қажеттілігі арқасында мәліметтер қорының өлшемінің үлкеюі болып табылады. Бұл файлдың өлшемі тек кестедегі жазба санына ғана емес, құрамында кілт бар өрістерге де тәуелді. Сондықтан да кілттің құрамына ұзақ жолдық өрістердің кіруі кезінде кілттік файлдың өлшемі кесте мәліметтері бар файл өлшемімен шамалас болып шығуы мүмкін.
Әр түрлі форматты кестелерде кілттің құрылуының өзіндік ерекшеліктері бар. Сонымен қоса, жалпы ережелері де бар.
- Кілт бірегей болуы тиіс. Құрама кілтте жеке өрістердің (бірақ, барлығы бір уақытта емес) мәні қайталануы мүмкін;
- Кілт жеткілікті және артық болмауы керек, яғни кілттің бірегейлігін бұзбай жоюға болатын өрістен тұрмайды;
- Кілттің құрамына бірнеше типтердің өрістері, мысалы, графикалық өрістер немесе түсініктеме өрістері ене алмайды.
Кілттік өрістерді таңдау әрқашанда қарапайым және анық мәселе емес және өрістері өте көп кестелер үшін өте маңызды. Кілттік өрістер ретінде қызметкерлер кестесіндегі адамдардың фамилияларынан тұратын немесе қойманың берілгендер кестесіндегі тауарлардың атауларынан тұратын өрістерді таңдамаған жөн. Бұл жағдайда екі немесе одан да көп бір фамилиялы адамдардың бар болуы, сонымен қоса, бір атты болуы, тауарлардың да бір атты болуы, бірақ ерекшелегі бар, мысалы, түсі бойынша, бірде болу ықтималдылығы жоғары. Көрсетілген кестелер үшін, мысалы, қызметкердің коды өрісін және тауардың артикул өрісін қолдануға болады. Бұл кезде көрсетілген мәндер бірегей болып табылады деп жорамалданады.
Кілтті құрудың қолайлы нұсқасы ол үшін мәндердің бірегейлігін қолдауды автоматты түрде қамтамасыз ететін сәйкес типті өрісті пайдалану болып табылады. Paradox кестесі үшін мұндай өріс автоинкрементті типті өріс, бұл өрістің тағы бір ерекшелігі оның өлшемінің аздығы (4 байт). Dbase және InterBase кестелерінде осы типті өрістер жоқ және бағдарламалаушы кілт мәнінің бірегейлігін өзі қамтамасыз ету керек, мысалы, арнайы генераторларды қолдану арқылы.
Мәліметтер қорын құру мен басқару кезінде дұрыс тәсіл - бір қарағанда қажеті жоқ болып көрінсе де, әрбір кестеге кілтті орнату болып табылады. Материалды баяндау кезінде келтірілетін кестелер мысалында ереже ретінде кілт орнатылады және ол үшін Code Number атымен арнайы автоинкрементті өріс енгізіледі.[3]
Индекс, кілт сияқты кестенің өрістері бойынша құрылады, алайда ол оның өрістерін құрайтын мәндердің қайталануына мүмкіндік береді. Оның кілттен басты айырмашылығы да осында. Индекс құралған өрістер, индекстік деп аталады. Қарапайым индекс - бір өрістен, ал құрама (күрделі) индекс - бірнеше өрістен құралады.
Индекс құрылғанда оларға ат беріледі. Кілтпен болған жағдайдағыдай МҚБЖ-ға тәуелділігінен индекстер бөлек файлдарда немесе мәліметтермен бірге сақталуы мүмкін. Индекстің құрылуын кестенің индекстелуі деп атайды.
Индексті қолдану:
- мәліметтерге қол жеткізу (іздеудің) жылдамдығының үлкеюін;
- жазбалардың сұрыпталуын;
- мәліметтер қорының бөлек кестелері үшін арасындағы байланысты орнатуды;
- сілтемелік тұтастықтың шектеулерін қолдануды қамтамасыз етеді.
Соңғы екі жағдайда индекс екінші кестенің кілтімен бірге қолданылады. Кілт сияқты, индекс те кестенің ерекше мазмұны болып табылады, оны көріп шығу оның жазбаларына арналған қаратпа сөзден кейін жүзеге асырылады. Осылайша, индексті қолдану, кестедегі мәліметтерге ену жылдамдығын, енудің жүйелілік емес, индексті-жүйелілік әдісімен жүзеге асырылу есебінен жоғарылайды.
Сұрыптау мәндерінің кемуі немесе өсуі ретінде өріс немесе өрістердің топтары бойынша жазбалардың белігіл бір ретке (жөнге) салынуы болып табылады. Индекс кестелердің индекстік өрістер бойынша сұрыпталуы үшін қызмет етеді деуге болады. Жеке жағдайларда, Delphi-де Table жазбасын тек индекстік өрістер бойынша сұрыптауға болады.
Query мәліметтерін теру SQL құралдары арқылы кез-келген өрістер бойынша сұрыптау жүргізуге мүмкіндік береді, алайда бұл жағдайда индекстелген өрістер үшін жазбалардың реттелуі жылдамырақ орындалады.
Бір кесте үшін бірнеше индекстер құруға болады. Уақыттың кез-келген сәтінде олардың біреуін ағымды, яғни активті етуге болады. Бірақ бірнеше индекстер бар болса да кестеде ағымдағы индекстің болмауы мүмкін (ағымдағы индекс маңызды, мысалы, Table мәліметтер жазбаларын іздеу және сұрыптау кезінде).
Кілттік өрістер автоматты түрде индекстеледі. Paradox кестелерінде кілт ат қойылмайтын басты индекс болып табылады. dBase кестелері үшін кілт құрылмайды және оның рөлін индекстердің біреуі атқарады.
Осылайша кілттер мен индекстерді қолдану мүмкіндік береді:
- жазбаларды бір мәнді идентификациялауға;
- кілттік өрістердегі мәндердің қайталануын болдырмауға;
- кестелерді сұрыптауды орындау;
- кестелердегі іздеу операциясын үдету;
- мәліметтер қорының бөлек кестелерінің арасында байланысты орнатуға;
- сілтемелік біртұтастықтың шектеуін қолдануға.
Мәліметтер қорының ең басты міндеттерінің бірі берілгендерге тез енуді қамтамасыз ету болып табылады. Берілгендерге ену уақыты белгілі дәрежеде берілгендерді іздеу әдістері мен тәсілдеріне тәуелді.
Кестелердегі мәліметтерге ену әдістері келесідей болып бөлінеді:
- жүйелі;
- тура;
- индексті-жүйелі.
Жүйелі әдіс кезінде кестелердің барлық жазбаларын жүйелі көріп шығу және олардың қажеттерін іздеу жүзеге асырылады. Бұл әдіс тиімді емес болып табылады және кестенің тура пропорционалды өлшемі бойынша іздеуде елеулі уақыт шығынына алып келеді. Сондықтан да бұл әдісті үлкен емес кестелерге қатысты қолдану ұсынылады.
Тура ену кезінде кестедегі қажет жазба кілттің немесе индекстің негізінде таңдалады. Бұл кезде басқа жазбаларды көріп шығу орындалмайды. Кілттер мен индекстердің мәні реттелген түрде орналасатынын және сәйкес жазбаның кестедегі орналасуына кілттейтін сілтемеден тұратындығын еске түсіре кетейік. Іздеу кезінде барлық кестені жүйелі түрде көріп шығу орындалмайды, ал сілтеме негізінде жазбаға тікелей ену орындалады.
Енудің индексті-жүйелі әдісі жүйелі және тікелей ену әдістерінің элементтерінен тұрады және жазбалардың тобын іздеуге қолданылады. Бұл әдіс мәндері табылуы тиіс өрістер бойынша құрылған индекс бар кезінде жүзеге асады. Оның мәні мынада, берілген шарттарды қанағаттандыратын бірінші жазбаның индексі табылады және сәйкес жазба кестеден сілтеме негізінде таңдалады. Бұл мәліметтерге тура ену болып табылады. 1-ші табылған жазбаны өңдеуден кейін индекстің келесі мәніне өту орындалады және кестеде осы индекстің мәніне сәйкес жазба таңдалады. Осылай берілген шарттарды қанағаттандыратын барлық жазбалардың индекстері жүйелі түрде сұрыпталады. Бұл жүйелі әдіс болып табылады.[4]
Тура және индексті-жүйелі әдістің артықшылығы мәліметтерге енудің максимал жылдамдығы, бұл үшін төлем - кілттер мен индекстер туралы ақпаратты сақтауға кеткен жадының шығыны.
Енудің көрсетілген әдістері МҚБЖ-де жүзеге асырылады және арнайы программалауды талап етпейді. Өңдеушінің мақсаты - мәліметтер қорының сәйкес құрылымын анықтау, берілген жағдайда - кілттер мен индекстердің анықталуы. Егер өріс үшін индекс жасалған болса, онда жазбаларды іздеу кезінде бұл өріс бойынша енудің индексті-жүйелі әдісі автоматты түрде қолданылады, ал керісінше жағдайда-жүйелі әдіс қолданылады.
Кестелермен операциялар орындау кезінде мәліметтерге енудің тәсілдерінің біреуі қолданылады:
навигациялық;
реляциондық.
Енудің навигациондық тәсілі кестенің әрбір бөлек жазбасын өңдеуден тұрады. Әдетте бұл тәсіл локальды мәліметтер қорында немесе үлкен көлемде емес жойылған мәліметтер қорында қолданылады. Егер бірнеше жазбаларды өңдеу қажет болса, онда олардың барлығы кезекпен өңделеді.
Енудің реляциондық тәсілі бірден жазбалардың тобын өңдеуге негізделген, бұл кезде бір жазбаны өңдеу керек болса, онда бір жазбадан тұратын топ өңделеді. Енудің реляциялық тәсілі SQL-сұраныстарына негізделгендіктен оны SQL-бағытталған деп те атайды. Енудің бұл тәсілі жойылған мәліметтер қорымен операция орындауға бағытталған және оны локалды МҚ үшін де қолдануға болса да, дегенмен жойылған мәліметтер қорымен жұмыс жасауға қолдану ыңғайлырақ.
Мәліметтерге ену тәсілін бағдарламалаушы өзі таңдайды және қосымшаның жасау кезінде қолданылған мәліметтер қорына ену құралдарына тәуелді. Мысалы, Delphi-де құрылған қосымшаларда енудің навигациялық тәсілін Table немесе Query компоненттерінің көмегімен, ал енудің реляциондық тәсілін - Query компонентінің көмегімен жүзеге асыруға болады.
Тәжіребиеде әйгілі бірақ қиын іске асырылатын мәліметтер қоры туралы түсінік көлемі бойынша үлкен қойма сияқты көрінеді. Онда қажетті мәліметтердің барлығы ұйымдастырылады және әр қолданушыға қажетті ақпарат алынады. Жады құрылғысында бір немесе бірнеше жерде орналаса алатын мәліметтер сақталынған; бірнеше жерде сақталынатын мәліметтерді беру құрылғыларымен байланысты болу керек. Мәліметтердің программаға қатынас жасай алуын да ескерген жөн.
Шынымен де, қазіргі уақыттағы мәліметтер қорының көп бөлігі шектелген қосымшаларға арналған. Бір ЭЕМ - де бірнеше мәлметтер қоры жиі кездеседі. Болашақта барлық жүйені пайдаланудың интенсивтілігімен әсерін үлкейту де, бөлек туыстық функциялар үшін арналған мәліметтер қорын біріктіруге болады.
Мәліметтер қорын бір немесе бірнеше қосымшалар үшін оптималды қолданылатын мәліметтердің біріккен қоспасы ретінде қарастыруға болады; мәліметтер осы мәліметтерді пайдаланылатын программадан тәуелсіз болып сақталынады; бұрыннан бар мәліметтерді модификациялауда немесе жаңа мәліметтерді толықтыруда және мәліметтер қорынан мәлметтерді іздеуде ортақ басқарылатын тәсіл пайдаланылады.
Егер мәліметтер қоры құрлымы бойынша толығымен тәуелсіз болса, онда жүйеде мәліметтер қорының бірігуі кездеседі дейміз. Жүйелердер қосымша үшін қарапайым мәліметтерді ұйымдастыру кезінде жазбалардың жиынтығы құрылады. Мәліметтер қорының қызметі ретінде қосымшалардың максималды санында бір мәліметтер жиынын пайдалануды жатқызамыз. Осыған қарап мәіметтер қорын ақпаратты сақтау үшін жасайды. Мысалы, мемлекеттік мекемеде немесе басқа ұйымдарда немесе заводтың арнайы функцияларын орындау процестерінде пайдаланамыз. Мұндай мәлмметтер қоры ақпаратты алуды ғана емес, сонымен қоса берілген ұйымның басқару процестеріне қажетті оның әрдайым модификациялануын ұамтамасыз етеді. Яғни, жоспарлау мақсатында немесе сұраққа жауап алуда мәліметтер қорынан ақпарат алу қажет болады. Мәліметтердің бірігуін бірнеше көрсеткіштер арасында көрсетіштік барьерлер болғанына қарамастан пайдалана аламыз.
Мәліметтер қоры мәліметтердің пакеттік өңделуінде пайдаланылады. Ол өңдеу нақты әлемде немесе оперативтік өндеу кезінде шығарылады (бұл жағдайда әр сұранысты өңдеу анықталған уақытта бітеді, бірақ нақты уақыт жүйесінде бар өңдеудегі уақытқа қатал шектеулер қойылмайды. Көптеген мәліметтер қорында өңдеу тәсімдерінің бірігіп келуі кездеседі. Ал, көптеген жүйелерде мәліметтер қорының көмегімен нақты уақытта терминалдарға қызмет етуі және мәліметтердің пакеттік өңдеуі бірге жүреді.
Мәліметтер қорын басқару құрылғыларын пайдаланудың алдында болған дискілік немесе ленталық кітапханалардың көп бөлігі қайталанылатын ақпараттарға толы болған. Мәліметтердің көп элементерін сақтауда ақпаратты тасушы құралдарының жоқтығы әсер етті. Яғни, әртүрлі мақсаттар үшін бір мәліметтер пайдаланылып, сонымен қоса бір мәліметтің модификациялануының әртүрлі нұсқаларының сақталуы кездесті. Мәліметтер қоры мұндай жетіспеушілікті болдырмауға тырысады. Кейде мәліметтер қорын мәліметтер жиыны элементтерінің жетіспеуі түрінде қарастырамыз. Бірақ, расында мәліметтерге қатынас жасау уақытын азайтуда немесе көптеген мәліметтерді адрестеу тәсілін қарапайымдатуда жетіспеушілік аз дәрежеде кездеседі. Көптеген жазбалар мәліметтерді кездейсоқ жоғалудан сақтау үшін қайталанып отырады. Мәліметтер қоры толық және барлық талаптарды қанағаттардыру үшін кейбір жеңілдіктерд пайдалануға тура келеді. Бұл жағдайды басқарылатын немесе минималды жеткіліктілік, немесе мәліметтер қорының жеткіліктіліктен тәуелсіз болатынын айтамыз.
Басқарылмайтын жеткіліктілік бірнеше кемшіліктерге ие. Біріншіден, мәліметтердің бірнеше көшірмесін сақтау көптеген шығындарға әкеледі. Екіншіден, бірнеше жеткілікті көшірмелерді жаңартқанда көптеген жаңарту операциялары пайдаланылады. Жеткіліктілік көп көлемдегі ақпарат жаңарған кезде немесе жаңа элементтер енгізіліп, ескі элементтер жойылған кезде қымбатқа түседі. Үшіншіден, көптеген мәліметтердің көшірмелері әртүрлі жаңару сатыларына сәйкес келетіндіктен, жүйенің беретін ақпараты қарама - қарсы болуы мүмкін. Егер мәліметтер қорын пайдаланбасақ, онда көп көлемді ақпаратты өңдеуде мәліметтердің жетіспеушілігі пайда болады. Яғни, бір жаңарту сатысында барлық ақпараттарды сақтау мүмкін болмайды. Қолданушылар мәліметтерде қарама- қайшылықтарды жиі кездестіреді. Сондақтан, ЭЕМ - нен алынған ақпаратқа сенімсіз қарайды. Мәліметтердің бір жаңару сатыда сақталуының мүмкін еместігі мәліметтердің ЭЕМ көмегімен өңдеудегі негізгі тосқауыл болады. Көптеген мәліметтердің аса маңызды сипаттамаларының бірі олардың әрдайым өзгеріп және кеңейтіліп түруы. Мәліметтер типінің жаңа түрлерімен толықтырылуы немесе жаңа қосымшаларының пайда болуы, мәліметтер қорының құрылымын тез өзгертуін қамтамасыз ету керек. Мәліметтер қорын ұйымдастырмау қолданбалы программаларды қайталамай және түрлендірудің минималды санын шақырумен жүзеге асырылады. Мәліметтер қорын өзгертудің қарапайымдылығы өндірісті басқарудағы мәліметтер қорының қосымшаларын дамытуда үлкен маңызы бар. Тәуелсіз мәліметтерді мәліметтер қорының негізгі құрлымы ретінде қарастырады. Оның астында тәуелсіз мәліметтер және оларды пайдаланатын қолданбалы программалардың біреуі өзгерген жағдайда екіншісінің өзгеретіні жатыр. Көбінесе қолданбалы программист мәліметтердің өзгеру әсерінен және оларды ұйымдастырудан қорғалған. Онымен қоса сақталынатын құрығылардың физикалық сипаттамасының өзгеруінде жатқызуға болады. Шынымен де толық тәуелсіз мәліметтер, толықтырылған мәліметтер сияқты сирек кездеседі. Төменде көретініміздей мәліметтердің тәуелсіздігі әртүрлі көзқараспен анықталады. Программистке мәліметтер қорына қатынас жасаудағы қажетті мағлұматтар әртүрлі мәліметтер қоры үшін әртүрлі болып келеді. Мәліметтердің тәуелсіздігіне қарамастан бұл мәліметтер қорын басқару жүйесін пайдаланудағы негізгі себеп болады.
Мәліметтер жиынынының элементтерінің бірі көп қосымшаларда пайдаланған жағдайда, бұл жиынның элементтер арасында қолданбалы программаларға сәйкес әртүрлі арақатынастар орнатылады. Мәліметтер қорын ұйымдастыру айтарлықтай дәрежеде мәліметтер элементтерімен жазбалар арасындағы арақатынасқа байланысты. Оның ішіне мәліметтердің қайда және қалай сақталатыны да кіреді. Көп қосымшалар пайдаланатын мәліметтер қорында элементтер арасында көптеген аралық арақатынастар орнатылуы қажет. Бұл жағдайда мәліметтерді сақтау және пайдалану кезінде олардың дұрыстығын қадағалау, оларды қорғау мен құпияда сақтау айтарлықтай қиын. Мәліметтердің құпиялығын қамтамасыз ету және оларды қалпына келтіру мәліметтер қорын құрастырудағы ең маңызды сұрақ болып табылады.
Кейбір жерлерде мәліметтер қорын басқару құрылғыларын көмегімен жүйе өңдеушісі қарастырғандай етіп, қолданушылардың ақпаратты алуы кезінде қолданылады. Администраторлар немесе қызметкерлер есептелетін жүйеге алдын ала қарастырылан сұрақтар бойынша қатынас жасайды. Мұндай мүмкіндіктің болуынан жүйедегі мәліметтерді ұйымдастыру кезінде оларға жасалатын қатынас әртүрлі жолдармен іске асырылып, бір мәліметтер әртүрлі сұрақтарға жауап ретінде пайдаланылады. Объектілер туралы барлық ақпараттар қосымшаға қажетті бөлігі ғана емес, бір уақытта толығымен сақталады.
1.2 Кестелер арасындағы байланыс
Жеке жағдайда мәліметтер қоры ұйым қызметкерлерінің туған күндерінен тұратын бір кестеден тұруы мүмкін. Алайда реляциондық мәліметтер қоры өзара байланысқан кестелер жиынынан тұрады. Кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыру, байланыстыру немесе кестелерді байланыстыру деп аталады.
Кестелер арасындағы байланысты мәліметтер қорын құру кезінде, сонымен қатар ұсынылған МҚБЖ құралдарын қолданып қосымша құру кезінде орнатуға болады. Екі немесе бірнеше кестелерді байланыстыруға болады. Реляциондық мәліметтер қорында байланысқан кестелерден басқа ешбір басқа кестемен байланыстырылмаған бөлек кестелер де болуы мүмкін. Бұл ақпараттық жүйе туралы сөзбе-сөз байланыспаған тұтас ақпараттан тұратын, ал жүйелік мағынада - барлық ақпарат бір жүйеге қатысты деген тұтас ақпараттан тұратын реляциялық мәліметтер қорының мәнін өзгертпейді.
Кестелерді байланыстыру үшін байланыс өрістері қолданылады. Байланыс өрістері міндетті түрде индекстелген болуы тиіс. Басты кестемен байланысу үшін бағыныңқы кестеге сыртқы кілт деп аталатын индекс орнатылады. Бұл индекстің өрістерінің құрамы толығымен немесе бөлшек бөлшегімен болса да басты кестенің индекс өрістерінің құрамымен сәйкес келуі тиіс.
Индекстерді қолданудың ерекшеліктері байланыстырылатын кестелердің форматына тәуелді. dBase кестесі үшін индекстер бір өріс бойынша құрылады және кілттер мен индекстерге бөліну жоқ.
Байланысты ұйымдастыру үшін басты және бағыныңқы кестеде сәйкес типтің өрістері бойынша орналастырылған индекстер таңдалады, мысалы бүтін саны.
Кестелері үшін бас кестенің байланыс өрістері ретінде кілт өрісі, ал бағыныңқы кесте үшін - индекс өріс қолданылады. Сонымен қоса бағыныңқы кестеде міндетті түрде кілт анықталған болуы тиіс. 2 - кестеде Paradox мәліметтер қорының кестелерінің арасындағы байланыс схемасы көрсетілген.
Бас кестеде автоинкрементті типті М_Code өрісі бойынша құрылған кілт анықталған. Бағыныңқы кестеде автоинкрементті типті өріс бойынша құрылған кілт және бүтін санды D_Number типті D_Code өрісі бойынша құрылған индекс анықталған. Кестелер арасындағы байланыс D_Code және М_Code өрістері бойынша орнатылады. Өрістердің атауларына өрістің сәйкес кестеге тиістілігін көрсететін префикстер қосылған. Сонымен, бас кестенің өрістерінің аты M(Master) әрпінен, ал бағыныңқы кестенің өрістерінің аты D(Detail) әрпінен басталады. Өрістерді осылай атау олардың аттарындағы орентацияны жеңілдетеді, әсіресе кестелердің көп ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz