Тілдерді зерттеудің салыстырмалы-тарихи методы

Жоспар
Кіріспе

Жоспары:

Кіріспе: Тілдерді зерттеудің салыстырмалы.тарихи методы.

Негізгі бөлім: Салыстырмалы.тарихи тіл білімінің қалыптасуы мен дамуы.

Қорытынды: Салыстырмалы.тарихи методтың мақсаты мен негіздері.

Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің қалыптасуы мен дамуы.
Тілдер туыстығы туралы мәселе—лингвистикада өзекті мәселенің бірі. Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің қалыптасуына тіл туыстығы деген ұғымды анықтаудың тікелей қатысы бар.
Тарихқа көз жүгіртсек, тіл туыстығы туралы ұғым ең алғаш, тұңғыш рет Қайта өрлеу дәуірінен басталады. Мәселен, 1583 жылы француз гуманисі Гв. Постелл «Еврей тілі мен тайпасының ежелгілігі немесе шығу жайы және тілдер туыстығы» атты еңбегін бастырып, тілдерді таптастыру туралы алғашқы ойларын ортаға салды.
1555жылы Цюрихте К.Гессенрдің, аңызға қарағанда, қырық тілде сөйлей білген Митридат патша туралы кітабы шықты. 1592 жылы И.Мегезердің «Қырық тіл үлгілері» атты кітабы да осы Митридат полиглоттығына арналды.
1583-1588 жылдар аралығында Индияда тұрған итальян жиһанкезі Ф. Сассети «Қасиетті брамин тіліне» (яғни санскритке) назар аударады. «Индиядан хаттарында» Сассети үнді тілінің европа тілдерімен жақындығы бар екен деген қорытындыға келіп, кейбір тілден кейбір сөзді мысалға келтірді. Мәселен, санскритше—два, итальянша—дуе, санскритше—три, итальянша—тре, санскритше—сарпа, итальянша—серпе (жылан) т.б.
1599 жылы Голландия филологы И. Ю. Скалигер «Европалықтардың тілі жөнінде қысқаша ойлар» атты кішкентай еңбегін жазды. Оныың бұл кітапшасы өзі қайтыс болғаннан кейін, 1610 жылы, Францияда басылып шықты. Мұнда Скалигер Европа тілдерін негізгі 11 топқа—«ата тілге» бөледі. Оларды былайша атайды: 1) грек «ата тілі»; 2) латын «ата тілі»; 3) герман «ата тілі»; 4) славян «ата тілі»; 5) ефротия, яғни албан тілі; 6) татар; 7) венгер, яғни мадьяр тілі; 8) фин (фин, лапланд—лопар, яғни саам тілдер); 9) ирланд тілі; 10) бретон тілдері; 11) сантроброрум тілі; Бірақ, Скалигерше, бұл топ тілдері арасында ешқандай туыстық қатынас жоқ. Бұл—Скалигердің асығыстау шығарған қорытындысы. Өйткені Скалигерден 50 шақты жыл бұрын Сассети біраз европа тілінің санскритпен ортақ екенін әжептәуір дәлелдеген болатын.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Кіріспе: Тілдерді зерттеудің салыстырмалы-тарихи методы.

Негізгі бөлім: Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің қалыптасуы мен
дамуы.

Қорытынды: Салыстырмалы-тарихи методтың мақсаты мен негіздері.

Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің қалыптасуы мен дамуы.
Тілдер туыстығы туралы мәселе—лингвистикада өзекті мәселенің бірі.
Салыстырмалы-тарихи тіл білімінің қалыптасуына тіл туыстығы деген ұғымды
анықтаудың тікелей қатысы бар.
Тарихқа көз жүгіртсек, тіл туыстығы туралы ұғым ең алғаш, тұңғыш рет
Қайта өрлеу дәуірінен басталады. Мәселен, 1583 жылы француз гуманисі Гв.
Постелл Еврей тілі мен тайпасының ежелгілігі немесе шығу жайы және тілдер
туыстығы атты еңбегін бастырып, тілдерді таптастыру туралы алғашқы ойларын
ортаға салды.
1555жылы Цюрихте К.Гессенрдің, аңызға қарағанда, қырық тілде сөйлей
білген Митридат патша туралы кітабы шықты. 1592 жылы И.Мегезердің Қырық
тіл үлгілері атты кітабы да осы Митридат полиглоттығына арналды.
1583-1588 жылдар аралығында Индияда тұрған итальян жиһанкезі Ф.
Сассети Қасиетті брамин тіліне (яғни санскритке) назар аударады.
Индиядан хаттарында Сассети үнді тілінің европа тілдерімен жақындығы бар
екен деген қорытындыға келіп, кейбір тілден кейбір сөзді мысалға келтірді.
Мәселен, санскритше—два, итальянша—дуе, санскритше—три, итальянша—тре,
санскритше—сарпа, итальянша—серпе (жылан) т.б.
1599 жылы Голландия филологы И. Ю. Скалигер Европалықтардың тілі
жөнінде қысқаша ойлар атты кішкентай еңбегін жазды. Оныың бұл кітапшасы
өзі қайтыс болғаннан кейін, 1610 жылы, Францияда басылып шықты. Мұнда
Скалигер Европа тілдерін негізгі 11 топқа—ата тілге бөледі. Оларды
былайша атайды: 1) грек ата тілі; 2) латын ата тілі; 3) герман ата
тілі; 4) славян ата тілі; 5) ефротия, яғни албан тілі; 6) татар; 7)
венгер, яғни мадьяр тілі; 8) фин (фин, лапланд—лопар, яғни саам тілдер); 9)
ирланд тілі; 10) бретон тілдері; 11) сантроброрум тілі;
Бірақ, Скалигерше, бұл топ тілдері арасында ешқандай туыстық қатынас жоқ.
Бұл—Скалигердің асығыстау шығарған қорытындысы. Өйткені Скалигерден 50
шақты жыл бұрын Сассети біраз европа тілінің санскритпен ортақ екенін
әжептәуір дәлелдеген болатын.
Кейінірек, 1615 жылы, литван ғалымы Михало Литуан литвандағы жүз шақты
сөздің латын тіліндегімен бірдей екеніне назар аудартты. Соның нәтижесінде
келе-келе ата тілдер арасындағы алыс та болса жақындық туралы мәселе
сөз етіле бастады.
Ал 1666 жылыл негізі Хорватиядан шығып, көп уақыт Ресейде тұрған Ю.
Крыжапич фонетикалық сәйкестіктерді негізге ала отырып, славян тілдерінің
толық классификациясын жасап берді.
XVII ғасыр аяқ кезінде тілдер классификациясын жаңаша қарастырған
ғалымның бірі—атақты философ Лейбниц. Адамның ақыл-ойы туралы жаңа
тәжірибелер атты еңбегінде Лейбниц фин және венгер тілдерінің туыс
екеннін айтады, ал гот (герман) және галл, сондай-ақ, грек және латын
тілдері кельт тілдері негізінде барып тіреледі деп тұжырымдаған.
Армян ағартушысы Мхитар Себастаци өзінің Армян тілі сөздігінде армян
тілінің латын, грек, парсы тілдерімен ортақ кейбір жайларының кейбір
сипатына тоқталады.
Неміс филологы Ф. Рунг литва, латыш, өлі прусс тілдерінің жақын
туыстығын дәлелдей келіп, Балтық тілдері тобы деген терминнің қалыптасуына
жол ашты.
Ал Балтық және славян тілдерінің туыс екендігі туралы мәселені күн
тәртібіне тұңғыш рет қойған—Михаил Васильевич Ломоносов.
М. В. Ломоносов өзінің Россия грамматикасында сан есімдер жүйесіндегі
ортақтық пен айырмашылықтарды салыстырды; туыстас тілдердің лексика
саласын туыс емес делінетін-дегілермен салыстырды. Сөйтіп, орыс
тілінің—оңтүстік славян тілдерімен өте жақындығы, орыс тілінің—поляк, чех
тілдерінен де алыс еместігін, тіпті курлянд (латыш, яғни балтық) тілінен де
пәлендей қашық емес екендігін айтқан. Ол ол ма! М. В. Ломоносов орыс
тілінің грек, латын, тіпті неміс тілдеріне де жаттығы жоқ дегендей
пікірде болған, мид (үнді-иран) тілдері тобы дегенді де атап өткен.
Методологиялық тұрғыдан Ломоносовқа тән бір ерекшелік: туыс және
туыс емес дегендерді салыстыруындағы жүйелілік, қарама-қарсы қоя
білуіндегі бірізділік, тіл-тілдегі жеке сөздерді ғана теріп алмай, белгілі
бір тілдік жүйелерді де салыстыра, қарастыра білуі.

Тілдерді зерттеудің салыстырмалы-тарихи методы.
Тілдерді салыстырмалы-тарихи тұрғыдан зерттеудің барысында XIX
ғасырдың басында салыстырмалы-тарихи тіл білімі пайда болды. Лингвистер XIX
ғасырға дейін де әр түрлі тілдердің белгілі бір ұқсастығына, бірлігіне
назар аударды, бірақ олар сәйкестілік пен айырмашылықтарды айқындаудың
жолдарын, салыстыра зерттеудің тәсілдері мен мақсатын көрсете алмады.
Кейбір тілдердің арасындағы ұқсастық пен бірліктің (общность) растала беруі
және көптеген материалдармен дәлелденуі бұл құбылыстың тегіннен-тегін емес
екенін аңғартады да, лингвистер ондай тілдердің шығу тегінің бір екендігін
айқындай бастайды. Әр түрлі тілдерді зерттеудің барысында олардың өзара
ортақ белгілері лексика саласынан ғана емес, сонымен бірге грамматика
саласынан да табылып, айқындала береді. Ақырында, зерттеу жұмыстары
ағылшын, грек, неміс және т.б.тілдердің неғұрлым ертеректегі қалпына,
ерекшеліктеріне үңілген сайын, олардың ортақ белгілері мен бір тектестігі
соғұрлым анық айқын, соғұрлым мол аңғарылатындығын көрсетті. Осыдан
тілдердің біртектестігін айқындаудың, оларды салыстыра және тарихи тұрғыдан
зерттеудің қажеттілігі келіп туады. Орайынша, тілдерді зерттеудің
салыстырмалы-тарихи методы да осылай пайда болды. Бұл метод туыстас
тілдердегі материалдарды өзара бір-бірімен салыстыра зерттеуге
негізделгендіктен салыстырмалы деп аталады, тілдегі құбылыстарды олардың
өзгеруі, тарихи дамуы тұрғысынан қарастырылатындықтан тарихи деп аталады.
Әр түрлі тілдердің өз ара бір-бірімен туыстығы, туыстас тілдердің
топтары дүние жүзіндегі тілдерді тарихи және салыстыра зерттеудің
нәтижесінде, салыстырмалы-тарихи методты пайдалана білудің арқасында ғана
айқындалды. Атап айтқанда, роман тілдері, герман тілдері, иран тілдері,
түркі тілдері, фин-угор тілдері деп топтастыру және дүние жүзіндегі басқа
да тілдерді әр түрлі топтарға бөліп жіктеу салыстыра зерттеудің нәтижесінде
ғана іске асты.
Туыстас тілдер тобының немесе семьясының құралып дамуының көптеген
замандар бойына созылған ұзақ тарихы бар. Ең алғашқы тіл бірлігінен, негіз
тілден болашақ дербес тілдер біртіндеп бөліне бастайды.
Бүтіндей алғанда, негіз тілден туыстас диалектілер тобының бөлініп
шығу процесі өте күрделі және әр қилы болады. Болашақ дербес туыстас тілдер
тобының біртіндеп бөлініп шығуы және құралып жасалуы негіз тілдің
диалектілермен сөйлеген тайпалардың тарихымен, кейінірек халықтардың
тарихымен байланысты болды. Талай замандар бойы жеке тілдер жасалып,
орайынша, олардың өздері туыстас тілдердің топтарына ұйытқы, негіз тілдер
болып қаланады. Мұның өзі баяу болатын және ұзаққа созылатын процесс.
Негіз тілдердің әр түрлі диалектілері өз алдына дербес тіл болып құралғанға
дейін, өзара бір-бірімен сан алуан қатынасқа түскен. Диалектілердің
кейбіреулері бөлініп жатса, қайсыбіреулері қосылып, бірігіп кеткен. Туыстас
тілдердің тобының немесе семьясының, құралу процесінде тілдердің
дифференциясы айрықша қызмет атқарады. Мұнымен бірге, туыстас тілдер
тобының жасалу процесінде бір-бірінен бөлініп ажыраған, бірақ құрылысы
жағынан өзара жақын тілдердің бір-біріне әсер етуінің нәтижесінде олардың
өзара жақындасуы, интеграция процесінің пайда болуы мүмкін.
Салыстырмалы-тарихи метод туыс тілдердің деректерін салыстыра келіп,
ол тілдегі ортақ, біртектес элементтерді, ондай бірліктің шығу негізін және
ортақ формалар мен грамматикалық категориялардың ары қарай дамуы мен өзгеру
ерекшеліктерін айқындауды көздейді. Сонымен, тілдердің генеалогиялық
бірлігі, генеалогиялық байланысы салыстырмалы-тарихи методтың қарастыратын
негізгі объектісі болып саналады...
1. Ең алдымен салыстырмалы-тарихи метод тілдердің адам баласы тілінің
шығу процесінен бастап түрлі-түрлі болу фактісіне, яғни сол кездің
өзінде әр түрлі сөздік құрамы мен грамматикалық құрылысының жасалу
фактісіне негізделеді. Демек, салыстырмалы-тарихи метод ең алғаш
жасалынған көптеген тілдерде белгілі бір зат не құбылыс әр түрлі
лексикалық атаумен аталғанын, біркелкі грамматикалық тәсілдермен
берілгенін негіз етіп, соған сүйенеді. Адам баласының тілінің пайда
болу барысында әрбір жеке тілде оның өзіне тән сөздері мен
грамматикалық формалары жасалған. Дыбыс тіркестері мен ол арқылы
белгіленетін заттың арасында барлық тілдер үшін ортақ ешқандай
байланыс болмайды. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.