Атыс қаруы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Бұл дипломдық жұмыста тікелей атыс қарулар, олардың қылмыста қолданылуы мен олардың белгілері арқылы қылмысты ашу амалдары корсетілген. Бірінші бөлімінде көріп отырғанымыздай жалпы атыс қарулардың пайда болу тарихы ашылып корсетілген. Мұны қозғаған себебім, заттың құрылысын зерттеу алдында оның пайда болу тарихымен танысқан жөн.

Бірінші бөлімде сонымен қатар, атыс қарудың түсінігі мен кертікті атыс қарудың құрылысы және кертіктердің ату барысындағы әсерінің маңыздылығы туралы айтылған. Олардың калибрін анықтау амалдары да көрсетілген.

Екінші бөлімде көріп отырғанымыздай атыс қарулар сегіз топқа бөлінеді, нақты айтқанда: бағытталған мақсаты, автоматтандыру деңгейі, патронның сыйымдылығы, ұңғы саны, калибрі, ұңғы құрылысы, ату сипаты, жасалу тәсілі бойынша жіктелінеді. Бұл бөлімде тегіс ұңғылы атыс қарулар туралы да айтылып кетілген [1 ] .

Және қорытындылай үшінші бөлімге келетін болсақ бұл жерде сот баллистикалық сараптамадағы диагностикалық зерттеулер мен қолдан жасалынған атыс қаруларға байланысты зерттеулер көрсетіліп ктілген. Нақтырақ айтқанда, криминалистикалық ұғымда сарапшы-баллист қарудың жарамдылығын анықтау барысында, өзінің арнайы білімі шеңберінде, белгілі модельдің техникалық құжаттарын ескере отырып қарудың техникалық жағдайын зерттейтіндігі. Сонымен қатар, сот - баллистиканың үлкен тәжірибесіне қарамастан, қылмыспен күресте қолдан жасалған қаруларға байланысты қанағаттандырарлық шешім табылмағандығы, заңда қолдан жасалған қарудың түсінігі, оны сипаттайтын критерийлері де берілмегендігі, көбіне тәжірибеде жалпы атыс қаруға жататын критерийлерге сүйене отырып қорытындыларын шығаратындығы туралы айтылып кетілген. Демек бұл саладағы мәселе толық шешілмегендігі корсетілген.

Қазіргі заманғы криминогендік жағдайдың өсуі тікелей қарудың заңсыз айналымымен және қаруды қолданып жасайтын қылмыстарыдың өсуімен байланысты.

Қарудың заңсыз айналымымен күресу ішкі істер органдарының маңызды бір мәселесі болып отыр. Бұл қылмыстар тек мемлекетке шығын келтіріп қоймай, сондай-ақ қоғам үшін өте қауіпті. [2 ] .

Тәжірибеден көріп отырғанымыздай ауыр қылмыстар көбіне ұрланған атыс қарулармен жасалынады. Тәртіп бойынша сот-тергеу тәжіибесінде өте маңызды болып табылатын және сотта не тергеу барысында туындайтын сұрақтарды шешу үшін - сот-баллистикалық сараптама тағайындалады.

Соңғы он жылдың ішінде қоғамымызда қарумен байланысты қылмыстар өсуде. Бұл әсіресе 1997 жылы көзге түсті. Осы жылы атыс қарумен байланысты он алты мың қылмыстар тіркелді.

Дипломдық жұмыс үш бөлімге бөлінді. Бірінші бөлімінде атыс қарудың жалпы тарихына тоқтатылып кеттім, мұнда оқ-дәрінің пайда болуы және осының арқасында бірте-бірте атыс қарудың ойлап табылуы айтылған. Және де осы атыс қарулардың дамуы мен осыған септігін тигізген адамдар жайлы қысқаша айтылған.

Осы бөлімнің екінші тармақшасында тікелей атыс қарудың түсінігі ашылған және кертікті атыс қарудың құрылысы жайлы мәліметтер еңгізілді. Демек, атыс қару - жаудың тірі және материалдық-техникаға: физикалық, химиялық немесе биологиялық әсерімен жоятын не қызметтен шығаратын жабылу және қорғану құрылғысы екені айтылып кетілген.

Атыс қарудың түсінігі, сонымен қатар «Кейбір қарулардың айналымына мемлекеттік бақылауң Заңында: оқтың, снарядтың, гранатаның ұңғыдан оқ-дәрі немесе басқа да энергияның әсерінен лақтырылатын қару - атыс қару болып табылады деп айтылған [3, 56 б. ] .

Екінші бөлімде атыс қарулардың жіктелінуі ғана емес, сонымен қатар қылмыс жасауда кеңінен қолданылатын тегіс ұңғылы қарулардың жіктелінуі және құрылысы көрсетілген. Қол атыс қарулары өзінің көптілігіне байланысты әр түрлі қасиеттеріне қарай келесідей жіктелінеді: шығу тегі, түрі, қолданылуы, оқталу түрі, қолданылатын патрондар, ұңғының ұзындығы, снаряд түрі, конструкциясы, моделі бойынша және т. б. Бұл жіктеліну тікелей конструкциялық ерекшеліктерге байланысты екені көрсетілген.

Үшінші бөлімде сот баллистикалық сараптамадағы диагностикалық зерттеулерменен қоса қолдан жасалынған атыс қарулар туралы айтылып кетілген. Криминалистикалық баллистика атыс қаруын; оны жасау үшін қолданылатын құрал саймандар мен материалдарды; оқ пен оның жабдықтарын; сондай-ақ снарядтың іздері қалған және оқ атқанда қалған күйенің, оқ-дәрінің жанбаған бөлшектерінің, темір мен май бөлшектерінің іздері бар обьектілерді зерттейтіндігі, сонымен қатар криминалистикалық баллистика оқ-дәрі газдарының қуаты (энергиясы) негізінде жасалған атыс құралдарын да қарастыратыны жайлы айтылған. Бұл құралдар арнайы заттарды шашу (газды тапанша, алтыатар), белгі беру үшін (ракетница, түтін шашкасы), құрылыс жүргізу үшін (құрылыстық-монтаждық тапанша) қолданылады. Криминалистикалық баллистика объектісіне көмекші құрал ретіндегі, яғни жарық, белгі беретін, атысты жасағанситын оқ-дәрілер де жататындығы да көрсетілген [4 ] .

Кез келген тергеу әрекеттерін жүргізудің негізі - дәлелдемелер жинау болып табылады. Ал, дәлелдеме дегеніміз заңды жолмен алынған тексеріліп жатқан оқиғаға байланысты фактілік мәліметтер. Қандай да болмасын қылмыстық іс бойынша алғашқы кезеңде тергеушімен ең көп осындай дәлелдемелер жиналатын әрекет қылмыс жасалған орынды қарау.

Тергеудің нәтижелері оның криминалистикалық жағынан сауатты жүргізілгеніне байланысты болады. Сондықтан криминалисттер оқиға орнын және сонда табылған объектілерді қараудың аса маңыздылығына ерекше көңіл бөледі. Тергеулік қарау негіздері Қазақстан Республикасының ҚІЖК-нің 222-бабында көзделген. Атыс қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар және жарғыш құрылғыларды қолданып жасалған оқиға болған жерді қарау кейде кұрылымдық элементтер ретінде тергеу қарауының барлық басқа түрлерін де қамтиды. Оқиға орнында әр түрлі заттар, құжаттар, жәбірленушілердің мәйітгері және атыс қарулары табылып жатады. Орынның өзі мекенжай учаскесі, не тұрғын жер болады. Бұл жағдайда оның жабдықтарын құрайтын бүкіл объектілерге қарай бір тергеу әрекетінің шеңберінде жүргізіледі.

Қаралып жатқан объектілерді ұстай білудің криминалистикалық ережелерін сақтап қарау - қатысушылар арасында міндеттерді нақты бөлуді; мамандар білімін, мәселен, жару технигінің, радиоактивті материалдармен жұмыс істейтін маманның білімін пайдалануды; жарылғыш заттарды табу үшін қарауға іздеуші итімен бірге кинологты уақытында қарастыруды; криминалисикалық тәсілдер мен әдістерді сауатты қолдануды көздейді.

Жетуі қиын және тиісті байланыс құралдары жоқ жерде қарау, сонымен қатар оны жүргізу адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндірсе, карау куәгерлердің қатысуынсыз жүргізіледі де, ол туралы хатгамада көрсетіледі.

Оқиға болған жерді қарау қылмыс іздерін басқа да затгай дәлелдемелерді табу мақсатымен, оның жасалу жағдайын және қылмыстық іс үшін маңызы бар басқа да мән-жайларды анықтау мақсатымен жүргізіледі.

Сот баллистикасы - атыс қаруларды, олардың оқ дәрілерін және атыс іздерін зерттейтін криминалистикалық техниканың бір саласы.

Сот баллистикалық сараптама пәніне келесілер: заттың атыс қаруына (оқ-дәріге) жатқызылуын; қарудың түзеулі не түзеулі еместігін және атыс жүргізуге жарамдылығын; түрін, моделін, қару калибрін, сәйкестендіретін белгілерді; бөліктердің белгілі бір қару түріне жатқызылатындығын; әрекеттің үзіндісін және т. б. анықтау кіреді.

Сонымен қатар қазіргі замаңғы қарулардың әр түрлі ақауларын зерттеу және оларды жою жолдары келтірілген.

Бұл жұмыстың мақсаты қарудың түсінігін, жүйесін, атыс қарудың құрылымын, оқ-дәрілерді, атыс қаруды зерттеудің әдістерін қарастырып ашу.

1 АТЫС ҚАРУДЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

1. 1 Әскери қарудың пайда болуы мен даму тарихы

Әскери бағытының дамуы бұрыннан келе жатқан құбылыс. Бұған әсер тигізген адамзаттың басқа қалаларды, елдерді басып алу мақсаты. Қақтығыстар мен ғылыми-техникалық прогресс атыс қарудың тарихын туғызды.

Атыс қарулардың бастамасын әр түрлі қоспалардың пайда болуы әсерін тигізді. Ол замаңғы қоспалар ұзақ уақытқа дейін сақталды, бірақ ұшқын немесе от сәулесінің әсерінен жарылған. Мұндай қоспаны қара оқ-дәрі деп атаған. Әр кезеңде және мемлекетте мұндай қоспа кем дегенде оншақты рет ойлап табылды. Тұңғыш рет оқ-дәрі Қытай мен Үндістанда пайда болуы мүмкін, өйткені тарихта бұл жайлы еш нәрсе айтылмаған.

Болжам ретінде келесіні келтіруге болады: алғашқы ол селитра бөлінуі орын алған солтүстік Африкада пайда болды. Малшылар от жаққан, одан көмір қалдықтары қалған. Жамбыр жерді сулатып селитраны еріткен, осымен еріген селитра көмірге сіңген. Осы табиғи процесс нәтижесінде-кәдімгі оқ-дәрі пайда болды. От қалдықтарын қайта жағуға оқталған сәтте, кәдімгі оқ дәрінің жарылуына әкеліп соққан. Осы ғайыпқа біреулер назар аударған. Бұл болжамға сәйкес оқ дәрі пайда болды делінеді.

Қара оқ-дәріні тринитротолуолмен салыстырғанда жарылғыш зат болып табылмайды. Оқ-дәрінің жарылуы тек температура тез өскенде, демек оттегінің толық босатылғанына дейін реакция экспонентті түрде өрбіген жағдайда ғана туады. Оқ-дәріні жаруды бірден үйренген жоқ. Көп уақыт бойы оны пиротехникалық құрам мен жағу қоспада қолданылды. Тарихта белгілі «грек отың қарсыласқа көбіне моральдік әсерін тигізген. Оның құрамына мұнай, күкірт және селитра қоспалары кірген [5 ] .

Орта ғасырда Европадағы қара оқ дәрі қазіргі таңда белгілі оқ дәрінің құрамына жақын (75% калий күкірті, 15% көмір, 10% күкірт) . Бұл оқ дәрінің түрі шамамен 1260-1280 ж. ж. орта ғасыр ғұлама және жан-жақты неміс ғалымы Ұлы Альбертпен (Аьбертус Магнуспен) жалпы қолданысқа енгізілді. Басқа мәліметтер бойынша оқ-дәріні ағылшын фәлсафашы Роджер Беконмен 1267 ж. немесе неміс монахы Бертольд Шварцпен 1259-1320 ж. ж. аралығында зерттелінді.

Оқ-дәрінің шығуы біздің тарихымызда елеулі орын алатынына ешбір күмән жоқ. Оның қоғамға маңыздылығы өте зор, оқ-дәрінің ойлап табылуы - жылу қозғалтқышына бастама болды. Дами келе ол металлургия, химия және басқа да ғылымдардың дамуына түрткі болды.

Алғашқы атыс қару флорентина құжаттарына сәйкес 1326 ж. ойлап табылды. Сонымен қатар басқа құжаттарға сәйкес, бұдан бұрын 1241 ж. атыс қаруды моңғолдар қолданылды деген деректер бар. 1346 ж. Крессия қақтығысында Б. Шварц алғашқы рет алаң майданында зенбіректерді қолданды, бұл француз әскерінің құлдырауына әкеп соқты. Шығыс пен батысқа қарағанда Ресей мен Қазақстанда атыс қару кешірек пайда болды.

Бірінші атыс қарулар ағаштан жасалынған және олар екі темір шеңбермен қосылған күбіден дайындалған. Талдың түбірінің өзегін алып тастау арқылы жасалынған қаулар да болған. Кейін темірден және қоладан құйылған қарулар кеңінен қолданылды. Мұндай қарулар қазіргі терминологияға сәйкес зеңбірек деп аталынды. Олар ірі және ауыр болатын, ағаштан жасалынатын арнайы арбаларға, ал кейбір жағдайда арнайы тұрғызылған кірпіш қабырғасына орнатылатын. Олардың калибрі бірнеше сантиметрден метрге дейін және одан ірі болатын. Қарудың қасиеттері төмен, бірақ психологиялық әсері өте жоғары. Ең алғашқы қол атыс қаруы XІІ ғ. Арабтарда пайда болды, ол модфа деп аталынды. Модфа қысқа ағашқа орнатылған темір қауыздан тұрды. Қарудан ату аяқшалардан жүзеге асырылды. Европада қол атыс қаруы шамамен 1360-1390 ж. ж. пайда болды, ал 1425 ж. «гуситң шайқасында кеңінен қолданылды. Қол атыс қаруының әскер басшылары Петринальдер деп аталынды. Қару өзімен бірге ұзын ағашқа орнатылған ірі калибрлі қысқа қауыздан тұрған. Бұл қарудан тек дене бітімі жақсы дамыған адам ғана ата алатын, өйткені ату барысында кері әсер өте жоғары болатын [6, 58 б. ] .

XV ғ-дың орта-аяғында қолданылуы қолайлы АРКЕБУЗ немесе КУЛЕВРИН деп аталынатын қарулар пайда болды. Аркебуз - приклад тәріздес болып келеді, оны қолтық астына қысып немесе иыққа қойып арбалеттен атқандай атады.

Оқтау бөлімі жоғарғы жағында орналасқан, кейін ол қауыздың жанына, ал соңында оқ дәріні арнайы себетін бөлікте орналастырылды. Аркебузадан ату арнайы аяқшалардан жүргізілді, сонымен қатар бір адам қаруды бағыттайды, ал екіншісі оқтау бөліміне пілтені жақындатқан. Кейін аркебуза жеңілдетілді, бұл бір адаммен атуға қолайлы жағдай туғызды.

Аркебуздың ату қуаты үлкен болған жоқ, арбалет оған қарағанда өзінің күшімен, дәлдігімен және қайта оқтау жылдамдығымен қолайлы болды. Сондықтан оның калибрі, оғының салмағы және оқ-дәрінің заряды көбейтілді. Бұл оның ауырлығына әкеп соғып, мушкет деген атауына ие болды. Мушкеттің салмағы 6-8 кг, ұзындығы шамамен 1, 5 м, калибрі 20-22 мм, оқтың салмағы 40-50 г, оқ-дәрі зарядының массасы 20-25 г, ату барысында кері әсері өте жоғары болды. Сондықтан мушкетерлер ұзын бойлы, қажетті күшке ие сарбаздар болатын. Кері әсерді кішірейту мақсатында мушкетер мушкеттің прикладын арнайы оң иығына салып жүретін жастыққа тірейтін. Мушкет 80 м қашықтыққа дейін өзінің көздеген затына тура тиеді, жұқа темірді 200 м дейінгі қашықтықта тесіп, 600 м дейін жарақат салады. Жақын қашықтықта түсіретін жарақаты калибрдің ірі болуына байланысты өте ауыр болатын. Денеге түсірген жарақат көп жағдайда өлімге дейін әкелген. Мушкеттен бір минут ішінде екі рет атуға болатын. Бұл уақыт ішінде садақшы 10 жебе жіберген, бірақ мушкеттің жылдамдығы садақ пен арбалеттен анағұрлым жоғары болған [7, 66 б. ] .

XV-XVІ ғ. шақпақты дөңгелекті құлып ойлап табылды. Бұл құрылғыда тұндыратын ұшқын шақпақтың үйкелуінен пайда болды. Бұл өнертабыс ортағасырдың ғұлама ғалымы Леонардо да Винчиге жатады. Конструкциялық өнертабыстың жасалуы неміс ғалымдары Вольф Доннер, Иоганн Кинфусс және голландық Эттаруге жатады.

Дөңгелекті құлыптың ойлап табылуы, қол атыс қарудың дамуына үлкен үлес қосты. Өйткені оқ-дәрінің тұтануы әр түрлі табиғи жағдайларына байланысты болған жоқ. Мысалы, жамбыр, жел, ылғал, әсерінен пільте көмегімен тұтанатын қарулар көп жағдайда атылмайтын.

Дөңгелекті құлыптың пайда болғаннан кейін «немістікң деп аталынған көлемі жағынан «кішкентай мылтықтардыңң жасалуына да үлес қосты. Ол кейін Пистой қаласында тұрған итальян ғалымы Камилло Ветелли ойлап табуына байланысты «Пистолетң деп аталынды. Мұның алдында қысқартылған мылтықтар болған, олар мушкетондар деп аталынды. Бірақ пілтелі тұтандырғышты пайдалануына байланысты бір қолмен қолдануға ыңғайсыз болған. Өйткені екінші қол әр уақытта шайқаста керек болған.

1948 ж. австралиялық қару қол өнершісі Гаспар Цольнер тұңғыш рет өзінің мылтықтарында тік ойындарды қолданылған. Кейінірек ол Августин Коттермен және Вольфом Доннермен бірге айналмалы ойындарды қолданды. Өйткені қалыптандыратын айналу әсері анағұрлым мылтықтың көрсеткіштерін жоғарлатқан [8, 132б. ] .

1504 ж. испандықтарда шақпақты құлып пайда болды. Оқ-дәрінің тұтануы шүріппенің ернінде орналасқан шақпақтың шойын оттықтың үстінен ұруынан пайда болды. Шүріппеге қуат алдын-ала қысылған перен серіппе береді. Алғашқы рет шақпақты құлып арабтар мен түріктерде ойлап табылған деп есептелінеді.

Европада тұңғыш рет шақпақты құлыпты - испандық ағайындылар Симон мен Педро Маркуарте шығара бастаған, мұндай құлыптар испано-мавритандық деп аталынды. Кейінірек немістермен жетілдірілген шақпақты құлып пен дөңгелекті құлып - «немістік» деп аталынды.

Пілтелі қаруларға қарағанда дөңгелекті және шақпақты құлыптар атыс қарулардың ату жылдамдылығын анағұрлым жоғарлатты. Білікті атушылар 5-6 мин. ішінде 6 атыс, ал айлалы шеберлер 4 мин. ішінде жасайтын [9 ] .

XVІІ ғасырдың төртінші жартысында бірнеше маңызды өнертабыстар жасалынды. Оқ-дәріні тазартуды, дәндеуді және қырнауды үйренген. Бұның алдында ұнтақтан домалатып жасалынған, бірақ мұндай дәрілер бір қалыпты жанбайтын. Сол себепті бұл тек зеңбіректе қолданылатын, ал мылтықтарға жарамсыз болып табылды. Дәнектер мылтықты тез және қолайлы оқтауға мүмкіндік берген. Ұнтақ болса оқпанның қабырғаларына жабысып қалатын. Бұның өзінде де оқпан қабырғаларында тотты кір, жанбай қалған оқ-дәрі және қорғасынның қалдықтары тұрып қалатын. (Мұнымен - оқпанды абровизбен тазарту арқылы күресетін, бірақ мұндай әдіс оқпанның ішкі қабырғаларын кеңейтіп, калибірін үлкейтетін) . Дәндер болса қазыналық бөлікке оңай домалайтын. Сонымен қатар қырнау барысында (бір-біріне үйкесу нәтижесінде) дәндердің беті қаттыланып және суланбайтын қасиетке ие болған. Ұнтақ тәрізді оқ-дәрі тез суланатын, әр дайым кептіруді және қыздыруды қажет ететін. Мұндай оқ-дәрі 3 жыл ішінде өңдеуге жарамсыз болып бұзылатын, ал дәнді оқ-дәрі қоймаларда 60 жылға дейін сақталатын.

XІІІ ғ. 30 жылдарында Испанияда тұңғыш рет оқтауды тездететін оқпанды патрон ойлап табылды. Бірінші көп оқталатын қару XV ғ. пайда болды. 1480-1560 ж. француздерге және немістерге жатқызылатын төрт атар барабанды аркебуздар болған. Осы уақытта бірнеше құлыптармен немесе айналатын оқпандарға бір ортақ құлыпты көп оқпанды мылтықтар белгілі.

Жоғарыда аталған өнертабыстарды енгізгеннен кейін атыс қарудың дамуы тоқтатылып қалды. Бұл ретте оқпанның сапасы жақсартылып отырды, бірақ атыс қарудың жылдамдығын, ыңғайлығын, атыс дәлдігі мен алыстығын жақсартатын өнертабыстар XІX ғ. басына дейін болған емес. Әскери мылтық ретінде тік оқпанды оқпаннан оқталатын шақпақты ұру құлыпты мылтықтар қолданылған. Аңшылық мылтықтардың үлгілері - екі оқпанды болған. Тапаншалар сол қалыпты оқпаннан оқталатын, бір оқпанды, кейбір жағдайларда көп оқпанды болатын және мылтықтар тәріздес сол кезде қолданылған шақпақты құлыптармен қамтамасыз етілген. Механикамен көп оқталатын мылтықтардың қағидалары берілген, кейбір бөліктері автоматты түрде жұмыс істейтін қол қарулардың жүйесі белгілі. Қарудың дамуын шақпақты жүйе тоқтатып тұрған. Қарулардың құрамы толықтай қолданылған, сыртқы күй ешнәрсені өзгерте алмады, бұл ретте жаңа конструкциялар қажет болды. Ол XІX ғ. басында химия ғылымының дамуына байланысты пайда болды [10, 25 б. ] .

1788 ж. француз ғалымы Клорд-Луи Бертоллемен ойлап табылған тұз ашылды. Бертолетте тұзының құрамы калий хлоратынан тұрды. Бұл тұз күкірт, көмір немесе сурьмамен қоспасында ұру не қажалу барысында жарылу қасиетіне ие болған. Мұндай қоспалар күркіреу сынаппен бірге (сынап фульминаты) бірінші ұру құрамалар болды. Бұл 1774 ж. Францияның бас дәрігері Байенмен, ал кейбір мәліметтерге қарағанда 1788-1799 ж. ж. Эдвард Говардпен ашылған. Ұру құрамалардың ашылуы (қазіргі кезде де көп қолданылатын күркіреуін сынап, бертолет тұзы және көмектесуші заттардың қоспаларынан тұратын тұратын ) қол атыс қарудың әрі қарай дамуына әсер етті.

Келесі дәуірлік қадам ретінде 1805-1806 ж. ж. шотланд ұсташысы Александр-Джон Форсайттың ойлап тапқан жарылғыш түйіршіктер және табалар үлесін қосты. Ол қазіргі заманғы капсюльдердің құрамымен сәйкес келеді. Бұл түйіршіктер және табалар шүріппенің ұруынан жарылып оқ -дәріні оқпан ішінде тұтандыратын. Әр түрлі қиын конструкциялармен және біраз бөлігі автоматтандырылған болса да, Форсайт түрімен тұтанатын мылтықтар мүлтіксіз болған жоқ [11, 55 б. ] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс